|
 Böyük
pedaqoq, unudulmaz yazıçı, özünün novatorluğu ilə bəşəri
nüfuz qazanmış A.S.Makarenkonun (1888-1939) anadan
olmasının 125 ili tamam olur. Müstəqil Dövlətlər
Birliyinə daxil olan ölkələrin bir sıra idarə və
elmi-pedaqoji müəssisələrində, elmi-tədqiqat
institutları və universitetlərində bu unudulmaz
pedaqoqun anadan olmasının 125 illik yubileyi qeyd
edilir. Moskva şəhərində xüsusi elmi-pedaqoji
konfranslar və digər tədbirlər həyata keçirilir.
Respublikamızda da bununla bağlı bir sıra tədbirlər
keçirilir. Tarixə yeni insan tərbiyəsi nəzəriyyəçisi
kimi əbədi daxil olan Anton Semyonoviç 1888-ci il mart
ayının 13-də Ukraynanın indiki Sumı vilayətinin
Belopolye şəhərində fəhlə ailəsində anadan olmuşdur.
1917-ci ildə Poltava Müəllimlər İnstitutunu bitirmişdir.
A.S.Makarenkonun pedaqoji fəaliyyəti keçən əsrin
20-30-cu illərində o dövrün məlum hadisələri - inqilab,
vətəndaş müharibəsi nəticəsində valideynlərini itirmiş,
sahibsiz, evsiz-eşiksiz qaldıqlarından qanun pozan
uşaqların tərbiyəsi, onların yenidən həyata qaytarılması
sahəsindəki gərgin əməyi ilə bağlı olmuşdur.
A.S.Makarenkonun ən böyük xidməti sərgərdan həyat tərzi
keçirən yeniyetmələrin kütləvi surətdə yenidən
tərbiyələndirilməsini praktik olaraq həyata keçirməsi
olmuşdur. Onun fəaliyyəti başlıca olaraq iki uşaq
tərbiyə müəssisəsi ilə bağlı olmuşdur. Bunlardan biri
Poltava yaxınlığındakı uşaq əmək koloniyası, digəri isə
Xarkov yaxınlığındakı əmək kommunası idi. Bu
müəssisələrə rəhbərlik etdiyi zamanlar o, həmin dövr
üçün xarakterik olan "Kollektivdə kollektiv vasitəsilə
tərbiyə nəzəriyyəsi"ni işləyib hazırlamış və bununla da
tarixə novator pedaqoq kimi daxil olmuşdur. Bununla belə
o, kommunarların təlim və tərbiyəsini istehsalat əməyi
ilə birləşdirmək haqqında ideyasını praktiki olaraq
həyata keçirmiş, ailə tərbiyəsinə aid elmi-pedaqoji
cəhətdən əsaslandırılmış yeni nəzəriyyənin prinsip, üsul
və vasitələrinin fəal təbliğatçısı olmuşdur.
A.S.Makarenko tarixə həm də tanınmış yazıçı kimi daxil
olmuşdur. Onun bədii yaradıcılığı ədəbi və elmi-pedaqoji
istedadın vəhdətinin gözəl timsalıdır. Onun bədii
əsərləri, ilk növbədə, "Pedaqoji poema", "30-cu ilin
marşı", "Qüllələr üzərində bayraqlar", həmçinin
"Valideynlər üçün kitab" adlı publisistik məqalələri
yeni insan tərbiyəsi nəzəriyyəsinin yaranmasına və
inkişafına xidmət etmişdir. Bu əsərlər uzun illər
müəllim və tərbiyəçilərin, ümumiyyətlə xalq maarifi
işçilərinin stolüstü kitablarından olmuşdur. Zəmanəmizdə
də bu əsərlər öz aktuallığını və dəyərini qoruyub
saxlayır.
***
A.S.Makarenkonun pedaqoji irsi zəngindir. Onun
əsərlərində pedaqoji görüşlərinin müəyyən bir sistemi öz
əksini tapmış, elmi pedaqogikanın, xüsusilə də tərbiyə
nəzəriyyəsinin bir sıra vacib problemlərinin
metodologiyası şərh olunmuşdur. Onun görüşlərində
pedaqogikanın aşagıdakı problemləri, ilk növbədə,
tərbiyənin məqsəd və vəzifələri, əxlaq tərbiyəsi, uşaq
və gənclərin tərbiyəsində kollektivin rolu, ictimai və
şəxsi mənafe, əmək və intizam tərbiyəsi, təlimin
istehsalatla əlaqəsi və s. məsələlər dövrün tələbi
baxımından hərtərəfli işlənməklə yanaşı "sabahkı günün
pedaqogikasının" yaradılmasına xidmət etmişdir.
