(Əvvəli qəzetimizin ötən sayında)
Konfransda Niderlandın Tventi Universitetinin
ali təhsil siyasətinin öyrənilməsi üzrə mərkəzin
koordinatoru Hans Vossenşteyn "Xərclərin
bölüşdürülməsi və ali təhsildə ədalət: on üç
təklif" adlı təqdimatla çıxış etdi. Hans
Vossenşteyn öz çıxışını, əsasən, aşağıdakı on üç
təklif üzərində qurdu:
1. Bütün ölkələrdə təhsil xərclərinə olan
tələbat uzunmüddətli trayektoriya üzrə getdikcə
artır və bu xərclər mövcud inflyasiya templərini
çox zaman üstələyir.
2. Eyni zamanda dövlətin gəlirləri, əsasən
vergilərdən əldə olunan gəlirlər daha asta
templərlə, tədricən artır.
3. Nəticədə ali təhsil üçün nəzərdə tutulan
dövlət gəlirlərinin bir hissəsinin digər daha
sosial və siyasi cəhətdən mühüm əhəmiyyətli
tələbatların ödənilməsinə yönəldilməsi baş verir.
4. Ali təhsilə ayrılan xərclərin azaldılması
ilə əlaqədar dövlət tərəfindən sərt tədbirlər
görülür və bu isə sonda ali təhsildə
keyfiyyətin və potensialın aşağı düşməsinə
səbəb olur.
5. Bütün bu proseslər abituriyentlərin,
tələbələrin bərabər imkanlarla ali təhsil almaq
hüquqlarını müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırır.
6. Qeyd olunan problemlərin əsasən xərclər və
gəlirlər baxımından iki həll yolu vardır.
7. Xərclərin azaldılması baxımından vəziyyətdən
çıxış yolu səmərəliliyin yüksəldilməsini,
effektivliyin artırılmasını, əsasən ali təhsil
sektorunda diversifikasiyanı (ali təhsil
müddətinin qısaldılmasını), universitetlərin və
universitetlərdə idarəetmənin səhmləşdirilməsini
təklif etmək olar.
8. Gəlirlərin artırılması baxımından isə
aşağıdakıları təklif etmək olar:
- Universitetin və ya fakültənin sahibkarlıq
fəaliyyəti ilə məşgul olması;
- Xeyriyyəçilik məqsədlərindən istifadə;
- Xərclərin bir hissəsinin valideynlər və ya
tələbələr tərəfindən ödənilməsi, yəni
xərclərdə pay bölgüsü.
9. Xərclərdə pay bölgüsünün müxtəlif variantları
vardır:
- Valideynlər və tələbələr tərəfindən təhsil
üçün verilən avans ödənişləri;
- Yemək və yaşayış xərclərinin artırılması;
- Tələbələrə verilən müavinətlərin, təqaüdlərin
azaldılması;
- Borcların, kreditlərin alınması.
10. ümumilikdə, bir sözlə desək, ali təhsilə
olan tələbat konkret sərt məbləği - təhsil
haqqını şərtləndirir.
11. Əgər güzəştli tələbə kreditlərinin,
borclarının verilməsi tətbiq edilərsə,
cəmiyyətin ali təhsil sektorunda iştirak
imkanları artar.
12. Ali təhsil sektorunda iştirak imkanlarının
artırılması, hamının bərabər təhsil almaq
imkanlarının yüksəldilməsi təhsildə ədalətlilik
prinsipinə xidmət edir.
13. Ali təhsil müəssisələri yaranmış
problemlərin həlli ilə əlaqədar xərclər və
gəlirlər baxımından daha optimal yollar seçməli
və bu zaman ali təhsildə ədalətlilik prinsipini
qorumağa çalışmalıdırlar.
Konfransın birinci paralel iclasında digər
maraqlı məruzələrdən biri də Litvanın elm və
təhsil naziri Qintaras Steponaviçyusun Litvanın
ali təhsilində cari ildən icrasına başlanılmış
islahatlar barədə təqdimatı oldu. O, öz
təqdimatında əvvəlcə ali təhsil sistemində
aparılan islahatların milli və qlobal
kontekstindən danışdı və bildirdi ki, Litva
tələbələrinin sayına görə Avropada yüksək
göstəriciyə malik olsa da, ali təhsilə ayrılan
maliyyə vəsaitlərinin həcminə görə digər Avropa
ölkələrindən çox geri qalır. Universitet və
tədqiqat institutlarının şəbəkəsi qeyri-rasional
şəkildə bölünmüşdür və biznes sferası ilə
elmi-tədqiqat institutları arasında əlaqələr
zəifdir. Qintaras Steponaviçyus həmçinin qeyd
etdi ki, dünya universitetləri arasında qlobal
rəqabətin olması, elit səviyyədən daha kütləvi
ali təhsil səviyyəsinə keçidin zəruriliyi, yeni
islahatlar üçün iqtisadi problemlərin həlli,
səmərəliliyin artırılması, müasir qlobal
iqtisadiyyata uyğunlaşmaq baxımından ali
təhsildə islahatların aparılması vacibdir.
