|
 Tanınmış
yazıçı Qılman İlkinlə söhbət
"Azərbaycan müəllimi",
18-24 oktyabr 2001-ci il,
№
42
"Azərbaycanın Dövlət müstəqilliyi xalqımızın tarixi
nailiyyətidir və hər birimizin borcu onu qorumaq,
yaşatmaq, inkişaf etdirmək və dünyanın qabaqcıl
dövlətləri səviyyəsinə qaldırmaqdan ibarətdir". Bu
sözlər Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər
Əliyev cənablarına məxsusdur. Müstəqillik qazandıqdan
sonra yaşadığımız 10 illik bir tarix sübut etdi ki,
bizim qazandığımız azadlıq, doğrudan da, əbədi, daha
nurlu və işıqlıdır. 10 illiyini təntənə ilə qeyd
etdiyimiz Azərbaycan Respublikasının Dövlət müstəqilliyi
hər birimizdə qürur və fəxarət hissi oyatmaqla yanaşı,
həm də onun gələcəyinə daha nikbin baxmağımıza imkan
verir. Xalqımızın bayram əhvali-ruhiyyəsində yaşadığı bu
günlərdə, təbii ki, hər bir kəsin deməyə sözü var.
Xüsusilə yola saldığımız XX əsrdə 2 dəfə dövlət
müstəqilliyini qazanmış respublikamızın keçdiyi
keşməkeşli həyat yolundan, onun tarixin ağır
sınaqlarından şərəflə çıxmasının şahidi olan ağsaqqal
ziyalılarımızın söhbətlərini dinləmək, fikrimizcə, daha
maraqlıdır. Elə bu məqsədlə Azərbaycan nəsrinin
ağsaqqalı, orijinal yaradıcılıq üslubu ilə seçilən
yazıçı Qılman İlkinin qonağı olduq, ona bir neçə sualla
müraciət etdik:
- Qılman müəllim, Sizin üçün Azərbaycan xalqının
müstəqilliyi nə deməkdir?
- Əvvəla onu deyim ki, müstəqillik hər bir xalq kimi
Azərbaycan üçün də səadət, dinclik, xoşbəxtlik və
şərəfli ömür yaşamaq deməkdir. Sualınızı ətraflı
cavablandırmaq üçün mən çox-çox illər uzağa qayıtmaq
istərdim. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan xalqı öz tarixində
2 dəfə dövlət müstəqilliyinə nail olmuşdur. Əsrin
əvvəllərində əldə edilmiş müstəqillik nəticəsində
1918-ci ildə ilk demokratik dövlət - Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti yaradılmışdı. Hələ o zamanlar yaşımın az
olmasına baxmayaraq, mənə də ilk müstəqilliyimizin
sevincini qəlbən duymaq, qürur hissi keçirmək nəsib
olmuşdur. Siz bilirsiniz ki, çar Rusiyası bizə həmişə
koloniya, müstəmləkə kimi baxıb. Çarizm dövründə
müsəlmanları orduya çağırmır, bizə etibar etmirdilər.
Özümüzün milli zabit kadrlarımız qonşu xristian
respublikaları ilə müqayisədə olduqca az idi. Bax bu
cəhətdən çar Rusiyası bizə böyük ziyan vurmuşdu.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması ilə, demək
olar ki, xalqımız öz xoş günlərini yaşamağa başladı.
Düzdür, həmin zamanlar həm iqtisadi, həm də dövlətçilik
cəhətdən yeni qurulmuş hökumət üçün ağır idi. Ona görə
ki, dünyanın imperialist ölkələrinin neftimizə sahib
olmaq iddiaları onların bizim müstəqilliyimizə hər
vəchlə maneçilik törətmələrinə rəvac verirdi. Nə yaxşı
ki, bizim o zamanlar arxamızda Türkiyə vardı. 1918-ci
ildə erməni-müsəlman savaşında bizi xilas edən də elə
türk əsgərləri oldular. Nuru Paşanın rəhbərlik etdiyi "İslam
ordusu" qəhrəmanlıqla vuruşaraq, camaatımızı ermənilərin
əlindən xilas etdi. Əlbəttə, Azərbaycan-Türk ordusunda
əsgərlik edən bizim gənclər də böyük şücaət göstərdilər.
Əgər bu ordu bir az da gec gəlsəydi, respublikanın əksər
rayonlarında dəhşətli faciələr törətmiş ermənilər Bakı
əhalisinin, demək olar ki, yarısını qıracaqdılar. Türk
ordusu həmçinin Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi
bütövlüyünün qorunmasına da böyük yardım göstərdi. Eyni
zamanda bu savaşda Bakı qoçularının qəhrəmanlığını
xüsusi qeyd etmək lazımdır. Deyim ki, onlar haqqında
yanlış təsəvvürlər mövcuddur. Guya qoçular qudurğan olub,
camaatı incidiblər. Əslində isə ermənilərin
azərbaycanlılara qarşı törətdikləri soyqırımı zamanı
Bakı qoçularının igidliyi, mərdliyi nəticəsində
paytaxtın bir çox məhəllələrinə bir erməninin belə
ayağının dəyməsinə imkan verilməyib. Bunu deməklə mən
qoçuları tərifləmirəm. Sadəcə həqiqəti bildirmək
istəyirəm ki, Bakı qoçularının yaxşı cəhətlərindən biri
o idi ki, onlar dar ayaqda, çətin məqamda, millət üçün
təhlükə yaranan anlarda birləşməyi bacarırdılar. Mən
niyə bunları yada saldım? Sadəcə istər o dövr, istərsə
də 10 ilini yaşadığımız hazırkı müstəqilliyimizdən
danışanda ən ağrılı problemimiz olan ermənilərin bizə
qarşı haqsız təcavüzündən söhbət açmamaq mümkün deyil.
Onlar tərəfindən işğal olunmuş torpaqlarımızdan,
başımıza gətirilən fəlakətlərdən ancaq ürəkağrısı ilə
danışmaq olar. Tarix göstərdi ki, ermənilər əsrin
əvvəlində bizə qarşı törətdikləri haqsızlıqdan,
təcavüzdən nəinki əl çəkdilər, əksinə çox-çox illər
sonra da bu məkrli niyyətlərinin həyata keçirilməsinə
nail oldular. Doğrudan da, bu, bizim xalqımızın
tarixində ən dəhşətli və unudulmayan hadisələr kimi öz
əksini tapmışdır.
Bizim hələ o dövrdə müstəqilliyimizi tanıyan ilk xarici
dövlət də Türkiyə oldu. Qeyd edim ki, milli hökumət ilk
günlərdən başlayaraq torpaq məsələsini həll etdi. Onun
kəndlilərə verilməsinə şərait yaratdı. Ordu quruculuğuna
başladı, xalqın maariflənməsinə, mədəniyyətinin
inkişafına diqqət göstərərək ciddi əməli işlər gördü. Ən
əsası, özümüzün bayrağımız, gerb və himnimiz oldu. Bütün
bunlar xalqımızın artıq dünyada bir müstəqil dövlət kimi
tanınmasında atılan uğurlu addımlar idi. Demək olar ki,
biz hər bir cəhətdən azad idik. Ancaq çox təəssüf ki,
imperialist ölkələrinin, xüsusilə rus çarizminin təzyiqi
nəticəsində bu hökumətin fəaliyyəti 23 ay davam etdi.
Cəmi 23 ay ömür sürmüş Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
süquta uğradı.
