Nobel
mükafatı laureatı Frensis Krikin kəşfi insan genomunun
öyrənilməsində açar olmuşdur
1953-cü il aprelin 25-i ilə bizi tam 60 illik vaxt
ayırır. 60 il əvvəl dünya elminin, xüsusən də biologiya
elminin inkişafına fövqəladə təsir etmiş bir hadisə baş
verdi. Həmin gün elm aləmində əsasən fizik kimi
tanınan, ingilis tədqiqatçısı Frensis Krik və onun
amerikalı həmkarları Ceyms Uotson və Moris Uilkinson
DNT-nin struktur molekulunu kəşf etdiklərini elmi
ictimaiyyətə elan etdilər. Artıq genetik məlumatların
ötürülməsinin mexanizmi, genetik kodun sirri məlum
olmuşdur. Nobel Mükafatları Komitəsi bu parlaq kəşfə
görə alimləri ali elm mükafatına layiq görmüşdür. Bu
mühüm kəşfin əsasında Frensis Krikin on illər ərzində
inadkarlıqla apardığı gərgin araşdırmalar dururdu. XX
əsr biologiya və tibb elminin ən parlaq simalarından
biri, molekulyar biologiya və genetika sahəsində
görkəmli ingilis alimi Frensis Krikin həyatı və elmi
karyerası həm elmin sirlərini öyrənməyə çalışan
şagirdlər, həm də elm yolunda ilk addımlarını atan gənc
tədqiqatçılar üçün maraqlı və cəlbedicidir.
Uşaqlıq illəri
Frensis Xarri Kompton Krik 1916-cı il iyunun 8-də
qədim ingilis şəhəri olan Nortxempton yaxınlığında bir
zamanlar kiçik bir ingilis qəsəbəsi olan Veston Favelldə
Harri Krik və Enni Elizabet Vilkinsin ailəsində
doğulmuşdur. Ailədə iki oğlan uşağı böyüyürdü. Onlardan
böyüyü Frensis idi. Onun atası və babası ayaqqabı
fabriki işlətmişdir. Atasının biznes sahəsində işləri
yaxşı getdiyindən onu özəl klassik məktəbə vermişdi.
Lakin XX əsrdə İngiltərə iqtisadiyyatı böhran
keçirdiyindən və gələcəyin məşhur fizik-bioloqun
valideynləri də maddi sıxıntılarla üzləşdiklərindən ailə
Londona köçməyə məcbur olmuşdur. Frensis hələ uşaq
vaxtlarından elmə maraq göstərməyə başlamışdır.
Valideynləri balaca Frensisi özləri ilə yaxınlıqdakı
kilsəyə ibadətə aparmışdılar. Lakin 12 yaşlı Krik
anasına artıq kilsəyə getmək istəmədiyini və dini
inanclar yerinə elmi araşdırmalara üstünlük verdiyini
söyləmişdir. Kiçikyaşlı Frensisin bu qətiyyəti ailə
üzvlərini xeyli təəccübləndirmişdir.
Valideynləri
ailədə elmə maraq göstərən bir uşağın böyüməsini həm
çaşqınlıq, həm də maraqla qarşılamışdır. Onlar Frensisin
elmə olan marağını görüb onu hər vasitə ilə dəstəkləməyə
çalışırdı. Valideynləri ağır əməklə məşğul olduqlarından
uşaqlarının elmə maraq göstərməsini, onun gələcəkdə alim
kimi yetişməsini arzulayırdılar. Lakin valideynləri sadə
əmək adamları olduqlarından balaca Frensisin elmi
mülahizələri, onun elmə dair verdiyi çoxsaylı suallar
qarşısında çaşbaş qalmışdılar. Frensis dəfələrlə elmə
dair suallarını valideynlərinə yönəltsə də, heç bir
təhsili olmayan ata-ana onun məntiqi və maraq dolu
suallarına cavab tapa bilmirdilər. Buna görə də onlar
məktəbdə oxuyan Frensisə elmin sirlərini öyrətmək üçün
fizika müəllimi tutmuşdular. Orta məktəbdə oxuyarkən
qabiliyyətlərini görən müəllimlər onun yuxarı siniflərdə
təhsil almasını məsləhət görmüşdülər. Birinci sinfə
gedən Frensisi iki il təhsil proqramını mənimsədikdən
sonra birbaşa 6-cı sinfə qəbul etmişdilər.
