|
 Yaponiyalı
nobelçi alim bu istiqamətdə tədqiqatlarını davam etdirir
Yaponiya alimi Sinya Yamanaka bir neçə il ardıcıl
surətdə fiziologiya və təbabət sahəsində Nobel
mükafatına namizəd göstərilib. 2012-ci ildə isə,
nəhayət, britaniyalı bioloq Con Gerdonla birlikdə gövdə
hüceyrəsi və insan klonlaşdırılması sahəsində
tədqiqatlara görə ali elm mükafatına layiq görülüb.
S.Yamanaka elm aləmi üçün olduqca qiymətli fiqurdur.
Məhz o, ilk dəfə hazırda İPS - hüceyrələr adlandırılan
induksiyalaşmış plüripotent gövdə hüceyrələrini əldə edə
bilib. Sinya Yamanaka Yaponiyadakı Kobe
Universitetinin məzunu, Kiot Universiteti Qabaqcıl
Tibb Elmləri İnstitutunun İPS tətbiqi tədqiqatlar
Mərkəzinin direktoru, eləcə də Amerikadakı Qledston
Ürək-Damar Xəstəlikləri İnstitutunun professorudur. O,
gövdə hüceyrələrinin öyrənilməsi üzrə beynəlxalq
cəmiyyətə rəhbərlik edir. 2007-ci ildə Time Magazine
dərgisinin qərarına əsasın "İlin adamı" elan olunub.
2010-cu ildə gövdə hüceyrələri sahəsində tədqiqatlarına
görə Balzan mükafatı ilə təltif olunub. 2011-ci ildə
tibb sahəsində Vulf mükafatı alıb. 2012-ci ildə
Finlandiyanın texnologiyalar sahəsində təsis etdiyi
minilliyin mükafatına (Millennium Technology Prize)
layiq görülüb.
"Alim olmağı ağlıma gətirmirdim"
Sinya Yamanaka 1962-ci il sentyabrın 4-də Yaponiyanın
Osaka şəhərində anadan olub. Atasının kiçik tikiş
maşınları istehsal edən fabriki var idi. Maşınlar və
müxtəlif texniki qurğular balaca Sinyada texnikaya maraq
oyatmışdı. Uşaqlıqdan maşınlar onun üçün bir hobbiyə
çevrilmişdi. Onun ilk təhsil illərindən elmə marağı
böyük olub. "Məktəb həyatı mənim çox xoşuma gəlirdi.
Məktəbi, bilik almağı sevirdim, bir sıra idman növləri
ilə, xüsusən cüdo ilə məşğul olurdum. Deyə bilərəm ki,
məktəb həyatı mənə çox şey verdi. Mən riyaziyyatı və
təbiət elmlərini oxu dərslərindən daha çox sevirdim.
Orta məktəbin aşağı sinfində oxuyarkən elmə daha çox
maraq göstərirdim. Orta məktəbi bitirdikdən sonra mənim
arzum həkim olmaq idi. Alim olmağı ağlıma gətirmirdim",
- deyə Yamanaka xatırlayır. Valideynləri elmi bilikləri
mənimsəməsində ona hərtərəfli dəstək göstəriblər.
"Mən hər maraqlı işimdə ata və anamın dəstəyini hiss
edirdim. Bu, mənim üçün çox yaxşı idi. Ailəmizdə heç bir
həkim yox idi, atam həkim olmağımı istəyirdi. Buna görə
də mən həkim olmağa qərar verdim. Bu ondan irəli gəlirdi
ki, mən cüdo ilə məşğul olurdum və 10-dan artıq zədə
almışdım. Həkim olmaq arzusu mənim üçün çox təbii bir
hal idi". Sinya kiçik yaşlarından idmanın cüdo və reqbi
növləri ilə məşğul olurdu. Yarışlarda "qazandığı"
zədələr onda tibbə böyük maraq oyatmışdı. "Mən
həkimlər haqqında yazılmış kitabları çox sevirdim. Roman
yox, real tarixi kitabları oxuyurdum. Həkimlərin öz
pasiyentlərinə necə kömək etmələri məni çox
maraqlandırırdı". Atası Yamanakanı sahibi olduğu fabrikə
işə götürməyə həvəsli olmayıb. Yamanaka qeyd edir ki,
bu, Yaponiya üçün o qədər də tipik hal deyil. Bir çox
valideynlər çalışır ki, uşaqlarından birini öz
kompaniyalarına işə götürsünlər. "Lakin atam kiçik
kompaniyada işləməyin nə qədər çətin olduğunu bilirdi.
