İngiltərəli 95 yaşlı alimin kəşfi 60 ildir ki, insanlara
xidmət edir
Dünya
elmi tarixində yalnız 4 alim parlaq elmi kəşflərinə görə
iki dəfə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür. Fransalı
Mariya Skladovskaya Küri 1903-cü ildə fizika, 1911-ci
ildə kimya, amerikalı Laynus Polinq 1954-cü ildə kimya,
1962-ci ildə sülh, amerikalı Con Bardin 1956-cı və
1972-ci illərdə fizika, britaniyalı Frederik Senger isə
1958-ci və 1980-ci illərdə kimya üzrə ali elm
mükafatları almışlar. Onların arasında hazırda yaşayan
yeganə alim, ingilis biokimyaçısı 95 yaşlı Frederik
Senger yeni elmi istiqamətin əsasını qoymaqla kimya
elmində etdiyi kəşfləri ilə təbabət sahəsində bir sıra
xəstəliklərin müayinə və müalicəsini aparmağa imkan
verən metodların işlənib hazırlanmasında xidmət
göstərmişdir. Onun elmi kəşfləri arasında təkcə
insulinin adını çəkmək kifayətdir ki, bu alimin
bəşəriyyət üçün etdiyi xidmətlərin miqyasını
qiymətləndimək mümkün olsun. 60 ilə yaxın bir müddət
ərzində məhz insulin şəkər və şəkərli diabet
xəstələrinin müalicəsində geniş tətbiq olunmaqdadır.
Uşaqlıq və ilk təhsil illəri
Frederik Senger 1918-ci il avqustun 13-də İngiltərənin
Qlosterşin qraflığındakı Rendkombe şəhərində təminatlı
ailədə doğulmuşdur. Onun anası Sesili Krusd varlı
tekstil maqnatının qızı idi. Atası Frederik Senger (o,
oğluna öz adını vermişdi) həkim işləyirdi. Ailədə üç
uşaq böyüyürdü, Frederik ortancıl idi. O, atasının və
böyük qardaşı Teodorun təsiri altında biologiya ilə
maraqlanmağa başlamışdı. Onun biologiya elminə və onun
tədqiqat metodlarına marağı hədsiz idi. Frederik ilk
təhsilini 1932-1936-cı illər ərzində Dorsetşir
qraflığındakı Braynston məktəbində almışdır. 1936-cı
ildə Kembric Universitetinin müqəddəs İoahan Kollecinə
daxil olmuşdur. İlk vaxtlarda Senger atasının yolu
ilə getmək və təbabətlə məşğul olmağı düşünürdü. Ailə də
onun gələcəkdə həkim olmasını arzu edirdi. Lakin onu
daha çox biokimya maraqlandırırdı.
"Mənə
elə
gəlirdi ki, seçdiyim yol canlı materiyanın həqiqətən
dərk olunması və təbabət qarşısında duran bir çox
problemlərin
həlli üçün daha elmi əsasların işlənib hazırlanması
yoludur", - deyə Frederik
Senger sonralar öz xatirələrində yazmışdır.
Nobel Mükafatları Komitəsinin saytında dərc olunmuş
tərcümeyi-halında alim özünü sinifdə "ortadan yuxarı,
lakin ən yüksək səviyyədə olmayan şagird" səviyyəsində
qiymətləndirmişdir. Kollecdə oxuduğu illərdə Frederik
özünü bütünlüklə tibb elminə həsr etməyə qərar
vermişdir. Lakin universitetə qəbul olunandan sonra öz
diqqətini daha geniş məzmunlu sahəyə yönəltməyə qərar
vermişdir. Kembric Universitetində oxuduğu illərdə
Frederik biologiya elminə sonsuz marağını büruzə
vermişdir. Onun universitetin biologiya professoru
Ernes Boldvin və biokimya şöbəsinin digər əməkdaşlarının
mühazirələrindən sonra elmi tədqiqatlara marağı daha da
güclənmişdir. F.Senger Kembricdə oxuduğu illərdə bütün
zəruri fundamental bilikləri əldə etməyə ümid edirdi.
Nobel mükafatına aparan yol
Frederik Senger 1939-cu ildə Kembric Universitetində
təhsilini başa vuraraq təbiət elmləri üzrə bakalavr
elmi dərəcəsi almışdır. İlk elmi dərəcə aldıqdan sonra
Frederik biokimya üzrə daha bir il dərinləşdirilmiş
kurs keçmişdir. O, öz bilik və istedadı ilə
müəllimlərini (həm də özünü) heyrətləndirmişdir.
Frederik imtahanlarda ən yüksək ballar toplamışdır.
İkinci Dünya müharibəsi dövründə Frederik Albert
Nübergerlə birlikdə lizin metabolizmi və daha praktik
problemlərlə məşğul olmuşdur. Sonralar alim qeyd
etmişdir ki, məhz A.Nüberger onu tədqiqatçılıq
fəaliyyətinə yönəltmiş, eyni zamanda həyat yolunu
müəyyənləşdirən ilk müəllimi olmuşdur. Frederik öz
müəlliminin adını həmişə minnətdarlıq hissi ilə
çəkmişdir.
1943-cü ildə doktorluq elmi dərəcəsi alan F.Senger
Kembric Universitetində professor E.Çibnallın tədqiqat
qrupuna daxil olmuşdur. E.Çibnall həmin dövrdə zülallar
kimyasının tədqiqi ilə məşğul olmuşdur.
1902-ci ildə bioloq Emil Fişer belə bir fərziyyə irəli
sürmüşdür ki, zülallar öz aralarında peptid rabitə ilə
bağlı
olan aminturşularından ibarətdir. Ötən əsrin 40-cı
illərinin əvvəllərində E.Fişerin bu nəzəriyyəsi çox
geniş yayılsa da elmi dairələrdə o qədər də qəbul
olunmamışdır. Fişer fərziyyəsinə görə, ikidən artıq
aminturşusu birlikdə polipeptid zənciri əmələ gətirir.
Aminturşularının ikidən artıq olmayan peptid rabitə
əsasında yaranmasını əsas götürən Fişer əvvəlcədən xəbər
vermişdir ki, zülallar sərbəst karboksil qruplarına
(karbon, oksigen və hidrogendən ibarət) malik olan
aminturşularının xətti zəncirlərindən təşkil
olunmalıdır. Çibnall Sengerə kimyəvi yolla peptid
zəncirinin son qruplaşmasını müəyyən etməyi təklif
etmişdi. Əgər bu məsələni həll etmək mümkün olardısa,
onda zülalların doğrudan da aminturşularının xətti
zəncirindən ibarət olmasını, eyni zamanda hər hansı
bir zülalın birdən artıq peptid zəncirinə daxil
olub-olmadığını tam dəqiqliklə söyləməyə imkan verərdi.
Frederik Senger bu vəzifənin öhdəsindən çox məharətlə
gəlmişdir. 1945-ci ildə F.Senger xəbər vermişdir ki,
yumşaq qələvi mühitlərdə müəyyən reagent (dinitrofenol)
peptid rabitəsindən daha güclü rabitə əsasında
aminturşularının azot atomuna birləşə bilər. Buna
müvafiq olaraq isə zülal peptid rabitənin dağılması
hesabına onu təşkil
edən aminturşularına parçalana bilər. Aminturşularını
isə xromotoqrafiyanın köməyi ilə müəyyən etmək olar.
Bundan bir qədər əvvəl tədqiqatçılar Arçer Martin və
Riçard Sinq tərəfindən təkmilləşdirilmiş xromotoqrafiya
metodu komponentləri onların xüsusi filtr tərəfindən
xarakterik udulma sürətindən asılı olaraq bölməyə imkan
verirdi.
