(Əvvəli ötən sayımızda)
Ali təhsil
Braziliyada ali təhsilin xüsusi şəbəkəsi vardır.
Bu sahəyə rəhbərlik federal hökumət tərəfindən
həyata keçirilir. Hər ştatda bir federal
universitet fəaliyyət göstərir. Ümumiyyətlə,
ölkədə 973 ali tədris müəssisəsi və 153
universitet vardır.
Braziliyada ilk universitet 1920-ci ildə təsis
olunmuşdur. Bu universitet (Rio-de-Janeyro
Universiteti) hazırda ölkədə ən böyük ali tədris
müəssisəsi kimi tanınır. Həmin universitetdə
təsviri sənət, fiziki tərbiyə və idman məktəbi,
fizika, kimya, riyaziyyat, biofizika,
mikrobiologiya və sair sahələrə aid tədris
institutları fəaliyyət göstərir. Belu-Orizonti
şəhərində yerləşən və 1927-ci ildə bünövrəsi
qoyulan Mikas-Jerays Federal Universiteti də
ölkənin ən böyük ali tədris ocaqlarından biri
hesab olunur. Burada iqtisadiyyat elmləri,
hüquq, fəlsəfə, təsviri sənət, musiqi, ədəbiyyat
fakültələri fəaliyyət göstərir. Universitet
özündə həm də tədris və elmi-tədqiqat
institutlarını birləşdirir.
Braziliyada həm dövlət, həm də xüsusi ali təhsil
müəssisələri vardır. Səviyyəsindən asılı
olmayaraq, bütün dövlət müəssisələrində təhsil
pulsuzdur.
Latın Amerikası ölkələri içərisində ilk dəfə
Braziliyada 80-ci illərin ortalarından
başlayaraq aspirantura və doktorantura
yaradılmışdır. Burada təkcə dövlət deyil, həm də
xüsusi ali təhsil müəssisələrini bitirənlərin
oxumaq hüququ vardır.
Müəllim hazırlığı
Braziliyada həyata keçirilən təhsil
islahatlarının sürəti heyranedicidir. Az bir
müddətdə xeyli işlər görülmüşdür. Bu işlərin
içərisində müəllim hazırlığı xüsusi olaraq
diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Ümumiyyətlə,
keyfiyyətli təhsilin qurulmasında müəllim
hazırlığına xüsusi əhəmiyyət verilmişdir. Ölkədə
həyata keçirilən təhsil islahatlarında bu
məsələyə həlledici amil kimi baxılmış, ölkənin
təhsil sistemində əsaslı dəyişikliklərin
aparılmasında bu qüvvənin peşəkarlıq
səviyyəsinin yüksəldilməsinə xüsusi
yanaşılmışdır. Ona görə də ilkin olaraq
ixtisasartırmanın məzmunu müəyyənləşdirilmiş,
müəllimlər üçün standartlar (kompetensiyalar)
hazırlanmışdır. Eyni zamanda ixtisasartırmanın
yeni modeli formalaşdırılmışdır. Hazırda
müəllimlərin ixtisasartırmasının yeni
modelindən ölkə ərazisində istifadə olunur.
San-Paolo yeganə şəhərdir ki, müəllimlərin
qiymətləndirilməsi texnologiyasından daha geniş
istifadə olunur. Təkcə ötən ilin noyabrından
indiyədək testdən keçərək qiymətləndirilən
müəllimlərin sayı 150 mindir.
Braziliyada məktəbəqədər və əsas təhsil
səviyyəsində işləyən pedaqoji heyət üçün
kursları bələdiyyələr təşkil edir.
Ümumiyyətlə, Braziliyada müəllimlərin
ixtisasartırmadan keçməsinin beş pilləsi vardır
və hər pillə üçün xüsusi bal göstəriciləri
müəyyənləşdirilmişdir. Müəllim hər üç ildən bir
testdən keçmək səlahiyyətinə malikdır. Testdən
keçən hər kəsin əməkhaqqı 25% artır. Müəllim
ardıcıl olaraq hər üç ildən bir beş dəfə testdən
keçdikdə, böyük miqdarda əməkhaqqı almaq şansı
qazanır. Əgər müəllim hansı ildə testdən keçə
bilməsə, ona növbəti il testdən keçmək üçün
icazə verilir.
Bu iş tender yolu ilə cəlb olunmuş qeyri-hökumət
təşkilatları tərəfindən həyata keçirilir.
Beləliklə, müəllimə ardıcıl olaraq özünü inkişaf
etdirmək üçün şərait yaradılır. Başqa sözlə, o,
stimullaşdırılmaqla bu işə təşviq olunur.
