Müasir mərhələdə şagirdlərdə elmə, biliyə marağı
artırmaq, yaradıcı fəaliyyət bacarığı tərbiyə etmək,
humanist dünyagörüşü, milli özünüdərk, vətəndaşlıq
mövqeyi formalaşdırmaq, milli dəyərlərə hörmət və
məhəbbət hissi aşılamaq məktəbin, müəllimin qarşısında
duran əsas vəzifələrdəndir. Elm və texnikanın bugünkü
sürətli inkişafı, həyatın müxtəlif sahələrində hər gün
özünü göstərən və təsdiqini tapan texnoloji yeniliklər
təlimin məzmununda və metodlarında ciddi dəyişikliklərin
həyata keçirilməsini zəruri edir. Bu istiqamətdəki
vəzifələrdən biri də tədris prosesində yeni
texnologiyalardan, fəal, interaktiv təlim metodlarından
istifadədir.
Fəal, interaktiv təlim metodlarının tətbiqini zəruri
edən ən mühüm amillərdən biri də odur ki, həmin metodlar
gənclərdə daim dəyişmədə olan dinamik şəraitə
uyğunlaşmaq bacarığı, sosial bacarıqlar formalaşdırır,
təfəkkürün çevikliyini təmin edir, qrup, kollektiv
şəklində fəaliyyət göstərməyi, əməkdaşlıq etməyi onlara
öyrədir.
Digər fənlər kimi ədəbiyyatın tədrisi prosesində də
əməkdaşlığa, tənqidi və yaradıcı təfəkkürün inkişaf
etdirilməsinə əsaslanan fəal, interaktiv təlim
metodlarının tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Lakin
etiraf edək ki, hələ də müəllimlərimizin bir qismində
yeni təlim metodlarına münasibət birmənalı deyil.
Məktəblərimizdə kurikulum üzrə ədəbiyyat dərsliyindən
istifadə olunduğu bir şəraitdə fəal, interaktiv
metodların mahiyyətinin aydınlaşdırılmasına, konkret
ədəbi-bədii nümunələrin öyrədilməsi zamanı tətbiqi
yollarının açıqlanmasına ciddi ehtiyac duyulur.
Əlbəttə, yeni metodların tətbiqi əsrlərin sınağından
çıxan ənənəvi metodlardan tamamilə imtina olunmasını
tələb etmir. Onlarda uğurlu, müsbət nə varsa seçilməli,
fəal, interaktiv metodlarla əlaqələndirilməli və tətbiq
edilməlidir.
Respublikamızda uğurla həyata keçirilən təhsil
islahatının müasir mərhələsi ümumi orta təhsil
pilləsində V siniflərdə kurikulum üzrə yeni
dərsliklərin və metodik vəsaitlərin hazırlanması və
nəşri ilə əlamətdardır. Bu baxımdan V sinif üçün yeni
"Ədəbiyyat" dərsliyi və "Müəllim üçün metodik
vəsait"in ("Bakınəşr", 2012) müəllimlərimizdə böyük
maraq oyatması təbiidir. Dərslik və müəllim üçün
vəsait yeni metodik təfəkkür işığında yazılmışdır və bir
çox məziyyətlərinə görə ədəbiyyat təliminə yeni yanaşma
nümunəsidir.
Dərslik və metodik vəsait kurikulumun V siniflə bağlı
standartları, təlim nəticələri əsas götürülməklə, fəal,
interaktiv təlimin tələbləri nəzərə alınmaqla tərtib
olunmuşdur. Kurikulumun tələblərinə uyğun olaraq,
yeniliyin ənənə üzərində qurulması, məktəb təcrübəsinin,
mövcud reallığın nəzərə alınması dərsliyin ən böyük
uğurudır.
Müəlliflər haqlı olaraq qeyd edirlər ki, ədəbiyyat fənni
üzrə qarşıya qoyulan təlim nəticələrinə nail olmaq üçün
ilboyu keçilən dərslərdə əsas və alt-standartların
reallaşdırılması zəruridir. Standartların təlim
prosesində addım-addım reallaşdırılması dərsə hazırlıq
zamanı və dərs prosesində müəllimin diqqət mərkəzində
durmalıdır. Bədii əsərin öyrənilməsi üzrə işin məqsədi
və metodikasına uyğun olaraq hər dərsdə müvafiq məzmun
xətləri və əsas standartlar üzrə iş aparılmalıdır.
Məlumdur ki, kurikulumda həmin sinifdə sənətkarların
həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat verilməsi nəzərdə
tutulmamışdır. Müəlliflər bu tələbi əsas götürərək
dərslikdə sənətkarların portretini, onlar haqqında
görkəmli şəxsiyyətlərin fikirlərini verməyi məqsədəuyğun
saymışlar. Eyni zamanda məktəblilərin bu və ya digər
sənətkarla bağlı ətraflı məlumat alması üçün İnternet
saytlarından istifadə imkanları gözlənilmişdir.
