|
 Dünya
təcrübəsi göstərir ki, fəal (interaktiv) təlim metodu
dərsin keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə güclü vasitə
ola bilir. Fəal təlim həm məzmunun öyrənilməsinin, həm
də tətbiqinin səmərəliliyini artırır və şagirdlərin
dərketmə fəaliyyətini daha da inkişaf etdirir.
Fəal təlim üsullarının tətbiqi ilə aparılan dərs əsasən
aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir.
Fəal dərsin birinci mərhələsi sinfin
fəallaşdırılmasına həsr olunur.
Dərsin ikinci mərhələsi motivasiya adlanır.
Motivasiya - hər hansı fəaliyyətin mexanizmini işə
salan qüvvədir. Ona görə də tədqiqata başlamazdan əvvəl
müəllim təfəkkür prosesini hərəkətə gətirmək,
şagirdlərin bilikləri əsasında özləri tərəfindən
tədqiqat sualının formalaşdırılması üçün motivasiyadan
istifadə edir.
Üçüncü mərhələdə suallar və fərziyyələr
dəqiqləşdirildikdən sonra artıq tədqiqat işinə
başlamaq olar. Tədqiqat müxtəlif formalarda - bütün
siniflə birlikdə, kiçik qruplarda, cütlüklər şəklində və
ya fərdi şəkildə aparıla bilər.
İnformasiya mübadiləsi
dördüncü mərhələdə aparılır. Qoyulmuş tədqiqat
sualının cavabını tapmaq istiqamətində görülən işlər
tədqiqat iştirakçılarını bir-birinin dəlillərini
dinləmək zərurəti qarşısında qoyur.
 Dərsin
beşinci mərhələsində informasiyanın müzakirə və
təşkili prosesi başlayır. Bu ən mürəkkəb
mərhələdir. Belə ki, bu mərhələdə təfəkkürün müxtəlif
növlərinin səfərbərliyə alınması baş verir. Müəllim bu
mərhələdə fasilitasiya funksiyasını yerinə yetirir.
Əldə olunmuş faktlar sistemləşdirilir və əlaqələr aşkara
çıxarılır.
Altıncı mərhələdə ümumiləşdirmə və nəticənin
çıxarması işi aparılır. Müəllim qazanılmış
biliklərin ümumiləşdirilməsi və sistemləşdirilməsi
məqsədilə suallar qoyur və bu suallar əsasında biliklər
və informasiyalar sistemləşdirilir.
Yaradıcı tətbiqetmə
mərhələsində əldə olunan biliklər hər hansı məsələnin
həllinə yönəldilir və ya yeni tədqiqat üçün stimul
yaradılır.
Dərsin sonuncu mərhələsində qiymətləndirmə və ya
refleksiya prosesi başlayır.
Son illərdə şagirdlərdə kimya elminə daha çox maraq
oyatmaq, onların elmi dünyagörüşünü formalaşdırmaq,
idrak fəaliyyətini gücləndirmək üçün fəal(interaktiv)
təlim metodlarından lazımi qaydada istifadə edən
müəllimlərimizin səmərəli və öyrənilməli iş təcrübələri
də inkişaf etməkdədir.
Çoxillik pedaqoji təcrübəsi olan kimya müəllimlərimizin
və yeni təlimin tələblərinə əsaslanaraq gündəlik
dərsin planlaşmasının nümunəsini göstərək.
Mövzu:
Maddələr. Maddələrin xassələri.
Standart: 1.1.1. Şagird:
Maddələri (bəsit, mürəkkəb, saf), qarışıqları tərkibinə
və fiziki xassələrinə görə fərqləndirir.
Məqsəd:
Şagird:
1.cism və maddələri fərqləndirir və təsnifatını verir.
2.Maddələrin fiziki və kimyəvi xassələrini fərqləndirir.
3.Qarışıqları saf maddələrdən fərqləndirən
xüsusiyyətləri tanıyır.
İnteqrasiya:
Həyat bilgisi, fizika, biologiya.
İş forması:
Kollektivlə iş, qruplarla iş.
İş üsulu:
Beyin həmləsi,Venn diaqramı, anlayışın çıxarılması.
Dərsin tipi:
Yeni biliyin mənimsənilməsi.
