|
 Azərbaycan
dili və ədəbiyyat müəllimlərindən ana dilimizi bir
varlıq qədər sevdirmək, onun zərif və incə bir dil
olduğunu şagirdlərə anlatmaq böyük məsuliyyət tələb
edir. Hər yeni mövzu keçəndə dilin daxili aləmini,
toxunulmazlığını, möcüzəsini şagirdlərimə faktlarla başa
salmağa çalışıram. Axı bu dil bizim dövlət dilimizdir.
Axı biz bu dildə yazır, bu dildə oxuyur, danışır və
ünsiyyət yaradırıq. Bu dil 35 milyondan çox
azərbaycanlıya xidmət edir.
Şagirdlərimə başa salıram ki, bu dilin kamilliyi,
dərinliyi "Dədə Qorqud" kitabının dilində, bu dilin
şirinliyini, musiqili və rəvan olmasını Nəsimi, Füzuli,
Vaqif, M.F.Axundzadə, M.Ə.Sabir, C.Məmmədquluzadə,
Ə.Haqverdiyev, C.Cabbarlı, S.Vurğun, X.Rza, B.Vahabzadə
və onlarca söz ustalarının timsalında görürük.
Dərsliklərimizdə ana dili ilə bağlı kifayət qədər
mövzular toplanıb. Həm ana dilinə məhəbbət ruhunda
yazılan əsərlər, həm söz sənətkarlarımızın bu dilin
təmizliyi uğrunda apardığı mübarizələr, həm də dilimizin
qrammatik qayda-qanunları haqqında materiallar bir daha
sübut edir ki, dövlətimiz, xalqımız bu dilə biganə
qalmamışdır. Mən bu mövzuları keçərkən daha diqqətli
olmağa, bu zərif dilin, bu varlı dilin əvəzsiz olduğunu
şagirdlərimə aşılatmağa çalışıram. B.Vahabzadənin
"Mənim ana dilim-mənim kimliyim" şeirini sinifdənxaric
oxu kimi keçirəm. Bu şeiri keçərkən şagirdlərimə başa
salıram ki, dilimiz çətin sınaqlardan çıxıb və həmişə
qayğıları olub. Bəzən yabançı sözlərin axınına məruz
qalıb, bəzən siyasi təzyiqlərlə qarşılaşıb, bəzən
millətin öz övladlarından ögeylik görüb. Ancaq yaşayıb.
Elə B.Vahabzadə də bu şeirdə öz dilinə xor baxanları, öz
dilini başqa dillərə qurban verənləri qınayır:
Nə yarpaq, nə külək, nə metal, nə quş
Səslənmir, oxumur özgə dilində.
Bəs sənə nə düşüb, ay dili yanmış,
Yad dildə ötürsən öz mənzilində.
Başqa dilləri ana dilindən üstün tutmaq cahillikdir, öz
millətinə, öz tarixinə xəyanət etməkdir. 11-ci sinfin
ədəbiyyat dərsliyində "XX əsrin əvvəllərində dilimizin
mövqeyi, təmizliyi uğrunda mübarizə" mövzusu öz əksini
tapıb. Bu mübarizəni F.Köçərli və C.Məmmədquluzadə öz
əsərlərində ayna kimi işıqlandırırdı. Mən şagirdlərimə
izah edirəm ki, XX əsrin əvvəllərində ana dilimiz üç
yöndən korlanırdı: a) bəzi ziyalılarımız rus və
Avropa sözləri işlətməyə can atırdı; b) türk -
osmanlıca; c) ərəbcə sözlərə üstünlük verirdi. Bunların
hər üçü eyni dərəcədə doğma ana dilimizi korlamaq
məqsədini güdürdü. Elə buna görə də bu üç ziyanlı meyilə
C.Məmmədquluzadə "Anamın kitabı"nda birdən güldü. Bu
tragikomediya bəlkə də bu günümüzlə ayaqlaşan ən gözəl
əsərdir.
Başqa bir nümunə gözəl sənətkarımız, söz ustadı
S.Vurğundandır.11-ci sinifdə onun məşhur "Vaqif"
pyesini keçərkən şagirdlərin diqqətini dahi Azərbaycan
şairi Vaqif ilə qaniçən hökmdar Qacarın qarşılaşdığı
səhnəyə cəlb edirəm. Şagirdlər həmin səhnənin elektron
variantını izləyir və Qarabağı işğal edən düşmənə
sonsuz nifrətini bildirən şairin öz dilinə olan hörmət
və ehtiramını, məhəbbətini daha aydın görürlər.
