|
Hüseyn XƏLİLOV,
Qafqaz Universitetinin psixoloqu
 Yaxşı
bir müəllim ola bilmək üçün peşəmizə və ümumiyyətlə,
insanlara xas olan bir çox xüsusiyyətlərə sahib olmalı,
malik olduğumuz bu xüsusiyyətləri də hər gün artırmalı
və çox üstün bir şəkildə peşəmizi təmsil etməliyik.
Çünki bizim hər şeyimiz: malımız, dövlətimiz, canımız
və s. şagirdlərimizdir. "Sizin varlığınız axşam evə
gedər, sabah isə gələr. Ümidləri, sıxıntıları vardır.
Onların beyin qıvrımlarındakı məlumatlar bütün
zənginliyinizdir". İndi isə yaxşı bir müəllim necə,
hansı xüsusiyyətlərə sahib olmalıdır, nəzərdən keçirək:
*Öz sahəsində kifayət qədər məlumat sahibi olmalı;
*Bütün yeniliklərdən xəbərdar olmalı;
*Tərbiyə etmək xüsusiyyətinə malik olmalı;
*Tərbiyəçi xüsusiyyətinə uyğun, mədəni səviyyəsi yüksək
olmalı;
*Peşəsini sevməli;
 *
İdarəçilik və rəhbərliklə əlaqəli bütün rəsmi qaydaları
bilməli;
* Gülərüz və təvazökar olmalı;
*Hərəkətləri və danışığı təsiredici olmalı;
*Hər bir hərəkəti ilə nümunə olmalı;
*Zamandan şüurlu bir şəkildə istifadə etməli;
*Prinsipli və şüurlu hərəkət etməli;
*Xitab etdiyi kütləni ruhlandırmalı, motivasiya etməli;
*Problem çıxaran deyil, problemləri həll edən olmalı;
*Bütün şagirdləri bərabərhüquqlu görməli və rəftar
etməli;
*Özünü dəyişdirə, inkişaf etdirə, yeniləyə bilməli;
*Dünyaya açılan qapılardan istifadə edə bilməli;
*İnkişafda olan texnologiyadan istifadə edə bilməli;
*Şagird və tələbələrə soruşmaq imkanı verməli;
*Soruşulan mövzuda məlumatı olmadığını deməkdən
çəkinməməli, ancaq bir sonrakı gün onu araşdırıb suala
cavab verməli;
*Taraz, müsbət və tutarlı davranışlar nümayiş etdirməli;
*Düşüncələri ilə davranışları uyğun gəlməli;
*Natiqlik bacarığına sahib olmalı;
*Özünə inamlı və cəsarətli olmalı;
*Etimad edilən olmalı;
*Problemləri həll edən və müəyyən nəticəyə gələ bilən
olmalı;
*Səhv etdiyi zaman səhvini qəbul etməli;
*Müvəffəqiyyətləri həssas və ədalətli şəkildə
qiymətləndirməli;
*Cəza və mükafatlardan konstruktiv (faydaverici) və
təşviqedici formada istifadə etməli;
*Tənqidləri qəbul edə bilməli;
*Rəhbərlik, iş yoldaşları, şagirdlər və valideynlərlə
müsbət əlaqələr qurmalı;
*Humanist olmalı;
*Nikbin olmalı;
*Mövzuları mənəviyyatdan, elmdən və məntiqdən istifadə
edib müsbət və ümidverici şəkildə izah etməli;
*Şagirdlərlə tez-tez görüşməli və dərdlərinə şərik
olmalı;
*Qarşısında duran şəxsə mütləq dəyər verməli;
* "Özünüzə qarşı hörmət görmək istəyirsinizsə, ilk əvvəl
siz hörmət edin" prinsipi ilə hərəkət etməli;
*Şagirdləri tənqid etdiyi zaman onların şəxsiyyətini
deyil, mənfi hərəkətlərini tənqid etməli;
*Şagirdini tənqid etməyi zəruri hesab edirsə, bunu
dostları içində deyil, təklikdə və sakit bir şəkildə
etməlidir.
Müəllimlikdə müvəffəqiyyətin həssas nöqtələri
*Yaxşı bir müəllim hər nə səbəb olursa olsun, dərsə
hazırlıqsız girməməlidir. Bütün mövzulara hakim
olmalıdır. Yaddan çıxarmamaq lazımdır ki, hazırlıqsız
keçilən dərsi şagird hiss edər. Belə olan halda, sizə
qarşı olan etimadı zədələndiyindən, şagird dərsə diqqət
yetirməz. Özünün qəbul etmədiyin, razılaşmadığın bir
mövzuda qarşı tərəfi qaneedici olmayan fikirlər ilə
razılaşdırmaq olmaz;
*Dərs izah edildiyində lazımsız cümlələrdən istifadə
edilməməlidir;
*Əsas anlayışlar və mövzular izah edildiyində şagirdin
başa düşməkdə çətinlik çəkəcəyi elmi yollardan istifadə
edilməməlidir;
*Mövzu izah edildiyində həll olunacaq məsələlərin
sxemlərini əzbərdən qurmalı. Bu sizin mövzuya hakim
olduğunuzu göstərər. Beləliklə, həm zaman itirilməz, həm
də şagirdin etimadını qazanmış olarsınız;
*Dərsi izah edən zaman təkcə dilimiz deyil, eyni zamanda
"bədən dilimiz" də danışmalıdır. Yəni müəllim sinifdə
dərsi izah edərkən şagirdlərin diqqətini cəlb etməli,
jest və mimikalardan düzgün istifadə etməyə
çalışmalıdır. Təbii ki, "bədən dilimiz"dən istifadə
etdiyimizdə süni deyil, edəcəyimiz hər bir hərəkət təbii
olmalıdır. "Bədən dili" ilə ruhumuz və bədənimiz, sanki
çayın içindəki şəkər kimi əriməli, birləşməlidir;
*Hər mövzunun əsas olan bir məntiqi var və bu məntiqdən
şagirdi yayındırmamaq lazımdır. İzah edilən mühüm
anlayış və mövzular sual-cavab vasitəsi ilə
möhkəmləndirilməlidir;
*İzah edilən əsas ifadənin qavranılması üçün çalışmalar
asandan çətinə doğru həll olunmalıdır. Hər bir çalışma
həll edildiyində əsas əlaqəni və ya məntiqi izah etmək
yaddan çıxarılmamalıdır.