O hesab edirdi ki, kompaniyanın idarəçiliyi üçün mən o
qədər yararlı deyiləm, ona görə də o, məni həkim olmağa
çağırırdı. Yalnız cüdoda aldığım zədələr məni həkim
olmağa həvəsləndirən yeganə səbəb olub. Mən 3 il reqbi
oynamışam. Cüdo ilə isə 15 ildir ki, məşğulam. Mənim
qara kəmərim var".
"Bağışlayın
ki, belə uzun çəkdi..."
 Tennocidə
orta məktəbi başa vuran Sinya 1980-ci ildə Kobe
Universitetinə daxil olub. Təhsil illərində Sinya
məhkəmə tibb laboratoriyasında üçaylıq təcrübə keçib. O,
burada mass-spekrometriyadan istifadə etməklə insanlarda
alkoqol metabolizimini araşdırıb. Osaka Universiteti
nəzdində orta məktəbi başa vurduqdan sonra Sinya 1987-ci
ildə Kobe Universitetində tibb üzrə elmi dərəcə alıb. O,
Osaka Milli Ortopedik Cərrahiyyə Xəstəxanasında
ordinatura keçib. Və tezliklə cərrah cəldliyinə və
zirəkliyinə malik olmamasından təəssüflənməli olub. O,
çox istəyirdi ki, yarışlarda travma almış idmançıları
idmana qaytarsın. Elə birinci cərrahi əməliyyatda məlum
olmuşdu ki, Yamanaka bu iş üçün yaramayacaq. O öz
idmançı dostu Suita Xirat üzərində keçirdiyi əməliyyatı
tez-tez xatırlayırdı. Yamanakanın skalpel tutan əli qan
içində idi. Xəstənin bədənindəki kiçicik bir şişi kəsib
götürməyə bir saat vaxt sərf edən həkim xəstəyə
"Bağışlayın ki, belə uzun çəkdi",-deyib. "Uzun çəkdi, nə
deməkdir, tez qurtarın", -deyə xəstə narazılıqla
bildirib. Bir neçə il ərzində klinikanın həkimləri bu
uğursuz cərrah üzərində gülüşürdü. Buna görə də
Yamanakanın elm sahəsinə keçməkdən başqa yolu
qalmayıb. O, hətta ortoped peşəsindən imtina etdikdən
və tədqiqatçı olduqdan sonra da məyusluq və ruh
düşkünlüyü keçirdiyi qəmli günlərini unutmağa
çalışırdı. Məhz bu illərdə o, dəfələrlə elmi karyera
ilə üzülüşmək təhlükəsi ilə rastlaşmışdı. Arvadı
dəfələrlə onu cərrahiyyədən uzaqlaşmağa və həkimlik
praktikası ilə məşğul olmağa çağırırdı.
 Yamanakanın
cərrah kimi fəaliyyətindən atasının xəbəri var idi.
Oğlunu həkim görən atası xoşbəxt idi, lakin onun bir
dəfə Yamanakaya söylədiyi sözlər sarsıdıcı idi: "Sən bu
sahədə, deyəsən, o qədər də yaxşı deyilsən, eləmi?".
Yamanaka tədqiqatçı olanda atası dünyasını dəyişmişdi.
"Atam göylərdə mənim həkim olduğumu düşünür. Mən bütün
tədqiqatlarımın tezliklə bütün xəstəlikləri müalicə
etməsini istəyirəm ki, onunla görüşümdə bu barədə ona
söyləyə bilim",-deyən S.Yamanaka böyük arzularla
yaşayır.
