İnformasiya
cəmiyyətinin inkişafı təhsil sisteminə ciddi təsir
göstərir. Bu səbəbdən informasiya cəmiyyətinin
texnologiyaları təhsildə geniş tətbiq edilir. Bu
proses təhsilin informatlaşması istiqamətində
silsilə layihələrin reallaşmasını tələb edir. Bu tip
layihələrin səmərəli icrası üçün "təhsilin
informatlaşması nədir", "təhsilin informatlaşması ilə
hansı elm sahəsi məşğul olmalıdır" kimi suallara
konkret cavab verilməlidir. Bu məsələlərin təhlili
göstərir ki, təhsilin informatlaşması pedaqoji elmin
yeni sahəsi olub, pedaqoji innovasiyaların nüvəsini
təşkil edir. Təhsilin informatlaşması prosesi ilə
peşəkar pedaqoji kadrlar məşğul olmalıdırlar, onlar bu
prosesin konseptual, strateji və taktiki məsələlərini
hazırlamalı, konkret layihələr və icra proqramları
formasına salmalı, bu layihələrə rəhbərlik
etməlidirlər.
İnformasiya cəmiyyətində təhsil
Son 20 ildə bir çox sahələrdə dünyada tarixən analoqu
olmayan intensiv inkişaf gedir, xüsusi ilə informasiya
resursları və informasiya industriyası sislilə ilə
inkişaf edir. Bu intensiv inkişaf bir çox sahələrə, ilk
növbədə isə təhsilə ciddi təsir edir. Deməli, təhsilin
daxili inkişaf dinamikası dünyanın ümumi inkişaf
dinamikasından sürətli olmalıdır. İnformasiya
cəmiyyətinin texnologiyaları, o cümlədən İnternetin daim
artan resurs imkanları təhsilin məzmunu və təşkili
formalarına ciddi dəyişikliklər, korreksiyalar edir. Bu
günün təhsili - "İnformasiya-Təhsil məkanı" mühitində
reallaşır. Müasir müəllim belə bir informativ mühitdə
özünü sərbəst hiss etməli, qoyulmuş konkret pedaqoji
məqsədlərə müasir informasiya texnologiyaları vasitəsi
ilə asanlıqla nail olmalıdır. Bu vəziyyət müəllimin peşə
hazırlığına, onun metodik ustalığına yeni bir komponenti
- "informasiya mədəniyyəti" komponentini əlavə edir.
Müasir müəllim öz fənnini tədris etməklə yanaşı, həm də
təhsil müəssisəsinin mühüm fəaliyyət istiqamətlərində
İKT-nin tətbiqi üzrə praktik işləri təşkil etməli,
onları əlaqələndirməli və səmərəli idarə etməlidir.
Başqa sözlə, müasir müəllim, xüsusən də informatika
müəllimi məktəbdə pedaqoji fəaliyyətlə yanaşı, həm də
İT üzrə menecer (İT üzrə inzibatçı) olmalıdır.
Təhsilin informatlaşması ənənəvi təhsili yeni çalarlarla
zənginləşdirir. Ənənəvi təlimdə əks-əlaqənin həyata
keçirilməsi baxımından informasiya-qarşılıqlı əlaqə
yaradılmasında 2 fəal tərəf var: öyrədən və öyrənən. İKT
əsaslı təlim prosesində isə operativ əks-əlaqə
baxımından öyrədən və öyrənənin yeni interaktiv
tərəfdaşı meydana gəlir. Artıq müəllim şagird üçün
informasiya mənbəyi deyil (belə şəraitdə müəllim
işləmək, peşə nüfuzunu qorumaq heç də asan deyil).
Müəllimin əks-əlaqə yaratmaq, sagirdin biliyini
qiymətləndirmək imkanı tədricən məhdudlaşır, bu
imkanların bir qismi (bəzən hamısı) İKT vasitələrinə
transfer olunur. Bu zaman öyrədən daha çox
məsləhətçi-tyutor funksiyası daşıyır. Müəllim
şagirdlərinə informasiya ötürülməsinə vaxt sərf etmir.
Tədris materialının şagirdlərə nəql edilməsi, fərdi
qaydada mənimsənilmiş tədris materiallarının onlardan
qəbul edilməsi (tapşırıqların yoxlanılması, dərsin
sorğusu və s.) kimi mərhələlərə vaxt itirilmir.
Qazanılan əlavə vaxt ərzində şagirdlər digər yaradıcı
məsələlərin həllinə imkan qazanırlar. Beləliklə,
tədris-informativ qarşılıqlı əlaqənin strukturu tədricən
dəyişir, informasiya - təhsil mühiti formalaşdıqca
öyrədən, öyrənən və İKT vasitələri arasında yeni
səviyyəli informasiya mübadiləsi imkanları yaranır.
