|
 Şirəli
Nəsir oğlu Məmmədov (Nəsirzadə) 1904-cü ildə Naxçıvanın
Ordubad bölgəsinin Dəstə kəndində anadan olub.
Uşaqlıqdan zamanın çətinliklərinə sinə gərməli olan
Şirəli Məmmədov 1916-cı ildə Bakıya gəlib, dayısının
himayəsində yaşayıb. 1916-1918-ci illərdə beşinci
rus-tatar (Azərbaycan - red.) məktəbində təhsil alıb və
dəmir yolunda çilingər köməkçisi kimi əmək fəaliyyətinə
başlayıb. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan
sonra Bakıda və Ordubadda komsomol orqanlarında işləyib.
1921-1922-ci illərdə Bakıda hərbi-siyasi kursu bitirib
və Moskvada Mixail İvanoviç Kalinin adına fəhlə
fakültəsində (1922-1925), sonra isə Moskva Dağ-Mədən
İnstitutunda (1925-1930) təhsil alıb. Mədən mühəndisi
ixtisasına yiyələnən Şirəli Məmmədov 1931-1932-ci
illərdə Moskva Dağ-Mədən İnstitutunun aspirantı olmaqla
yanaşı, Osetiyanın Sadon mədənlərində mühəndis işləyib.
Mədən sənayesindəki səmərəli fəaliyyəti ilə özünü
doğruldan gənc mühəndis Maqnitoqorsk mədənlər idarəsi
əsaslı tikinti şöbəsinin rəisi (1932-1933) vəzifəsinə
irəli çəkilib, daha sonra Culfa mərgümüş kombinatının
rəisi (1934-1936) olub.
Elmi araşdırmalara olan sonsuz marağı sayəsində 1936-cı
ildə məzunu olduğu Moskva Dağ-Mədən İnstitutuna qayıdıb,
dörd il elmi işçi, metodkabinetin elmi katibi, dosent,
direktor köməkçisi və filiz
yataqlarının işlənilməsi kafedrasının müdiri
vəzifələrində çalışıb.
1938-ci ildə namizədlik, on il sonra isə doktorluq
dissertasiyası müdafiə edib.
 Əldə
etdiyi elmi biliklərin və qazandığı təcrübəni Azərbaycan
elminin və sənayesinin inkişafında faydalı olacağını
düşünən Şirəli Məmmədov 1941-ci ildə doğma Vətənə
qayıdıb. Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Geologiya
İnstitutunda baş elmi işçi (1941-1943) kimi fəaliyyət
göstərib, sonra isə Naxçıvan Muxtar Respublikasında duz
mədəninin baş mühəndisi və direktoru (1943-1944) olub.
Yüksək təşkilatçılığı ilə fərqlənən Şirəli Məmmədov
1944-cü ildə Azərbaycan KP Naxçıvan Vilayət Komitəsinin
ikinci katibi vəzifəsinə təyin edilib. Bir il sonra ÜİK(b)P
MK yanında partiya işçilərinin ali məktəbində oxumaq
üçün Moskvaya göndərilib. 1947-1949-cu illərdə
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Neft İnstitutunda mədən
işləri şöbəsinin rəhbəri, 1949-1950-ci illərdə isə
Azərbaycan Dövlət Universitetinin professoru olub.
Dağ-mədən sənayesi sahəsindəki təcrübəsi nəzərə alınaraq
1950-ci ildə Daşkəsən filiz mədən idarəsinin rəisi
vəzifəsinə göndərilib. Üç il ərzində bu mühüm
müəssisənin inşa olunması işinə və inkişafına layiqli
töhfələr verib.
Onun elmi fəaliyyətini səciyyələndirən əsas
xüsusiyyətlərdən biri apardığı araşdırmaların
respublikamızın qarşısında duran iqtisadi məsələlərin
həllinə yönəlməsi və praktik əhəmiyyət kəsb etməsidir.
