|
 Türkdilli
və digər ölkələrin riyaziyyatçı alimlərinin
beynəlxalq birliyi olan Türk Dünyası Riyaziyyat
Cəmiyyəti (Turkic World Mathematical Socıety)
1999-cu ildə Türkiyənin Elazığ şəhərində təsis
olunub. Cəmiyyətin əsas məqsədi türkdilli
alimlərin bütün dünya üzrə inteqrasiyasına nail
olmaq, onların qabaqcıl elmi mərkəzlərlə
əlaqələrinin qurulmasına və möhkəmlənməsinə
yardım etmək, yeni elmi nəticələri ölkələrimizin
iqtisadiyyatının inkişafına yönəltmək, eyni
zamanda türksoylu alimlərin dünya miqyasında
tanınmasına dəstək verməkdir.
Cəmiyyət cəmi 12 il əvvəl kiçik bir hərəkat kimi
yaransa da, bu müddət ərzində böyük inkişaf yolu
keçmiş, təşkilatlanmış və nüfuzlu beynəlxalq
təşkilata çevrilmişdir.
Cəmiyyət öz sıralarında türkdilli ölkələr olan
Türkiyə, Azərbaycan, Qazaxıstan, Özbəkistan,
Türkmənistan və Qırğızıstanla yanaşı, həm də
Rusiya, Çin, ABŞ, Fransa, İsveç və digər
ölkələrdən olan riyaziyyatçı alimləri də
birləşdirir.
I Konqres - Fırat Universiteti (Türkiyə)
1999-cu ildə Türkiyənin Elazığ şəhərində (Fırat
Universitetində) Osmanlı imperatorluğunun 700
illiyinə həsr olunmuş konfrans keçirilirdi.
Konfransın gedişində Türk Dünyası Riyaziyyat
Cəmiyyətinin yaranması ideyası meydana çıxdı. Bu
təşəbbüsün reallaşması üçün bir qrup türk
vətənpərvər alimi hərəkətə keçdi.
 Həmin
il iyunun 29-dan iyulun 1-dək keçirilən ilk
konqresə 10-a qədər xarici ölkədən 57 nümayəndə
- tanınmış elm adamları, riyaziyyat alimləri
dəvət olunmuşdu. Konqresə türkdilli ölkələrlə
yanaşı, Avropa və Amerikada yaşayan və çalışan
türksoylu alimlər də qatılmışdılar. Bütövlükdə
konqresdə Türkiyədən olan nümayəndələrlə
birlikdə 200-ə yaxın elm adamı iştirak edirdi. I
Konqresdə Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyəti
təsis olunur və qurumun ilk prezidentinin və
digər rəhbər orqanlarının seçkisi keçirilir. O
zaman Ankara Universiteti fənn fakültəsinin
dekanı, professor doktor Hilmi Hacısalihoğlu
qurumun ilk prezidenti seçilir. Prezidentin
yardımçıları olan iki vitse-prezident vəzifəsinə
isə Türkiyə tərəfindən professor Etibar Pənahov,
Qazaxıstan tərəfindən isə akademik M.Otelbayev
seçilirlər. Konqresdə habelə hər dövlətdən 2
elmi işçi olmaq üzrə Cəmiyyətin İdarə Heyəti də
seçilərək formalaşdırılır. Beləcə bu işin
bünövrəsi qoyulur. İlk dövrlər həvəskar hərəkat
olaraq meydana gələn konqresin keçirilməsinə heç
bir dövlət dəstəyi olmamış, o, sadəcə olaraq
Fırat Universitetinin və türk dünyasını
sevənlərin dəstəyi ilə baş tutmuşdur. Lakin onu
da xüsusi qeyd etmək lazımdır ki, ilk konqresin
keçirilməsinə Amerikanın Yel Universitetinin
professoru, türk dünyasını çox sevən Oktay
Sinanoğlu böyük maddi dəstək göstərmişdir. O
dövrdə Türkiyənin mədəniyyət naziri işləmiş
Namiq Kamal Zeybək də konqresin keçirilməsinə
maddi dəstək vermişdir.
Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin I
Konqresində qərara alındı ki, qurumun ali orqanı
hər 4 ildən bir növbə ilə türkdilli ölkələrin
birində keçirilsin və bu zaman onların istəyi
nəzərə alınsın.
