Dünya Bankı 27-29 oktyabr 2009-cu il
tarixlərində Monteneqro Respublikasının Budva
şəhərində "İqtisadi böhran dövründə ali təhsilin
maliyyələşdirilməsi" mövzusunda beşinci
konfransını keçirmişdir. Konfransda Azərbaycanın
nümayəndə heyətinin tərkibində Təhsil
Nazirliyinin İqtisadiyyat şöbəsinin müdiri
Şahrza Əliyev, Ali və orta ixtisas təhsili
şöbəsinin baş məsləhətçisi Natiq İbrahimov,
Maliyyə Nazirliyinin Sosial sahələrin maliyyəsi
şöbəsinin müdiri Xəqani Rzayev və Tələbə Qəbulu
üzrə Dövlət Komissiyası Aparatının rəhbəri
Nərminə Bayramova iştirak etmişlər.
Konfransda dünyanın 31 ölkəsi 112 nəfər
iştirakçı ilə təmsil olunurdu. Belə ki,
Albaniya, Xorvatiya, Litva, Makedoniya,
Monteneqro və Ermənistanın təhsil nazirləri,
Albaniya, Xorvatiya, Gürcüstan, Qırğızıstan,
Türkiyə və Monteneqrodan universitet rektorları,
digər Avropa və Mərkəzi Asiya ölkələrinin təhsil
nazirliklərinin rəhbər əməkdaşları və Dünya
Bankından 34 nəfər rəhbər mütəxəssis iştirak
edirdilər.
Konfransda aşağıdakı məsələlərin müzakirəsi
nəzərdə tutulmuşdu:
-Ali təhsilin maliyyələşmə sistemləri müasir,
səmərəli və dinamik ali təhsil müəssisələrinə
dəstək olmaq üçün necə qurulmalıdır?
- Maliyyələşmə sistemləri tədris və təlim,
tədqiqat və innovasiyalar, ali təhsilin digər
əsas funksiyaları baxımından keyfiyyətin təmin
olunmasını nə dərəcədə yüksəldə bilər?
- Yüksək iqtisadi təzyiq və iqtisadi böhranın
hökm sürdüyü bir zamanda maliyyələşmə sistemləri
ali təhsil sistemlərinin müasirləşdirilməsinə
imkan yaradırmı?
Konfrans giriş, plenar və qrup sessiyalardan
ibarət olmaqla 2 gün davam etdi və bu tədbirin
açılış mərasimi Monteneqronun Baş naziri Milo
Cukanovic və Dünya Bankının təhsil sektorunun
direktoru Elizabet Kinqin giriş sözləri ilə
başladı. Onlar öz nitqlərində ali təhsilin
iqtisadi artım, sosial inkişaf və tərəqqinin
əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi tanındığı, bütün
dünyada yüksək səviyyəli bacarıqlara və ali
təhsilə olan tələbatın artdığı bir dövrdə ali
təhsildə səmərəliliyin, yüksək keyfiyyətin və
davamlı maliyyələşmənin təmin edilməsi
baxımından keçirilən konfransın əhəmiyyəti
barədə geniş məlumat verdilər.
Giriş sessiyasında "İqtisadi böhran dövründə ali
təhsilin maliyyələşdirilməsi" mövzusunda
Monteneqronun elm və təhsil naziri E.P.Sreten
Şkuletiç, Dünya Bankının ali təhsil məsələləri
üzrə müşaviri Cəmil Səlmi, İrlandiya Dublin
Texnologiya İnstitutunun direktoru Ellen
Xazelkorn, Dünya Bankında təhsil sektorunun
direktoru Elizabet Kinq, Avropa Təhsil Fondunun
əməkdaşı Henrik Faudel, Dünya Bankı iqtisadçısı
Lars Sonderqard, Lissabon İnsan kapitalı
Mərkəzinin direktoru Pyer Ederer, Dünya
Bankının sektor rəhbəri Mamta Murti, Dünya
Bankının təhsil sahəsi üzrə iqtisadçısı Xuan
Diyeqo Alonso tərəfindən təqdimatlar edildi.
Plenar və qrup sessiyalarında isə "Ali təhsilin
maliyyələşdirilməsində ədalət, keyfiyyət və
effektlilik necə təmin edilməlidir?" mövzusunda
çilinin Təhsil Nazirliyinin layihə koordinatoru
Rikardo Rayx, Nyu-York Dövlət Universitetinin
professoru Bryus Conston, Dünya Bankının
təhsil üzrə aparıcı mütəxəssisi Morin Maklaflin
və Dünya Bankının təhsil üzrə aparıcı
mütəxəssisi Xuan Manuel Moreno təqdimatlarla
çıxış etdilər.