Beləliklə, cərrahi fəaliyyətdən uzaqlaşan Yamanaka elmi
tədqiqatlara meyil edib. Bundan ötrü Osaka
Universitetinə daxil olaraq farmakologiya üzrə elmlər
doktoru elmi dərəcəsi (1993) alıb. Aspiranturada
oxuduğu müddətdə Yamanaka ilk dəfə genetik
modifikasiyalı siçanlara dair məqalə oxuyub. Bu sahə
onun bütün varlığına hakim kəsilib. O, genlərin
funksiyalarını tədqiq etməyi və bu sahədə
texnologiyalarla tanış olmağa qərar verib. Lakin
tezliklə bu sahədə araşdırma aparmaq üçün ölkəsində
müvafiq mərkəz olmadığından təəssüflənməli olub.
Yamanaka Amerikanın 30-a yaxın universiteti və
laboratoriyasına məktub yazaraq bu sahədə tədqiqatlar
aparmaq və elmi dərəcə almaq istədiyini bildirib. O,
ABŞ-a yollanıb, 1993-1996-cı illərdə Qledston Ürək-Damar
Xəstəlikləri İnstitutunda çalışıb. 1996-cı ildə
Yaponiyaya dönən Sinya Osaka Universiteti nəzdindəki
tibb məktəbində assistent - professor vəzifəsini tutub.
"Osakada mən az qala yıxılacaqdım..."
 Maliyyə
sıxıntıları və digər çətinliklər o qədər idi ki,
Yamanaka hərdən ağlamaq və elmi atmaq qərarına gəlirdi.
Nə qədər çətin olsa da, o, bir vaxtlar uğursuz cərrah
kimi kinayəli münasibətə məruz qaldığı tibbi
klinikalara qayıtmağa hazırlaşırdı ki, bu anda tale onun
üzünə güldü, onu Nara şəhərinə dəvət etdilər. Osaka
şəhərindən maşınla cəmi bir saatlıq məsafədə yerləşən bu
şəhərdə Kiot Universiteti yerləşir. Yamanakanı
xoşbəxtlikdən Kiot Universitetinə assosiativ-professor
vəzifəsinə qəbul edirlər. Burada maliyyə məsələləri də,
elmi mühit də Osakada olduğundan yüksək idi. Əgər bu
irəliləyiş olmasaydı, Yamanaka çox yəqin ki, elmi
karyerasını buraxmalı olacaqdı. "Osakada mən az qala
yıxılacaqdım. Mən çox işləyirdim, çoxlu siçanlarım var
idi. Mənim öz layihəm üçün onların sayı 1000-ə
çatmışdı. Mən onların hər birinə qayğı göstərməli idim.
Nara şəhərinə köçdükdən sonra isə mənim çoxlu
tələbələrim və texniki işçilərim var idi ki, onlar mənə
kömək edirdilər. Beləliklə, mən artıq tək deyildim, bu
isə mənim üçün çox vacibdir. Lakin Yaponyada mənim
işlərimdən çoxları baş çıxarmırdı. Nara şəhərindəki
laboratoriyaya baş tədqiqatçı kimi gələndə ilk dəfə elmi
karyeramda özümü müstəqil hesab etdim. Bu o demək idi
ki, mənim çoxlu şagirdlərim və çoxlu elmlər doktorlarım
olacaq. Buna görə də mən düşünürdüm ki, mümkün qədər
daha çox insanı cəlb etmək üçün rəhbərlik etdiyim
laboratoriya çox gözəl elmi tədqiqat layihələri həyata
keçirməlidir. Mən düşünürdüm ki, pasiyentin öz
hüceyrələrindən gövdə hüceyrəsinin əldə olunması mənim
məqsədim olmalıdır. Bu mənim bütün tədqiqatlarımın
başlanğıcı oldu". Gün ərzində 12-16 saat işləyən alim
məhz burada gövdə hüceyrələri sahəsində tədqiqatlarını
davam etdirib. 2005-ci ildən Kiot Qabaqcıl Tibb Elmləri
İnstitutunun professoru olan Sinya Yamanaka somatik
hüceyrələrdə çoxfunksionallıq üzrə eksperimentlərə
başlayıb. O burada dünyada ilk dəfə siçanların embrional
somatik hüceyrələrini, ilk dəfə yenidən
proqramlaşdırılmış epigenetik embrional somatik
hüceyrələri, dünyada ilk dəfə insanın embrional somatik
hüceyrələrini əldə edib, DNT-də inteqrasiya olunmuş
virus vektorlarının iştirakı olmadan embrional somatik
hüceyrələr alıb.