Lakin o dövrdə türkdilli ölkələrin iqtisadiyyatı
hələ kifayət qədər inkişaf etmədiyindən bir
müddət bu qərarı həyata keçirmək mümkün olmadı.
Ona görə də arada bir neçə il durğunluq yaşandı.
Qurum rəhbərliyi qardaş ölkələrin hamısının
inkişafını gözləyənə qədər II Konqresin də
Türkiyədə keçirilməsini, daha sonra vəziyyətə
görə məsələyə baxılmasını qərara aldı.
II Konqres - Sakarya Universiteti (Türkiyə)
Beləliklə, Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin
II Konqresi 8 ildən sonra yenidən Türkiyədə,
qardaş ölkənin Adapazarı şəhərindəki Sakarya
Universitetində keçirildi. 2007-ci il iyunun
sonu - iyulun əvvəllərində çağırılan II
Konqresdə artıq 15-ə qədər xarici ölkədən
100-dən çox elm adamı iştirak edirdi.
İştirakçıların ümumi sayı isə 300-dən çox idi.
Uğurla keçən konqresdə yenidən rəhbər orqanların
seçkisi keçirildi. Prezident və
vitse-prezidentlər olduğu kimi də qaldılar, yəni
təkrar seçildilər.
III Konqres - Əl-Fərabi adına Qazax Milli
Universiteti (Qazaxıstan)
Tədbirdə növbəti - III Konqresin harada
keçirilməsi məsələsi də müzakirə olundu.
Qazaxıstan Respublikasından olan elm heyəti onun
öz ölkələrində keçirilməsini təklif etdilər və
bu barədə konqresin qərarı qəbul olundu. Növbəti
konqresin təşkili və keçirilməsi ilə bağlı
akademiklər B.Cumaqulov, N.Danayev və
M.Otelbayevin rəhbərliyi altında işçi qrupu
yaradıldı. İşçi qrupunun məqsədyönlü və səmərəli
fəaliyyəti nəticəsində iki ildən sonra - yəni
2009-cu ildə Qazaxıstanın Almatı şəhərində
Əl-Fərabi adına Qazax Milli Universitetində Türk
Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin növbəti III
Konqresi keçirildi. 17-dək ölkənin qatıldığı bu
konqresdə artıq 400-ə yaxın iştirakçı var idi.
Onların 200-dən çoxu xarici ölkələrdən dəvət
olunmuş riyaziyyatçı alimlər idi. Yenə də
türkdilli ölkələrlə yanaşı, xeyli sayda digər
ölkələrdən də elm adamları konqresə
qatılmışdılar.
Konqresin işi çox mütəşəkkil keçdi. Möhtəşəm bir
açılış iclasından sonra təşkil olunan bölmələrdə
elmi müzakirələr aparıldı. Türkdilli
dövlətlərdən olan elm adamları bir-birləri ilə
yaxından tanış oldular, bir-birlərinin
çalışdıqları sahələrlə maraqlandılar,
bir-birlərinə nə dərəcədə yardımçı olacaqları
haqqında fikir mübadiləsi apardılar. Başqa sözlə,
artıq Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyəti
Konqresinin gerçək bir şəkil aldığı, yəni artıq
elmi bir hərəkata çevrildiyi görünməyə başlandı.
III Konqresdə akademik B.Cumaqulov cəmiyyətin
prezidenti, həmin vaxtadək prezident olmuş
professor H.Hacısalihoğlu isə fəxri prezident
seçildilər. Azərbaycandan akademik Fikrət Əliyev,
Türkiyədən isə professor Etibar Pənahov
vitse-prezident oldular.
Əvvəlcədən danışılıb razılaşdırılıldığı kimi
növbəti - IV Konqresə Qırğızıstan ev sahibliyi
etməli idi. Lakin o vaxt Qırğızıstanda baş verən
məlum siyasi hadisələr üzündən bu, mümkünsüz
oldu. Onda Azərbaycandan gəlmiş nümayəndə
heyətinin başçısı, akademik Fikrət Əliyev
Azərbaycan dövlətinin rəsmiləri ilə görüşərək,
onlar tərəfindən müsbət cavab alarsa konqresin
bizim ölkədə keçirilməsini təklif etdi. Təklif
razılıqla qarşılandı. Beləliklə, F.Əliyev
Azərbaycan MEA və Təhsil Nazirliyinin rəhbərliyi
ilə əlaqə saxlayıb onlardan müsbət cavab
aldıqdan sonra növbəti - IV Konqresin
Azərbaycanda keçirilməsi qərara alındı.