"Kitablar mənə çox güclü təkan vermişdir"
Frensisin orta məktəbdə oxuduğu illərdə ən çox sevdiyi
məşğuliyyəti mütaliə olmuşdur. O, daha çox müxtəlif elm
adamlarının, alimlərin həyatı və elmi karyerası, onların
elmi axtarışları ilə maraqlanırdı. Dahi bioloq sonralar
öz xatirələrində yazmışdır ki, elmə marağının
formalaşmasında "Uşaq Ensiklopediyası" kitabı mühüm rol
oynamışdır. Sonralar verdiyi müsahibələrində alimlər
haqqında populyar kitablara maraq göstərdiyini
bildirmişdir. "Mən elmə, alimlərə həsr olunmuş bütün
kitabları oxumuşdum və mən deyərdim ki, bu kitablar mənə
çox güclü təkan vermişdir. Kitablar mənim təbiətən hər
şeyi öyrənmək həvəsimi gücləndirmişdir. Lakin ətrafımda
kitab oxuyan çoxlu uşaqlar var idi, onlar bütövlukdə
elmə maraq göstərmirdilər. Mən uşaqlıqdan elmə
bağlandım. Mənim elmə erkən marağımın səbəbini indi də
bilmirəm. Lakin elmə marağımın valideynlərimin təsiri
altında baş verdiyini söyləyə bilmərəm. Onlar elm barədə
heç nə bilmirdilər. Lakin onlar mənim elmə maraq
göstərməyimi gördükdə mənə dəstək göstərməyə
çalışırdılar. Onlar mənə "Uşaq Ensiklopediyası" adlı
kitab almışdılar. Mən bu kitabı ucadan oxuyurdum.
Eksperiment aparmaq istəyəndə isə evdəki əşyaları və
butulkaları partladır, digər işlərə əl atırdım. Bütün
bunlar mənim marağımdan irəli gəlirdi. Mən hələ uşaq
idim və başa düşmüşdüm ki elm adlı sahə var. Bu sahə
ilə bütün dünyanı tanımaq olar". Frensis məktəbdə
oxuyarkən daha çox kimya və fizikaya maraq
göstərmişdir. Onu bütün dünyaya tanıdan biologiyaya o
qədər də maraq göstərməmişdir.
Elmi
həyatında dönüş nöqtəsi
Ailəsi ilə birlikdə Londona köçdükdən sonra Frensis
Krik Mill-Xill məktəbində oxumuşdur. Bu məktəbdə
oxuyarkən Frensisin fizika, kimya və riyaziyyata marağı
özünü göstərmişdir. Məktəbi bitirdikdən sonra 1934-cü
ildə Frensis Oksford Universitet Kollecinə daxil
olmuşdur.
Kollecdə oxuduğu illərdə Frensis tamamilə sevdiyi
fizika elminə bağlanmışdı. 1937-ci ildə Frensis təbiət
elmləri üzrə bakalavr elmi dərəcəsi almışdır. Onun ilk
elmi işinin mövzusu yüksək temperaturlar şəraitində
suyün özlülüyünün ölçülməsi olmuşdur. Lakin İkinci
Dünya müharibəsinin başlanması ilə bu tədqiqatları başa
çatdıra bilməmişdir. Londona hava zərbələri zamanı
bombalardan biri Frensisin işlədiyi laboratoriyanın
damına düşmüş və bütün qiymətli avadanlıq məhv
olmuşdur. Alimlik dərəcəsi aldıqdan sonra da Frensis
Krik bu sahədə tədqiqatlarını davam etdirmişdir.
1939-cu ildə Avropanı İkinci Dünya müharibəsi bürümüşdü.