Bundan əlavə, Qintaras Steponaviçyus Litvanın
ali təhsilində aparılan islahatın məqsədləri
barədə məlumat verərək bildirdi ki, ali təhsilin
keyfiyyətinin yüksəldilməsi, ali təhsil almaq
istəyənlərin hamısı üçün münasib imkanlar və
zəruri şəraitin yaradılması, ali təhsilin
ölkənin inkişafının əsas hərəkətverici qüvvəsinə
çevrilməsi və ali təhsilə ayrılan bütün
resurslardan səmərəli istifadə olunması mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Qintaras Steponaviçyus
həyata keçirilən islahatın aşağıdakı əsas
prinsiplərini qeyd etdi:
- Rəqabət və bazar prinsipləri;
- Sistematik və ədalətli yanaşma;
- Ali təhsil müəssisələrinin və tələbələrin
səlahiyyətlərinin artırılması;
- Akkreditasiyanın şəffaf və effektiv sisteminin
yaradılması;
- Ali təhsil müəssisələrində müasir idarəetmə;
- Müstəqillik və cavabdehlik;
- Əldə olunan nəticələrə görə dövlət
maliyyələşməsi.
Qintaras Steponaviçyus təqdimatını davam
etdirərək islahatda nəzərdə tutulan əsas
tədbirlərdən danışdı və bildirdi ki, yeni
dəyişikliklərə uyğun olaraq bakalavr pilləsi
üzrə dövlət maliyyə vəsaitlərini birbaşa ali
məktəblərə deyil, tələbələrə verir. Belə ki,
bakalavr pilləsində dövlət maliyyələşməsi ən
yaxşı məktəb məzunlarına vauçerlərin verilməsi
ilə təmin edilir. Bu zaman dövlət tərəfindən
maliyyə dəstəyi əldə edən tələbələr dövlət və
özəl olmasından asılı olmayaraq, təhsil
alacaqları ali məktəbi seçməkdə azaddırlar.
Sonda Qintaras Steponaviçyus Litvanın ali təhsil
sistemində yeni başlamış islahatın ilkin
nəticələri barədə məlumat verərək qeyd etdi ki,
dövlət maliyyəsi ən yaxşı tələbələrə verilir,
kifayət qədər tələbə cəlb edə bilməyən bir sıra
tədris proqramları ləğv olunur, texniki peşə
məktəblərinə üz tutanların sayı yüksəlir və
kiçik ali təhsil müəssisələri birləşməyə maraq
göstərirlər.
ümumilikdə konfrans çox səmərəli keçdi və
iclaslarda ali təhsilin maliyyələşdirilməsi
mövzusunda müxtəlif ölkələrin təcrübəsi
baxımından geniş müzakirələr aparıldı.
Hazırda Azərbaycanda 36 dövlət və 14 özəl ali
məktəb fəaliyyət göstərir. Dövlət ali təhsil
müəssisələrinin maliyyələşdirilməsi dövlət
büdcəsi və ödənişli təhsildən əldə olunan
vəsaitlər hesabına həyata keçirilir. Məlumat
üçün bildirək ki, 2009-cu il üzrə Təhsil
Nazirliyindən maliyyəşdirilən ali təhsil
müəssisələrinin büdcəsinin 19%-ni ödənişli
təhsildən əldə olunan vəsaitlər, 81%-ni isə
dövlət büdcəsindən ayrılan vəsaitlər təşkil edir.
Azərbaycanda da gələcəkdə ali təhsilin
maliyyələşdirilməsində dünyada mövcud olan
mütərəqqi maliyyələşmə metodlarının, əsasən
adambaşına və yaxud əldə olunan nəticələrə görə
maliyyələşdirmənin tətbiqi, ali təhsil almaq
istəyənlərə əldə etdikləri nəticələrə görə
təhsil almaq üçün dövlət vəsaitlərinin verilməsi
(vauçer metodu) və onların təhsil alacaqları ali
təhsil müəssisələrinin seçilməsində müvafiq
qaydalar çərçivəsində maksimum sərbəstlik
imkanının təmin olunması, nəticədə ali təhsil
müəssisələri arasında mükəmməl rəqabətin
yaradılması həm dövlət, həm də özəl ali təhsil
müəssisələrində təhsilin keyfiyyətinin daha da
yüksəldilməsi baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb
edir.
Şahrza ƏLİYEV,
Təhsil Nazirliyinin İqtisadiyyat
şöbəsinin müdiri |