İqtisadi inkişafın elmdən, texniki tərəqqidən
başlandığını təbliğ edən, yüksəkixtisaslı
mütəxəssislərin hazırlanması məsələsinə xüsusi önəm
verən Şirəli Məmmədov Azərbaycan Dövlət Universitetinin
elmi işlər üzrə prorektoru (1953-1954), geofizika
kafedrasının müdiri (1953-1959) vəzifələrində çalışıb.
Ötən əsrin 50-ci illərinə qədər Azərbaycanda dağ-mədən
sahəsi üzrə elmi ada malik mütəxəssislərin olmadığını
nəzərə alaraq gənclərin bu istiqamətdə tədqiqatlara cəlb
edilməsini fəaliyyətinin ana xəttinə çevirib. Qısa
vaxtda gənc alimlərin bu sahəyə meyilinin artması onun
bir pedaqoq və elm adamı kimi nüfuzunun, ictimaiyyət
arasında qazandığı hörmətin nəticəsidir. 1959-cu ildə
Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 1968-ci
ildə isə həqiqi üzvü seçilib.
Azərbaycan Nazirlər Soveti yanında yaradılmış Ali və
Orta İxtisas Təhsili Komitəsinin ilk sədri təyin edilib
və 1959-1961-ci illərdə bu vəzifədə uğurla çalışıb. Yeni
işə başlayan kömitənin strukturunun formalaşdırılması,
fəaliyyətinin məqsəd və məzmununun dəqiqləşdirilməsi
istiqamətində ilk addımların atılması onun sədrlik
dövrünə təsadüf edir.
1965-1970-ci illərdə Azərbaycan Neft və Kimya
İnstitutunun (NKİ) faydalı qazıntı yataqlarının
işlənilməsi kafedrasının müdiri olub. Bu dövrdə onun
rəhbərliyi ilə neçə-neçə gənc və istedadlı alim yetişib.
Müvafiq ali məktəblərin dağ-mədən fakültələrinin
tələbələri üçün Azərbaycan dilində yazılmış ilk dərslik
və dərs vəsaitinin müəllifidir. 23 monoqrafiyası, 220-dən
çox elmi əsəri nəşr olunub. Təqaüdə çıxana qədər
Azərbaycan NKİ-nin faydalı qazıntıların işlənilməsi
kafedrasının professoru kimi (1970-1982) elmi-pedaqoji
fəaliyyətini davam etdirib.
Filiz və qeyri-filiz yataqlarının işlənilməsi,
qravitasiya rejimində olan neft yataqlarının istismarı,
neft yataqlarının süzgəcli qazmalarla qapalı işləmə
sistemi, daş duz yataqlarının səmərəli işlənməsi,
geofizikanın mədən sənayesində tətbiqi və digər
istiqamətlərdə apardığı elmi tədqiqat işləri ona nəinki
Azərbaycanda, eləcə də bütün Sovet İttifaqında geniş
şöhrət qazandırmışdır.
Şirəli Məmmədovun elmi araşdırmaları və əsərləri onun
tələbələrinin, davamçılarının tədqiqat işlərinin əsasını
təşkil edib, yeni-yeni axtarış istiqamətlərinin
müəyyənləşdirilməsinə yol açıb. Dərin elmi yanaşmanın
məhsulu olan nəzəri müddəalarının istehsalatda tətbiqi
mühüm dəyişikliklərin əsasını qoyub və iqtisadi baxımdan
səmərəli nəticələr verib.
Onun elmi fəaliyyəti və yüksək təşkilatçılıq bacarığı
layiqincə qiymətləndirilib, "Əməkdə fərqlənməyə görə"
(1939), "Qafqazın müdafiəsinə görə" (1945), "Böyük Vətən
müharibəsində əmək igidliyinə görə" (1945), "Əmək
veteranı" (1977) medalı və "Qırmızı Əmək Bayrağı" ordeni
(1946) ilə təltif edilib. 1951-ci ildə Azərbaycan SSR
Ali Sovetinə deputat seçilib, 1952-ci ildə isə
Azərbaycan KP MK-nın üzvlüyünə namizəd olub.
Şirəli Məmmədov 1984-cü ildə vəfat edib. |