Pedaqoji prosesdə hansı vasitələrdən,
texnologiyalardan istifadə edilməsindən asılı olmayaraq
insan amili, müəllim şəxsiyyəti həlledici rola malikdir,
heç bir texnologiya canlı müəllimi tam əvəz edə bilməz.
Bununla belə, "klassik hazırlıqlı müəllim" bu gün
virtual mühitdə işləyə bilmirsə, o, zamanın inkişafından
və öz şagirdlərindən geri qalacaq, tədricən nüfuz və
peşəkarlığını itirəcəkdir. Bu səbəbdən müəllim daim
inkişafda, real həyatın tələblərinə cavab verməyə hazır
olmalıdır. Bu mənada müəllim hazırlığı dəyişən zamanın,
informasiya cəmiyyətinin sürətlə dəyişən tələblərinə
uyğunlaşmalıdır. Pedaqoji təhsil müəssisələri bu gün
yeni formatlı müəllim- informasiya cəmiyyətinin
müəllimini hazırlamalıdır. Bunun üçün isə pedaqoji
təhsil müəssisələrində universitetdaxili informasiya
təhsil məkanı, bu məkanda yüksək peşəkarlıqla işləyə
bilən professor-müəllim heyəti formalaşmalıdır. Buna isə
on illərlə vaxt və milyonlarla maliyyə vəsaiti lazımdır
(təbii ki, bu problem pedaqoji təhsil müəssisələrinin
daxili imkanları hesabına həll edilə bilməz).
Bu gün pedaqoji kadrların informasiya təhsil məkanında,
təhsilin informatlaşması şəraitində səmərəli işləyə
bilməsi üçün, onlar sistemli şəkildə, kompleks
hazırlanmalıdır. Müasir müəllim hazırlığının məzmun və
forması informasiya texnologiyalarının sürətli inkişafı
ilə uzlaşmalıdır. Nəzərə alsaq ki, ümumiyyətlə təhsil
sistemi real praktikanı qabaqlamalıdır, onda müəllim
hazırlığının məzmunu bu günə yox, sabaha yönəlməli, bu
sahənin inkişaf perspektivlərini nəzərə almalıdır. Yeni
formatlı, innovativ inkişafa istiqamətlənmiş müəllim
kadrlarının hazırlanması müvafiq elmi tədqiqatlar,
futuroloji proqnozlaşdırma tələb edir. Belə pedaqoji
proqnoztika vermək asan məsələ deyil. Belə şəraitdə
təhsilin informatlaşması kimi qlobal problemin həlli hər
bir milli təhsil sistemi üçün çox ciddi sınaq, bəlkə də
tarixi imtahan sayıla bilər. Bu imtahandan çıxa bilməyən
milli təhsil sistemlərinin gələcəyi yoxdur, çünki sənaye
dövrünün təhsil sistemi artıq informasiya cəmiyyətində
işləyə bilməz, bu sürətli dəyişikliyi görmək və ona
adekvat reaksiya vermək zəruridir. Təhsilin
informatlaşması problemini həll edə bilməyən ölkələrin
milli iqtisadiyyatı, xüsusən də informasiya cəmiyyətinin
tələb etdiyi innovasiya yönümlü, elmtutumlu, biliklərə
əsaslanan müasir iqtisadiyyatı, peşəkar, yüksək
ixtisaslı kadrları, müasir tələblərə cavab verən insan
kapitalı olmayacaq. Bu gün hər bir milli təhsil
sisteminin gələcəyi onun informatlaşma səviyyəsindən
asılıdır. Ona görə də, inkişaf etmiş ölkələrdə təhsilin
informatlaşması təhsilin prioritet məsələsi kimi
qiymətləndirilir.
Təhsilin informatlaşması pedaqoji elm sahəsidir
İnformasiya texnologiyalarının təhsil prosesində tətbiqi
müasir pedaqoji elmin Təhsilin informatlaşması
istiqaməti kimi formalaşmaqdadır. Son 25 ildə yaranan
və intensiv inkişaf edən təhsilin informatlaşması
elmi-praktik istiqaməti bizim respublikamızda da ciddi
elmi araşdırmalar, praktik nailiyyətlər meydanı
olmalıdır. Təhsilin informatlaşması tətbiqi
informatikanın bir istiqaməti kimi informatikanın
pedaqogikaya tətbiqi məsələlərini öyrənir. Bu səbəbdən
təhsilin informatlaşmasına pedaqoji informatika
da deyirlər (iqtisadi informatika, tibbi informatika,
hüquqi informatika v.s. kimi). Pedaqoji elmlərin yeni
sahəsi kimi təhsilin informatlaşmasının əsas
anlayışlarından biri pedaqoji informasiyadır.