Konfransın ikinci günündə ayrı-ayrılıqda
"Maliyyələşdirmə, keyfiyyət və şəffaflığın
təminatı", "İqtisadi böhran zamanı ali təhsilin
maliyyələşdirilməsi-institusional
strategiyalar", "Avropa və Mərkəzi Asiya
ölkələrində maliyyələşdirmə və idarəetmə
problemləri və onların həlli yolları" və "özəl
ali təhsilin maliyyələşdirilməsi" mövzularında 4
paralel iclas keçirildi.Azərbaycanın nümayəndə
heyəti "Maliyyələşdirmə, keyfiyyət və
şəffaflığın təminatı" adlı birinci paralel
iclasda iştirak etdi. Həmin iclasda Niderland
Tventi Universitetində ali təhsil siyasətinin
öyrənilməsi üzrə mərkəzin koordinatoru Hans
Vossenşteyn, İsveçrə ali təhsilin keyfiyyətinin
təminatı şəbəkəsinin sədri Jak Lanares, Litva
elm və təhsil naziri Qintaras Steponaviçyus,
Dünya Bankının ölkələr üzrə sektor koordinatoru
Alberto Rodriqes, Dünya Bankının təhsil üzrə
böyük mütəxəssisi Rik Hopper maraqlı
təqdimatlarla iştirakçıların diqqətini cəlb
etdilər.
Konfransın giriş sessiyasında "İqtisadi böhran
dövründə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi"
mövzusunda çıxış edən Monteneqronun elm və
təhsil naziri Sreten Şkuletiç iqtisadi böhranın
ali təhsilə təsirləri barədə danışdı və bildirdi
ki, iqtisadi böhran təhsil haqqı ödəyən
tələbələr, həmçinin yeni ali təhsil
müəssisələrinin yaradılması və yeni təhsil
proqramlarının işlənməsi üçün imkanları
məhdudlaşdırır. Nəticədə ali təhsil almaq
istəyənlərin müəyyən hissəsi üçün qeyri-münasib
şərait yaranır və bu da son nəticədə ali
təhsilli kadr potensialının aşağı düşməsinə
səbəb olur. Sreten Şkuletiç öz təqdimatında
iqtisadi böhrana qalib gəlmək üçün daha
bilikli, səriştəli və savadlı kadrlara ehtiyacın
olduğunu, lakin iqtisadi böhran vəziyyətində ali
təhsilə yönəldilən resursların azalması ilə
əlaqədar belə kadrlara olan tələbatın
ödənilməsinin çətinləşdiyini bildirdi və bu
səbəbdən hətta iqtisadi böhran dövründə də ali
təhsilin zəruri vəsaitlərlə təmin olunmasının
vacibliyini xüsusi vurğuladı.
Giriş sessiyasındakı digər təqdimatlardan biri
Dünya Bankının ali təhsil məsələləri üzrə
müşaviri Cəmil Səlminin "İqtisadi böhranın ali
təhsilə təsiri" mövzusunda çıxışı oldu. Cəmil
Səlmi böhranın ali təhsilə təsirləri barədə
danışdı. O, bildirdi ki, iqtisadi böhran
nəticəsində təhsilin dövlət maliyyələşməsi,
tədqiqatların aparılması və tələbələrə ayrılan
yardımlar ixtisara düşməyə başlayır, özəl
sektordan əldə olunan gəlirlər (yardımlar,
ianələr, müqavilələr üzrə təhsil haqları)
azalır, məzunların işsizliyi artır və nəticədə
müvafiq resursların azalması ilə əlaqədar
keyfiyyət aşağı düşür. Böhran nəticəsində
yaranmış vəziyyətə ali təhsil müəssisələrinin
reaksiyasından söz açan məruzəçi qeyd etdi ki,
bu zaman ali təhsil müəssisələri əsasən öz
fəaliyyətləri ilə bağlı bəzi xərcləri ixtisara
salır və gəlirlərin çoxaldılması istiqamətində
tədbirlər görməyə başlayırlar. Cəmil Səlmi
həmçinin iqtisadi böhranla bağlı yaranmış
vəziyyətdə dövlətin ali təhsilə dəstəyinin
zəruri olmasından bəhs edərək bildirdi ki, bu
zaman tələbə təqaüdlərinin artırılması,
tələbələrə güzəştli kreditlərin, borcların
verilməsi üçün müvafiq proqramların
hazırlanması və ali təhsilin hökumətin iqtisadi
stimullaşdırma planlarına aid edilməsi mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Cəmil Səlmi daha sonra
müxtəlif dünya ölkələrində ali təhsil
müəssisələrinin büdcələrinin tərkibində onların
dövlət büdcəsindən əldə etdikləri vəsaitlər
istisna olmaqla öz gəlirlərinin xüsusi payı və
universitetlərin müxtəlif illər ərzində
ixtisaslaşma səviyyələrinin artımı barədə
diaqramlar üzərində məlumatlar nümayiş etdirdi.