A.S.Makarenkonun böyük xidmətlərindən biri tərbiyə
məsələlərini işləməsi və bununla da pedaqoji
ictimaiyyətin diqqətini tərbiyə problemlərinə yönəltməsi
olmuşdur. O, tərbiyənin bir çox məsələlərini istər
nəzəri və istərsə də əməli olaraq daha dərindən
işləməklə elmi pedaqogikanın tərbiyə nəzəriyyəsinin
inkişafında, onun metodoloji məsələlərinin
zənginləşməsində böyük xidmət göstərmişdir.
Tərbiyənin məqsədini pedaqoji işin ana xətti hesab edən
Makarenko mühazirələrindən birində deyirdi: "Bizim
vətəndaş necə olmalıdır? Bunu biz bilirik. Biz yeni
adamın nə demək olduğunu, onun hansı sifətlərlə
fərqlənməli olduğunu yaxşı bilməliyik. Biz yaxşı
bilməliyik ki, onun səciyyəsi, əqidə sistemi, təhsili,
iş qabiliyyəti, əmək qabiliyyəti necə olmalıdır, bizim
yeni ... adamımız nə ilə fərqlənməli, nə ilə fəxr
etməlidir". Biz, ümumiyyətlə, insan deyil, "vətəndaşı
tərbiyə etməliyik" - deyən Makarenko tərbiyənin üsul və
vasitələrini bu böyük məqsədə tabe edirdi.
Keçən əsrin ortalarından başlayaraq A.S.Makarenkonun
əsərləri dünyanın bir çox xalqlarının dilinə tərcümə
edilmişdir. SSRİ-də və xarici ölkələrdə Makarenkonun
pedaqoji irsinə aid külli miqdarda kitab və məqalələr
çap olunmuşdur. Onun nəzəri müddəaları, elmi-pedaqoji və
metodiki göstərişləri orta ümumtəhsil və texniki peşə
məktəblərində, ailə tərbiyəsində və məktəbdənkənar
tərbiyə müəssisələrində yaradıcı surətdə tətbiq olunmuş
uşaq və gənclərin ictimai həyata hazırlanmasına yaxından
kömək etmişdir.
A.S.Makarenkonun zəngin pedaqoji irsi Azərbaycan
müəllimləri və elmi-pedaqoji ictimaiyyəti üçün də yaxın
və əzizdir. Anton Semyonoviç və onun pedaqoji görüşləri,
hər şeydən əvvəl, bizim üçün həm də ona görə yaxın və
doğmadır ki, o, öz həyatının bir neçə gününü
Azərbaycanda, respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərində
keçirmişdir.
A.S.Makarenkonun Bakıya gəlməsi nə ilə əlaqədar
olmuşdur? Qeyd etmək yerinə düşər ki, A.S.Makarenko
Bakıya gəlməzdən əvvəl Bakı fəhlələri ilə tanış idi. Bu
tanışlıq hələ 1930-cu ilin yanvar ayında kommunada
başlanmışdı. Belə ki, 1929-cu ildə Bakı Şəhər Soveti ilə
Xarkov Şəhər Soveti yarışırdı. Bu münasibətlə də Bakı
fəhlələrinin nümayəndələri Xarkov şəhərinə getmişdilər.
Bakı fəhlələrinin nümayəndələri Xarkov şəhərində
olarkən A.S.Makarenkonun işlədiyi F.E.Dzerjinski adına
kommunada olmuşdular. Bu vaxt F.E.Dzerjinski adına
kommuna, nəinki təkcə Sovetlər İttifaqında, habelə
xarici ölkələrdə də şöhrət qazanmışdı.
Kommunada aparılan işlər Bakı fəhlələri nümayəndə
heyətinin xoşuna gəlmiş və onlara yaxşı təsir
bağışlamışdı. Bakılılar kommunanın "Təsərrüfat kitabı"na
aşağıdakı sözləri yazmışdılar: "Burada kommunarlardan
əslində, nəinki təkcə istehsalatçılar, həm də öz
həyatlarının gözəl təşkilatçıları hazırlanır. Bizə bu
təcrübəni öyrənmək və Bakı uşaq evlərində bundan
istifadə etmək lazımdır. Binanın, sinfin və yataq
otaqlarının təmizliyi ən yaxşı təəssürat oyadır".