Pedaqoji informasiya təlim-tərbiyə prosesini əks etdirən
məlumatlar külliyatı olub bu prosesin makro və mikro
səviyyədə səmərəli idarə edilməsinə xidmət edir. Bu günə
qədər pedaqoji informasiya anlayışı özlüyündə nə
pedaqoji elmlər, nə də digər elmlər tərəfindən obyekt
olaraq kifayət qədər öyrənilməmişdir. Bu mənada pedaqoji
informasiya anlayışı xüsusi öyrənilməlidir (pedaqoji
informasiyanın xüsusiyyətləri, təbiəti, strukturu,
xassələri, təsvir formaları və onun qiymətləndirilməsi,
işlənmə texnologiyası və s.).
Pedaqoji informatika -
pedaqoji informasiyanın kompüterdə emalı proseslərini,
bu əsasda təhsilin təşkili və idarə edilməsini öyrənən
pedaqoji elmin və pedaqoji praktikanın yeni fəaliyyət
sahəsidir. Şərti olaraq pedaqoji informatikanı 5 bloka
bölmək olar:
- pedaqoji fəaliyyət alqoritmlərinin hazırlanması;
- alqoritmlər əsasında pedaqoji proqram vasitələrinin
hazırlanması;
- pedaqoji prosesin proqram-aparat təminatının
seçilməsi;
- pedaqoji proqram vasitələrindən təlim-tərbiyə
prosesində istifadə metodikasının yaradılması;
- pedaqoji proqram vasitələrinin təhsilin təşkili və
idarə edilməsinə tətbiqi.
1. Pedaqoji fəaliyyət alqoritmlərinin hazırlanması.
Təhsilin informatlaşması üçün, ilk növbədə, pedaqoji
prosesin informasiya modeli yaradılmalıdır. Digər
proseslərə nisbətən pedaqoji proses daha çətin
formalaşır, bu səbəbdən pedaqoji prosesin mükəmməl
informasiya modeli hələlik yaradılmamışdır. Pedaqoji
proses daha çox təsviri və empirik xarakter daşıdığından
müvafiq informasiya modeli də təsviri xarakter daşıyır.
Bu səbəblərdən model daxilində optimal alqoritm, optimal
pedaqoji fəaliyyət mexanizmi qurmaq çətindir. Daha sonra
pedaqoji prosesin qurulmuş modeli daxilində pedaqoji
fəaliyyət alqoritmi hazırlanmalıdır. Təhsildə
alqoritmlərin tətbiqinə dair hələ 40 il əvvəl SSRİ-də
xeyli elmi tədqiqatlar aparılmışdır (akademik Landanın
rəhbərliyi ilə). Daha sonra, ötən əsrin 60-80-ci
illərində bu ideyalar əsasında didaktikanın
proqramlaşdırılmış təlim məsələləri formalaşmağa və
inkişaf etməyə başladı. Təlimin müasir kompüter
texnologiyaları öz inkişafını məhz proqramlaşdırılmış
təlim nəzəriyyəsi üzərində qurmuşdur. Ötən əsrin 70-ci
illərində hazırlanmış proqramlaşdırılmış dərsliklər
bugünkü elektron dərsliklərin əcdadıdır. Sadəcə həmin
dövrdə fərdi kompüterlər olmadığından proqramlaşdırılmış
dərsliklərin hazırlanması və təlimdə tətbiqi geniş
yayıla bilmədi. 70-ci illərdəki proqramlaşdırılmış
nəzarət ideyası, biliklərə nəzarət üçün yaradılan
əks-əlaqə qurğuları bugünkü elektron testlərin əcdadı
hesab edilir. Əks-əlaqə qurğuları informasiya emal edən
sadə vasitə kimi təlimin nəticələrinə nəzarəti
avtomatlaşdırmağa imkan verirdi. 70-80-ci illərdə
SSRİ-də bir çox hərbi məktəb və akademiyalarda mini
EHM-lər bazasında avtomatlaşdırılmış öyrədici sistemlər
(AÖS) uğurla tətbiq edilirdi. Bu qısa tarixi ekskurs
göstərir ki, təlim nəzəriyyəsi kimi didaktika daim
texniki nailiyyətlər əsasında öyrənmə prosesinin
avtomatlaşdırılması istiqamətində elmi və praktik işlər
görmüşdür. Bu gün də pedaqoji elmlər bu istiqamətdə
kompleks tədqiqat və praktik tətbiq işləri aparır.