Bütün bunlara baxmayaraq, 70 il Sovet İttifaqının
tərkibində yaşasaq belə, Azərbaycan xalqının birinci
müstəqilliyini görmüş, bu haqda yazılanları oxumuş,
ziyalıların qəlbində həmişə o nisgil kimi qalmış,
əlçatmaz arzuya çevrilmişdi. İllər boyu bizim beynimizə
yeridilən "Xalqlar dostluğu", "Bütün ölkələrin
proletarları, birləşin" və digər neçə-neçə şüarlar,
fikirlər real həyatda öz əksini tapmadı. Buna birtərəfli
- ancaq bizim tərəfdən əməl olunurdu. Biz burada "Ura!",
"Xalqlar dostluğu", "Yaşasın qardaşlıq" deyirdik,
ermənilər isə əl altından öz niyyətlərini həyata
keçirmək üçün plan hazırlayırdılar. Bir əhvalatı sizə
danışmaq istəyirəm. 3-4 ayın söhbətidir. Köhnə tanışım -
milliyyətcə rus olan bir müəllim söhbət əsnasında
bildirdi ki, o uzun illər Bakının təlim rus dilində olan
orta ümumtəhsil məktəblərinin birində rus dilinin
tədrisi ilə məşğul olmuşdur. Hər maaş alanda o görürmüş
ki, erməni müəllimlər öz aralarında pul yığırlar. Bunun
səbəbini soruşanda deyiblər ki, "Azərbaycanlılar bizə
basqın edəcəklər. Onun qabağını almaq üçün tədbir
görürük. Sən də gəl bizə qoşul". Bizim başımıza
gətirilən bütün bu fəlakətlərin bünövrəsi məhz o
zamandan qoyulmuşdu. Onlar uşaqlarına lap körpəlikdən
müsəlmanlara, türklərə nifrət hissini aşılayırlar. Guya
vətənpərvərlik, əslində isə terror, qisasçılıq ruhunda
tərbiyə edirlər. Bizdə isə bunun tamamilə əksi olmuşdur.
Bizim ən mənfi xüsusiyyətlərimizdən biri unutqanlıq
hissinin güclü olmasıdır. Ürəyiyumşaqlıq, humanistlik
göstərib, yeri gəldikdə düşmənimizi də bağışlamışıq.
Mənim fikrimcə, artıq belə münasibət dəyişməlidir.
Uşaqlarımıza 1-ci sinifdən düşmənlərimizi tanıtdırmaq
lazımdır. Mənimlə yəqin hamı razılaşar ki, XX əsrin
sonunda ikinci dəfə müstəqilliyimizin əldə olunması
bizim üçün ən qiymətli, əvəzsiz bir nemət, səadətdir. Bu
tarixi yenidən yaşamaq məncə, böyük fəxarətdir. Artıq 10
ildir ki, müstəqilliyimizi qoruyub saxlamağa nail
olmuşuq. Respublikamızın üçrəngli bayrağı dünyanın ən
inkişaf etmiş ölkələrinin bayraqları ilə birlikdə
dalğalanır. Haqq sözümüzü, işimizi bütün dünyada deyə
bilirik. Məhz ölkəmizin başçısı cənab Heydər Əliyevin
apardığı daxili və xarici siyasət nəticəsində
respublikamız artıq dünyada tanınır, ona hörmət və
ehtiram bəslənilir. Məgər bütün bunlar ürəyi illər boyu
müstəqillik arzusu ilə çırpınan ziyalıların, şairlərin,
yazıçıların, bütövlükdə xalqımızın arzusu deyildimi?
Dövlətimizin günbəgün qüdrətlənməsi, möhkəmlənməsi, hər
bir sahədə gedən islahatlar, dəyişikliklər, abadlıq,
tikinti işləri, iqtisadiyyatın inkişafı və digər neçə-neçə
qazanılmış uğurlar öz respublikasını, millətini sevən
hər bir kəs üçün əvəzsiz səadət və xoşbəxtlikdir.
Hörmətli Prezidentimizin bəyan etdiyi kimi "Azərbaycanın
dövlət müstəqilliyi xalqımızın tarixi nailiyyətidir...".
- Qılman müəllim, doğrudanmı Sovet İttifaqının
tərkibində olduğumuz dövrlərdə azadlıq hissindən məhrum
idik? Axı, bəzən sovet dövrünün xiffətini çəkənlərə də
rast gəlirik. Hətta belə fikirlər də səslənir ki, nə
əldə etmişiksə, bunun üçün Sovet İttifaqına borcluyuq.
- Düz deyirsən. O dövrdən danışanda bəziləri qeyd
edirlər ki, yaxşı, firavan yaşamışıq. Ali təhsilimizi
Moskva verib. Mən də bununla razıyam. Doğrudan da, bizim
o zaman ali təhsillilərimizin çoxu Moskvada oxumuşdur.
Bunun üçün, oxumaq həvəsinə, intellektual səviyyəmizə
görə ilk növbədə özümüzə minnətdar olmalıyıq. Şəxsən
yazıçılar, şairlər üçün indiki dövr ona görə yaxşıdır ki,
ürəyimizdəki sözü deyə bilirik. İstədiyimizi,
düşündüyümüzü yazırıq. Vaxtilə kitablarımızda müəyyən
yazılara, hətta müəyyən cümlələrin belə işlədilməsinə
qadağa qoyulurdu. Şairlər şeirlərini redaksiyaya
aparanda, onun əsərlərini çap etmirdilər ki, sən
Stalinin adını çəkməmisən. Və yaxud da mütləq kommunist
partiyasını vəsf etməlisən. Yazıçı ancaq zahiri
görünüşdən yazırdı, əslində isə öz iç dünyasında
yaşayırdı. Düşündüklərini açıq yazmaq mümkün deyildi.
Sovet dövrünün ən neqativ cəhətlərindən biri bu idi ki,
sərbəst fikir standart bir qəlibə salınmışdı. İnsana
qiymət qoyulmurdu. Yazıçıya, şairə isə sərbəst olmağa
imkan verilmirdi. Necə ki, bülbülü qəfəsə salırsan
oxuyur, ancaq onun səsi kədərli olur. Düzdür, bəzən nə
demək istədiyimizi öz əsərlərimizdə eyhamla bildirirdik.
Lakin bizim üçün bunlar olduqca az idi.
- Yazıçı Qılman İlkin o dövrün gəncliyi ilə bugünkü
gənclik arasında nə kimi fərqlər görür? Ümumiyyətlə,
bugünkü gənclərdə hansı xüsusiyyətlərin olmasını
istərdiniz?
- Bir yazıçı kimi bizim bəzi gənclərimizdə laqeydlik,
məsələlərə dərindən yanaşmamaq, mütaliə ilə məşğul
olmamaq kimi hallara rast gəlməyim məni ən çox narahat
edən məsələlərdən biridir. Təəssüf ki, belə gənclərlə
söhbət edəndə görürsən ki, çox dayazdır, hər hansı
məsələlərlə bağlı anlayışları, təsəvvürləri dar
çərçivədədir. Mən bütövlükdə bunu bütün gənclərə şamil
etmirəm. Ancaq belə xoşagəlməz keyfiyyətlərin heç bir
Azərbaycan gəncində olmasını istəməzdim. Bizim
intellektual səviyyəli, düşünməyi bacaran, öz millətini,
xalqını sevən gənclərimiz kifayət qədər çoxdur.
Azərbaycan həm də istedadlar ölkəsidir. Hörmətli
Prezidentimiz cənab Heydər Əliyev haqlı olaraq qeyd edir
ki, müstəqil respublikamızın gələcəyi Azərbaycan
gəncliyinin əlindədir. Mən də bir yazıçı kimi öz
dövrümün gənclərindən fərqli olaraq, bugünkü gəncliyi
daha çevik, yüksək elmi potensiala malik mütəxəssislər
kimi görmək istərdim. Ümid edirəm ki, bizə çətinliklər,
qanımız bahasına başa gəlmiş Azərbaycanın dövlət
müstəqilliyi etibarlı əllərdədir və o, əsrlər boyu
layiqincə qorunub saxlanılacaq.
Söhbəti qələmə aldı:
Samirə KƏRİMOVA |
