|
Qafqaz Təhsil Dairəsi 18 dekabr 1848-ci il tarixində
yaradılıb. Fəaliyyətinin ilk dövrlərində dairə 5 məktəb
direksiyasına bölünüb: Tiflis, Kutais, Şamaxı-Dərbənd,
Stavropol və Qaradəniz ordu torpaqları direksiyası.
Təhsil direksiyasını müdir (popeçitel) idarə edirdi ki,
o da Zaqafqaziya diyar Baş İdarəsi Şurasının üzvü
olurdu. Dairədə 5 gimnaziya və 21 qəza məktəbi var idi.
Gimnaziyaların əsas məqsədi Qafqaz və Zaqafqaziya
diyarında dövlət xidməti üçün savadlı adamlar hazırlamaq
idi.
 Qəza
məktəblərinin məqsədi uşaqları aşağı müəssisələrlə
dövlət xidməti üçün hazırlamaqdan ibarət idi.
Ehtiyac olduqda məhəllə (prixod) məktəbləri də təsis
olunurdu. Özəl məktəblərin açılmasına da icazə
verilmişdi. Ümumi sistemdən kənarda iki müsəlman məktəbi
qalmışdı ki, burada da rus dili öyrədilirdi. Bu
məktəblər həm canişin (namestnik) tərəfindən təyin
olunmuş xüsusi müdirə, həm də ruhani idarəsinə tabe idi.
1850-ci ildən müsəlman məktəblərinin yayılmasına icazə
verildi. Orta və aşağı məktəblər direksiyalara
paylandılar. Sonralar inzibati-ərazi bölgüsündəki və
dövlət müəssisələri sistemindəki dəyişikliklərlə
əlaqədar dairənin tərkibi də bir az dəyişdi. Qafqaz
dairəsi təhsil müəssisələrinin quruluşunu daxili
quberniyaların təhsil müəssisələrinə yaxınlaşdırmaq və
beləliklə, Qafqazda və Zaqafqaziyada Rusiya
imperiyasının digər hissələrində mövcud olan xalq
təhsili sistemini tədricən tətbiq etmək məqsədilə 29
oktyabr 1853-cü ildə Qafqaz təhsil dairəsi və onun
tabeliyində olan təhsil müəssisələri haqqında yeni
əsasnamə təsdiq olundu. Bu əsasnamə təcrübə kimi 4
illiyinə tətbiq olunurdu. Həmin əsasnaməyə görə Qafqaz
təhsil dairəsi 5 əvəzinə 4 direksiyaya bölünürdü. Şamaxı
və Dərbənd quberniyalarının tədris müəssisələri Tiflis
direksiyasına tabe olurdu.
2 iyul 1860-cı ildə Qafqazda təhsil hissəsinin
idarəçiliyi haqqında yeni əsasnamə təsdiq olundu. Bu
əsasnamənin 1 yanvar 1863-cü ilə qədər təcrübə kimi
qüvvədə olması nəzərdə tutulurdu. Həmin əsasnaməyə görə
təhsil hissəsinin idarəçiliyi Qafqaz canişininin Baş
İdarəsinin ümumi işlər departamentinin tabeçiliyinə
keçirildi. Qafqaz Təhsil Dairəsinin müdiri vəzifəsi ləğv
edildi və onun hüquqları quberniya rəislərinə verildi.
Mövcud təhsil direksiyalarına daha üçü əlavə olundu -
Bakı, İrəvan, Terek.
Beləliklə, 1860-cı ildə məktəblərin Bakı direksiyası
yaradıldı. Bura Bakı quberniyasının məktəbləri daxil
edildi. 1864-cü ildə Qafqazda və Zaqafqaziyada tədris
müəssisələrinin baş inspektoru vəzifəsi təsis olundu.
1867-ci ildə əvvəlki (1860-cı ilə qədərki) funksiyaları
ilə təhsil dairəsi yenidən açıldı. 1867-ci ildə Bakıdakı
gimnaziya, Şamaxı, Şuşa və Nuxadakı (indiki Şəki) qəza
məktəbləri, Quba və Lənkərandakı ikisinifli, Salyandakı
birsinifli məktəblər Bakı direksiyasına daxil edildi.
Quberniyadan kənardakı özəl məktəblər də direksiyanın
tabeçiliyində idilər.
1870-ci ildə quberniyalar üzrə xalq məktəbləri
yaradıldı. 27 yanvar 1876-cı ildə Qafqaz Təhsil
Dairəsində Bakı - Dağıstan direksiyası təsis olundu.
Onun tabeçiliyinə Bakı direksiyasına daxil olan tədris
müəssisələri və həmçinin Dərbənd tədris müəssisələri
verildi. Xalq məktəbinin direktoru təlim və tərbiyə
işinin təşkili məsələləri ilə məşğul olur, müəllim
heyətinin işinə nəzarəti və metodik rəhbərliyi həyata
keçirirdi. Xalq məktəbinin direktoru Qafqaz Təhsil
Dairəsinin müdirinə tabe olurdu.
1881-ci ildə Qafqaz Təhsil Dairəsi Xalq Maarifi
Nazirliyinə tabe etdirildi. 26 aprel 1883-cü ildə Xalq
Maarifi Nazirliyinə tabe olan Qafqaz Təhsil Dairəsi
bərpa olundu.
1918-ci ilin may ayında Bakı Xalq Komissarları Sovetinin
qərarı ilə Bakı - Dağıstan direksiyası ləğv edildi.
Kamil AĞAMALIYEV,
Təhsil Nazirliyi Texniki peşə təhsili şöbəsinin
baş məsləhətçisi |