Çibnallın
laboratoriyasında aparılmış tədqiqatların böyük qismi,
o vaxtlar təmiz halda və böyük miqdarda əlçatan olan
zülallardan biri - insulinlə bağlı olmuşdur. İlk
vaxtlarda insulinin Senger tərəfindən öyrənilməsi
göstərmişdir ki, bu maddə iki müxtəlif N-sonluqlu
aminturşularından ibarətdir. Buna müvafiq olaraq isə hər
bir insulin molekulu polipeptid zəncirinin iki
növündən ibarətdir. Sistein aminturşusu kükürd
molekulundan təşkil olunmuşdur; iki sistein molekulu isə
birləşərək sistin aminturşusunu əmələ gətirə bilər. İki
polipeptid zəncir arasında və ya yeni bir zəncirin
müxtəlif sahələri arasında disulfid körpücüyü vardır.
1949-cu ildə F.Senger disulfid körpülərin dağıdılması və
müvafiq olaraq da iki zəncirin bölünməsi üsulunu kəşf
etdiyini xəbər vermişdir.
F.Senger və Vyanadan gəlmiş tədqiqatçı alim Hans Tuppi
insulin molekulunun hər bir polipeptid zəncirdə
aminturşularının əvəzlənməsi ardıcıllığını müəyyən etmək
üçün plan işləyib hazırlamışdılar. Zəncirləri
yarımşöbələrə bölən bu alimlər hər bir yarımşöbədə
aminturşularının ardıcıllığını və buna müvafiq olaraq da
onların bütün polipeptid
zəncirdə növbələnməsi ardıcıllığını müəyyən etməyə ümid
edirdilər. F. Senger əvvəlcə polipeptid zənciri qırmaq üçün
aminturşularından istifadə etmişdir, lakin sonralar
məlum olmuşdur ki, fermentlər daha dəqiq təsir
göstərirlər.
Beləliklə də Senger
və Tuppi bütün zəncirdə aminturşularının növbələnməsi
ardıcıllığını başa düşmək üçün müxtəlif fermentlərin
təsiri nəticəsində əldə olunmuş zəncir nümunələrini
müqayisə etmişdir. İki
insulin zənciri üçün növbələnmə ardıcıllığını müəyyən
etmək alimlər üçün heç bir
çətinlik törətməmişdir. Lakin çox uzunluğa malik olan
insulin zənciri kimyəvi analizə tabe olmurdu və buna
görə də insulin maddəsində aminturşularının
növbələnməsi ardıcıllığını müəyyən etmək yalnız 1953-cü
ildə mümkün olmuşdur. 1950-ci ildə Tuppinin Kembrici
tərk
etməsindən sonra Senger iki polipeptid zənciri arasında
disulfid körpülərinin yerinin müəyyənləşdirilməsi üzrə
tədqiqatlarını davam etdirmişdir. 1955-ci ildə alim
insulin molekulunun son tamamlanmış strukturunu elmi
ictimaiyyətə təqdim etmişdir. Bu, tam ətraflı öyrənilmiş
ilk zülal molekulu idi. Qeyd etmək yerinə düşər ki,
Frederik Senger insulini davamlı surətdə tədqiq etmiş
ilk alimdir.
"Ümid etmək olar ki, səylərimiz bəşəriyyətə böyük
praktik xeyir verəcək"
Frederik Sengerin kəşfi şəkərli diabetdən əziyyət çəkən
milyonlarla insanın əzablarını yüngülləşdirmiş, eyni
zamanda digər birləşmələrin öyrənilməsinə də təkan
vermişdir. Sengerə qədər bir sıra alimlər elə bir üsul
axtarıb tapmağa çalışmışlar ki, zülalların hansı
qruplardan əmələ gəldiyini səhvsiz olaraq müəyyən etmək
mümkün olsun. Lakin hər bir cəhd xırda nüanslara görə
uğursuzluğa düçar olmuşdur. Sadə və anlaşılan
təyinetmə metodunun tapılması heç cür mümkün deyildir.
Problemin həlli az qala əl altında idi. Məlumdur ki,
zülal bir sıra aminturşularından ibarətdir. Bütün
tapmaca isə onların birləşməsi üsulu ilə bağlı idi.
Senger əyani olaraq bu prosesin necə baş verdiyini
nümayiş etdirmişdir. O, zülal molekulunun daxili
tərkibini göstərə bilmişdir.
Frederik Sengerin tədqiqatları elmi ictimaiyyətin və
Nobel Mükafatları Komitəsinin diqqətindən yayınmadı.
Biokimya elminə yenilik gətirmiş F.Senger 1958-ci ildə
kimya üzrə "zülalların, xüsusən insulinin strukturunun
öyrənilməsi sahəsində xidmətlərinə görə" Nobel
mükafatına layiq görülmüşdür. Özünün Nobel məruzəsində
Senger elmi kəşfinin böyük praktik əhəmiyyət daşıdığını
demişdir: "İnsulinin strukturunun kəşfi şübhəsiz ki,
digər zülalların tədqiq olunmasına yol açır. Ümid etmək
olar ki, zülalların öyrənilməsi xəstəliklər zamanı insan
orqanizmində baş verən dəyişiklikləri ayırd etməyə
kömək edəcək və bizim səylərimiz bəşəriyyətə böyük
praktik xeyir verəcək".
F.Sengerin elmi tədqiqatları biokimya və yaranmaqda olan
yeni elm sahəsi - molekulyar biologiya üçün çox mühüm
nəticələr vermişdir. Onun apardığı elmi tədqiqatlar
tamamilə sübut etmişdir ki, zülallar peptid rabitəli
zəncirdə birləşmiş aminturşularından təşkil olunmuşdur.
XX əsrin əvvəllərində kimyaçıların çoxu hesab edirdi
ki, zülallar qohum birləşmələrin qarışığıdır. F.Senger
bunun tam ziddinə olaraq müəyyən etmişdir ki, zülal -
unikal struktura malik olan xüsusi kimyəvi maddədir. Və
onun zəncirində hər bir yer aminturşular tərəfindən
tutulmuşdur. O, eyni zamanda sübut etmişdir ki,
fermentlər əvvəlcədən müəyyən olunmuş yerlərdə peptid
zəncirləri qıra bilərlər. Bu metodun tətbiqi
biokimyaçılara bir sıra digər zülalların strukturunu
öyrənməyə imkan vermişdir.
"Mən zövq aldığım elmi həyatımı davam etdirməyə
başladım"
"Bu mükafat mənim sonrakı karyeramda çox mühüm və
stimullaşdırıcı effekt təsiri buraxmışdı. Mən mümkün
qədər inzibati və təhsil idarəçiliyi səlahiyyətlərindən
qaçmaqla bütün diqqətimi yalnız fundamental tədqiqatlara
yönəltməklə Kemricdə qaldım. Tədqiqatlarımın
nəticələrinin hamı tərəfindən qəbul olunması məndə
özünəinamı və təşəbbüskarlığı daha da gücləndirdi və mən
zövq aldığım elmi həyatımı davam etdirməyə başladım".
Bu sözləri dahi alim birinci Nobel mükafatını aldıqdan
sonra bildirmişdir. Frederik Sengerin elmi
nailiyyətlərinin birmənalı qəbul olunması ona bu
sahədə apardığı eksperimentləri davam etdirməyə və
tədqiqatlar üçün zəruri olan ən yaxşı avadanlıqları
əldə etməyə və həm də öz ətrafında istedadlı gənc
alimləri toplamağa imkan verdi.
Frederik Senger tezliklə Londondakı məşhur Kavendiş
laboratoriyasının biologiya şöbəsində genetika sahəsində
aparılan tədqiqatlara diqqət yönəltmişdir. Birinci
Nobel mükafatını alana qədər də alim bu sahə ilə
maraqlanırdı. Bu, bir tərəfdən də onun DNT-nin struktur
quruluşunu kəşf etmiş alimlərdən Frensis Kriklə
dostluğunun təsiri altında baş vermişdir.
1962-ci ildə Kembric Tibbi Tədqiqatlar Şurası tərəfindən
yeni molekulyar biologiya laboratoriyası yaradılmışdır.
Gələcəyin nobelçi alimləri Maks Peruts, Con Kendrevu,
Frensis Krik bu laboratoriyada işləyirdi. F. Senger də
zülal molekulunun tədqiqatları sahəsində işlərini burada
davam etdirmişdir.
Tezliklə Frederik Senger DNT və RNT molekullarında
aminturşuları ardıcıllığının müəyyən olunması
tədqiqatlarına başlamışdır. F.Senger üçün insulin
molekulunda ayrı-ayrı qrupların növbələnməsinə dair
heyrətləndirici fakt aminturşularının yerləşməsinin
unikal prinsipinin mövcud olmaması ilə bağlı idi.
Əslində aminturşularının fizioloji fəaliyyəti bundan
asılı idi. F.Senger başa düşə bilmirdi ki, zülal hansı
ardıcıllıqla birləşə bilər, lakin bir şey məlum idi ki,
bu sıralamanın müəyyən mənbəyi olmalıdır. 50-ci
illərin ortalarında amerikalı bioloq Frensis Krik
F.Sengerin kəşfinə əsaslanaraq bəyan etmişdir ki,
zülallarda aminturşuları ardıcıllığını müəyyən edən
informasiyaları genlər daşıyır. 1958-ci ildə amerikalı
bioloq Robert Xoll nəqliyyat funksiyası daşıyan RNT
zəncirinin ardıcıllığını müəyyən etməyə cəhd etmişdir.
Bu iş olduqca çətin olduğundan tədqiqatlar 1965-ci ilə
kimi davam etmişdir. Xollun işləri Sengerdə dərin
təəssürat buraxmışdır. Lakin Senger ardıcıllığın
müəyyən olunması üçün daha işlək metod axtarırdı. 60-cı
illərin ortalarında Senger və onun həmkarları belə bir
texnologiya işləyib hazırlamışdılar. Fermentlərdən
istifadə edən tədqiqatçılar matrik RNT molekulunu daha
kiçik zəncirlərə bölərək onların hər birinin
ardıcıllığını ayrılıqda izləmişdilər. Daha sonra
fraqmentlər arasında qarşılıqlı münasibətin
nəticələrinə əsasən bütün zəncir üzrə ardıcıllıq
müəyyən olunmuşdur. Lakin bu cür yanaşma olduqca çox
vaxt və səbir tələb edirdi. Buna görə də Senger DNT-də
ardıcıllığın analitik müəyyən olunması metodunu
hazırlamağa qərar vermişdir. Senger öz metodunu yalnız
1973-cü ildə hazırlaya bilmişdir.
Sengerlə yanaşı amerikalı alimlər Uolter Gilbert və Alan
Meksam da nukleotid ardıcıllığının müəyyən olunması üzrə
digər prosedur işləyib hazırlamışdılar. İstər Senger
texnologiyası, istərsə də Gilbert metodu gen
mühəndisliyi sahəsində çox mühüm alətə çevrilmişdir.
Baxmayaraq ki, Senger metodu uzun nukleotid
ardıcıllıqlarında daha effektli hesab olunur. 1978-ci
ildə Senger və onun həmkarları öz metodunu nümayiş
etdirərək DNT bakterial virusu zəncirində 5375 əsasın
ardıcıllığını müəyyən etmişdilər. Bu DNT zəncirinin ilk
ətraflı oxunması idi. Zülallarda aminqruplarını
müəyyən edən Senger ilk dəfə zülal molekulunun nizamlı
struktura malik olmasını xəbər vermişdir. O, ilk
tədqiqatçı alim idi ki, zülalın ilkin aminturşu
ardıcıllığını müəyyən edə bilmişdir. Eyni zamanda Senger
sübut etmişdir ki, zülalın nizamlı strukturu DNT-də
genlərin ardıcıllığı ilə oxşardır. Buna görə də onlar
eyni qanunauyğunluqlara tabe olmalıdır.