A.S.Makarenko və onun kommunarları Bakıda olarkən
neftçilərlə, fəhlələrlə və şəhər əhalisi ilə bir sıra
görüşlər keçirmişlər. Bu görüşlərdən biri də Bakının ən
qədim neft mədənlərindən olan Bibiheybətdə olmuşdur.
Bakının neft mədənləri kommunarlarda xüsusi maraq
oyatmışdı. Kommunarlar dəstə-dəstə mədənə dağılmış və
Makarenkonun sözlərilə desək, yarım saat müddətində
bütün xəndəklərə, künc-bucaqlara baxmış, neftçıxarmanın
bütün təfsilatını soruşub öyrənmişlər.
Görüşün sonunda kommunarlardan biri - A.N.Şved çıxış
edərək demişdir: "Bibiheybət fəhlələri! Biz özümüzü
xoşbəxt hesab edirik ki, sizin bayrağı, sizin çox böyük
qələbənizi alqışlamaq bizə nəsib oldu. Biz sizə heyran
olmuşuq, biz sizdən nümunə götürəcəyik, biz qalib
gəlməyi sizdən öyrənəcəyik!".
Bakılılarla kommunarların növbəti görüşü şəhər
mədəniyyət və istirahət parkında olmuşdur. Makarenkonun
yazdığına görə, həmin görüşə 2000-dən artıq adam
toplaşmışdı. Bu görüş də çox təntənəli keçmiş və yaxşı
təəssürat buraxmışdır.
A.S.Makarenko bakılılarla olmuş bu görüşü "yaxın
adamların özlərinin ümumi proletar mahiyyəti ilə yaxın
adamların həqiqi yığıncağı" adlandırmışdır.
Bakılılarla olan bu görüşü Makarenko "ən yaxşı saatlar"
hesab etmiş və kommunarların bu yürüşünü özünün "30-cu
illərin marşı" adlı əsərində təsvir etmişdir.
Makarenko öz kommunarları ilə üç gün (23-25 iyul)
Bakıda qaldıqdan sonra Tbilisiyə yola düşmüşdür.
A.S.Makarenko özündən sonra böyük bir irs qoyub
getmişdir. Onun ölümündən sonra, xüsusilə 1939-1941-ci
illərdə Makarenkonun həyatı və fəaliyyəti sistematik
olaraq böyük diqqətlə öyrənilməyə başlanılmışdır.
Makarenkonun pedaqoji irsinin öyrənilməsi RSFSR-in
əməkdar müəllimi M.Kropaçayevanın "Pravda" qəzetində
dərc edilmiş "İstifadəsiz irs" ("Pravda", 17 mart
1940-cı il) adlı məqaləsi ilə başlanmış, bundan sonra
"Uçitelskaya qazeta"nın səhifələrində açılmış
mübahisənin gedişi zamanı da genişlənib dərinləşmişdir.
M.Kropaçayevanın məqaləsində Makarenkonun təcrübəsinin
məktəblərə şamil edilməsindən bəhs edilir. "Pravda"
qəzeti az sonra "Ailə və məktəb" adlı baş məqaləsində
A.S.Makarenkonun pedaqoji irsinin böyük əhəmiyyətini
xatırladaraq, uşaqları kiçik yaşlardan etibarən
kollektivçilik ruhunda tərbiyə etməyin zəruriliyini qeyd
etmişdir. Orada deyilirdi: "Mütəşəkkil və möhkəm
kollektiv - sovet tərbiyə sisteminin əsasının əsasıdır.
Yazıçı-pedaqoq Makarenkonun maraqlı pedaqoji təcrübəsini
xatırlamağa dəyər" ("Pravda", 29 mart 1940-cı il).
M.Kropaçayevanın "İstifadəsiz irs" adlı məqaləsinə cavab
olaraq A.S.Makarenkonun yetişdirmələrindən biri olan
S.Kalabalinin "Öz müəlliminin ardınca" adlı məqaləsi
("Pravda", 16 aprel 1940-cı il) dərc edildi. Bu
məqalələr ictimaiyyətin diqqətini A.S.Makarenkonun
pedaqoji irsindən istifadə olunmasına cəlb etmişdi.