Gənc fizik Böyük Britaniyanın Hərbi-Dəniz Nazirliyinin
elmi-tədqiqat laboratoriyasında işə başlamışdır. Onun
elmi mövzusu dərin sular altında minaların tədqiqi ilə
bağlı olmuşdur. Frensis hərbi dövrün tələblərinə müvafiq
olaraq çox vicdanla çalışır. Onun ürəyi artıq 30-cu
illərdə bir sıra parlaq elmi kəşflərin baş verdiyi nüvə
fizikasına bağlanmışdı. Frensis elektron və
neytronlara dair ədəbiyyatlara maraq göstərmişdir.
1944-cü ildə onun əlinə dalğa mexanikasının banilərindən
biri olan avstriyalı fizik Ervin Şredingerin (Nobel
mükafatı laureatı ) "Həyat nədir? Canlı hüceyrələrin
fiziki aspektləri" (What is life? The physical aspects
of the living cell) kitabı düşmüşdür. E.Şredingerin
kitabının adı belə gənc oxucunu dərindən heyran
etmişdir. Bu kitabda Şredinger kimya və fizikanın köməyi
ilə canlı orqanizmdə baş verən məkan-zaman hadisələrini
izah etməyə çalışmışdır. Frensisin qəlbindəki
elementar hissəciklər fizikası ilə məşğul olmaq
arzusunun yerinə yeni ehtiras baş qaldırmışdır. Onun
yetişmiş sevgisi artıq biologiya idi. Qeyd edək ki,
dahi alimin həyat və elmi karyerasından danışanda
biblioqraflar bir çox bu məqama xüsusi diqqət
yetirmişlər. Çünki Şredinger fəlsəfəsi ilə tanışlıq
Frensis Krikin bütün elmi həyatında dönüş nöqtəsi
olmuşdur. 1947-ci ildə Frensis Krik Tibbi Tədqiqatlar
Şurasının təqaüdünə layiq görülərək Kembricdə Stendcvey
laboratoriyasında işləməyə başlamışdır. Bu
laboratoriyada Frensis Krikin əsas tədqiqatları
molekulların məkan quruluşunun təyin olunması üçün
rentgen difraksiya metodlarından istifadə olunması ilə
bağlı olmuşdur. Bundan əlavə, Frensis molekulyar
biologiya və üzvi kimya sahəsində biliklərini intensiv
surətdə artırmışdır. O, burada biologiya, üzvi kimya və
rentgen difraksiya metodlarını öyrənməyə başlamışdır.
Frensis
Krik "beyin mərkəzi"ndə
Onun biologiya sahəsində elmi maraqlarının diapazonu
1949-cu ildə Kembricdə məşhur Kavendiş laboratoriyasına,
molekulyar biologiya sahəsində dünya mərkəzlərindən
birinə gəldikdən sonra xeyli genişlənmişdir. O, burada
görkəmli biokimyaçı Maks Ferdinand Perutsun (Nobel
mükafatı laureatı ) rəhbərliyi altında zülalların
molekulyar strukturunu öyrənmişdir. Frensis Krik ilk
dəfə burada genetikanın kimyəvi əsaslarını tapmağa cəhd
etmişdir, o belə hesab edirdi ki, axtardığı DNT
molekulunda gizlənmiş ola bilər. Tədqiqatlar gedişində
Krik fiziki məsələlərdən daha çox fəlsəvi sual
qaldırmışdır, o, canlı və cansızlar arasında sərhədin
harada olmasını axtarırdı. O, hər halda on illərdən
sonra yazdığı xatirələrində belə yazmışdır. Varlıq və
qeyri-varlıq məsələləri üzərində fikirləşərkən Krik çox
həyati bir fərziyyə irəli sürmüşdür; irsiyyət daşıyıcısı
olan gen kimyəvi əsasa malik olmalıdır. Tanrı
tərəfindən yaradılanların bütün sirlərinin açarı,
tədqiqatçı alimin fərz etdiyi kimi, dezoksirinukleyin
(daha sadə olaraq DNT adlandırılan) turşuların
strukturunda gizlənib.
Frensis Krikin cəlb olunduğu biologiya elmində bu
sahədə vəziyyət 40-cı illərin sonlarında necə idi? Hələ
XIX əsrin ortalarında ingilis bioloqu Mendel belə bir
fikir irəli sürmüşdür ki, irsi informasiyalar genlər
vasitəsi ilə ötürülür. Bu dövrdə hüceyrə nüvəsinin
əsasını təşkil edən nukleyinlər də kəşf olunmuşdur.
Bioloqlar sübut etmişdilər ki, genlər hüceyrə nüvəsinin
xüsusi elementində, xromosomlarda yerləşir. Nukleyin
turşularının kimyəvi xassələrinin tədqiqi alimləri belə
bir nəticəyə gətirmişdir ki, genlər bu turşuların,
DNT-nin bir parçasıdır. Digər tərəfdən, sübut olunmuşdur
ki, DNT hüceyrələrdə fermentlərin sintezini idarə
edir. 40-cı illərin sonlarında alimlər belə bir
nəticəyə gəlmişdilər ki, iki nukleyin turşuları -
dezoksinukleyin (DNT) və ribonukleyin (RNT) mövcuddur.
Və onlar nukleoditlərdən təşkil olunmuş zəncirlərdən
ibarətdir. Hər bir nukleotid heterosiklik əsaslardan
(adenin, timin, quanin, sitozin) ibarətdir. RNT-dən
söhbət gedəndə isə timin urasil, karbohirdogen riboza və
ya dezoksiriboza və fosfor turşusu ilə əvəz olunur.
50-ci illərin əvvəllərində ingilis tədqiqatçıları
R.Franklin və M.Uilkins rentgenstruktur analiz vasitəsi
ilə DNT-nin ikiqat spirala malik olmasına dair nəticələr
almışdılar. Bundan başqa, tədqiqatçılar bu spiralın
ümumi parametrlərini, onun diametri və burumlar
arasındakı məsafəni müəyyən etmişdilər. 1951-ci ildə
Kavendiş laboratoriyasında Frensis Kriklə birlikdə gənc
amerikalı bioloq
Ceyms
Uotson işləməyə başlamışdır. Alimlər əl-ələ verərək DNT
molekulunun məkan strukturunu müəyyən etməyə
başlamışdılar. Onların tədqiqatları 2 il davam
etmişdir. Alimlər hardasa uşaq konstruktorunu
xatırladan fiqur - müxtəlif ölçülü və rəngli şarlardan
ibarət, bu və ya digər elementlərin atomlarını simvolizə
və kimyəvi rabitəni əvəz edəcək müxtəlif rəngli
məftillər, eləcə də müəyyən aktiv qrupların rolunu
oynayacaq karton parçalarından ibarət komplekt
yaratmışdılar. Tədqiqatçılar bütün miqyasa əməl etməyə
çalışırdılar. Detallardan yığılmış "oyuncaq" iki
karbohidrogen və fosfat zəncirindən ibarət ikiqat
spiralı təsvir edir. Spiralın əsasını ikili fosfat və
karbohidrogen zənciri təşkil edir. DNT molekulundakı 4
nukleotiddən adenin sadəcə timin ilə, quanin isə sadəcə
sitozin ilə hidrogen rabitə vasitəsi ilə qoşalaşmışdır.
Komplementarlıq (tamamlama) adlandırılan bu xüsusiyyət
DNT maddəsinin üzünün çıxarılmasına və məlumatın RNT
polimerinə ötürülməsinə imkan vermişdir. Bu xüsusiyyət
hüceyrə strukturlarının yaradılması və işlədilməsi,
eləcə də informasiyanın sonrakı nəslə ötürülməsi kimi
fundamental proseslərin əsasını təşkil etmişdir.
Komplementar strukturlar bir-birinə tam uyğundur.
Frensis Krikin 1953-cü ildə müdafiə etdiyi doktorluq
dissertasiyası zülalların rentgenstruktur analizinə həsr
olunmuşdur. 1954-cü ilə qədər tədqiqatçı Amerikanın bir
sıra universitetlərində işləmişdir. Daha sonra
İngiltərəyə qayıdan alim genetik kodun oxunması üzrə
tədqiqatlarını davam etdirmişdir. Tezliklə Krik və Ceyms
Uotson tərəfindən RNT-nin əsas tipləri kəşf olunmuşdur.