"Hüceyrə proqramçıları"
 2006-cı
ildə Sinya Yamanakanın rəhbərliyi ilə bir qrup alim
insanın gövdə hüceyrələrinin qeyri-embrion yox, məhz
İPS - induksiyalaşmış plüripotent (çoxfunksiyalı)
gövdə hüceyrələrindən (induced pluripotent stem cells -
iPS) əldə olunması metodunu işləyib hazırlayıb. Bu cür
hüceyrələr embrional hüceyrələrdən başqa müxtəlif tip
hüceyrələrdə inkişaf edə bilərlər. Onlar müxtəlif
orqanların sağlam hüceyrələrini yarada bilər. Bu kəşf
xəstəlik və ya zədələnmələr nəticəsində itirilmiş və ya
sıradan çıxmış orqan və toxumaların yenidən yaradılması
perspektivini açır. Bu orqanlar və toxumalar üçün
"tikinti" materialı isə insanın öz hüceyrələridir.
Mahiyyətcə alimlər genetik manipulyasiyalar vasitəsi
ilə hüceyrələrin yenidən proqramlaşdırılmasına nail ola
biliblər ki, bunlar da orqanizmdə müəyyən rol alıblar.
Yamanaka sübut edə bilib ki, kifayət qədər mürəkkəb
olmayan manipulyasiya yolu ilə bir hüceyrədən digərini
yaratmaq olar. Bu isə köməkçi terapiyalar üçün müəyyən
tip hüceyrə və ya toxumalar, məsələn, qan və ya neyron
hüceyrəsi almağa imkan verir. Bu texnologiya Parkinson
kimi irsi xəstəlikdən əziyyət çəkən xəstələrin dəri
hüceyrələrindən sağlam neyronlar əldə etməyə və
transplantasiya üçün onlardan istifadə etməyə imkan
verir.
"Bəzən hər şeyi atmaq və ağlamaq istəmişəm"
2012-ci il oktyabrın 8-i təkcə Sinya Yamanaka üçün
deyil, bütün Yaponiya üçün əlamətdar, tarixi bir gün
oldu. Bir gün ərzində Yamanaka ölkəsində ən populyar
fiqur oldu. Ölkənin bütün xəbər agentlikləri,
televiziyalar tamamilə Yamanakaya və onun inqilabi
işlərinə həsr olunmuşdu. Onun kəşfi nəticəsində
orqanizmin öz dəri hüceyrəsindən istənilən toxuma və
orqanın yetişdirilməsi nəzəri cəhətdən mümkün olmuşdu.
Telekanallara alimin müəllimləri və tələbə yoldaşları,
keçmiş və indiki əməkdaşları dəvət olunmuşdu, bütün
səhər qəzetləri 50 yaşlı alimin böyük portreti ilə dərc
olunmuşdu.
Sinya Yamanakanı Yaponiya imperatoru Akixito da təbrik
edib. Alimi şəxsən təbrik etmək üçün İsveçin
Yaponiyadakı səfiri Lars Varqo Kiot şəhərinə gəlib.
Səfirlə söhbət əsnasında Yamanaka zarafatla ədəbiyyat
sahəsində Nobel mükafatı almaq üçün mübarizə aparmaq
istədiyini deyib.
Mükafatın təqdimolunma mərasimindən sonra çıxış edən
Yamanaka ali mükafatı, ilk növbədə, ölkəsinin
nailiyyəti hesab etdiyini bildirib. "O, belə deyək,
dözülməz cərrah idi. Tamamilə savadsız idi...", - deyə
nobelçi alimin klinikasında çalışan dostlarından biri
deyirdi. "Məni "dzyamanaka" ("dzyama" yaponca
"təəssüfediləcək əngəl" deməkdir) deyə çağırırdılar.
Təcrübəli cərrahın 20 dəqiqəyə başa vurduğu əməliyyat
mənə 2 saata başa gəlirdi", - deyə Yamanaka
xatırlayır.
"Mən Nobel komitəsinin qərarından həyəcan içindəyəm.
Biz xoşbəxtik", - deyə alimin ixtisasca dermatoloq olan
həyat yoldaşı, Yamanaka ilə orta məktəbdə və sonra ali
məktəbdə birlikdə oxumuş Tina bildirib. Hazırda tibb
təhsili alan qızlarını göstərən Yamanaka "evdə onların
üzlərində gördüyüm sevinc mənə həmişə güc verirdi", -
deyib. Professor assistentlərinə və ailəsinə uzunillik
işində yaxından göstərdikləri köməyə görə minnətdarlıq
etməyi də unutmayıb: "Mən onlarca cəhd etmişəm və
tez-tez də uğursuzluqla qarşılaşmışam. Bəzən hər şeyi
atmaq və ağlamaq istəmişəm. Ailəmin dəstəyi olmadan mən
heç vaxt bu tədqiqatları başa vura bilməzdim".
Paltaryuyan maşınını təmir edirdi
2012-ci il oktyabrın 8-də Nobel komitəsi fiziologiya və
tibb sahəsində ali mükafata layiq görülmüş yapon
aliminin adını çəkəndə Sinya Yamanaka öz evində sınmış
paltaryuyan maşınını təmir edirdi.
Bütün Yaponiya üçün fərəhli olan həmin xəbərdən sonra
S.Yamanakanın ünvanına çoxsaylı təbriklər daxil olmağa
başlamış və onun tədqiqatları üçün ianələrin məbləği
xeyli artmışdı. Təkcə bir gün ərzində ianələrin məbləği
80 faiz artmışdı. 2012-ci ilin martında alimliyindən
əlavə həm də atlet kimi tanınan Yamanaka rəhbərlik
etdiyi mərkəzə vəsait toplanması üçün Tokio marafonu
təşkil etmişdi. Bundan sonra isə qəzetdə elmi
tədqiqatlarının maliyyələşdirilməsinə yardım
göstərilməsi üçün elan vermişdi. 2012-ci il oktyabrın
əvvəllərində ianələrin məbləği 10 milyon yen (120 min
ABŞ dolları) təşkil edirdi. Nobel mükafatına layiq
görülməsindən sonra isə cəmi bir gün ərzində ianələrin
həcmi 18 milyon yenə (200 min ABŞ dolları) çatmışdı.
Ölkə əhalisindən isə Yamanakanın ünvanına məktubların
arası kəsilmirdi: "Çarəsiz xəstəliklərdən əziyyət çəkən
insanlar naminə öz işlərinizi davam etdirin", "Nobel
mükafatı almağınız münasibəti ilə təbrik edirəm! Arzu
edirəm ki, tədqiqatlarınız insanlığa daha çox xoşbəxtlik
gətirsin. Yalnız 30 dollar köçürə bildiyimə görə məni
bağışlayın", "Mənə doğma olan insanlar xərçəngdən ölüb,
qoy sizin işləriniz xərçəngdən əziyyət çəkən insanlara
kömək etsin", "Ağır xəstəliklərdən əziyyət çəkən
insanlara kömək edin, Sinya, siz Yaponiyanın
fəxrisiniz", "Mənim qan xəstəliyim var. Mən sizin
kliniki sınaqlara başlayacağınız günü gözləyirəm", "Mən
25 ildir ki, naməlum mənşəli əzələ distrofiyasından
əziyyət çəkirəm. Siz mənə ümid verdiniz. Mən yenidən
yerimək istəyirəm".
Sevinc və məsuliyyət hissi
Alim Nobel mükafatına layiq görülməsindən sevinc hissi
ilə yanaşı, həm də ciddi xəstəlikləri olan insanlar
qarşısında məsuliyyət hissi keçirdiyini bildirib.
"Çox xoşbəxtəm, lakin eyni zamanda böyük məsuliyyət hiss
edirəm", - deyən S.Yamanaka kəşfinin tətbiqi metodunun
hazırlanması üzrə səylərini ikiqat artıracağını
söyləyib. İPS hüceyrələrinin kəşf olunduğu 7 il
ərzində alimlər müxtəlif təsir mexanizmləri vasitəsi ilə
ürək əzələsi, bağırsaq, mədəaltı vəz, gözün selikli
qişası, qan, dəri və eləcə də əsəb hüceyrələri
yetişdirməyə nail olublar. Lakin bu hüceyrələrin tibdə
tətbiqini ləngidən başlıca problem onkoloji
xəstəliklərin inkişafının yüksək riski ilə bağlıdır.
Yamanaka qeyd edir ki, plüripotent gövdə hüceyrələrinin
tətbiqinə dair klinik tədqiqatlar artıq 2013-cü ildə
başlayacaq. İPS - hüceyrələr vasitəsi ilə onurğa beyin
zədələnmələri, Parkinson, ürək xəstəliklərinin müalicəsi
isə yaxın bir neçə il ərzində baş tutacaq. Alim
genişmiqyaslı müalicənin 10-20 il ərzində başlayacağını,
yaxın vaxtlarda İPS - hüceyrələrindən istifadə olunması
metodunu işləyib hazırlayacağını deyib. Bundan başqa,
Yaponiya və digər ölkələrdə bu cür hüceyrələrin
istehsalına başlanması, hüceyrə bankının yaradılması və
bununla da insan orqanlarının yetişdirilməsi məqsədilə
onların bərpaedici təbabətdə tətbiqinin təmin olunması
nəzərdə tutulub. "Nobel mükafatı almağım mənim
planlarımı dəyişmir", - deyə alim bildirib. Onun
sözlərinə görə, son məqsəd yaşlı insanın bütün növ
hüceyrələrinin dəyişdirilməsi imkanlarına nail olmaqdır.
"Məsələn, biz ehtiyat ürək, qan və ya dəri hüceyrəsindən
beyin hüceyrəsi əldə etmək istəyirik. Mənim bütün
həyatım gövdə hüceyrələri texnologiyasının hər bir
xəstəxanada, həkimlərin gündəlik təcrübəsində, hər bir
pasiyentə qarşı tətbiqidir".
"Səhvlər ən yaxşı müəllimdir"
Nobel mükafatı aldıqdan sonra Sinya Yamanaka verdiyi ilk
müsahibələrdə elmi karyerasından maraqlı açıqlamalar
verib. Yamanaka bir çox alimlərin "səhvlər ən yaxşı
müəllimdir" sözlərinə belə münasibət bildirib: "Mən
yaxşı cərrah-ortoped deyildim. Mənim ilk uğursuzluğum
bunda idi ki, mən əməliyyatları yaxşı apara bilmirdim.
Və uğursuzluq mənə fundamental elm sahələrinə keçməyə
imkan verdi. Mən ilk olaraq farmakologiya sahəsində
çalışdım, ingibitor və stimulyatorları öyrəndim. Bu
maddələr özünü narkotik kimi göstərsə də, 100 faiz
effektiv hesab oluna bilməz. Mən çox eksperiment apardım
və narkotiklərin konkret təsirinə dair cavab ala
bilmədim. Bu, qismən də olsa, karyeramda mənim ikinci
uğursuzluğumdur. Lakin bu uğursuzluq məni əzələ
texnologiyası, siçanlar üzəridə tədqiqatlara
gətirdi". Yamanaka özünün ilk elmi işini gövdə
hüceyrələrinə həsr edib. "Mən ilk vaxtlarda gövdə
hüceyrələri ilə məşğul olmurdum. Mən sadəcə
farmakologiya sahəsində çalışırdım. Lakin bu sahə ilə
yanaşı, hüceyrə texnologiyalarına maraq göstərirdim.
Bu, mənə genlərin funksiyasını öyrənməyə imkan verirdi.
İnsan orqanizmində 20000-ə yaxın gen var. Texnologiya
vasitəsi ilə 20 min gendən birini seçmək və onun
üzərində işləməklə genlərin funksiyalarının mahiyyətini
öyrənmək olar. Mən bu texnologiyaya çox bağlanmışdım. Bu
hardasa 1992 və ya 1993-cü il olardı. Onda mən PhD elmi
dərəcəsini almışdım. Lakin o vaxtlar Yaponiyada əzələ
texnologiyası üzərində işləyən az alimlər var idi. Buna
görə də mən ABŞ-a, San-Fransisko şəhərinə yollanmağa
qərar verdim".
"Əgər siz 7 dəfə yıxılıbsınızsa, 8 dəfə
qalxmalısınız..."
Sinya Yamanaka elmi layihələrin maliyyələşdirilməsinin
ciddi nəticələrin əldə olunmasında əhəmiyyətini qeyd
edir. "Mənim şəxsi elmi eksperimentlərimdə bir çox
uğursuzluqlar olub. Lakin bir çox hallarda mənfi
nəticələr yeni elmi istiqamətlərdə mənə yeni ideyalar
verib. Yaponiyada belə bir məsəl var: Əgər siz 7 dəfə
yıxılıbsınızsa, 8 dəfə qalxmalısınız ki, uğur əldə edə
biləsiniz. Düşünürəm ki, elmdə bu, çox doğrudur. Bizim
ölkədə bir çox elmi tədqiqatların maliyyələşdirilməsi
federal hökumətin nəzarəti altındadır. Maliyyələşmə çox
mühüm əhəmiyyət daşıyır. Maliyyə olmadan layihə uzun
müddət davam edə bilməz. Xərçəngin müalicəsi əvvəlkitək
çox çətindir, lakin mən ümid edirəm ki, yaxın 15-25 il
ərzində xərçəng xəstəliklərinin bir çoxu müalicə
olunacaq. Bu gün xərçəngin müalicəsi hələ ki, çətindir.
Bir alim kimi İPS texnologiyalarını mən işləyib
hazırlamışam, bu texnologiyanın klinikalarda tətbiq
olunacağına ümid edirəm. Bu, mənim arzumdur. Bu
texnologiya hələ gəncdir. Bizim gələcəyə çox xoş
ümidlərimiz var, lakin çətinliklərimiz də mövcuddur.
İstənilən halda mən demək istəyirəm ki, bu
texnologiyalar mənim ümidlərimdir. Bir çox xəstəliklər
vardır ki, biz onları müasir tibbi texnologiyalarla
müalicə edə bilmirik, fundamental elm isə bu
xəstəlikləri və xəstələri müalicə edə bilər".
Yamanaka elmi tədqiqatlara çoxlu tələbələr cəlb edib. Bu
il 20-30 tələbə ərizə ilə onun laboratoriyasına işləmək
üçün müraciət edib. Alim onlardan ən yaxşı 3 nəfəri
seçib. Onlar elmi işlərin öhdəsindən çox uğurla
gəlirlər. "Biz xəstələrdən çoxsaylı məktublar və telefon
zəngləri alırıq. Biz elmə çox az vaxt sərf edə bilərik,
lakin bu, çox pisdir. Biz doğrudan da elmə qayıtmalıyıq,
çünki bu texnologiya həddən artıq yetkin deyil.
Texnologiyaların klinikalarda tətbiqinə qədər çox
çətinliklər var ki, biz onları dəf etməliyik. Düşünürəm
ki, alimlər bir çox xəstələrdən plüripotent hüceyrələr
əldə edə və xəstəliklərin səbəblərini daha dəqiq və
geniş surətdə öyrənə və bununla da daha effektiv dərman
preparatları axtara biləcəklər. Hesab edirəm ki, bu,
yaxın 3-5 il ərzində baş verəcək".
Hazırladı: Oruc MUSTAFAYEV |