1940-cı ildə "Uçitelskaya qazeta"da müzakirə təriqi ilə
Leninqrad Dövlət Universitetinin dosenti N.A.Lyalinin
"A.S.Makarenkonun pedaqoji irsi haqqında" adlı böyük
məqaləsi dərc edilmişdir ("Uçitelskaya qazeta", 7-9
iyun 1940-cı il). Bununla əlaqədar olaraq redaksiya
mübahisə açmışdır.
O vaxtlar "Pravda" və "Uçitelskaya qazeta"nın
səhifələrində dərc edilən məqalələr Azərbaycanda da
əks-səda doğurdu. "Müəllim qəzeti" Azərbaycan
oxucularını A.S.Makarenkonun irsi ilə tanış etmək
məqsədilə N.A.Liyalinin yuxarıda adını çəkdiyimiz
məqaləsini də tərcümə edərək özünün 21 avqust və 6
sentyabr 1940-cı il sayında çap etmişdir.
Bütün bunlar onunla nəticələndi ki, o vaxtkı Azərbaycan
ETMİ-nin (bu institut indi Azərbaycan Təhsil Problemləri
İnstitutu adlanır) professoru B.B.Komarovskinin
"A.S.Makarenkonun pedaqoji fəaliyyəti" adlı məqaləsi
("Müəllim" qəzeti, 3 avqust 1940-cı il) nəşr edildi.
Azərbaycan oxucularını böyük sovet pedaqoqu və
yazıçısının həyat və fəaliyyəti ilə tanış edən bu
məqalənin ardınca "Müəllim" qəzeti professor
M.Muradxanovun "Makarenkonun pedaqoji sistemində uşağa
inam" adlı böyük məqaləsini çap etmişdir (7 dekabr,
1940-cı il).
Beləliklə, 1940-cı ildə Azərbaycan oxucuları ilk dəfə
olaraq böyük sovet pedaqoqunun pedaqoji irsi ilə tanış
olmuşlar.
Azərbaycan müəllimlərini və ümumiyyətlə maarif
işçilərini Makarenkonun irsi ilə daha dərindən tanış
etmək işində Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyinin orqanı
olan "Müəllimə kömək" adlı elmi-pedaqoji və metodik
jurnalının böyük rolu olmuşdur. "Müəllimə kömək" jurnalı
A.S.Makarenkonun pedaqoji irsinə həsr edilmiş bir sıra
məqalələr, o cümlədən professor B.B.Komarovskinin
"A.S.Makarenkonun pedaqoji sistemində əmək tərbiyəsi",
M.Muradxanovun "A.S.Makarenkonun pedaqoji sistemində
uşaq kollektivi", dosent Əmir Tağıyevin "A.S.Makarenko
və fiziki tərbiyə" (1946-cı il, №11-12) adlı
məqalələrini dərc etməklə Makarenkonun pedaqoji irsini
yaymaq işində mühüm rol oynamışdır.
Göstərilən məqalələrin müəllifləri Makarenkonun
koloniyada və kommunadakı fəaliyyəti ilə oxucuları tanış
etmiş, uşaq kollektivi, uşaqların əmək və fiziki
tərbiyəsinə aid onun fikirlərini nəzərdən keçirmiş və
ondan istifadə etməyin bəzi yollarını göstərməyə
çalışmışlar.
Respublikamızın oxucularını Makarenkonun əsər və
məqalələri ilə tanış etmək təşəbbüsü də "Müəllimə kömək"
jurnalına aiddir. 1940-cı ildə "Valideynlər üçün
mühazirələr" seriyasından Makarenkonun "İntizam",
"Oyun", "Pedaqoji təcrübənin bəzi nəticələri" adlı
mühazirələri tərcümə edilərək jurnalda nəşr olunmuşdur.
Azərbaycanda A.S.Makarenkonun pedaqoji irsinin
öyrənilməsi və ondan istifadə edilməsi işində dövri
pedaqoji mətbuatla bərabər, müəllim və maarif işçiləri
üçün təşkil olunmuş mühazirələrin də böyük əhəmiyyəti
olduğunu qeyd etmək lazımdır.
1940-cı ildə Azərbaycan SSR Xalq Maarifi Komissarlığı
kollegiyasının xüsusi iclası çağırılaraq məktəblərdə və
uşaq müəssisələrində Makarenkonun pedaqoji irsindən
istifadə etmək məsələsi geniş müzakirə edilmişdir.