Azərbaycanda bu çox ciddi qarşılandı və möhtərəm
Prezidentimiz İlham Əliyev tərəfindən
dəstəkləndi. Cənab Prezident konqresin
Azərbaycanda keçirilməsinə çox müsbət baxaraq bu
barədə müvafiq qurumlara lazımi göstərişlərini
verdi.
IV Konqres - "Aqua Park" istirahət mərkəzi (Azərbaycan)
Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin IV
Konqresinin Bakıda keçirilməsi haqqında
Azərbaycan MEA və Azərbaycan Respublikası Təhsil
Nazirliyi ötən ilin yayında birgə qərar qəbul
etdilər. Həmin qərarla Türk Dünyası Riyaziyyat
Cəmiyyətinin IV Konqresinin 2011-ci il 1-3 iyul
tarixlərində Bakıda keçirilməsi üçün təhsil
naziri Misir Mərdanovun rəhbərliyi altında
Təşkilat Komitəsi yaradıldı. Akademik Akif
Hacıyev Təşkilat Komitəsi sədrinin müavini təyin
olundu. Həmin qərarla Beynəlxalq Proqram
Komitəsi də yaradıldı. Bakı Dövlət Universiteti
Tətbiqi Riyaziyyat İnstitutunun direktoru,
akademik Fikrət Əliyev həmin komitənin sədri,
professor Etibar Pənahov sədr müavini,
fizika-riyaziyyat elmləri doktoru Yusif Qasımov
isə konqresin elmi katibi təyin olundular.
Bu komanda BDU TRİ-dəkı elm xadimlərinin
potensialından istifadə etməklə konqresə böyük
hazırlıq işi gördülər. Belə ki, konqresin
İnternet saytı yaradıldı. Dünyadakı türksoylu
tanınmış alimlərə məlumat verildi. Tanınmış elmi
mərkəzlərə, universitetlərə, alimlərə
informasiya göndərildi. Elmi informasiya
saytlarına konqres haqda məlumat yerləşdirildi.
Konqresin plakatları və bukletləri çap olunaraq
dünyanın 40-a qədər ölkəsində yayıldı. Məhz
aparılmış belə geniş, planlı təşkilati iş
nəticəsində Türk Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin
IV Konqresi 2011-ci il 1-3 iyul tarixlərində
Bakıda - "Aqua Park" istirahət mərkəzində böyük
uğurla keçdi.
IV Konqres onda iştirak etmək istəyən
riyaziyyatçı alimlərin sayına görə rekord vurdu:
700-dən artıq alim saytda qeyd olunaraq
konqresdə iştirak üçün müraciət etmişdi.
Müraciət edənlər arasında türkdilli dövlətlərlə
yanaşı, ABŞ, Kanada, İngiltərə, Fransa, İsveç,
İspaniya, Almaniya, Gürcüstan, İran, Pakistan və
digər ölkələrdən olanlar da var idi.
Konqresə marağın artması təbii ki, həm də son
illər ölkəmizdə gedən güclü inkişaf prosesi,
ölkəmizin beynəlxalq əlaqələrinin genişlənməsi,
nüfuzunun artması ilə əlaqədar idi.
Konqresin Təşkilat Komitəsi müraciət edənlər
arasında çox ciddi seçim apararaq 500-ə yaxın
elmi məruzənin tezislərini qəbul etdi və onlar
kitab şəklində çap olundu. Konqresin proqramı
hazırlandı.
