|
1.Ali təhsilin informatlaşmasi pedaqoji
innovasiyalarin nüvəsidir.
 İnformasiya
cəmiyyətində biliklər iqtisadiyyatı ilə təhsil
sistemi arasında sıx əlaqə var. Biliklər
iqtisadiyyatına gedən yol təhsildən keçir.
Biliklər iqtisadiyyatının formalaşmasında
xüsusən ali təhsilin mühüm rolu var.
İnformasiya həcminin və texnologiyaların
sürətli artımı ali təhsilin məzmun və
texnoloji baxımından daim təkmilləşməsini
tələb edir. Belə bir fakta diqqət edək:
2008-ci ildə dünyada 1.5 ekzebayt (1.5 x 10 18
bayt) həcmində informasiya yaradılmışdır. Bu
informasiya miqdarı özündən əvvəlki 5000 il
ərzində yaradılmış informasiya həcmindən çoxdur.
Digər tərəfdən, texniki informasiyanın da
həcmi sürətlə artır (təxminən hər il 2 qat
artım müşahidə edilir). Bu o deməkdir ki, bəzi
ixtisaslar üzrə tələbənin I kursda aldığı
məlumatların böyük bir hissəsi artıq o, IV
kursa çatdıqda köhnəlir. Bu amillər ali təhsil
sistemində qlobal problemlər yaradır. Bu
problemləri müzakirə etmək üçün 2009-cu ildə
YUNESKO Paris şəhərində "Ali təhsilə dair
ümumdünya konfransı" (WCHE- 2009) təşkil
etmişdir. Konfransda 150 ölkədən nümayəndə
heyəti, o cümlədən 100 ölkənin təhsil naziri
iştirak edirdi. Gündəlikdə duran əsas
məsələlər XXI əsrdə ali təhsilin strateji
inkişaf planını müəyyənləşdirmək, təhsilin
kütləviləşməsi ilə əlaqədar keyfiyyətə təminat
problemlərinin müzakirəsindən ibarət idi.
YUNESKO-nun Baş direktoru cənab Kauşiro
Matsuura bu konfransdakı məruzəsində ali
təhsilin müasir vəziyyətini belə xarakterizə
etmişdir: "Bu gün ali təhsildə əsl inqilab baş
verir. Ali təhsilin kütləviləşməsi,
cəmiyyətin qloballaşması, İKT-nin təhsilə
tətbiqi, biliklərin müxtəlif formalarda
mübadilə imkanlarının artması bu inqilabi
prosesləri daha da sürətləndirir". Konfransda
İKT-nin tətbiqi ilə rəqəmsal uçurumun ləğvi,
təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi,
əlyetərliyin təmin edilməsi kimi məsələlərə
dair tövsiyələr verilmişdir. Konfransda qeyd
edildi ki, əgər universitetlər inkişaf etmək
və qlobal rəqabətdə qalib gəlmək istəyirlərsə,
təhsilin keyfiyyətini daha da
yüksəltməlidirlər, çünki təhsilin keyfiyyəti
universitetlərin qlobal səviyyədə
rəqabətədavamlılığının əsas indikatorudur.
Konfransda qeyd edildiyi kimi, XXI əsrdə ali
təhsilin aşağıdakı qlobal tendensiyaları var:
- təhsilin qloballaşması və beynəlmiləlləşməsi;
tələbələrin sayının sürətlə artması
nəticəsində ali təhsilin kütləviləşməsi;
biliklərə əsaslanan iqtisadiyyatın inkişafı
ilə əlaqədar ali təhsilə ehtiyacın kəskin
artması; biliklərə əsaslanan cəmiyyətin
formalaşması zərurəti; universitetlərin
cəmiyyətdə rolunun yüksəlməsi; həyat boyu
təhsilin aktuallaşması; müasir şəraitə uyğun
yeni tip ali təhsil müəssisələrinin yaranma
zərurəti; təhsilin keyfiyyətinə nəzarətin
artması, akkreditasiya və ixtisaslaşmanın
beynəlxalq səviyyədə maraq kəsb etməsi və s.