Frensis Krik genetik kodun öyrənilməsinə dair öz
nəzəriyyəsini təklif etmişdir. Bu nəzəriyyəyə görə, bu
prosesdə növbəli şəkildə həm informasiya ötürən, həm
ribosomlar və nəqliyyat RNT-ləri iştirak edir.
Tədqiqatçı həm də müəyyən etmişdir ki, genetik
kod nukleotid turşularının azot əsaslarının
tripletlərindən ibarətdir. Genlər - müəyyən irsi
informasiyalar daşıyan DNT sahələri isə böyük sayda əsas
tripletlərdən təşkil olunmuşdur. 1953-cü ildə DNT
modelinin yaradılması başa çatmışdır. Frensis Krik və
onun həmkarları Ceyms Uotson və Moris Uilkinsonun kəşfi
öz təsdiqini 10 il sonra tapdı. Nəhayət, elmi
ictimaiyyət qərar vermişdi: DNT məhz Krik və onun
həmkarlarının təsdiq etdiyi quruluşa malikdir. 1962-ci
ildə alimlər öz layiqli ali mükafatlarını almışdılar.
Biologiyada inqilab
1962-ci ildə İsveç Nobel Mükafatları Komitəsi
fiziologiya və tibb sahəsində "Nukleotid turşularının
molekulyar strukturunun və informasiyaların canlı
orqanizmlərdə ötürülməsinə dair kəşfə görə" Frensis
Krik, Ceyms Uotson və Moris Uilkinsonu Nobel mükafatına
layiq görmüşdür.
Frensis Krik DNT-nin strukturunu kəşf etməklə biologiya
elminə misilsiz xidmətlər göstərmişdir. Bu kəşf elmin
yeni bir sahəsinin - gen mühəndisliyinin yaranması ilə
nəticələnmişdir. Bu elmi kəşf ilk nöbbədə Frensis Krikin
dahiliyi, elm qarşısındakı xidmətlərinin nəticəsidir.
Karolina İnstitutundan A.Enqstrem Nobel mükafatının
təqdimolunma mərasimində bildirmişdir: "DNT-nin
molekulyar strukturunun kəşfi çox mühüm hadisədir. Bu
kəşf bütün canlıların fərdi və ümumi xüsusiyyətlərinin
ən xırda detallarını anlamağa imkan verir". Professor
Enqstrem qeyd etmişdir ki, dezoksiriribonukleyin
turşularının ikiqat spiralının kəşfi genetik
informasiyaların ötürülməsi və ona nəzarətin öyrənilməsi
üçün fantastik imkanlar açır.
DNT-nin ikiqat struktur spiralının açılması genetikanın
inkişafına misilsiz təsir göstərmişdir. Xüsusən də elmin
son qələbəsi - insan genomunun şifrinin oxunması öz
əsasını Krikin kəşfindən götürmüşdür.
Genetik kod bütün canlı obyektlərdə oxşardır
Frensis Krik "Həyat olduğu kimi: onun mənşəyi və təbiət"
("Life Itself: Its Origin and Nature", 1981) adlı gözəl
bir kitab yazmışdır. 1981-ci ildə dərc olunmuş bu
kitabında təcrübəli alim filosofcasına öz kəşfinin
mahiyyətini belə izah etmişdir: "Mitoxondridlər istisna
olmaqla genetik kod bu günə qədər öyrənilmiş olan bütün
canlı obyektlərdə oxşardır". Krik belə bir nəzəriyyə
irəli sürmüşdür ki, yuxugörmə ayıq vaxtı yığılmış olan
artıq və faydasız assosiasiyalardan bizim beynimizin
azad olunduğu prosesin əlavə effektidir. F.Krik öz
kitabında bütün üzvi formaların oxşarlığı əsasında Yer
üzündə həyatın yadplanetli mikroorqanizmlərdən
törəməsinə dair fərziyyə irəli sürmüşdür. Kitabın 4-cü
fəsli "Həyatın mahiyyəti" adlanır. Alim bu fəsildə
həyat barədə düşüncələrini ifadə etmişdir. "Həyat" və
"canlı" sözlərinə tərif vermək asan deyildir. Əlbəttə
ki, canlı dedikdə mən mütləq fikirləşən və hiss edən
varlıq nəzərdə tutmuram. Çünki bioloq üçün bitkilər də
şübhəsiz canlıdır, bəzi insanlar isə inanırlar ki,
bitkilər bizim kimi və heyvanlar kimi düşünür və hiss
edirlər. Bakteriyalar da, əlbəttə ki, onları "iybilmə
hissiyatına" görə canlı hesab etmək lazımdır. Viruslara
gədikdə vəziyyət başqa cürdür. Biz burada artıq canlı
və cansızların sərhədinə yaxınlaşırıq". Bu kitab ali
məktəblərin tələbələri üçün, özü də olduqca canlı,
maraqlı tərzdə yazılmışdır. Bu kitablar müasir biologiya
elminin kimyəvi əsaslarını öyrənmək istəyənlər üçün
əvəzolunmaz vəsaitdir. Bu kitaba ən yaxşı qiyməti
bioloq alim Artur Frisman vermişdir: "Biz indi hamımız
molekulyar biologiya mütəxəssisləriyik". Krik bütün
həyat formalarının çox təəccüblü oxşarlığını qeyd
etmişdir. Molekulyar biologiya, paleontologiya və
kosmologiya sahələrində baş vermiş kəşflərə istinad edən
alim qeyd etmişdir ki, Yer üzündə həyat digər
planetlərin bütün səthinə səpələnmiş mikroorqanizmlərdən
yarana bilərdi.
"Biz həyatın sirrini tapmışıq!"
"Əziz Maykl. Cim Uotson və mən, yəqin ki, çox mühüm kəşf
etmişik. Biz dez-oksi-ribo-nukleyin turşusunun (diqqətlə
oxu) və ya sadəcə D.N.T strukturunun modelini qurmuşuq".
1953-cü il martın 19-da 33 yaşlı Frensis Krikin 12
yaşlı oğlu Maykla yazdığı məktub bu sözlərlə başlayır.
Bu məktubda DNT-nin ilk təsviri verilir. Məktub "Böyük
sevgi ilə, atan" sözləri ilə bitirdi. Kəşf barədə ilk
elmi məqalə isə aprelin sonlarında "Nature" jurnalında
dərc olunmuşdur. "...Biz düşünürük ki, yer üzündə
həyatın əmələ gəlməsinin əsasını təşkil edən əsas
mexanizmi əldə etmişik. Sən təsəvvür edə bilməzsən, biz
bu kəşfdən necə həyəcan içindəyik",-deyə Krik oğluna
yazdığı məktubunda bildirirdi və evə qayıdanda DNT
modelini ona göstərəcəyini vəd edirdi. Krikdən 5 gün
əvvəl onun həmkarı Uotson da bioloq Maks Delbryuka
məktub yazaraq DNT barədə məlumat vermişdir. Kəşf tam
surətdə 1953-cü il fevralın 28-də rəsmiləşmişdir. Səhər
tezdən Kembricə işə gələn alimləri Krik "Biz həyatın
sirrini tapmışıq!" sözləri ilə qarşılamışdır. Oğlu
sonralar atasının məktubunu necə aldığını belə
xatırlamışdı: "Mən qripə yoluxmuşdum. Və evdən bayıra
çıxmırdım. Mənim məktub oxumaq üçün vaxtım çox idi.
Xatırlayıram ki, məktubun səhifələrini bir neçə dəfə
vərəqləyərək hər dəfə "dez-oksi-ribo-nukleyin turşusu"
sözünü təkrarladım". Maykl Krik də atası kimi elm
yolunu seçmişdir. O, əsasən kompüterlə bağlı olan
sahələrdə çalışmışdır.