Azərbaycan SSR XMK-nın kollegiyası Makarenkonun pedaqoji
irsini öyrənərək respublika müəllimlərinə izah etməyi,
bundan yaradıcı şəkildə istifadə olunması yollarını
göstərmişdir. Azərbaycan SSR XMK kollegiyasının qərarı
əsasında Makarenkonun irsini təbliğ etmək işində
respublikamızın pedaqoji institutlarının pedaqogika
kafedraları da fəallıq göstərmişlər.
A.S.Makarenkonun pedaqoji irsini respublika müəllimləri
arasında təbliğ edənlərdən biri o vaxt N.K.Krupskaya
adına Kirovabad Dövlət Müəllimlər İnstitutunun
pedaqogika müəllimi Qasım Qafarzadə olmuşdur. 1941-ci
ilə aid bir sənəddə göstərilir ki, Qasım Qafarzadə həmin
ildə Azərbaycanın 31 rayonunda müəllimlər və valideynlər
qarşısında çıxış edərək "A.S.Makarenkonun pedaqoji
irsi", "Şüurlu intizam tərbiyəsi", "Ata-ananın nüfuzu"
və s. kimi pedaqoji mövzularda 116 mühazirə oxumuşdur.
Yeri gəlmişkən onu da qeyd edim ki, hələ sovetlər
birliyi dövründə 1951-ci ildən, respublika siyasi və
elmi bilikləri yayan cəmiyyətin üzvü, 70-80-ci illərdə
bu "Cəmiyyət"in pedaqogika bölməsinin sədr müavini və
sədri olan bu sətirlərin müəllifi də bu böyük insanın
pedaqoji ideyalarının carçısı olmuş, respublikanın Qazax
rayonundan tutmuş Lerik rayonuna qədər, Gədəbəydən
tutmuş Qusar rayonuna qədər kənd və şəhərlərin müəllim
və valideynləri qarşısında, həmçinin ADPU-nun dosenti
Miri Həsənov ilə bərabər Qərbi Azərbaycanın Vedibasar,
Zəngibasar, Krasnoselo və Basarkeçər bölgələrində
silsilə mühazirələr oxumuş, mətbuatda məqalələrlə çıxış
etmişdir.
Onu da qeyd etmək lazımdır ki, həmin dövrdə
respublikamızın pedaqoji mətbuatı ilə yanaşı,
"Kommunist" və "Gənc işçi" qəzetlərinin səhifələrində də
Makarenkonun pedaqoji irsinə dair materiallar dərc
edilmişdir.
Lakin Böyük Vətən müharibəsinin başlanması görkəmli
pedaqoq və yazıçının irsinin öyrənilməsi sahəsindəki
təqdirəlayiq işləri müvəqqəti olaraq dayandırdı. Bu
dövrdə respublikamızda A.S.Makarenkonun irsinə aid
yalnız bir məqalə dərc edilmişdir ("Müəllimə kömək"
jurnalı, 1944, №2-3). Böyük Vətən müharibəsi
qurtardıqdan sonra Azərbaycan pedaqoqları və yazıçıları
Makarenkonun ədəbi və pedaqoji irsini öyrənmək, yaymaq
və ondan istifadə etmək sahəsində başlanmış işi davam
etdirmişlər.
Azərbaycanda A.S.Makarenkonun irsi iki yol ilə - onun
özünün ədəbi və pedaqoji əsərlərinin tərcümə olunaraq
çap edilməsi və A.S.Makarenko haqqında məqalə və əsərlər
yazılması yolu ilə oxuculara çatdırılmışdır.
1946-cı ildən başlayaraq A.S.Makarenkonun ədəbi və
pedaqoji irsi üzərində aparılan elmi-tədqiqat işləri ilə
yanaşı, respublika ziyalılarını, o cümlədən xalq maarifi
işçilərini onun irsi ilə silahlandırmaq və özlərinin
pedaqoji işlərində ondan istifadə etməyə çağırmaq işində
"Azərbaycan müəllimi" qəzetində və "Azərbaycan məktəbi"
jurnalında bu haqda bir sıra məqalələr dərc edilmişdir.
"Azərbaycan müəllimi" qəzetində "A.S.Makarenkonun
pedaqoji irsindən" başlığı altında verilmiş "İntizam,
rejim (qayda), cəza və həvəsləndirmə" adlı məqalə ilə
əlaqədar olaraq redaksiyanın qeydində deyilirdi:
"Qəzetimizin bu nömrəsindən etibarən böyük sovet
pedaqoqu Anton Semyonoviç Makarenkonun öz qiymətli
pedaqoji təcrübələri əsasında yazdığı nəzəri
məqalələrini dərc etməyə başlayırıq. A.S.Makarenko
həqiqi vətəndaşlar yetişdirməklə öz nəzəriyyəsini
təcrübədə sınaqdan keçirmişdir...".