İnformasiya cəmiyyətində İKT-nin verdiyi
imkanlar əsasında təhsilin planlaşma və
reallaşma dairəsi dəyişir. İKT-nin sürətli
inkişafı təhsilin qloballaşmasına real imkanlar
yaradır. Bu gün İKT vasitəsi ilə istənilən
zamanda, istənilən məkanda, istənilən formada
təhsil almaq mümkündür. Böyük həcmli rəqəmsal
informasiya resursları və biliklərə sürətli
əlyetərliyin mümkünlüyü tələbələrin təlim
imkanlarını xeyli artırır. İKT bu prosesdə alət
rolunu oynayr. Bu texnologiyaların tətbiqi
nəticəsində müasir pedaqoji mühitə təhsil
servisi, təhsil trayektoriyası kimi yeni
anlayışlar daxil olur. Bu gün təhsilin müasir
texnologiyalara olan tələbatı artır, təhsil
modelləri, təhsil prosesi iştirakçılarının
rolları tədricən dəyişir. Təhsildə istifadə
edilə bilən yeni-yeni vasitələr yaranır. Bu gün
MP pleyer, smart telefon və digər innovativ
mobil qurğular vasitəsi ilə mobil təhsil imkanı
yaranır, bu da tələbəyə dünyanın istənilən
nöqtəsində keyfiyyətli təhsil almağa imkan
yaradır.
Cəmiyyətin informatlaşması kimi qlobal proseslər
nəticəsində yeni informasiya mühiti yaranır.
Müasir insanın fəaliyyəti informasiya mühitində
reallaşır. Bu mənada yeni formalaşan
informasiya mühiti tələblərinə uyğun olaraq
təhsilin məzmunu, texnologiyaları, təşkili və
idarəedilmə metodları dəyişməli, inkişaf
etməlidir. Bu problemin həlli təhsilin
informatlaşması məsələlərini aktual edir.
Tədqiqatlar sübut edir ki, təhsildə İKT-nin
səmərəli tətbiqi təhsilin keyfiyyətini 80%-dək
yüksəldə bilər. İnformasiya cəmiyyətinin
texnologiyaları, o cümlədən İnternetin daim
artan resurs və servis imkanları təhsilin məzmun
və təşkili formalarına ciddi dəyişikliklər
edir. Bu günün təhsili - "İnformasiya-Təhsil
məkanı" mühitində reallaşır. Universitetlərdə
dövr edən informasiya massivinin həcmi o qədər
böyük, onun emalına ayrılan vaxt o qədər azdır
ki, bu prosesləri informasiya sistemləri
olmadan səmərəli idarə etmək mümkün deyil.
Müəllim belə bir informativ mühitdə özünü
sərbəst hiss etməli, qoyulmuş konkret pedaqoji
məqsədlərə informasiya texnologiyaları vasitəsi
ilə asanlıqla nail olmalıdır. Bu vəziyyət
müəllimin peşə hazırlığına, onun metodik
ustalığına yeni bir komponenti - "informasiya
mədəniyyəti" komponentini əlavə edir. Müasir
müəllim öz fənnini İKT-nin tətbiqi ilə tədris
etməyi bacarmalıdır.
Təhsilin informatlaşması kimi qlobal
əhəmiyyətli, mürəkkəb texnoloji problemin
həlli bir sıra məsələlərin təşkilati, texniki,
elmi-metodik, layihələndirmə, kadr, maliyyə və
s. kimi məsələlərin kompleks həllini tələb
edir. Təhsilin informatlaşması problemi dünya
təhsil təcrübəsində tarixən analoqu olmayan
sistem problemdir. Bəşər tarixində heç bir
təhsil yeniliyi, təhsil islahatı, təhsil
innovasiyası bu qədər inqilabi dəyişikliklərə
səbəb olmamış, bu qədər diqqət və investisiya
tələb etməmişdir. İKT bu gün elə bir sürətlə
inkişaf edir ki, təhsil sistemi bu yeniliklə
heç cür ayaqlaşa bilmir, inkişaf edərək heç cür
ona çata bilmir. Lakin İKT-nin təhsil sisteminə,
ölkələrin iqtisadi, texnoloji və intellektual
inkişafa təsir imkanları nəzərə alınaraq bu
problemin həlli ilə bütün sivil dünya məşğuldur.