Ümumiyyətlə isə, pedaqoji fəaliyyət alqoritminin
hazırlanması mərhələsində pedaqoq alim və təhsil
sahəsində səriştəsi olan sistem təhlilçi (sistem
analitik) birgə fəaliyyət göstərirlər. Öz inkişaf
mənbəyini proqramlaşdırılmış təlimdən,
avtomatlaşdırılmış öyrədici sistemlərdən alan təlimin
kompüter texnologiyaları bu gün İnternetin yaratdığı
imkanlardan istifadə edərək distant təhsil
texnologiyaları formasında reallaşır. Distant təhsil
təhsilin informatlaşmasının zirvəsidir.
2. Alqoritmlər əsasında pedaqoji proqram vasitələrinin
hazırlanması.
Növbəti mərhələdə pedaqoji fəaliyyət alqoritmi əsasında
xüsusi təyinatlı pedaqoji proqram vasitələri (PPV)
hazırlanır. Pedaqoji proqram vasitələri şərti olaraq
instrumental proqramlar və elektron tədris resursları
kimi 2 qrupa bölünür:
a) İnstrumental proqramlar.
İnstrumental proqramların vasitəsi ilə yeni proqramlar
yaradılır. İnstrumental proqramların köməyi ilə
proqramlaşdırma dillərini bilməyən pedaqoqlar təhsil
təyinatlı yeni resurslar yarada bilərlər. İnstrumental
proqramlara nümunə olaraq açıq və distant təhsil sistemi
qurmaq məqsədilə müxtəlif platformalar, elektron
dərsliklər və elektron testlər yaratmaq üçün "örtük"
proqramları, təhsil müəssisəsinin AİS yaratmaq üçün
xüsusi proqram kompleksi, təhsil müəssisəsinin portalını
yaratmaq üçün platforma və s. göstərilə bilər. Bu
instrumental vasitələr proqramlaşdırma dillərini
bilməyən pedaqoqlara tədris etdiyi fənn üzrə elektron
dərslik, elektron test, həmçinin istənilən təhsil
işçisinə elektron məktəb, məktəb saytı və s. yaratmağa
imkan verir.
b) Elektron tədris resursları.
Bu qrup PPV-lər ayrı-ayrı şirkətlərin hazırladıqları və
təlimdə tətbiqə tam yararlı olan elektron təhsil
resurslarıdır. Bu halda peşəkar proqramçı konkret
didaktik məqsədə uyğun olaraq pedaqoq və sistem
təhlilçinin hazırladığı alqoritm əsasında xüsusi
elektron təhsil resursu hazırlayır.
Pedaqoji fəaliyyət alqoritmi əsasında pedaqoji proqram
vasitələrinin hazırlanması mərhələsində pedaqoq alim və
proqramçı birgə fəaliyyət göstərirlər.
3. Pedaqoji prosesin proqram-aparat təminatının
seçilməsi.
PPV hazırlandıqdan sonra bu proqram məhsulunun
tələblərinə uyğun olaraq pedaqoji prosesin
proqram-aparat təminatı seçilir. Adətən, təhsildə
istifadə edilən informasiya texnologiyaları konkret
standartlara müvafiq olduğu üçün proqramçılar çox vaxt
öz məhsullarını mövcud proqram-aparat təminatına uyğun
hazırlayırlar.
4. Təlim-tərbiyə prosesində pedaqoji proqram
vasitələrindən istifadə metodikasının yaradılması.
Pedaqoji informatikanın mühüm məsələlərindən biri də
təlim-tərbiyə prosesində pedaqoji proqram vasitələrindən
istifadə metodikasının yaradılmasıdır. Əslində, təhsilin
informatlaşması prosesinin bu mərhələsi həlledicidir,
çünki ən keyfiyyətli PPV-lər belə pedaqoji cəhətdən
düzgün istifadə edilməsə təlimin keyfiyyətinə kömək
etmək əvəzinə ziyan vura bilər, bu halda bütün qoyulan
vəsaitlər və zəhmət hədər gedər. Təhsilin
informatlaşmasının bu həlledici mərhələsi fənlərin
tədrisi metodikası, didaktika və pedaqoji psixologiya
ilə sıx əlaqəlidir. Pedaqoji elmin, o cümlədən pedaqoji
informatikanın əsas məqsədlərindən biri informasiya
texnologiyalarının təhsildə səmərəli tətbiqi
metodikasını müəyyən etmək, bu sahədə qabaqcıl pedaqoji
təcrübəni öyrənib yaymaqdır. Təlim-tərbiyə prosesində
pedaqoji proqram vasitələrindən istifadə metodikasının
yaradılması mərhələsində pedaqoq alim fənn üzrə
metodistlə birgə fəaliyyət göstərir. Bütün bu amillər
sübut edir ki, təhsilin informatlaşması pedaqoji elm
sahəsidir, bu sahənin inkişafında pedaqoq alim və fənn
üzrə metodistlərin mühüm yeri görünür.
Təhsilin informatlaşması kompleks problemdir
Təhsilin informatlaşması kimi qlobal əhəmiyyətli,
mürəkkəb texnoloji problemin həlli bir sıra məsələlərin
-təşkilati, texniki, elmi-metodik, layihələndirmə, kadr,
maliyyə və s. kimi məsələlərin kompleks həllini tələb
edir. Bu gün deyə bilərik ki, təhsilin
informatlaşması problemi dünya təhsil təcrübəsində
tarixən analoqu olmayan sistem problemdir. Bəşər
tarixində heç bir təhsil yeniliyi, təhsil islahatı,
təhsil innovasiyası bu qədər inqilabi dəyişikliklərə
səbəb olmamış, bu qədər diqqət cəlb etməmiş, bu qədər
investisiya tələb etməmişdir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz
kimi, problemin ciddiliyi həm də onunla əlaqədardır ki,
İKT bu gün elə bir sürətlə inkişaf edir ki, təhsil
sistemi kimi tarixən ətalətli bir sahə bu yeniliklə heç
cür ayaqlaşa bilmir, inkişaf edərək heç cür ona çata
bilmir. Lakin İKT-nin təhsil sisteminə və ayrı-ayrı
fərdlərin, qrupların, cəmiyyətin intellektual
inkişafına, insan potensialının inkişafına, ölkələrin
iqtisadi və texnoloji sıçrayışına təsir imkanı nəzərə
alınaraq bu problemin həlli ilə bütün sivil dünya ciddi
məşğuldur, bu problemin elmi-praktik həllinə hər il
milyardlarla dollar sərf edilir. Bu problemin həllindən
asılı olaraq ölkələrin sabah - informasiya
cəmiyyətindəki beynəlxalq sistemdə hansı mövqedə
durmaları müəyyən olunacaqdır. Qeyd edilən səbəblərdən
təhsilin informatlaşması anlayışına konkret tərif vermək
asan deyil. Bu sahə üzrə müxtəlif ədəbiyyatlarda belə
cəhdlər olub. Lakin bu istiqamət elə bir sürətlə inkişaf
edir ki, bu gün nisbətən mükəmməl görünən tərif az vaxt
ərzində öz həqiqiliyini şübhə altına alır. Bu mənada
təhsilin informatlaşmasını təsvir formasında izah etmək
daha asan görünür.
Təhsilin informatlaşması məqsədyönlü, xüsusi təşkil
edilmiş, mükəmməl layihələndirilmiş bir prosesdir.
Təhsilin informatlaşması -təhsilin keyfiyyətini
yüksəltmək məqsədi ilə İKT-nin intensiv tətbiqinə
yönəlmiş tədbirlər külliyatı olub təhsildə real
vəziyyətin dəyişməsinə, təhsil sisteminin məzmun, forma
və texnoloji baxımdan təkmilləşməsinə xidmət edir. Bu
səbəbdən təhsilin informatlaşması pedaqoji problemdir,
pedaqoji praktikadır, pedaqoji elmdir. Bu sahəyə
pedaqoji informatika , elektron pedaqogika da deyilir.
XX əsrin 80-ci illərində sovet məktəblərində təhsilin
informatlaşmasının ilk mərhələsində bu məsələlərin həlli
proqramçılara həvalə edilmişdi, bu təşəbbüs heç bir
səmərə vermədi. Rusiya Federasiyasında 90-cı illərdə bu
səhvdən nəticə çıxarıldı, bu proses artıq təhsil
işçilərinə həvalə edildi, nəticəsi gözləniləndən də
yüksək oldu. Bu gün Rusiya Federasiyasında təhsilin
informatlaşması, distant təhsilin inkişafı istiqamətində
çox ciddi nailiyyətlər qazanılmışdır. Təhsilin
informatlaşmasını təhsil işçiləri reallaşdırmalıdır.
Pedaqoji elmin bu yeni sahəsi üzrə xüsusi olaraq
ixtisaslı kadrlar hazırlanmalıdır.
Təhsilin informatlaşması təhsil sferasında İKT-nin
texniki və texnoloji imkanlarının səmərəli reallaşmasına
yönələn elmi-pedaqoji, tədris-metodik, elmi-metodik
tövsiyələrin hazırlanması metodologiyası, texnologiyası
və praktikasıdır. Təhsilin informatlaşması müasir
pedaqoji innovasiyaların nüvəsi olub əsas məqsədi
praktik təhsil fəaliyyətini aşağıdakı konkret
vəzifələrin icrası və problemlərin həlli metodologiyası,
texnologiyası və praktikası ilə təmin etməkdir:
1. Müasir informasiya cəmiyyəti və qloballaşma
şəraitində təhsilin inkişafının elmi-pedaqoji, metodik,
normativ-hüquqi, texniki-texnoloji imkanlarını müəyyən
etmək;
2. İnformasiya cəmiyyəti şəraitində təhsilin məzmununun
seçilməsi, şagirdlərin inkişaf məqsədlərinə müvafiq
olaraq təlim-tərbiyənin metod və təşkilati formalarının
yaradılması, bu prosesin metodoloji bazasının
hazırlanması;
3. Təhsilin müxtəlif pillələrində, təlimin müxtəlif
forma və metodlarının tətbiqi prosesində İKT-dən
istifadə texnologiyalarının yaradılması, inkişafı.
İnnovativ təhsil modellərinin yaradılmasının nəzəri
əsaslandırılması;
4. Şagirdlərin intellektual potensialının inkişafı,
biliklərin müstəqil qazanılması. İnformasiya prosesləri
üçün zəruri fərdi bacarıqların formalaşması, bu məqsədlə
təlim-metodik sistemlərin yaradılması;
5. Təhsil təyinatlı elektron vasitələrin (təqdimat,
nümayiş və s.), xüsusi instrumental vasitə və
sistemlərin hazırlanması;
6. Lokal və qlobal informasiya şəbəkələrində yerləşmiş
(səpələnmiş) təhsil təyinatlı informasiya resurslarından
istifadə, telekommunikasiya bazasında
informasiya-qarşılıqlı əlaqə texnologiyalarının
hazırlanması;
7. Real, virtual laboratoriya işlərinin, təlim
eksperimentlərinin təşkili. Eksperiment nəticələrinin
emalı proseslərinin avtomatlaşdırılması, bu məqsədlə
sistem və vasitələrin yaradılması;
8. Nəzarətin müasir diaqnostik metodikalarının,
şagirdlərin bilik səviyyələrinin, təhsil
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi (monitorinqi).
Şagirdlərin intellektual potensialının, psixi
keyfiyyətlərinin müəyyənləşdirilməsi, bu məqsədlə
testlərin hazırlanmasının və tətbiqinin
avtomatlaşdırılması;
9. İKT vasitələrinin tətbiqinə yönələn pedaqoji proqram
vasitələrinin (PPV) pedaqoji-erqonomik
qiymətləndirilməsi;
10. Elmi-pedaqoji informasiya, informativ-metodik
materiallar əsasında avtomatlaşdırılmış verilənlər
bazası və bankından, kompüter şəbəkələrindən istifadə
etməklə təhsil sisteminin idarəetmə mexanizminin
təkmilləşdirilməsi. Təhsil müəssisəsi və təhsil
müəssisələri şəbəkələrinin idarə edilməsinin
informatlaşması prosesləri.
Bütün bu sadalanan məsələlər təhsilin informatlaşması
tədbirlərinin tam olmayan siyahısıdır. Bu siyahını bir
az da davam etdirmək olardı. Buraya virtual təhsil, açıq
təhsil, distant təhsil, təhsildə İKT standartları
məsələləri, ölkə və regional səviyyədə təhsilin
informatlaşması prosesləri, İKT və təhsilin
informatlaşması problemləri üzrə müəllim hazırlığı,
yenidənhazırlığı və s. kimi mühüm məsələləri də əlavə
etmək mümkündür.
Təhsilin informatlaşmasının kadr təminatı
Təhsilin informatlaşması kimi yüksək texnoloji və
elmtutumlu, qlobal xarakterli problemin həlli, ilk
növbədə, kadr təminatı məsələsindən asılıdır. Artıq 25
ildir ki, bir çox ölkələrdə təhsilin informatlaşması
kimi aktual sahə üzrə müxtəlif səviyyələrdə ixtisaslı
kadr hazırlığı həyata keçirilir: bakalavr, magistr,
əlavə təhsil, aspirantura, doktorantura pillələri üzrə
kadrlar hazırlanır. Təhsilin informatlaşması kimi
elmtutumlu, intensiv inkişaf edən, mürəkkəb spesifik
məsələlərə dair ixtisas üzrə alimlər və xüsusi hazırlıq
keçmiş mütəxəssislər məşğul olmalıdır. Təhsilin
informatlaşmasının kadr təminatı məsələləri vaxtında
həll edilmədiyinə görə problemi milli səviyyədə
(respublika səviyyəsində), regional səviyyədə (Bakı
şəhəri və ya digər şəhərlər səviyyəsində), hətta ayrıca
götürülmüş təhsil müəssisəsi səviyyəsində (məktəb və ya
universitet səviyyəsində) bu məsələləri layihələndirə və
icra edə bilən kadrlara bu gün ciddi ehtiyac
yaranmışdır. Elmi istiqamət və praktik fəaliyyət sahəsi
kimi təhsilin informatlaşması üzrə kadr hazırlığına
başlamaq üçün, ilk növbədə, cəmiyyətin informatlaşması
şəraitində təhsil müəssisəsinin informatlaşmasını həyata
keçirə bilən, təhsilin informatlaşmasının əsas
istiqamətləri üzrə səriştəsi olan, öz peşə fəaliyyətində
İKT vasitələrinin tətbiqi aspektlərinə yaxından bələd
olan pedaqoji kadrların hazırlanmasının məzmunu və
metodikası müəyyən edilməlidir.
Təhsilin informatlaşması prosesinin pedaqoji səmərə
verməsi üçün hər bir təhsil işçisi öz peşə fəaliyyətində
İKT vasitələrinin tətbiqi üzrə bilik və bacarıqlara dair
xüsusi hazırlıq keçməlidir. Təhsilin informatlaşması
üzrə kadr hazırlığı bir sıra şərtlərdən asılı olaraq
(fənn müəlliminin ixtisasından, idarəetmə məsələlərinin
həlli səviyyəsindən, təlim-tərbiyə prosesinin
təşkilindən, təhsilin informatlaşması prosesinin
texniki-texnoloji təminatı problemlərindən və s.)
diferensial xarakter daşıyır.
Təhsilin informatlaşması üzrə kadr hazırlığı kompleks
xarakter daşıyır, müvafiq olaraq psixoloji - pedaqoji,
məzmun - metodik, dizayn- erqonomik, normativ-hüquqi,
texniki-texnoloji aspektləri əhatə edir. Təhsilin
informatlaşması üzrə kadr hazırlığı təhsil prosesinin
iştirakçılarının (müəllimlər, təhsil müəssisəsinin
rəhbərliyi, təhsilin informatlaşması prosesinin texniki
- texnoloji təminatı prosesinin təşkilatçıları və s.)
təhsilin bütün səviyyə və mərhələlərində İKT
vasitələrindən sistematik istifadəsini nəzərdə tutur.
Təhsilin informatlaşması üzrə kadrlar hazırlanmasının
kompleks, çoxprofilli və çoxsəviyyəli infrastrukturu
yüksək ixtisaslı kadrların aspirantura və doktorantura
pilləsindəki hazırlığını, orta və ali peşə təhsilini,
diplomdan sonra və əlavə təhsili nəzərdə tutur. Bu
istiqamətlərdə keyfiyyətli kadr hazırlığı aparmaqla
gələcəkdə respublikada təhsilin informatlaşmasını dünya
standartları səviyyəsinə çıxarmaq olar.
"Təhsildə İKT" kursu çərçivəsində peşə hazırlığının
əsas istiqamətləri:
- müxtəlif növ təlim - tərbiyə fəaliyyətində, müxtəlif
tip dərslərin təşkili və keçirilməsində İKT
vasitələrindən istifadənin müasir üsul və metodları ilə
tanışlıq;
- təhsil sistemində çalışan mütəxəssisin (pedaqoqun)
peşə fəaliyyətində İKT-dən istifadə metod və üsulları;
- tədris prosesində istifadə üçün nəzərdə tutulmuş,
"səpələnmiş" informasiya resursları ilə (İnternetlə)
işdə İKT-nin səmərəli tətbiqi;
- multimedia texnologiyaları, məlumatın daxil edilməsi,
toplanması, emalı, ötürülməsi, operativ idarə
edilməsinin avtomatlaşdırılması, süni intellekt və
informasiya sistemlərinin tətbiqi şəraitində şagird
şəxsiyyətinin inkişafına yönələn (şəxsiyyətyönümlü)
təlimin praktik reallaşma imkanları;
- İKT-nin proqram - texniki bazasının sürətli dəyişməsi
şəraitində müəllimin inkişafı üçün zəruri olan,
yaradıcılıq potensialının əsasını təşkil edən
özünütəhsil, özünütəsdiq və s. xüsusiyyətlərin inkişafı.
Bu kursun tədrisində tələbələrin müstəqil işlərinin
xüsusi çəkisi xeyli yüksəkdir. Laborator praktikumundakı
müstəqil iş prosesində tapşırıqların icrası üçün zəruri
məlumatların İnternetdən axtarılıb tapılması nəzərdə
tutulur. Elektron tədris vəsaitlərinin, həmçinin digər
tədris təyinatlı proqram vasitələrinin keyfiyyətinin
qiymətləndirilməsi ilə əlaqədar laborator praktikumu
tapşırıqlarının icrası zamanı xüsusi proqram
vasitələrindən istifadə etmək məqsədəuyğundur.
"Təhsildə İKT" kursunun məqsədi və vəzifələri:
Fənnin məqsədi təhsildə informasiya - kommunikasiya
texnologiyalarının (İKT) tətbiqi üzrə mütəxəssis
səriştəliliyinin əsasını təşkil edən bilik və bacarıq
sistemi formalaşdırmaq, gələcək müəllimləri öz peşə
fəaliyyətlərində İKT-dən istifadəyə hazırlamaqdır.
Fənnin vəzifələri:
- təhsil məqsədlərinə müvafiq olaraq İKT-nin tətbiqinin
didaktik, psixoloji - pedaqoji və metodik əsaslarının
qarşılıqlı əlaqəsini açmaq;
- təhsildə müasir İKT vasitələrinin tətbiqi üzrə
tələbələrdə səriştəlilik formalaşdırmaq, təhsil
sistemində çalışan mütəxəssisin (pedaqoqun) peşə
fəaliyyətində İKT vasitələrindən istifadə və tətbiq
imkanları barədə tələbələrə məlumat vermək;
- dərs və dərsdənkənar məşğələlərin təşkilində İKT
vasitələrindən istifadənin müasir üsul və metodları ilə
tələbələri tanış etmək.
"Təhsildə İKT" kursu məzmununun mənimsənilmə səviyyəsinə
verilən tələblər.
Fənnin öyrənilməsi nəticəsində tələbə aşağıdakı bilik,
bacarıq və vərdişlərə yiyələnməlidir:
- tədris fəaliyyətinin müxtəlif forma və növlərində İKT
vasitələrinin tətbiqinin üsul və metodlarını bilməli;
- öz peşə fəaliyyətində İKT vasitələrindən istifadə
etməyi bacarmalı;
- konkret fənn sahəsində İKT-nin tətbiqi metodikasına
yiyələnməli;
- İKT-nin tətbiqinə əsaslanan pedaqoji texnologiyaların
hazırlanması üzrə bacarıqlara malik olmalı;
- multimedia texnologiyaları, süni intellekt sistemləri,
kompüter texnologiyaları əsasında fəaliyyət göstərən,
informasiya sistemləri şəraitində şəxsiyyətyönümlü
təhsilin praktik təşkili imkanları barədə təsəvvürə
malik olmalı;
- tədris məqsədi ilə telekommunikasiya
texnologiyalarından istifadə etməyi bacarmalı.
Digər problem pedaqoji institutlarda gələcəkdə bu fənni
tədris edən müəllimlərin özlərinin xüsusi hazırlıq
keçmələri ilə əlaqədardır. Ümumiyyətlə, respublika ali
məktəblərində işləyən informatika kafedraları
müəllimlərinin təkmilləşməsi, ixtisasartırma kurslarının
təşkili istiqamətində işi müasirləşdirmək, mükəmməl
sistem halına salmağa ciddi ehtiyac var.
Təhsilin informatlaşması prosesinə universitetlərin bu
gün daha çox ehtiyacı var, nəinki orta məktəblərin. Bu
onunla əlaqədardır ki, universitetlərin informasiya
tutumu və müvafiq olaraq İKT-dən istifadəyə ehtiyacı
daha çoxdur. Müasir tələblərə cavab verən mütəxəssis
hazırlığı, tədrisin keyfiyyətinin yüksəldilməsi və
korrupsiyanın qarşısının alınması, universitetlərdə
aparılan elmi tədqiqatların və elmi innovasiyaların
səviyyəsinin yüksəldilməsi, müasir tələblər səviyyəsində
universitetin idarə edilməsi (universitetdə idarəetmənin
avtomatlaşdırılması), beynəlxalq əlaqələrin qurulması,
xüsusən Avropa təhsil məkanına inteqrasiya məsələləri və
s. baxımından bu proses zəruridir.
Universitetlərdə bu prosesi layihələndirmək və icra
etmək, müasir tələblər səviyyəsində elektron təhsil
sistemi yaratmaq, təhsil təyinatlı elektron resurslar
hazırlamaq, korporativ şəbəkələr qurmaq və s.
məqsədlərlə kompüter mərkəzləri yaradılmalıdır.
Bəs problemin həllini nədə görürük? Bizcə, ilk növbədə,
düzgün strategiya hazırlanmalı, problemin kadr təminatı
məsələləri həll edilməli, elmi-metodik baza yaradılmalı,
elmtutumlu məsələlərin həllində innovativ yanaşmalardan
maksimum istifadə edilməli, ayrılan vəsaitlər səmərəli,
şəffaf istifadə edilməlidir. Təhsilin informatlaşması
kimi mürəkkəb məsələnin belə kompleks həll variantını
doğru model hesab edirik.
İlham ƏHMƏDOV,
ADPU-nun dosenti |