|
Məlum olduğu kimi, V-VIII sinif şagirdləri özünəməxsus
psixo-fizioloji xüsusiyyətlərə malikdirlər. Məsələn, V
sinif çətin sinif hesab olunur. Bu yaşda olan uşaqlar
tez-tez qıcıqlanırlar. Onların səs əzələləri tədricən
düzəlir. Nəfəs dərinləşir, səslənmə dolğunlaşır.
VI sinif şagirdləri böyüklərin onlara qarşı
münasibətlərinə daha çox fikir verirlər. Onlar müstəqil
olmağı, hər şeyə şəxsi münasibət bəsləməyi xoşlayırlar.
VI sinifdə şagirdlərin maraq dairələri genişlənir,
emosionallıq və dərketmə fəaliyyətləri güclənir və
musiqi dərslərində diqqətləri daha da sabitləşir.
VII sinif şagirdlərinin maraq dairələri musiqi
dərslərində daha da genişlənir. VII sinifdə heç bir
şagird özünü passiv dinləyici kimi göstərmir.
Yeddincilərin dərketmə qabiliyyətlərinin səviyyəsinin
ümumiliyi imkan verir ki, onlar nəğmə dərsinin
musiqidinləmə bölməsində klassik musiqini (simfoniya,
sonata, uvertüra) dinləsinlər. VII-lərlə dərsin oxuma
bölməsində müəllim diqqətli olmalıdır. Çünki onlarda
mutasiyanın əlamətləri görünməyə başlayır.
VIII sinifdə təhsil alan yeniyetmələr artıq müstəqil
fikir yürütməyə, müstəqil fəaliyyətə hazır olurlar.
Səkkizincilərə irihəcmli əsərlərin məzmunu da aydın
olur. Onlar bu və ya digər bəstəkarların həyat və
yaradıcılıqlarına aid tezislər və ya geniş məruzə
hazırlamaq qabiliyyətinə malikdirlər. VIII sinif üçün
əsər seçərkən uşaqların marağını nəzərə almaq lazımdır.
Hər bir musiqi müəllimi öz işini qurarkən sinfin faktik
səviyyəsinə əsaslanmalıdır. Belə hallarda müəllim
çalışmalıdır ki, sinifdə olan əvvəlki nöqsanları aradan
qaldırsın.
Bəzən müəyyən səbəblərə görə (məktəblərdə məşğələlərin
olmaması, müəllimlərin tez-tez dəyişməsi, zəifliyi,
siniflərin ümumi səviyyəsi) musiqi təhsili ardıcıl
olmur. Bu cür hallar şagirdlərin keçilən musiqi
materialını sistemli və ardıcıl mənimsəmələrinə mane
olur. İşini planlı surətdə quran hər bir müəllim
şagirdlərin musiqi savadının inkişafına və ümumi
dünyagörüşünün artmasına böyük köməklik göstərə bilər.
V-VI siniflərə nisbətən VII-VIII siniflərdə oxuyan
uşaqlar mənən inkişaf etmiş olurlar. Belə uşaqların
musiqiyə yanaşması da fərqli olur. Müəllim mütləq
şagirdlərin tələbatları ilə hesablaşmalıdır. O, heç vaxt
hər şagirdə eyni cür yanaşmamalıdır.
Ən vacib məsələlərdən biri V-VIII sinif şagirdlərinin
səslərinin bir qaydaya salınmasıdır. Bu zaman uşaqların
yaş xüsusiyyətləri nəzərə alınmalıdır. Müəllim bu
mərhələdə VII-VIII sinif şagirdləri ilə xüsusilə
diqqətli olmalıdır. Çünki onlar mutasiya (səsin
dəyişməsi) dövrünü yaşayır. Bəzən yuxarı registrdə
verilən səsləri bir oktava aşağı oxutdurmaq üsulundan
istifadə etmək olar. Belə hallarda müəllim uşaqları
yormamalıdır. Mutasiya vaxtı uşaqların səsləri passiv
üsullarla deyil, aktiv üsullarla qorunmalıdır. Müəllim
fikir verməlidir ki, uşaqların oxuması rahat diapazonda
olsun.