Makarenkonun işlədiyi koloniyanın (kommunanın)
şəraitini, tərbiyənin internatda aparıldığını və tərbiyə
edilən uşaqların müəyyən xüsusiyyətlərə malik
olduqlarını nəzərə alaraq redaksiya onun bütün
təcrübələrini bir ehkam kimi mexaniki surətdə kütləvi
şəraitdə həyata keçirməkdən müəllimləri saqındırırdı.
Makarenko özü "işləmiş olduğum 7 il ərzində koloniyada
bir-birinə tamamilə oxşayan iki təsadüf olmamışdır", -
deməklə göstərirdi ki, aparılmış təcrübəni eynən tətbiq
etmək olmaz. Makarenkonun təcrübələrini eynən kütləvi
məktəblərdə həyata keçirməyə təşəbbüs edən pedaqoqların
işi müvəffəqiyyətsiz olmuşdur. Odur ki, Makarenkonun
təcrübə və nəzəriyyəsini ətraflı surətdə öyrənmək, onun
ruhunu qavramaq və ən başlıcası Makarenkonun qiymətli
təcrübələrinə yaradıcılıqla yanaşmaq lazımdır. Xüsusilə
onun məktəbdə bolşevik qaydası yaratmaq və tərbiyə
işində ona əsaslanmaq, şagird ictimai əfkarını ayrı-ayrı
intizamsız hərəkətlər əleyhinə yönəltmək, ənənələr
yaratmaq və s. haqqında fikir və təkliflərini
müəllimlərimiz yaxşı öyrənməlidirlər ("Azərbaycan
müəllimi" 1946-cı il, 16 may).
"Azərbaycan müəllimi" qəzeti başladığı bu təşəbbüsü
qəzetin sonrakı nömrələrində də davam etdirmişdir. Əgər
40-cı illərdə Azərbaycan oxucuları A.S.Makarenkonun
əsərləri ilə yalnız qəzet və jurnal səhifələrində dərc
olunmuş kiçik parçalarla tanış olurdularsa, sonralar
onun irihəcmli əsərlərini ana dilində oxumuşlar.
A.S.Makarenkonun ədəbi və pedaqoji irsinə artan
tələbatın və verilən yüksək qiymətin nəticəsi olaraq
bir-birinin ardınca onun bir sıra mühüm əsərləri, o
cümlədən "Tərbiyə işləri haqqında" (məqalələr məcmuəsi)
kitabçası (Bakı, Azərnəşr, 1948) və 1950-ci ildə
"Müəllim kitabxanası" adı altında "Seçilmiş pedaqoji
əsərləri", M.Arifin tərcümə etdiyi "Pedaqoji poema"
(Bakı, Uşaqgəncnəşr, 1952) və 1954-cü ildə "Kommunist
tərbiyəsi haqqında" irihəcmli kitabları ana dilində nəşr
edilərək oxuculara çatdırılmışdır.
Məlum olduğu kimi, A.S.Makarenko pedaqogika tarixinə
novator pedaqoq kimi daxil olmuşdur. O, özünün
novatorluğu ilə sovet pedaqogika elmini zənginləşdirmiş
və onu daha da inkişaf etdirmişdir. Professor
Ə.Y.Seyidovun "A.S.Makarenko novator pedaqoqdur"
("Azərbaycan məktəbi" jurnalı, 1949, №2) adlı məqaləsi
məhz bu məsələyə həsr edilmişdir. Professor Ə.Y.Seyidov
bir sıra başqa məqalələrində, məruzə və çıxışlarında da
A.S.Makarenkonun novatorluğunu böyük ehtirasla təbliğ
edən ilk Azərbaycan pedaqoqlarındandır.
A.S.Makarenkonun yubileyi münasibəti ilə yazılmış bir
sıra qəzet və jurnal məqalələri nəzərə alınmazsa bu
sahədə geniş tədqiqat işi aparmaq və A.S.Makarenkonun
pedaqoji irsini respublikamızda təbliğ etmək işi birinci
növbədə professor M.Muradxanova aiddir.