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi,
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası və Bakı
Dövlət Universiteti Tətbiqi Riyaziyyat
İnstitutunun təşkilatçılığı ilə keçirilən IV
Konqresdə 20-dən çox ölkədən, o cümlədən Türkiyə,
Rusiya, Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan,
Qırğızıstan, İran, ABŞ, Fransa, Malayziya,
Ukrayna, Gürcüstan və digər ölkələrdən olan 300
nəfər riyaziyyatçı alim, Azərbaycandan olan elm
adamları, ali məktəb rektorları və b. ilə
birlikdə isə bütövlükdə 500-dən çox adam iştirak
edirdi. Konqresə xarici ölkələrdən qatılan elm
adamları arasında Qazaxıstan Respublikasının elm
və təhsil naziri Bakhtican Cumaqulov, Qazaxıstan
Respublikasının Milli Məclisinin deputatı,
professor Kılışbay Bisenov, Qazaxıstan MEA-nın
prezidenti Murat Jurinov, İspaniya Krallığının
Riyaziyyat Cəmiyyətinin nümayəndəsi, professor
Pedro A.Guil, Fransadan olan türksoylu tanınmış
riyaziyyatçı alim Süleyman Üstünel, Amerikada
yaşayan Selman Akbulut, İsveçdə yaşayan Məhəmməd
Əsədzadə və başqaları var idi. Təkcə ilk
konqresin keçirildiyi Türkiyənin Fırat
Universitetinin 15 nəfər elm adamı konqresə
qatılmışdı.
Konqresdə Azərbaycan Respublikasının təhsil
naziri, fizika-riyaziyyat elmləri doktoru,
professor Misir Mərdanov Türk Dünyası Riyaziyyat
Cəmiyyətinin prezidenti seçildi. Akademik Fikrət
Əliyev (Azərbaycan), Narqozi Danayev (Qazaxıstan),
doktor Etibar Pənahov (Türkiyə)
vitse-prezidentlər seçildilər.
Hər ölkədən iki nəfər olmaqla yeni İdarə Heyəti
seçildi. Azərbaycandan fizika-riyaziyyat elmləri
doktoru Yusif Qasımov, fizika riyaziyyat elmləri
üzrə fəlsəfə doktoru Azad Tağızadə İdarə
Heyətinin üzvləri seçildilər.
Akademik Fikrət Əliyev TDRC-nin yeni yaradılmış
Fondunun prezidenti seçildi. Hər ölkədən 1 nəfər
olmaqla Fondun Nəzarət Şurası seçildi.
TDRC-nin IV Konqresində aşağıdakı qərarlar qəbul
olundu:
1) III konqresdə müzakirə olunduğu kimi, hər
konqresdə onun keçirildiyi ölkədən olan yeni
prezident seçilsin.
2) Konqreslər 3 ildə bir dəfə keçirilsin.
3) Konqreslərarası dövrdə ildə bir dəfədən az
olmayaraq İdarə Heyəti toplaşsın.
4) Yeni prezidentə Cəmiyyətin qeydiyyatını həll
etmək tapşırılsın.
5) Konqreslərarası dövrdə Cəmiyyətin hər dəfə
müxtəlif mövzulara aid konfransları keçirilsin.
6) Cəmiyyətin Fondu yaradılsın.
7) Bu Fonddan müxtəlif elmi proqramları
maliyyələşdirmək üçün istifadə olunsun.
8) Fondun Nəzarət Şurası təşkil olunsun.
9) TDRC-nin iki mükafatı təsis olunsun. Bu
mükafat ildə 1 türksoylu, 1 isə digər alimə
verilsin.
Cəmiyyətin nəşri
Elmi jurnallar hər bir elmi cəmiyyətin simasını
müəyyənləşdirən əsas amillərdən olduğundan Türk
Dünyası Riyaziyyat Cəmiyyətinin Qazaxıstanın
Almatı şəhərində keçirilən III Konqresində "Türkic
World Mathematical Society Journal of Pure and
Applied Mathematics" jurnalının təsis olunması
haqqında qərar qəbul olunmuşdu. Həmin iş bu
sahədə təcrübəsi olan azərbaycanlı alimlərə
tapşırılmışdır.
2010-cu ildə "Türkic World Mathematical Society
Journal of Pure and Applied Mathematics"
jurnalının ilk nömrəsi işıq üzü görmüş,
indiyədək jurnalın 3 nömrəsi çapdan çıxmışdır.
"Azərbaycan müəllimi" |