Mahnı öyrədilmə mərhələsi dərsin bədii musiqili
bölməsidir. Hər bir mahnının öz dili, təsir qüvvəsi
vardır və onların öyrədilmə metodikası da müxtəlif
olmalıdır. Burada, əlbəttə ki, oxşar cəhətlər də vardır.
Məsələn, mahnılar ayrı-ayrı fraqmentlərlə bitkin fikirli
cümlələrlə öyrədilir. Mahnı üzərində müəllim xüsusi
enerji ilə işləməlidir. Mahnının öyrədilməsinin əsas anı
müəllimin uşaqlara mahnı haqqında qısa məlumat
verməsindən başlanır. Müəllim bir neçə sözlə mahnının
məzmununu açır, müəlliflər haqqında məlumat verilir.
Məsələn, "Azərbaycan əsgəri" mahnısında söz və musiqi
vəhdət təşkil edir. Mahnının mətninə nəzər yetirdikdə
görürük ki, doğma torpaqlarımızın düşmənlərdən azad
olunması uğrunda döyüşə hazır olan, ürəyi daim yurd eşqi
ilə döyünən Azərbaycan əsgərinin dönməzliyi, düşmən
qarşısında əyilməz olduğu şair tərəfindən ustalıqla
təsvir edilmişdir. Çətin və oynaq mahnıların ifasından
əvvəl yaxşı olar ki, uşaqlar mətni şeir formasında
əzbərləsinlər. Belə olduqda onlar mahnını yaxşı yadda
saxlayır, rahat, aydın tələffüz edirlər. Müəllim mahnı
üzərində işləyərkən uşaqları müşahidə edir, düzgün
nəfəsalmanı, hissiyyatlı, ifadəli oxumağı tövsiyə edir.
Mahnı ifa edilərkən müəllim müəyyən sözlərlə vurğular
edilməsini də tövsiyə edir. Bu vurğular isə, adətən,
xanənin güclü payları ilə üst-üstə düşür və bununla da
birtipli, "metrik" oxuma əmələ gəlir. Lakin xanədə olan
vurğular mahnıların ifadəli oxunması üçün kifayət
deyildir. Hər bir musiqi cümləsi özünəməxsus məntiqi
vurğular əsasında qurulur. Uşaqların diqqətini xüsusilə
bu fakturaya yönəltmək lazımdır. İntonasiya üzərində
işləyərkən səsin tembri də təkmilləşir.
Mahnının ifadəli ifasından başqa vacib şərtlərdən biri
də sözlərin aydın və düzgün tələffüzüdür. Məsələn,
sözləri M.Günərin, musiqisi Polad Bülbüloğlunun olan
"Azərbaycan" mahnısında olduğu kimi:
Qoy mən yenə söhbət açım ilk baharımdan
Nəğməm ilə bir də keçim öz diyarımdan
Qeyd edim ki, tələffüz şagirdlərdə tədricən formalaşır.
Bu məsələ daim diqqət mərkəzində olmalıdır.
Mahnının ifası zamanı sait və samit səslərin aydın
tələffüzü artikulyasiya aparatının düzgün qurulmasından,
dodaqların hərəkətindən asılıdır.
Aşağı siniflərdə, yəni V sinfə qədər mahnıları unison,
yəni bir səslə oxuma, yuxarı siniflərdə isə (V-VIII
siniflərdə) çoxşaxəli oxuma üstünlük təşkil edir.
Bəllidir ki, keçid dövrünü yaşayan yuxarı sinif
şagirdlərinin səs diapazonları çox da böyük olmur.
Çoxşaxəli oxuma bu uşaqlarda olan məhdud səsdən istifadə
olunmasına imkan verir.
Bütün bu deyilənlərin nəzərə alınması musiqi dərslərinin
səmərəliliyini artırmağa imkan verir.
Yaqut ƏLİYEVA,
Lənkəran Dövlət Humanitar Kollecinin Musiqi şöbəsinin
müdiri |