Konfransın plenar iclasında çilinin Təhsil
Nazirliyinin layihə koordinatoru Rikardo Rayx
ölkədə ali təhsilin maliyyələşdirilməsi
istiqamətində son on il ərzində aparılan
islahatlar və bu islahatların nəticələri barədə
məlumat verdi. öz təqdimatında o, çilidə ali
təhsilin maliyyələşməsində on il bundan əvvəlki
vəziyyət barədə danışdı. Həmin dövrdə ali
təhsilin maliyyələşdirilməsində əsas yeri
dövlətdən olan baza maliyyələşmə tuturdu və bu
da kifayət edəcək səviyyədə deyildi. Bu isə
nəticədə tələbələrin və ali təhsil
müəssisələrinin daha çox maliyyə köməyinə
ehtiyacını şərtləndirirdi. Rikardo Rayx həmçinin
həmin dövrdə çilidə akkreditasiya sisteminin
olmamasını və ali təhsilin maliyyələşdirilməsi
prosesində rəqabət və cavabdehliyin
qeyri-qənaətbəxş səviyyədə olmasını qeyd etdi.
Məruzəçi ali təhsilin maliyyələşdirilməsində on
il bundan əvvəlki və hazırkı vəziyyətlərini
əyani şəkildə nümayiş etdirdi.
Sonda Rikardo Rayx aparılan islahatlar
nəticəsində son 10 il ərzində çilinin ali
təhsilində aşağıdakı əsas nəticələrə nail
olunduğunu qeyd etdi:
- Tarixi kriteriyalara əsasən ənənəvi
maliyyələşdirmə fəaliyyətin nəticələrinə
əsaslanan maliyyələşdirmə ilə əvəz olunmağa
başlamışdır;
-Müəllimlərin ixtisas səviyyəsinin yüksəldilməsi
siyasəti elmi potensialın və aspiranturanın
inkişafına səbəb olmuşdur;
-İnfrastrukturun yeniləşdirilməsi tələbələrin
keyfiyyətli təhsil əldə etmə imkanlarını
əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır;
-Regionlardakı ali təhsil müəssisələrinə ayrılan
vəsaitlərin həcmi artırılmışdır;
-Elmi əlaqələrin yaradılması
stimullaşdırılmışdır;
-Fəaliyyətin son nəticələrinə əsaslanan
idarəetmə metodu tətbiq edilmişdir;
-Təhsil proqramlarının və təhsil müəssisələrinin
müvafiq qanun əsasında milli akkreditasiya
sistemi yaradılmışdır;
-Fəaliyyətin nəticələrinə əsaslanan
eksperimental müqavilələrin həyata
keçirilməsinə başlanılmışdır;
-Aztəminatlı tələbələrə kömək üçün tədbirlər
görülmüşdür;
-Kitabxanalar müasirləşdirilmişdir;
-İKT və yeni texnologiyalar təhsil prosesinə
inteqrasiya edilmişdir;
-Laboratoriyalar yeni və müasir avadanlıqlarla
təmin olunmuşdur;
-Təhsil müəssisələrinin binaları
genişləndirilmiş və təmir olunmuşdur;
-İdarəetmədə özünüqiymətləndirmə, strateji
təhlil və planlaşdırma tətbiq edilməyə
başlanılmışdır;
-Qərarların qəbul edilməsi prosesinin
təkmilləşdirilməsi məqsədilə institusional
təhlilin aparılması tətbiq edilir;
-Təhsil prosesinin təkmilləşdirilməsi və İKT-nin
inteqrasiyası üçün yeni təhsil strukturları
yaradılmışdır;
-Son nəticələrə əsaslanan idarəetmə və
maliyyələşdirmə metodlarından istifadə olunur.
Konfransda maraq doğuran təqdimatlardan digəri
birinci paralel iclasda Niderland Tventi
Universitetində ali təhsil siyasətinin
öyrənilməsi üzrə mərkəzin koordinatoru Hans
Vossenşteynin "Xərclərin bölüşdürülməsi"
mövzusunda oldu. O, əvvəlcə tələbənin büdcəsinin
formalaşmasının mümkün modelini slayd üzrə
əyani şəkildə nümayiş etdirdi.
Sonra o, xərclərin bölüşdürülməsi üzrə dünya
tendensiyaları, təhsil haqqının tətbiqi və
tələbə qrantları və borcları barədə danışaraq
bildirdi ki, təhsil haqlarının tətbiqi (ödənişli
təhsil) ali təhsil məktəblərinin mövcud
tələbatlara qarşı çevikliyini və keyfiyyəti,
həmçinin tələbələrin məsuliyyətini
artırır.Borclar isə tələbələri daha düşüncəli
olmağa vadar edir və onlar təhsillərini daha tez
başa vurmağa çalışırlar.
(Ardı var)
Ş.ƏLİYEV,
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin
İqtisadiyyat şöbəsinin müdiri |