Dərsliyə daxil edilmiş təlim materialları müvafiq
bölmələr üzrə qruplaşdırılmış, həmin bölmələrə gənc
nəslə milli və ümumbəşəri dəyərlər, vətənpərvərlik,
qəhrəmanlıq, anaya məhəbbət, təbiətə qayğıkeş münasibət,
insan hüquqlarına hörmət aşılayan əsərlər daxil
edilmişdir. Bu bölmələrdə Azərbaycan və dünya şifahi
xalq ədəbiyyatının inciləri, klassik və müasir ədəbiyyat
nümunələri öz əksini tapmışdır.
Dərslik ədəbiyyat təlimində fəal, interaktiv metodların,
müstəqil işlərin tətbiqi üçün geniş imkanlar yaradır.
Dərslikdəki bədii əsərlərin, ədəbiyyat nəzəriyyəsi
elementlərinin və s. öyrədilməsi, şifahi və yazılı
nitqlə bağlı sual və tapşırıqlar sistemi fəal,
interaktiv metodların tətbiqi, şagirdlərin müstəqil,
yaradıcı fəaliyyəti üçün əlverişli zəmin yaradır.
Müəllim üçün metodik vəsaitdə bilavasitə ədəbiyyat
tədrisi üçün səciyyəvi olan interaktiv metodlar geniş
şərh edilmiş, konkret dərs nümunələrində həmin
metodların tətbiqi imkanları göstərilmişdir. Bu da,
şübhəsiz, kurikulum üzrə dərslərin təşkilində hələ
zəruri təcrübəyə yiyələnməmiş, çətinliklərlə üzləşən
ədəbiyyat müəllimləri üçün çox əhəmiyyətlidir. Müəllim
bu vəsaitdə ikihissəli gündəlik, proqnozlaşdırılmış oxu,
fasilələrlə oxu, müqayisə cədvəli, diskussiya və s.
interaktiv metodlardan dərs prosesində məqsədyönlü
istifadə ilə bağlı dəyərli metodik tövsiyələr, dərs
nümunələri ilə tanış olacaqdır.
Dərslikdə və metodik vəsaitdə müəllim və şagirdləri
yaradıcılığa, tədqiqata sövq edən layihələr üzrə işə
xüsusi diqqət yetirilir. Qeyd edilir ki, layihələr
məktəblilərin müəyyən mövzu üzrə müstəqil tədqiqat
aparmalarını nəzərdə tutur. Layihə üzərində işin vaxtı
dəqiqləşdirilir, şagirdlərə tövsiyələr, məsləhətlər
verilir.
Layihənin mövzusu, qarşıya qoyulan problem konkret
olmalıdır. Müəllim və şagirdlər birlikdə layihə üzərində
işin icra müddətini, istifadə olunacaq əyani vasitələri
(ədəbiyyat, mənbə, təsvir vasitələri və s.), bunları
əldə etmək yollarını, iş formalarını müəyyən edirlər. İş
prosesində müəllim şagirdlərə istiqamət verə bilər. İşin
icrasına isə şagirdlər cavabdehdir. Tədqiqatın nəticəsi
müxtəlif məktəb, sinif tədbirləri vasitəsilə nümayiş
etdirilə bilər.
Ədəbiyyat təliminə verilən müasir tələblərdən biri də
fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya imkanlarından
səmərəli istifadə olunmasıdır. Fəndaxili və fənlərarası
inteqrasiya şagirdlərin ədəbi bilik və bacarıqlara
dərindən, fəal şəkildə yiyələnməsinə imkan yaradır.
Məlumdur ki, ədəbiyyat incəsənətin bir növü, həyatı
obrazlı şəkildə əks etdirən bir fənn olmaqla inteqrativ
səciyyəlidir. İnteqrativlik bir fənn kimi ədəbiyyatın
mahiyyətində, təbiətindədir. Bu mühüm cəhət bilavasitə
təlim prosesində də öz əksini tapmalıdır. Müsbət haldır
ki, yeni dərslikdə və metodik vəsaitdə bütün
ədəbi-bədii materialların interaktivlik və inteqrativlik
zəminində öyrədilməsi imkanları diqqət mərkəzində
saxlanılmışdır.
Ədəbiyyat təliminə yeni yanaşma öz əksini şagird
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi formalarında da
tapır. Müəllim üçün metodik vəsaitdə diaqnostik,
formativ, kiçik və böyük summativ qiymətləndirmə ilə
bağlı zəruri məlumatların verilməsi təqdirəlayiqdir.
Şübhə yoxdur ki, bədii əsərin məzmununun öyrənilməsi və
təhlili, şifahi və yazılı nitq bacarıqlarının, qrup
işinin qiymətləndirilməsi meyarları üzrə tərtib edilmiş
cədvəllər bu problemin həllində müəllimə yardımçı
olacaqdır.
Müəllimin yaradıcılıq və təşəbbüskarlığına, şagirdlərin
tədqiqatçılıq fəaliyyətinə, bilik və bacarıqlara
dərindən yiyələnməsinə geniş imkanlar yaratması istər
yeni dərsliyin, istərsə də müəllim üçün metodik vəsaitin
mühüm məziyyəti kimi qeyd olunmalıdır.
Firəngiz ABDULLAYEVA,
Ağdam rayonu, 32 nömrəli tam orta məktəbin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi |