Azərbaycan ədəbiyyatında yazıb-yaradan adlı-sanlı elm-sənət adamları, şair-publisist və ictimai-siyasi xadimlər az olmamışdır. Onların mütərəqqi ənənələrini layiqincə davam etdirən bir şəxsiyyət də vardır ki, o, çağdaş dövrümüzdə özünün əməli fəaliyyəti və yaradıcılığı ilə diqqəti cəlb etməkdədir. Söhbət qədim Şirvan torpağında tanınmış həkim, ictimai xadim, gözəl ziyalı, şair-publisist kimi şöhrət tapmış Mirəfsəl Təbibdən gedir. Hörmətli ağsaqqal, elcanlı və nüfuzlu ziyalı olan Mirəfsəlin xeyli əsərləri, o cümlədən "Təbibim obaya, elə arxalan", "Bir ömür sürmüşəm, dünya görmüşəm", "Fikirlərim, mülahizələrim, xatirələrim", "Dünya ola bilmir daha tamaşa", "Daha üz çevirmək mümkün deyildir", "250 sonet", "Rübailər", "Uşaqlar, həmsöhbətim sizsiniz" və s. kitabları mənə tanışdır. Həyat, ölüm haqqında, məhəbbət, xəyanət, sevinc və kədər barədə düşüncələr, dövlətçilik, millilik, türkçülüklə bağlı fəlsəfi qənaətlər və mülahizələr bu əsərlərin əsas mahiyyətini təşkil edir. Onun poeziyasında əsasən klassik ədəbiyyatımıza məxsus əbədi və əzəli mövzular qələmə alınmışdır. Bütün bu məsələləri professor Əmirxan Xəlilov yeni çapdan çıxmış kitabında - "Həyata müdrik baxış" monoqrafiyasında elmi şəkildə həll etməyə çalışmışdır. On fəsildən, Ön söz və Son sözdən ibarət bu kitabda müəllif şair-ədibin yaradıcılığını Azərbaycan və dünya ədəbiyyatı fonunda araşdırmışdır.

Ə.Xəlilovun təsdiq etdiyi kimi, Mirəfsəl Təbibin şeir-sənət məramı, demək olar ki, onun özü kimidir; sadə və müdrik, həzin və kövrək, öyrədən və düşündürən. Özündən müştəbeh olmamaq onun mənəvi aləminin bəzəyidir. Necə deyərlər, "bircə ondan razıdır ki, özündən narazıdır". Bu mühüm keyfiyyətləri özündə birləşdirən şair yaxşı dərk edir ki, təkəbbürlülük, lovğalıq təkcə həyatda yox, elə yaradıcılıqda da qəbuledilməzdir. Çünki böyük sələfinin dediyi kimi, "Birinci addımda lovğalananlar, ikinci addımda yıxılacaqdır". Monoqrafiyada bu cəhət ön plana çəkilir ki, Mirəfsəl, hər şeydən əvvəl, əsl gözəllikləri Ana təbiətdə görür və onları ilhamla əks etdirir. Vətən, torpaq təəssübkeşliyi, dövlətçilik, türkçülük, ilkinliyə qayıdış, milli ruh, ideya və motivləri onun qüdrətli və titrək qəlbini təlatümə gətirən, onda qeyri-adi rezonans yaradan  əbədi və əzəli mövzulardır. Bu sıraya müdrik şairin məhəbbət, səadət, ölüm və şəhidlik hissi ilə bağlı əsərlərini  də aid edirik. Kitabın "Fəlsəfi - estetik janr və Şərq - Qərb məsələsi", habelə "Rübai - klassik və müasirlik kontekstində" fəsillərində şairin poetik dünyası, bizcə, yetərincə açıqlanır, əsas mülahizə və iddialar konkret bədii misallarla sübuta yetirilir. M.Təbibin bir ümdə cəhəti də budur ki, o, heç vaxt Azadlıq, Müstəqillik, Həqiqət yolundan kənarda qalmamışdır. Xalqımızın ən çətin günlərində səsi Qarabağdan gəlmiş, maddi və mənəvi köməyini Azərbaycan əsgərindən əsirgəməmişdir. Hazırda da bu yüksək amalla, aydın əqidə və məfkurə ilə yaşayıb-yaratmaqdadır.

İnsanın, bəşərin azadlığı uğrunda mübarizə duyğuları, türkçülük, müstəqillik ideyalarının tərənnümü, Vətən, yurd məhəbbəti onun əsərlərinin, xüsusən publisist  ruhda yazılmış kitablarının əsas rəhnidir. Vaxtilə alman dahisi "Faust"da gözəl ifadə etmişdir: 

Yaşamaq istəsən, vuruş həmişə!

Azadlıq layiqdir o adama ki,

Atıla bu yolda hər an döyüşə! 

"Dünyanı gözəllik yox, məhz insan özü xilas edəcəkdir" - tezisi ilə çıxış edən Mirəfsəl Təbib haqlı olaraq bu fikirdədir ki: 

Dövləti müstəqil olmayan millət,

Azad ola bilməz - budur həqiqət!              

Başqa bir əsərində isə yazır: "Sözü, Zəkanı, Əməli özünün həyat məramı hesab edənlər ölməzdir". Sonra isə öz mülahizələrini spesifik şəkildə belə tamamlayır: 

Azadlıq - ruhudur hər bir millətin,

Hüsnü - Azadlıqdır hər məmləkətin.

Pis, yaxşı, nə olsaq - özümüz olaq,

Milli soya bağlı kökümüz olaq. 

Monoqrafiyada müəllif haqlı olaraq şairin lirik şeir, qoşma, qəzəl, rübai və sonetlərini ümumiləşdirərək poeziyamızda, publisistikamızda yerini, mövqeyini müəyyənləşdirməyə cəhd göstərir, onun özünəməxsus keyfiyyətlərini üzə çıxarır. Kitabda düzgün qeyd olunur: "baharında çiçəklənən, çiçəyində ləçəklənən, ləçəyində göyçəklənən" dünyanı sevdiyinə görədir ki, onun özü də təbiətin gözəllikləri qədər canlı, kamil və cazibədardır. Bu da bir reallıqdır ki, Mirəfsəlin şəxsiyyəti ilə bədii yaradıcılığı arasında qırılmaz bir vəhdət mövcuddur. "Mənli - mənsiz təki olsun bu dünya" söyləyən şair həyatın ziddiyyətlərini, "qəm karvanını" dərk etməklə yanaşı, həm də insanlığı, dünyanı gözəl görmək istəyir. Bir misrasında sevgilisinə belə deyir: "Yaşıl geyin, mən heyranam yaşıla". Təbiidir ki, öyrənmək, görüb-götürmək qarşılıqlıdır. Bu mənada Sələflər, Xələflər arasında problem yoxdur və ola da bilməz. Ədəbi estafet heç vaxt bir nöqtədə dayanıb qala bilmir. Birindən digərinə keçir və bu, ədəbi qanunauyğunluqdur. Bu estafetdə birisi zəfər qazanır, zirvəyə çatır, digəri çalışıb - çabalayır, dağın ətəyinə çata-çatmaya. Ə.Xəlilov bu yerdə məntiqi olaraq insan-şair taleyini ümumiləşdirən şairdən kiçik bir misal gətirir və ona haqq qazandırır: 

Kimi - düzlük xülyası,

Kimi - özəl dünyası.

Kimi - kənək, vasvası.

İşin coduna çıxır. 

Kiminin daşır köpü,

Kiminin dolur küpü.

Kimi yığır çör-çöpü,

Gedir, oduna çıxır...

Həkim əlac eyləyir,

Falçı adına çıxır. 

Monoqrafiyada şairin rübailəri də tədqiqata cəlb olunmuşdur. Müxtəlif növ şeirlərini, habelə qəzəl, müxəmməs və sonetlərini ətraflı şərh edən ədəbiyyatşünas onun rübailərini çox doğru olaraq klassik və müasir Azərbaycan və dünya ədəbi fonunda nəzərdən keçirmişdir. Mirəfsəlin rübai və sonetlərinə diqqət yetirdikdə aydın nəzərə çarpır ki, o, nəinki milli klassiklərimizdən, eyni zamanda dünyanın Dante, Şekspir, Xəyyam kimi dahilərindən bəhrələnmiş, onlardan yaradıcı şəkildə öyrənmiş və öz orijinal şeir nümunələrini yarada bilmişdir.

Vaxtilə rübai ustası kimi şöhrət tapan Məhsəti xanım bircə kəlamı ilə çox sərrast deyib: "Mənim kəbinimdir bircə rübai". Ə.Xəlilov bu fikrə istinad edərək yazır: "Ciddi poeziyası və ciddi şəxsiyyəti ilə seçilən Mirəfsəl Təbibin də qala bürcü rübaidir. İstər yüksək məfkurəsi, istərsə də estetik atributları ilə bizdə ümumi qənaət yaradan bu rübailər məhz Mirəfsələ məxsusdur. Elə bu xüsusiyyət onun rübailərinə uzunömürlülük vəd edir".

Müəllifin bu elmi qənaətinin sübutu kimi aşağıdakı iki rübaini hörmətli oxucuların diqqətinə çatdırmağı vacib bilirəm: 

Dərdli könüllərə mehr bağladım,

Kədəri, qüssəni, qəmi dağladım.

Harda ki, ovundu, güldü könüllər,

Hüznü satın alıb, özüm ağladım. 

Sükutam, deyirlər zaman kimiyəm,

Şəffafam, deyirlər duman kimiyəm.

Yamanlıq edənə yaxşı deyirlər,

Yaxşılıq edirəm, yaman kimiyəm. 

Mən inanmaq istərdim ki, gözəl insan, şair və qeyrətli vətəndaş olan Mirəfsəl Təbibin yaradıcılığı ədəbi tənqidimizin diqqətindən yayınmayacaq, bu barədə çox yazılacaqdır. Əmirxan Xəlilovun bu sanballı monoqrafiyası müdrik şairimiz haqqında xoş sözlər deməyə hər cür əsas verir. Kitab ədəbiyyatşünaslıqda, çox güman ki, öz dəyər və qiymətini tapacaqdır. 

Nizami CƏFƏROV,
AMEA-nın müxbir üzvü,
millət vəkili