Problemlərin elmi tədqiqinə və praktik
tətbiqinə hər il milyardlarla dollar sərf
edilir. İKT-nin tətbiqi hesabına təhsil
kütləviləşir, fərdiləşir, fasiləsiz xarakter
daşıyır, keyfiyyət yüksəlir. Bu səbəblərdən
indi dünya təhsil xidmətləri bazarının maliyyə
tutumu enerji bazarının maliyyə tutumundan
artıqdır. Təhsil xidmətləri bazarı bir neçə
trilyon dollar təşkil edir, bu sahədəki
mənfəətin əhəmiyyətli hissəsi məhz elektron
təhsil hesabına əldə edilir. Məsələn, innovativ
inkişafın bariz nümunəsi olan Cənubi Koreyada
təhsilin informatlaşması artıq sənayenin yeni
bir istiqaməti kimi formalaşmaqdadır. Cənubi
Koreyada elektron təhsil xidmətləri bazarının
illik tutumu 2 milyard ABŞ dollarından
artıqdır, bazarın illik artım tempi 8% təşkil
edir. Ölkədə 17 virtual universitet
fəaliyyət göstərir. Təhsilin
informatlaşması üzrə görkəmli rus alimi,
professor V.Tixomirovun etiraf etdiyi kimi, RF
bu məsələlərdə Cənubi Koreyadan 15 il geridədir.
Ali təhsilin Cənubi Koreyada kütləviləşməsi
istiqamətində qeyd edək ki, orta məktəb
məzunlarının 82%-i universitetlərdə öz
təhsillərini davam etdirir. Belə kütləvi ali
təhsil isə yalnız elektron təhsil vasitəsi ilə
reallaşa bilər. Bu ölkədəki universitetlərin
80%-i elektron təhsil texnologiyalarından
geniş istifadə edir. Bu gün inkişaf etmiş
ölkələr təhsilin texnoloji təminat
problemlərini artıq müzakirə etmirlər. Bu, heç
kimdə sual doğurmur, keçilmiş mərhələdir. Bu
sahədə artıq problem yoxdur. İndi əsas məsələ
bu texnologiyaların tətbiqi ilə təhsilin
keyfiyyət və səmərəsini yüksəltməkdən ibarətdir.
Digər mühüm problem informasiya cəmiyyətində
müəllimin, şagirdin, təhsil müəssisəsinin
fəaliyyətinin metodik təminatından ibarətdir.
Təhsil müəssisələrinin informasiya cəmiyyəti
tələblərinə uyğunlaşması qloballaşmanın bütün
universitetlər qarşısında qoyduğu mühüm
tələbdir. Bu məqsədlə universitetlərdə sistemli
şəkildə, uzunmüddətli innovativ təhsil
proqramları hazırlayıb həyata keçirmək
lazımdır.
Təhsilin informatlaşması məqsədyönlü, xüsusi
təşkil edilmiş, mükəmməl layihələndirilmiş
prosesdir. Təhsilin informatlaşması-təhsilin
keyfiyyətini yüksəltmək məqsədi ilə İKT-nin
intensiv tətbiqinə yönəlmiş tədbirlər
külliyyatı olub, təhsildə real vəziyyətin
dəyişməsinə, təhsilin məzmun, forma və
texnoloji baxımdan təkmilləşməsinə xidmət
edir. Bu səbəblərdən təhsilin
informatlaşmasına pedaqoji problem, pedaqoji
praktika, pedaqoji elmin bir istiqaməti kimi
baxa bilərik. Bu sahəyə pedaqoji informatika və
ya elektron pedaqogika deyilir. Bu sahə
təhsilin müasir fəlsəfəsini müəyyən edir,
onun strateji və konseptual məsələlərinin
həllinə, o cümlədən təlimin klassik
problemlərinə - təhsilin keyfiyyətinin
yüksəlməsi və əlyetərliyin təmin olunmasına
innovativ yanaşmanı təmin edir. Təhsilin
informatlaşması təhsil sferasında İKT-nin
texniki və texnoloji imkanlarının səmərəli
reallaşmasına yönəlmiş elmi-pedaqoji,
tədris-metodik, elmi-metodik tövsiyələrin
hazırlanması metodologiyası, texnologiyası və
praktikasıdır. Təhsilin informatlaşması pedaqoji
innovasiyaların nüvəsidir. Təhsildə informasiya
texnologiyalarından istifadənin aşağıdakı kimi
funksiyaları var: 1.İnformasiya-öyrədici
funksiya. 2.Formalaşdırıcı funksiya.