"Başa sala bildimmi?" - deyə sinfə müraciət edilməli və
şagirdlər dərsə istiqamətləndirilməlidir. Başa
düşməyənlər olarsa, mövzu bir dəfə də izah edilməlidir.
Mütləq şagirdlərə yaxın olunmalı, kürsüyə və ya lövhəyə
yapışıb qalınmamalıdır;
*İzah edilən mövzunun başa düşülüb-düşülmədiyni şagirdin
hərəkətlərindən sezə bilərsiniz. Şagird başa düşmədən
mövzunun üzərindən keçilməməlidir;
*Hərdənbir səsimizi yüksəldərək, alçaldaraq, fərqli
tonlarda danışmağımız diqqəti cəlb etməkdə bizə kömək
edəcəkdir;
*Tez-tez sinfə yönələrək hamıya xitab edəcək şəkildə
suallar soruşulmalıdır. "Nə idi?", "bu halda", "elə isə"
kimi sinifdən gələn tək-tük cavablara əhəmiyyət
verilmədən israrla hamının bir ağızdan xor şəklində
səslənməsini tələb etmək lazımdır. Bütün sinfin razılığı
mütləq nəzərə alınmalıdır. Bu halda sinfin çox
hissəsinin dərsi başa düşdüyünü anlamaq olar;
*Sinfə arxanızı çevirməyin, izah edilən mövzunun
görünüşünü bədəninizlə örtməyin. Şagirdə arxanızı
çevirmək onunla olan əlaqənizin kəsildiyini göstərir.
Əgər sinfə nəzarəti itirsəniz, nüfuzunu bərpa etməkdə
çətinlik çəkərsiniz;
*Şagirdə yerində sual verilməli və yerində də cavab
alınmalıdır. "Bu məsələni kim izah edə bilər" deyərək,
şagird lövhəyə gətirilərək məsələnin həlli
istənilməməlidir. Çünki izah edilən mövzunu başa düşə
bilməyən və yenidən izah etməyinizi istəyən biri ola
bilər. Bezmədən mövzunu bir dəfə də izah etməyə
çalışmalısınız. "Diqqətli olardın, təkrar eləmək
məcburiyyətində deyiləm" kimi ifadələr şagirdi sizdən
uzaqlaşdırar;
*Mövzu ilə heç bir əlaqəsi olmayan suallar verərək
diqqəti yayındırmaq istəyən, dərsin əsl məqsədini
dəyişdirməyə çalışan şagirdlərə əsla imkan verməmək
lazımdır;
*Psixoloji cəhətdən "bədən dili"nə görə dərsdə lovğa,
özündən razı olan tiplərin yerdən danışmalarını və
hərəkətlərini ilk dərslərdə anlayışla qarşılamaq, əsla
hirslənməmək, nəzarəti itirməmək lazımdır;
*Sinif daxilində və ya sinif xaricində ikili
münaqişələrə icazə verilməməlidir;
*Eyni zamanda, sinifdə baş verən hadisələrə görə
şagirdlə münaqişəyə girmək uyğun deyildir. Çünki müəllim
hər hansı xoşagəlməz nöqsana görə dərsin gedişatını
pozmamalıdır;
*Müəllim lövhədə məsələni izah edərkən mexaniki olaraq
səhv etmiş və ya mübahisəli bir mövzuda səhv məlumat
vermiş ola bilər. Şagird: "Müəllim, bu hissə belə olmalı
deyildimi?" - deyə xəbərdarlıq etdikdə səhvinizdə
inadkarlıq göstərmədən: "Yoldaşınızı təbrik edirəm", -
deyərək səhvinizi düzəltməlisiniz;
*Tez-tez təkrarlanmamaq şərti ilə qeyd edilməsi lazımlı
olan yerlərdə bəzən bilərək səhv edilə bilər. Beləliklə,
həm də səhvlərimizi ört-basdır etmiş olacağıq;
Bu şagirddə: "Müəllim yenə bilərək səhv elədi" düşüncəsi
meydana gətirər;
*Diqqət edilməli olan məsələlərdən biri də zəng
vurulduğu zaman müəllimin sinfə daxil olması və dərsi
vaxtında bitirməsidir;
*Sinif daxilində və xaricində şagirdlərlə əlaqələrinizdə
səmimiyyət və sərbəstlik sərhədi açıq və aydın şəkildə
müəyyən edilməlidir;
*Şagirdlər sizin yanınızda müəllimi tənqid etdikdə
özünüzü şagirdin səviyyəsinə endirməməlisiniz. Əksinə:
"Sən olsaydın, nə edərdin, necə davranardın?" - kimi
mülayim ifadələrdən istifadə edərək müəllim yoldaşınızı
müdafiə etməlisiniz. Əgər müəllim yoldaşınızın səhvi
müdafiə edilməyəcək qədər böyükdürsə, o zaman onun özü
ilə və ya müdiriyyətlə danışaraq mövzunu bağlamalısınız;
*Şagird təhqir olunmamalı, alçaldılmamalı və ona qarşı
kobud rəftar edilməməlidir. |