A.S.Makarenkonun pedaqoji irsinə həsr edilmiş onlarca
əsər və məqalələr müəllifi olan professor M.Muradxanov
bu böyük pedaqoqun irsinə məhəbbətlə yanaşmış, onu böyük
həvəslə tədqiq etmişdir.
M.Muradxanovun bu sahədəki mühüm xidmətlərindən biri
budur ki, o hər şeydən əvvəl, Azərbaycan pedaqoji
mətbuatı vasitəsilə Makarenkonun pedaqoji irsini
yaymışdır. "Azərbaycan məktəbi" jurnalında
M.Muradxanovun "A.S.Makarenkonun pedaqoji irsində
perspektiv xətlər sistemi və ondan istifadə etmək
yolları" (1953, №2), "A.S.Makarenko intizam tərbiyəsi
rejiminin rolu haqqında" (1954, №4), "A.S.Makarenkonun
tərbiyə müəssisələrində əmək tərbiyəsi" (1958, №3),
"A.S.Makarenko uşaq oyunları haqqında" (1962, №6) və s.
kimi irihəcmli məqalələri dərc edilmişdir ki, burada
müəllif unudulmaz pedaqoqun pedaqoji irsini dərundən
təhlil və şərh etmişdir.
Professor M.Muradxanov A.S.Makarenkonun pedaqoji irsinə
aid bir sıra irihəcmli kitablar da həsr etmişdir.
"A.S.Makarenkonun pedaqoji irsi və məktəbdə ondan
istifadə etmək yolları" (Bakı, 1954), "A.S.Makarenko
uşaqların ailə tərbiyəsi haqqında" (Bakı, 1955),
"A.S.Makarenko əmək tərbiyəsi haqqında" (əlyazması
şəklindədir), "A.S.Makarenkonun pedaqoji irsi" (Bakı,
1965) və s. adlı əsərləri M.Muradxanovun uzun illərdən
bəri apardığı tədqiqat işinin nəticəsidir ki, oxucular
bu əsərlərdən Makarenkonun çoxsahəli pedaqoji irsini
hərtərəfli öyrənə bilirlər. Məhz bütün bunların
nəticəsidir ki, Mərdan müəllimin müasirləri olan bizlər
hələ onun sağlığında ikən onu "Azərbaycanın Makarenkosu"
adlandırmışdıq.
Respublikamızda A.S.Makarenkonun yubiley tarixləri də
unudulmamışdır. Bu sətirlərin müəllifi də
A.S.Makarenkonun 80, 100 illiyi ilə bağlı "Azərbaycan
məktəbi" jurnalının səhifələrində yubiley xarakterli
məqalələr çap etdirmişdir (1968, №3 və 1988, №3).
Azərbaycanda Makarenkonun psixoloji irsi də
öyrənilmişdir. Respublikanın görkəmli psixoloqlarından
dosent M.Məhərrəmov Makarenkonun psixoloji baxışları
üzərində xeyli tədqiqat aparmış, xüsusilə onun iradə
tərbiyəsi haqqındakı fikirlərini geniş öyrənmişdir...
Beləliklə, Azərbaycanda Makarenkoşünasların bütöv bir
nəsli yetişmişdir.
A.S.Makarenkonun öz təravətini saxlayan zəngin və
qiymətli pedaqoji irsi Azərbaycan məktəb və
pedaqogikasının tükənməz mənbələrindən biri olmuş və
olaraq qalır.
Bakının Xəzər rayonundakı internat məktəbinə
A.S.Makarenkonun adının verilməsi respublika pedaqoji
ictimaiyyətinin unudulmaz pedaqoq və yazıçıya dərin
hörmət və məhəbbətinin bariz ifadəsidir. Dost və qardaş
Ukrayna xalqının unudulmaz oğlu A.S.Makarenkonun
pedaqoji irsinin dərin mənası, böyük məziyyəti və
həyatiliyi orasındadır ki, o, artıq təcrübədə sınaqdan
çıxmış və milyonların hörmətini qazanmışdır.
Pedaqoqların bir neçə nəslinin əməyi, sovet məktəbi və
pedaqogika elmi sahəsində qazanılmış qiymətli nə varsa,
zamanın sınağından çıxmış nə varsa hamısı qayğı ilə
qorunmalı və ondan istifadə edilməlidir.
Hüseyn ƏHMƏDOV,
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetinin
ümumi pedaqogika kafedrasının müdiri, akademik
|
