Lütfi-Zadənin elmi kəşfi inqilabi tərəqqi
adlandırılmışdır
Dünya
şöhrətli azərbaycanlı alim, Kaliforniya Berkli
Universitetinin professoru, qeyri-səlis məntiq
nəzəriyyəsinin banisi Lütfi-Zadə elm sahəsinə verdiyi
töhfələrə görə İspaniyanın BBVA Fondunun (Banco Bilbao
Vizcaya Argentaria, S.A.) 400 min avro dəyərində
mükafatına layiq görülmüşdür.
Fondun elm və mədəniyyət sahəsi üzrə təsis etdiyi
mükafatların təqdim edilməsi mərasimi İspaniyanın
paytaxtı Madrid şəhərində keçirilmişdir.
İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları kateqoriyası
üzrə mükafat Lütfi-Zadəyə "qeyri-səlis nəzəriyyənin
kəşfi və inkişaf etdirilməsi" sahəsində xidmətlərinə
görə verilmişdir. BBVA Fondu Lütfi-Zadənin elmi kəşfini
inqilabi tərəqqi adlandırmışdır. Fondun nüfuzlu
münsiflər heyəti mükafatın təqdimolunma mərasimində
qeyd etmişdir ki, qeyri-səlis nəzəriyyəsi texnika və
maşınların daha effektiv fəaliyyətini təmin etmişdir.
Maşınların qeyri-səlis anlayışlarla işləməsinə imkan
verən bu nəzəriyyə nəticələrin daha effektiv,
düşünülmüş və reallığa uyğun olmasına kömək edir.
Münsiflər heyəti xüsusilə qeyd etmişdir ki,
Lütfi-Zadənin hazırladığı metodologiya əsasında
Yaponiyada və Amerikada 50.000-dən artıq patent
alınmışdır.
Lütfi-Zadənin nəzəriyyəsinin bir sıra sistemlərin və
kompüterlərin işinə tətbiq olunması onların sadə
hesablama maşınları olaraq fəaliyyətlərinə son qoyur və
müstəqil və ya yarımmüstəqil rejimdə (daha az insan
müdaxiləsi ilə) işləmək qabiliyyəti əldə edir.
Münsiflər heyətinin açıqlamasında bildirilmişdir:
"Lütfi-Zadənin (Bakı, Azərbaycan, 1921-ci il) kəşfi
sənaye tərəfindən böyük coşqu ilə qarşılanmışdır.
Minlərlə mühəndis Lütfi-Zadə nəzəriyyəsinə əsaslanaraq
rəngarəng mürəkkəb və intellektual sistemi yaratmışdır.
Lütfi-Zadənin tədqiqatları çoxsaylı istehsal
proseslərinin simasını dəyişmiş, dizayn işlərini
sadələşdirmiş, daha effektiv məhsulların yaradılmasına
imkan vermişdir. Bu nəzəriyyə istehsal proseslərinin
gedişini daha təkmil və asan etmişdir".
Mükafatın təqdim olunması mərasimində çıxış edən
Lütfi-Zadə müəllifi olduğu nəzəriyyənin ilk vaxtlardan
bir çoxları üçün anlaşılan olmadığını bildirmişdir.
"Əvvəlcə qeyri-səlis nəzəriyyə bir qədər mübahisəli idi.
Bəzi insanlar bu nəzəriyyəni yüksək təşəbbüskarlıqla
alqışladılar, bir sıra insanlar isə ona şübhə ilə
yanaşdlar. Bu cür vəziyyətin mənim üçün xüsusi mənası
var".
Lütfi-Zadə qeyd etmişdir ki, qeyri-səlis məntiq klassik
məntiq və real dünya arasındakı fərqi aradan götürür.
"Bir mühəndis kimi mən həmişə inanmışam ki, riyaziyyat
bütün problemli məsələlərə cavab tapa bilmişdir, lakin
mən eyni zamanda anladım ki, klassik riyaziyyat
qeyri-səlisliyi izah edə bilməmək qabiliyyətinə görə
məhduddur".
Bu çatışmazlığı aradan qaldırmaq üçün Lütfi-Zadə insan
modelinə üz tutmuşdur: "Bizim insanlarda məlumatların
kasadlığı və qeyri-müəyyənlik şəraitində qərarları
müzakirə etmək və qərar qəbul etmək qabiliyyəti vardır.
Qeyri-səlis məntiqin başlıca məqsədi də bu
qabiliyyətlərin formalaşdırılmasıdır. İnsanlar intuitiv
olaraq qeyri-dəqiq məlumatları manipulyasiya etməklə və
hər bir müvafiq elementi tarazlaşdırmaqla qeyri-səlis
məntiqi öz qərarlarında tətbiq edirlər".
Mükafatın təqdim olunmasından sonra Lütfi-Zadə İspaniya
mətbuatına müsahibə vermişdir.
İspan mətbuatının yazdığına görə, BBVA Fondu
Lütfi-Zadənin xidmətlərini "bir çox tətbiqi sahələrdə
çox güclü olan yeni tədqiqat sahəsinin banisi" kimi
qiymətləndirmişdir.
Lütfi-Zadə ilk dəfə olaraq öz nəzəriyyəsini 1965-ci ildə
XX əsrin ən çox sitatgətirilən qəzetində nəşr
etdirmişdir.
Qeyri-səlis nəzəriyyədən 35 min dəfə sitat
gətirilmişdir. Lütfi-Zadənin ən böyuk xidmətlərindən
biri ondadır ki, bu nəzəriyyə biliklərin sərhədlərini
xeyli genişləndirmişdir.
Lütfi-Zadə ispan mətbuatına verdiyi açıqlamada qeyd
etmişdir ki, onun banisi olduğu qeyri-səlis nəzəriyyə
ilk tətbiqini Yaponiyanın Sendae şəhərindəki
avtomatlaşdırılmış metro sistemində tapmışdır.
Yalnız bundan sonra qeyri-səlis nəzəriyyənin uğurlu
tətbiqinə şübhə edən alimin yaxınları belə bu
nəzəriyyənin konseptual əhəmiyyətini başa düşmüşdülər.
İspan mətbuatı yazır ki, laureat 92 yaşının tamam
olmasına baxmayaraq hələ də tədqiqatlarının
perspektivinə inanır və kompüterləri və daha təbii dilə
malik sistemləri birləşdirəcək tərəqqinin baş verəcəyinə
ümid edir. |