Ş.İ.Xətai XVI əsr Azərbaycan ədəbi-bədii dilinin yüksək
mərtəbəyə çatmasında, Füzuli kimi dahi sənətkarın sənəti
üçün siyasi və mədəni şəraitin yaradılmasında çox böyük
işlər görmüşdür. Xətainin həyat və yaradıcılığını
keçərkən şagirdlərin diqqətini onun vəsiyyətlərindən
birinə cəlb edirəm.O deyirdi: "Ey türk oğulları, bir
ovuc torpağınızı dünyanın var dövlətinə, dilinin bir
sözünü ləl-cəvahirata dəyişməyin, onları qoruyun və
sonrakı nəsillərə çatdırın".
Artıq məktəblərimizdə dərslər kurikulumun tətbiqi ilə
keçilir. Bu da şagirdlərə öz fikirlərini sərbəst ifadə
etməyə imkan verir. Mən 5-ci sinifdə "Söz yaradıcılığı"
bəhsini keçərkən dilimizin nə qədər zəngin olduğunu
şagirdlərə başa salır və onları yeni söz yaratmaq üçün
müxtəlif üsullardan istifadə etməyə alışdırıram.
Yaradıcı işlər (esse, inşa və s.) verməklə onlarda ana
dilinə maraq oyadıram.
10-cu sinifdə "Azərbaycan dili" dərsliyində "Nitq
mədəniyyəti" adlı bölmə var. Şagirdlərimə ana dilində
düzgün və dəqiq danışmağı öyrətmək üçün bu mövzudan daha
çox istifadə edirəm. Onlara başa salıram ki, dilin
fonetik, leksik və qrammatik qayda-qanunlarını bilmədən
nitq mədəniyyətinə yiyələnə bilmərik.
Şagirdlərimə natiqlik sənəti haqqında məlumat verərkən
məşhur natiqlərimizin adını çəkir, ümummilli liderimiz
Heydər Əliyevin adını xüsusi vurğulayıram. Onlara bu
dahi şəxsiyyətin nitqini, çıxışlarını dinləməyi
tapşırıram. Bunun üçün dərs prosesində bəzən
kompüterdən və İnternetdən də istifadə edirəm. Doğrudan
da, ana dilini, xalqını, vətənini varlığı qədər sevən
bir şəxs məhz Heydər Əliyev kimi natiq ola bilərdi. Belə
şəxsləri isə tarix tək-tək yaradır.
Dahi şəxsiyyət Heydər Əliyev ana dili haqqında gözəl
fikirlər söyləmiş, bu dilin əzəmət və vüqarını bir daha
sübut etmişdir: "Dil hər bir millətin milliliyinin
əsasıdır. Ona görə də hər bir gənc öz ana dilini -
Azərbaycan dilini, müasir Azərbaycan dilini ən
incəliklərinə qədər bilsin və bu dildən istifadə etsin.
Biz müstəqil Azərbaycanda Azərbaycan dilini dövlət dili
etdiyimiz kimi, cəmiyyətdə də, xalqımızın içində də
Azərbaycan dilini mütləq hakim dil etməliyik".
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin 18 iyun 2001-ci il
tarixli fərmanına görə ölkədə Azərbaycan dilində çap
olunan qəzet, jurnal, bülleten, kitab və digər çap
məhsulları istehsalının 2001-ci il avqustun 1-nə qədər
bütövlükdə latın qrafikasına keçməsi təmin olundu.
Hazırda avqustun 1-ni ana dili günü kimi qeyd edirik.
Heydər Əliyevin dil siyasəti, dillə bağlılığı -
Azərbaycanda ana dilinin tərəqqisi üçün elə bir möhkəm
tarixi şərait yaradıb ki, biz həmin siyasətin hələ uzun
illər uğurla davam edəcəyinə tamamilə əminik.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev cənabları bu siyasəti
uğurla davam etdirir. Onun ana dilimizin geniş, maneəsiz
işləkliyi üçün göstərdiyi milli iradə, gördüyü
məqsədyönlü işlər də Azərbaycan dilinin nüfuzunun
yüksəlməsinə və türk dilləri arasında mötəbər mövqe
qazanmasına xidmət edir.
Bəli, bu dil müqəddəsdir. Bu dili korlamaq, zədələmək,
yada satmaq, ondan kor-koranə istifadə etmək günahdır.
Gəlin dilimizi sevək, onun təsvirinə, xəlqiliyinə
çalışaq və unutmayaq ki, bu dil - ana dilimiz bizdən
sonrakı nəsillərə ərməğandır.
Güllər QULİYEVA,
Bakı şəhəri Ə.Abbasov adına 257 nömrəli tam orta
məktəbin
Azərbaycan dili və ədəbiyyat müəllimi, metodbirləşmə
rəhbəri |