1980-ci ildə Frederik Senger və Alan Gilbert, Pol Berq
nuklein turşularında əsas ardıcıllığın müəyyən olunması
sahəsində xidmətlərinə görə Nobel mükafatına layiq
görülmüşlər. İsveç Kral Akademiyasının üzvü, professor
B.Malstrem mükafatın təqdimolunma mərasimində
bildirmişdir ki, alimlər genetik materialın biokimyəvi
funksiyası və kimyəvi strukturu arasında qarşılıqlı
əlaqəyə dair bizim biliklərimizin daha da
dərinləşməsinə yol açan elmi kəşfə imza atmışlar.
Frederik Sengerə ikinci Nobel mükafatını qazandırmış bu
kəşf "İnsan genomu" layihəsinin həyata keçirilməsində
başlıca rol oynamışdır.
Alimin gənc tədqiqatçılara nəsihəti
1980-ci ildə Stokholmda ikinci Nobel mükafatını alarkən
alim ziyafət süfrəsində etdiyi çıxışında üzünü elm
yolunu seçmiş tədqiqatçılara və tələbələrə tutmuşdur:
"22 il əvvəl mən burada olarkən 1958-ci ilin məzunlarına
üz tutaraq dedim ki, baxmayaraq ki, onda mənim 40 yaşım
var idi, - mən hələ də özümü onlar kimi tələbə hiss
edirəm. Bu gün də həmin hisslərlə yaşayıram. Mən və
həmkarlarım bilik axtarışı ilə məşğul olmuşdur. Biz
müəllimlərimizdən öyrənmişik, indi də öyrənirik və yenə
də öyrənməkdə davam edəcəyik. Biz elmi kəşflərimizi heç
də maddi sərvət və ya varlanmaq üçün etməmişik. Məhz ona
görə etmişik ki, biz bu işə maraq göstərmişik, biz bu
işə qəlbən bağlı olmuşuq və bu işi sevmişik. Bu işin
nəticələrindən çox güclü həyəcan keçirmişik.
Çəkdiyimiz əmək buna dəyərdi".
Alim gəncləri elm, bilik əldə etməyə səsləmişdir. "Elmi
tədqiqatlar ən cəlbedici, ən maraqlı və faydalı
məşğuliyyətlərdən biridir. Bu, naməlum torpaqların kəşf
olunmasına bənzəyir, elm yolu yeni ərazi tapmaq deyil,
yeni biliklər əldə etmək üçün səfərdir. Mən hələ gənc
idim, atam mənə əvvəllər deyərdi ki, həyatda təqib
etdiyi iki gözəl şey var - gözəllik və həqiqət. Mən
hesab edirəm ki, Alfred Nobel elm və ədəbiyyat üzrə ali
mükafatları təsis edəndə özünü məhz bu cür hiss
etməliydi. Sözün geniş mənasında yalnız incəsənət və
elm yolu ilə insan həyatını zənginləşdirmək və
gözəlləşdirmək mümkündür ki, biz alimlər də tələbələrə
məhz bu yolu tövsiyə edirik. Mən bu gün tələbələri
təbrik etmək istəyirəm, çünki gələcək onların
əllərindədir".
"Sevgi və qarşılıqlı anlaşma"nın hökm sürdüyü ailə
Frederik Senger 1983-cü ildə rəhbərlik etdiyi Tibbi Elmi
Tədqiqatlar Şurasından isfefa vermişdir. Olduqca
təvazökar, tənhalığı sevən alim hazırda həyat yoldaşı
ilə birlikdə Kembricdə yaşayır. O, vaxtının çoxunu
1940-cı ildə ailə qurduğu Marqaret Con Qau ilə birlikdə
öz bağında keçirir. Həyat yoldaşı elmi fəaliyyətlə
məşğul olmasa da, ona tədqiqatçılıq işlərində çox kömək
etmişdir. F.Sengerin öz sözləri ilə desək, M.Qau
"ailədə sevgi və qarşılıqlı anlaşmanı" qoruyub
saxlamışdır. 1943 və 1946-cı illərdə onların iki oğlu,
Robin və Piter, 1960-cı ildə Salli Van adlı qızları
doğulmuşdur. Frederik Senger əsas fəaliyyət sahəsi ilə
yanaşı, bağbanlığa və sakit su hövzəsində qayıqçəkməyə
də böyük maraq göstərir.
1992-ci ildə "Wellcome Trust" təşkilatı dahi alimin
şərəfinə Senger Mərkəzi (Sanger Center) yaratmışdır. Bu
hazırda dünyanın ən böyük elm mərkəzlərindən hesab
olunur. Burada insan genomu üzrə elmi layihələr həyata
keçirilir. Frederik Sengerlə şəxsən tanış olanlar onu
alicənab, hədsiz dərəcədə səmimi, xoşsifətli, mehriban
və məftunedici, nəzakətli insan kimi xarakterizə
etmişlər.
Frederik Senger Amerika Biokimyaçılar Cəmiyyətinin və
Amerika Milli Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü, Lester,
Strasburq, Kembric, Oksford kimi universitetlərin fəxri
professorudur. 1951-ci ildə Britaniya Kimya Cəmiyyətinin
Kordye-Morqan medalına, 1966-cı ildə Alfred Benzons
Fondunun Alfred Benzons mükafatına, 1969-cu ildə London
Kral Cəmiyyətinin kral medalına, 1971-1979-cu illərdə
Qardner Fondunun xatirə medalına, 1976-cı ildə Böyük
Britaniya Xeyberi Farmasevt Cəmiyyətinin xatirə
medalına, 1977-ci ildə London Kral Cəmiyyətinin Kopli
medalına, 1979-cu ildə fundamental tibbi tədqiqatlara
görə nüfuzlu Albert Lasker mükafatına layiq görülmüşdür.
Nüfuzlu "Science" jurnalının versiyasına görə, Frederik
Senger "görməyə ümid etdiyiniz ən təvazökar insandır".
Doğrudan da olduqca sakit alim ömrü yaşayan Senger onun
üçün təsis olunmuş "cəngavər" ordenindən imtina etmiş,
ona "ser" deyə müraciət olunması ilə razılaşmamışdır.
Təqaüdə çıxdıqdan sonra da F.Senger DNT sahəsində özünün
ən dərin biliklərini alimlərə və müəllimlərə çatdırmağı
unutmamışdır.
Dünya elminə verdiyi töhfələrə görə hamı tərəfindən
qəbul edilməsinə və nüfuzuna baxmayaraq Frederik Senger
hədsiz sadəliyi və nəzakəti ilə seçilmişdir. O, 65 yaşı
tamam olanda gözlənilmədən istefa vermiş, lakin
tədqiqatlara ara verməmişdir. Senger işlədiyi dövrdə
kabinetinin önündə onun şərəfinə xatirə lövhəsinin
asılmasına və dünya şöhrətli alim kimi fərdi
kabinet-muzeyinin yaradılmasına etirazını bildirmişdir.
O, çox vaxt yazdığı məktubları "Təvazökar" təxəllüsü ilə
imzalayır. Tələbələri və həmkarları, tanışları ilə
ünsiyyətdə alim təmkinliyini və dost münasibətini həmişə
qoruyub saxlamışdır. Əsl alim öz əlləri ilə qayğı
göstərdiyi ağaclar və güllərlə fəxr edir və bu günə
qədər onun elmi kəşflərindən danışılanda, o, sadəcə
sıxılır.
Hazırladı: Oruc MUSTAFAYEV
Yazıda Frederik Sengerin adını daşıyan Sanger Centr
Molekulyar Biologiya İnstitutunun və Nobel Mükafatları
Komitəsinin materiallarından istifadə olunmuşdur.
|