Resurslar:
Dərslik, iş vərəqi, sınaq şüşələri, kolba , ayırıcı qıf,
maqnit, stəkan, menzurkalar, su, duru yağ, süd, neft,
şəkər,qum, gil, təbaşir,gips,dəmir tozu, kükürd, spirt,
xörək duzu, soda, oduncaq kəpəyi.
Dərsin gedişi:
Dərsin gedişində müəllimin mövzunun məzmununu
əyaniləşdirməyə kömək olan təcrübələri və İnternetdən
götürülməsi mümkün olan slaydları da nümayiş etdirməsi
dərsin daha maraqlı olmasına səbəb olar.
Fəal təlimin təşkili bütün dərs formalarına və
sinifdənxaric işlərin təşkilində nəzərə alınmalıdır.
Dərsin təşkilində və gedişində müəllimin də fəallığı
danılmazdır. Şagirdlərin bilik və bacarıqlarının hesaba
alınması və qiymətləndirilməsi təlim prosesinin
tələblərindən biridir. Qabaqcıl kimya müəllimlərinin iş
təcrübəsinə və uzunillik pedaqoji təcrübəmizə
əsaslanaraq demək olar ki, müəllim şagirdlərin yarım
illik və illik biliklərini müəyyən etmək məqsədi ilə
kimyadan universal sorğu cədvəlindən (Bax: "Azərbaycan
müəllimi", 30 mart 2012-ci il) istifadə etməklə vaxtdan
səmərəli istifadə edir, sinifdə olan hər bir şagirdin
bilik və bacarığını qiymətləndirə bilir.
Cədvəl üç bölmədən ibarətdir. Birinci bölməni cədvəlin
sol və yuxarı tərəfində qeyri-üzvi və üzvi birləşmələrin
mühüm siniflərinin adları, cədvəlin ikinci bölməsini
662 sayda ədədlər təşkil edir.
Cədvəlin üçüncü bölməsində ədədlərdən aşağıda qeyri-üzvi
və üzvi birləşmələrin mühüm siniflərinin nümunəsi
verilmişdir.
Müəllim hər bir sinfin mənimsəmiş olduğu məlumatları
nəzərə alaraq cədvəldən ədədləri müəyyən edir və
tapşırıq verir. Məsələn, IX sinif şagirdlərinə dərs
ilinin sonunda qeyri-üzvi kimyanı əhatə edə bilən
suallar verə bilər.
Bakının Səbail rayonundakı 49 nömrəli məktəbin kimya
müəllimi Sevda Axundovanın sinfində şagirdlərin 125,
209 və 288 ədədlərinin cavablandırılmasını yoxladıq.
Qəbələ rayonunun Vəndam kənd məktəbində Ülviyyə
Hüseynovanın və Qaradağ rayonundakı 228 nömrəli məktəbin
kimya müəllimi Rima Hüseynovanın dərs dediyi XI sinifdə
iki variantda 80 və 422, 127 və 490 ədədlərin
cavabları araşdırıldı. Aparılan sorğudan bir nümunəni
nəzərdən keçirək.
209-cu ədədin cavabını vermək məqsədi ilə şagirdlər
cədvəlin sol tərəfində 209 ədədinin kəsişməsini əmələ
gətirən istənilən qələvilərdən cədvəlin yuxarısında
verilən ədədin kəsişməsində olan istənilən amfoter
əsaslardan birini götürə bilər. Beləliklə, şagirdlər
qələvilərlə amfoter əsasların qarşılıqlı reaksiyasına
aid tənliklər yaza bilərlər.
XI sinif şagirdləri 80-ci ədədin cavablandırılmasında
köməkçi materiallardan istifadə etməklə cavab yaza
bilmişlər. Beləliklə, universal sorğu cədvəlindən tədris
prosesində istifadə edilməsi həm şagirdlərin bilik və
bacarıqlarının müəyyən edilməsində, həm də qazanılmış
biliyin inkişaf etdirilməsində çox böyük əhəmiyyət kəsb
edir. Fəal təlimin mərhələlərinə və səmərəli
metodlarına əsaslanan kimya müəllimlərinin fəallaşması
diqqəti cəlb etməkdədir. Digər fənn müəllimləri kimi
kimya müəllimlərinin də "Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin
iştirakçısı və qalibi olanlarının sayı artmaqdadır. Bu
müsabiqədə respublikamızın rayonlarından da kimya
müəllimlərinin iştirak etməsini istərdik.
Mürşüd FƏRƏCOV,
TPİ-nin aparıcı elmi işçisi, dosent |