DNT-nin struktur modelinin kəşfindən sonrakı dövrdə
Frensis Krik Kembricdə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsinə
layiq görülmüşdür. Onun elmi işi zülal strukturlarının
rentgen difraksiya analizinə həsr olunmuşdur. 1954-cü
ildə o, genetik kodun şifrinin oxunması ilə məşğul
olmuşdur. Əvvəldən nəzəriyyəçi olan Krik S.Brennerlə
birlikdə bakterifoqlarda (bakterial virusların
keçiriciləri) genetik mutasiyanın öyrənilməsi ilə məşğul
olmuşdur.
1962-ci ildə F.Krik Kembric Universitetinin biologiya
laboratoriyasının müdiri təyin olunmuşdur. O, tezliklə
San-Dieqo (Kaliforniya ştatı) şəhərində Solkov İnstitut
Şurasının xarici üzvü seçilmişdir. 1977-ci ildə Krik
neyrobiologiya, xüsusən də görmə və yuxugörmə
mexanizminin tədqiqi ilə məşğul olmağa başlamışdır.
Nəzakətli dostlar
Çox maraqlıdır ki, Frensis Kriki Kembricə hələ elm
aləmində o qədər də tanınmayan amerikalı tədqiqatçı, 23
yaşlı Ceyms Uotson dəvət etmişdi. Krik ondan 12 yaş
böyük idi. Lakin onları uzunillik dostluq və alim
həmrəyliyi birləşdirirdi. Maraqlarının ümumiliyinə,
həyata baxışlarının, düşüncə tərzinin oxşarlığına
baxmayaraq onlar tez-tez bir-birini çox sərt şəkildə,
lakin nəzakətlə tənqid edirdilər. Onların bu
intellektual dueldə oynadıqları rollar müxtəlif idi.
Uotson özü bu barədə sonralar demişdir: "Frensis beyin,
mən isə hiss idim". Doktor Uotson dostu Frensis Krik
haqqında qələmə aldığı "İkiqat spiral" kitabında bəhs
etmişdir. "Mən heç vaxt görmədim ki, Frensis Krik özünü
təvazökar aparsın. Ola bilsin ki, digər insanların
cəmiyyətində o təvazökar idi, lakin mən onu heç belə
görmədim. Onun haqqında indi çox danışırlar. Ola bilsin
gün gələcək, onu Rezervord və Borla bir sıraya
qoyacaqlar. Mən onunla tanış olanda 33 yaşı var idi və
demək olar ki, tanınmırdı. Lakin həmkarları onun çox
nüfuzedici və iti zəkaya malik olduğunu qeyd edir və
məsləhət üçün ona müraciət edirdilər. Çoxları onu düzgün
qiymətləndirmir, bəziləri hesab edirdi ki, o,
çoxdanışandır".
Frensis Krik 1961-ci ildə Fransa Elmlər Akademiyasının
Şarl Mayer mükafatına, Amerika Tədqiqatlar Cəmiyyətinin
elm mükafatına (1962), Kral medalına (1972), Kral
Cəmiyyətinin Kopli medalına (1976) layiq görülmüşdür.
London Kral Cəmiyyətinin, İrlandiya Kral Akademiyasının,
Amerika Elmin İnkişafına Dəstək Assosiasiyasının,
Amerika İncəsənət və Elmlər Akademiyasının, Amerika
Milli Elmlər Akademiyasının, Edinburq Kral Cəmiyyətinin
fəxri üzvü seçilmişdir.
Frensis Krik 1940-cı ildə Rut Dorin Dodd ilə
evlənmişdir, onların bir oğlu doğulmuşdur. Onlar 1947-ci
ildə ayrılıblar. İki il sonra isə Frensis Krik Odil
Spayd ilə evlənmişdir. Onların iki qızı dünyaya
gəlmişdir.
Frensis Krik uzun ömür sürmüşdür. O, 2004-cü il iyulun
30-da San-Dieqoda 88 yaşında mədə xərçəngindən vəfat
etmişdir.
Hazırladı: Oruc MUSTAFAYEV |