Müəllimlərin ixtisasartırmasının belə bir
sistemdə aparılması, ilk növbədə, müəllimlərin
bacarıqlarının meydana çıxmasına imkan yaradır.
Daha sonra müəllimlər arasında baş verə biləcək
əməkhaqqı və digər məsələlərlə bağlı
narazılıqların qarşısını alır.
Müəllimlərə özünü inkişaf etdirmək üçün şərait
yaradılır. Ehtiyacı olanlara kompüter almaq üçün
vəsait ayrılır. Maddi vəziyyəti lap aşağı
olanlarla nisbətən ucuz alış-veriş təşkil
olunur. Əvvəlki sistemdən fərqli olaraq, onlarla
kollektiv formada təlim kursları şəklində iş
aparılır. Müəllimlər əvvəl qısamüddətli, sonra
isə böyük kurslardan keçirlər. İlk dəfədir ki,
universitetlərlə birlikdə 360 saatlıq təlim
kursları yaradılmışdır. Dörd ay müddətində davam
edən bu kursu bitirmiş ali təhsilli şəxslər
müəllimlik hüququ qazanırlar.
Müəllimlərin işə götürülməsində də seçim
formasından istifadə edilir. Ötən il 9 min
vakant yerə qəbul olunmaq üçün 260 min ərizə
verilmişdir. Onlardan yalnız 230 mini keçid
balını toplayaraq müsabiqədə iştirak etmiş,
nəticədə yalnız 9 mini işə götürülmüşdür.
Kurikulum və qiymətləndirmə
Yeni kurikulumların yaradılması Braziliyada
aparılan təhsil islahatının özəyini təşkil edir.
Ona görə də ölkədə istər əvvəlki kurikulumlara
əsasən vəziyyətin öyrənilərək dəyərləndirilməsi,
istərsə də yeni kurikulumların hazırlanması
əhəmiyyətli bir problem kimi
qiymətləndirilmişdir. Ölkədə təhsil sahəsinə
dair aparılmış araşdırmalar zamanı məlum
olmuşdur ki, təhsilə cəlb olunmuş şagirdlərin
2%-i məktəbə gəlmir. Təhsil prosesində mövcud
durum şagirdlərin təlim maraqlarının aşağı
düşməsinə səbəb olur. Eyni zamanda bir məktəbdə
bir neçə kurikulumun tətbiq edilməsi təlim
prosesinin nizamlı və sistemli qurulmasına mənfi
təsir göstərir. Ən başlıcası, şagirdlərin ümumi
inkişafının təmin olunmasında çətinliklər
yaradır. Ona görə də 2006-cı ildən etibarən
Braziliyada yeni vahid kurikulumların
yaradılmasına başlanılır. Bu zaman təhsilin
keyfiyyətini yüksəltmək əsas məqsəd kimi qarşıya
qoyulur.
Kurikulumlar hazırlanarkən aparılan
qiymətləndirmənin nəticələrinə istinad
olunmuşdur. Eyni zamanda Braziliyanın təhsil
qanunvericiliyi əsas götürülmüşdür. Nazirliyin
işçiləri, cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən
cəlb edilmiş adamlar kurikulumların
hazırlanmasında fəal iştirak etmişlər. Ölkə
miqyasında təhsil standartlarının yaradılması
işini müvəffəqiyyətlə başa vurmuşlar.
Yeni kurikulumların hazırlanmasının bir mühüm
şərti də əvvəlki kurikulumlarla işləyən
müəllimlərin fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması
ilə bağlı idi. Onlar müxtəlif şəraitlərin
tələbinə uyğun strategiyalar seçməkdə sərbəst
hərəkət edə bilmirdilər. Lakin yeni kurikulumda
müəyyənləşdirilmiş standartlar təlimin keyfiyyət
göstəricisi kimi çıxış edərək müəllimdən
nəticələrə nail olmağı mühüm tələb kimi qarşıya
qoydu və təlim strategiyalarının
müəyyənləşdirilməsində ona sərbəstlik verdi.
Beləliklə, müəllim vahid standartlara çatmaq
üçün şəraitə uyğun fəaliyyət göstərmək imkanı
qazandı.
Görüşlərdə kurikulum haqqında danışanlar onu
"təhsil mədəniyyəti", "mədəniyyətin daşıyıcısı"
kimi qiymətləndirməklə yeni kurikulumların
şəxsiyyətyönümlü xarakterini ifadə edirdilər.
Onun şəxsiyyətdə mədəniyyətlərin formalaşmasına
istiqamətləndiyini xüsusi olaraq
vurğulayırdılar.
Braziliyada hazırlanmış yeni kurikulumlarda oxu,
yazı, öyrənməyi öyrətmək, dünyagörüşü
formalaşdırmaq və s. prioritet istiqamətlər kimi
nəzərə alınmışdır. Məzmunun daha inteqrativ
olması diqqət mərkəzində saxlanmışdır. Buna görə
də əsas təhsil pilləsində 7, orta təhsil
pilləsində 10-12 fənnin olması məqbul hesab
edilmişdir. IX-XI siniflərdə təhsilin təmayüllər
üzrə qurulması, bununla təhsilin demokratik
prinsiplərə uyğun olaraq seçim əsasında davam
etdirilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Kurikulumlarda həm də müəllim və şagird
fəaliyyətinin əsasında duran ümumi tələblər,
çalışma və tapşırıqların icra qaydaları, eyni
zamanda qiymətləndirmə üçün tövsiyələr öz əksini
tapmışdır.
Braziliyada yeni kurikulumlara keçilməsi eyni
zamanda yeni qiymətləndirmə sisteminin
yaradılmasına rəvac vermişdir. Təhsilin
idarəolunmasının ən etibarlı üsullarından biri
kimi qiymətləndirmə mexanizmlərinin işlənib
hazırlanması sahəsində xeyli işlər görülmüşdür.
Maraqlı haldır ki, bu gün bütövlükdə Braziliya
təhsilinin məqsədəuyğun inkişafında
qiymətləndirmənin müxtəlif növ və formalarından
istifadə olunur, etibarlı nəticələr əldə edilir.
Yeni qiymətləndirmənin ətrafında məhsuldar
müzakirələr aparılır, proqramlar verilir və
gələcək fəaliyyət üçün istiqamətlər
müəyyənləşdirilir.
Braziliyada hər bir məktəb hər ay özünün
qiymətləndirilməsini keçirir. Əsasən, portuqal
dili, riyaziyyat, eləcə də digər fənlərdən bir
neçəsi məktəbdaxili qiymətləndirmədə əhatə
olunur. Məqsəd, təbii ki, məktəbin fəaliyyətinin
standart tələblərə nə dərəcədə cavab verməsini
müəyyənləşdirməkdən ibarət olur.
Qiymətləndirmənin nəticələri təhlil edilir.
Ümumiyyətlə, hər bir qiymətləndirmə o zaman tam
başa çatmış hesab olunur ki, onun nəticələri
ümumiləşdirilərək təhlil edilsin və ümumi
qənaətlər hasil olunsun. Bu zaman ən vacib
məsələlərdən biri kurikulumlarla, xüsusi olaraq
standartlarla əlaqədar fikirlərin
formalaşdırılması, təkliflərin irəli
sürülməsidir.
Braziliyada milli qiymətləndirmədən geniş
istifadə olunur. İstər federal, istərsə də ştat
səviyyəsində milli qiymətləndirmənin
aparılmasında uyğun texnologiyalara müraciət
edilir. Bu qiymətləndirmə ibtidai, əsas və orta
təhsil siniflərində aparılır. Portuqal dili və
riyaziyyat fənləri üzrə keçirilir.
Ölkə miqyasında şagirdlərin dörd nailiyyət
səviyyəsi müəyyənləşdirilmişdir: minimumdan
aşağı, minimum, qənaətbəxş, əla.
|
Portuqal dili |
Səviyyə |
IV sinif üzrə ballar |
VIII sinif üzrə ballar |
XI sinif üzrə ballar |
Minimumdan aşağı |
<150 |
<200 |
<250 |
Minimum |
150-200 |
200-275 |
250-300 |
Qənaətbəxş |
200-250 |
275-325 |
300-375 |
Əla |
>250 |
>325 |
>375 |
|
|
Portuqal dili və riyaziyyat üzrə milli
qiymətləndirmənin nəticələrini ümumiləşdirmək
üçün nazirlik tərəfindən, aşağıdakı cədvəllərdə
olduğu kimi, ballar müəyyənləşdirilmişdir.
|
Riyaziyyat |
Səviyyə |
IV sinif üzrə ballar |
VIII sinif üzrə ballar |
XI sinif üzrə ballar |
Minimumdan aşağı |
<175 |
<225 |
<275 |
Minimum |
175-225 |
225-300 |
275-350 |
Qənaətbəxş |
225-275 |
300-350 |
350-400 |
Əla |
>275 |
>350 |
>400 |
|
|
Təhsil üzrə tədqiqatlar
Təhsildə nailiyyətlərin bir mühüm şərti də onu
elmi əsaslara istinadən inkişaf etdirməkdən
ibarətdir. Xüsusən təhsil sahəsində belə
tədqiqatlara böyük ehtiyac vardır. Hər hansı
pedaqoji texnologiyanın müəyyən olunması, onun
təcrübəyə gətirilməsi, yaxud bu və ya digər
sosioloji, psixoloji durumun öyrənilməsi xüsusi
araşdırma, tədqiqat tələb edir. Heç şübhəsiz,
Braziliyada təhsil tədqiqatlarına diqqət
yetirilməsi, onunla bağlı xüsusi qurumun
yaradılması məhz bu məntiqdən irəli gəlir.
Səfər zamanı müşahidələrimiz, dinlədiyimiz
təqdimatlar açıq-aydın göstərirdi ki,
Braziliyada təhsilin, demək olar ki, bütün
sahələri üzrə araşdırmalar aparılır. İstər yeni
məzmunun formalaşdırılmasında, istər yeni
texnologiyaların, qiymətləndirmə mexanizmlərinin
yaradılmasında, istərsə də idarəetmə sisteminin
təkmilləşdirilməsində pedaqoji tədqiqatlardan
geniş istifadə edilir. Bütün yanaşmaların
əsasında tədqiqatların nəticəsi olaraq əldə
edilmiş obyektiv fikirlər dayanır.
Bütün bunlarla yanaşı, Braziliyada təhsil üzrə
tədqiqatlar aparan xüsusi qurum - Təhsil
Tədqiqatları İnstitutu fəaliyyət göstərir. Bu
institutun başlıca vəzifəsi ölkədə təhsil
siyasətinin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədqiqat
aparmaqdan ibarətdir.
İnstitutun strukturunda dörd bölmə vardır. Onlar
aşağıdakı kimi adlandırılmışdır:
1. Təhsil tədqiqatları.
2. Təhsilə dəstək.
3. İnformasiyaların (yeni təcrübələrin)
qiymətləndirilməsi və yayılması.
4. İndikatorların hazırlanması və
qiymətləndirilmə.
Təhsil tədqiqatları bölməsində qısahəcmli və
geniş tədqiqatlar aparılır. Həcm etibarı ilə beş
səhifədən çox olmayan qısa tədqiqatlar zamanı
imtahanın nəticələri, müəyyən məsələlərlə bağlı
hesabat tipli məlumatlar hazırlanır.
Geniş tədqiqatlar üçün Təhsil Nazirliyi
tərəfindən sifarişlər verilir. Təhsil
siyasətinin təkmilləşdirilməsi ilə bağlı
araşdırmalar aparılır. Bu zaman bələdiyyələrdə
təhsillə məşğul olanların, yaxud təhsil
menecerlərinin, məktəb rəhbərlərinin
peşəkarlığını meydana çıxarmaq, onların
ehtiyaclarını müəyyənləşdirmək və s. məsələlər
öyrənilir.
Təhsilə dəstək bölməsində bilavasitə Təhsil
Nazirliyinin sifarişinə əsasən tədqiqatlar
aparılır. Məktəblərin ehtiyacına uyğun müəyyən
olunmuş resurslar, onlara aid nümunələr
hazırlanır.
Tədqiqat mövzuları əvvəlcədən layihələşdirilir,
sonra müsabiqə yolu ilə seçilir. Daha sonra
tədqiqat mövzuları maliyyələşdirilir. Ona görə
də institutda aparılan araşdırmalar əhəmiyyətli
tədqiqatlar kimi qarşılanır və qiymətləndirilir.
İnnovasiyaların (yeni təcrübələrin)
qiymətləndirilməsi və yayılması bölməsi məktəb
təcrübəsində olan innovasiyaları müəyyən edir,
onların qeydiyyatını aparır. Həmin təcrübələri
öyrənib yayır, ən yaxşı innovasiyaları yerli
bələdiyyələrə göndərir, onların davam
etdirilməsi üçün qrantların ayrılması ilə məşğul
olur.
İndikatorların hazırlanması və qiymətləndirmə
bölməsi müxtəlif səviyyəli monitorinq və
qiymətləndirmənin keçirilməsi üçün indikatorlar
hazırlayır. Məsələn, şagirdlərin, tələbələrin,
müəllimlərin, təhsil müəssisələrinin və s.
monitorinqi ilə bağlı indikatorlar.
Braziliyanın təhsil sistemi ilə bağlı bütün
informasiyaları özündə birləşdirən məlumat bankı
bu institutda yerləşir. Tədqiqatların nəticələri
olaraq təhsilin müxtəlif sahələri, istiqamətləri
üzrə yığılmış məlumatlar dövlət əhəmiyyətli
materiallar kimi mühafizə olunur.
Braziliya təhsilinin özəllikləri çoxdur. Onu
daha dərindən öyrənmək üçün genişmiqyaslı
araşdırmaların aparılmasına ehtiyac vardır.
İsgəndər İSGƏNDƏROV,
Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin
müavini,
Ənvər ABBASOV,
Təhsil Problemləri İnstitutunun direktor müavini
|