Həyat bilgisi fənn kurikulumunda fənnin məzmunu
bacarıqlar şəklində ifadə olunmuş standartların köməyi
ilə verilir. Bacarıqlar isə şagirdin müxtəlif
fəaliyyətləri nəticəsində əldə olunur və onların köməyi
ilə nümayiş etdirilir. Buna görə standartlar
müəyyənləşdirilərkən aşağıdakı fəaliyyət xətləri ilə
əlaqəlilik nəzərə alınmışdır:
*
Mühakiməyürütmə və əsaslandırma
*
Əlaqələndirmə
*
Tədqiqetmə
*
Problemin həlli
*
Təqdimetmə
Fəaliyyət xətləri məzmunun mənimsənilməsinin, ondan
istifadə olunmasının, fənnin öz daxilindəki və digər
fənlərin mövzuları ilə əlaqə yaratmağın ən yaxşı
yollarıdır. Fəaliyyət xətləri fənni bir-birlərindən
təcrid olunmuş bilik və bacarıqlar toplusu kimi yox,
bütöv bir tam kimi başa düşməyə kömək göstərir.
Mühakiməyürütmə və əsaslandırma şagirdin nəzəri
biliklərinin tətbiqi biliklərə çevrilməsində böyük
əhəmiyyət kəsb edir. Bir növ deklorativlikdən
prosedurallığa keçidi təmin edən bu fəaliyyət hər bir
şagird üçün olduqca zəruridir. O, hər mövzu barədə şəxsi
təəssürat və fikirlərini bölüşməklə digər şagirdlərlə
üzvi əlaqədə olur. Digər tərəfdən o, həm də öz
subyektindən çıxış edərək fikirlərini əsaslandırır, daha
dolğun ifadə üçün müvafiq forma və üsullar seçir.
Əlaqələndirmə şagirdə müəyyən dəyərlər toplusunu
yaratmağa imkan yaradır, hissələrin birləşərək ahəngdar
şəkildə yeniləşməsinə, kontekstuallaşmasına, yeni
şəkildə tətbiqinə imkan verir. Şagird məzmunun müxtəlif
komponentlərini bir-biri ilə ahəngdar şəkildə
əlaqələndirir.
Tədqiqetmə fəaliyyəti aktual bacarıqların formalaşmasına
birbaşa xidmət edir. Tədqiqi bacarıq formalaşdırmaq
müəllimdən böyük səriştə tələb edir. Bu bacarıqlar
qismən də olsa, müəllimin özündə də olmalıdır. Şagirdə
biliklər hazır şəkildə verilməməlidir. O, lazımi
məlumatları müstəqil tədqiqat aparmaq yolu ilə əldə
etməlidir. Bu zaman dərs şagird üçün olduqca maraqlı
olur və o, öz potensialını maksimum dərəcədə ortaya qoya
bilir.
Problemin həlli fəaliyyəti şagirddə yaranmış müəyyən
təsəvvür və təəssüratların şərhinə xidmət edir. O, öz
fikirlərini müəyyən şərhlər və izahlar vasitəsi ilə
təsvir etməyi bacarmalıdır. Bu bacarıq müəyyən qənaətə
gəlmək, nəticə çıxarmaq, söylənənləri müəyyən məxrəc
altında birləşdirmək kimi peşəkarlığı aşılayır. Şagird
qarşısına qoyulmuş problemi müstəqil şəkildə həll
etdikdə onda təfəkkür daha da inkişaf edir.
Təqdimetmə çox vacib amildir. Təqdimetmə əldə olunan
məlumatların yaradıcı şəkildə tətbiqini nəzərdə tutur.
Şagird əldə olunan məlumatı başqa formatda daha səmərəli
yollar axtarmaqla təqdim edir.
Fənn kurikulumuna nəzər saldıqda biz hər bir məzmun
xətti ilə bağlı əlavə fəaliyyətlərin şahidi oluruq.
Şagirdlər kommunikativ vərdişlərə yiyələnərək: tanış
olan və olmayan mövzularda məlumatları aşkar edir,
seçir, təhlil edir, təşkil edir və təqdim edir. Geniş və
mürəkkəb məlumatları aşağıdakı fəaliyyətlər vasitəsilə
əldə edir:
*
müəyyən etmək, ardıcıl sıraya düzmək;
*
müqayisə etmək, əsaslandırmaq, proqnoz vermək;
*
yekunlaşdırmaq, nəticə çıxarmaq, qiymətləndirmək;
*
istənilən situasiya daxilində yeni söz və ifadələrdən
istifadə edərək ünsiyyət qurmaq;
*
tənqidi müzakirə etmək, onlar arasında əlaqə yaratmaq,
tənzimləmək;
*
ideyaları ümumiləşdirmək, fikrini ifadə edərək müstəqil
şəkildə tətbiq etmək;
*
informasiyadan daha çox mürəkkəb problemləri faktlarla
əlaqələndirmək;
*
seçimləri tədqiq etmək, müzakirə etmək, problemləri
qiymətləndirmək;
*
problemin həlli yollarını əsaslandırmaq və onu həll
etmək, alternativ təkliflər vermək;
*
real həyatla bağlı mövzuları seçərək əsas ideyanı
anlayır;
*
əsas arqumentləri təyin edir;
*
təşkiletmə, söz seçimi, sırası, cümlə quruluşu,
fikirləri ardıcıl ifadə etmə, dəstəkverici detalların
verilməsi, tədqiqat və yeni fikirlərin yazılması,
aydınlaşdırıcı fakt və arqumentlərdən istifadə, nəticəyə
gəlmə bacarığı.
Həyat bilgisi kurikulumu hazırlanarkən təhsilalanın,
ailənin, cəmiyyətin və dövlətin ehtiyac, tələb və
maraqları əsas götürülmüşdür. kurikulumda fənnin məzmunu
nəticəyönümlü yanaşma əsasında müəyyən olunmuşdur.
Burada əsas diqqət nəticəyəyönümlülüyə - təkcə
biliklərin qazanılmasına deyil, daha çox biliklər
əsasında bacarıq və vərdişlərə yiyələnməyə
yönəldilmişdir. Yuxarıda sadalanan fəaliyyət xətlərinin
düzgün tətbiqi nəticəsində bu bacarıqlara yiyələnmək
mümkündür.
Xatirə HƏMİDOVA,
Bakıdakı İlqar Əbilhəsənov adına 42 nömrəli
tam orta məktəbin ibtidai sinif müəllimi |