3.Nəzarət-korreksiya funksiyası. 4.Diaqnostik
funksiya. 5.Tədqiqat funksiyası.
Qeyd edilən bu funksiyalar təcrid edilmiş halda
yox, qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir,
müasir təhsilin mühüm prinsipləri ilə harmoniya
təşkil edir. Təhsildə İKT-nin tətbiqinin
pedaqoji səmərə verməsi, keyfiyyətin
yüksəlməsinə xidmət etməsi üçün prosesin elmi
cəhətdən tədqiqi əhəmiyyətlidir. Bu istiqamətdə
müxtəlif ölkələrdə son 30 ildə ciddi tədqiqatlar
aparılmışdır. Bu problemlərlə məşğul olan böyük
elmi tədqiqat mərkəzləri, o cümlədən YUNESKO-nun
nəznində Təhsilin informatlaşması institutu
fəaliyyət göstərir. Bu institut bir sıra MDB
ölkələrində təhsilin informatlaşması
istiqamətində səmərəli fəaliyyət göstərir.
Tədqiqatlar göstərir ki, informasiya
texnologiyalarının elmi-metodik cəhətdən düzgün
tətbiqi təhsilin keyfiyyətini 80 %-ə qədər
yüksəldə bilər. Tədqiqatlarda müasir təhsilin
vəziyyəti ilə informasiya cəmiyyətinin sürətli
inkişafı arasında yaranan ziddiyyətlər də
tədqiq edilir. Bu ziddiyyətləri təxminən belə
qruplaşdırmaq olar:
1. Təhsilin məzmununu müəyyən edən
informasiyanın mürəkkəbliyi, həcminin sürətlə
artması ilə insanın intellektual imkanları,
tədrisə ayrılmış vaxtın məhdudluğu arasında
ziddiyyət.
2. Dövlət təhsil standartları əsasında kadr
hazırlığı tələbi ilə təlimin fərdiləşməsi,
diferensiallaşması, təlimin fərdi təhsil
trayektoriya əsasında reallaşması tələbi
arasında olan ziddiyyət. Boloniya prosesinə
keçidlə əlaqədar bu problemlər daha da
aktualdır.
3. Kompüterin daim artan texniki və didaktik
imkanları ilə təlimdə bu imkanlardan səmərəsiz
istifadə arasında olan ziddiyyət.
Təhsildə İKT-nin tətbiqinin bu ziddiyyətlərdən
əlavə digər problemləri də mövcuddur:
1. İnformasiya texnologiyalarının texniki
imkanlarının sürətlə artması, bunun nəticəsi
kimi yeni pedaqoji imkanların yaranması, təlimin
yeni məzmununun formalaşması.
2. Kompüteryönümlü yeni nəsil dərsliklərin
hazırlanması, onlara elektron formatlı
əlavələrin yaradılması, TMK-lərin tərtibi,
onlardan istifadə metodikalarının hazırlanması.
3. İKT vasitəsilə fənlərarası və fəndaxili
əlaqələrin yaradılması və s.
Bu ziddiyyətlərin və problemlərin siyahısını
xeyli artırmaq mümkündür. Ali təhsil sistemində
mövcud olan bu problemləri həll etmək üçün
müəyyən strategiya əsasında universitetin
informasiya-təhsil mühiti formalaşmalı, bu
informasiya mühitində tədris metodikaları
hazırlanmalıdır. Yeni formalaşan elektron
pedaqogikanın tədqiqat obyekti ola bilən bu
problemlərin həlli pedaqoji ictimaiyyət
qarşısında duran mühüm məsələdir.
(Ardı var)
İlham ƏHMƏDOV,
dosent, ADPU-nun Kompüter Mərkəzinin direktoru |
|
