|
Təhsilin inkişafı strategiyasında milli və ümumbəşəri
dəyərlər konsepsiyası
"...Biz öz milli, mədəni irsimizi qorumalıyıq. Bunun
üçün təbliğat işləri daha da güclü olmalıdır. Bizim
imkanlarımız daha da geniş olmalıdır. Baxın, indi demək
olar ki, bütün dünyada Azərbaycan diaspor təşkilatları
fəaliyyət göstərir. 50-dən yuxarı ölkədə Azərbaycan
səfirlikləri fəaliyyətə başlamışdır və uğurla fəaliyyət
göstərirlər. Yəni, indi bizim fəaliyyət imkanlarımız
genişdir. Biz heç vaxt, tarix boyu başqa xalqın milli
dəyərinə, yaxud da ki, milli irsinə göz dikməmişik.
Ancaq əfsuslar olsun ki, bizə qarşı həmişə belə cəhdlər
olub... Bunun əsas səbəbi Azərbaycan xalqının istedadı
və mədəniyyətimizin zəngin olmasıdır. Ancaq biz əlbəttə
ki, mədəni irsimizi qoruyacağıq, bütövlükdə
müstəqilliyimizi qoruyacağıq, müstəqil seçimimizi
qoruyacağıq".
İlham ƏLİYEV
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Müasir dövrdə gənc nəslin milli və ümumbəşəri dəyərlər
əsasında formalaşdırılması həyatın tələbidir. İndi
zamanın ruhuna uyğun yeni pedaqoji texnologiyalardan
faydalanmaq, novator ideyalardan istifadə etmək,
təlim-tərbiyə sahəsində mövcud problemləri tənzimləmək
cəhdi daha intensiv üsul və vasitələri zəruri edir.
Hazırkı şəraitdə lokal və qlobal səviyyədə qazanılan
pedaqoji proses təcrübəsindəki mütərəqqi perspektivləri
nəzərə almaq, onun nəticələrində təzahür edən faydalı
cəhətləri ümumiləşdirməklə qabaqcıl fəaliyyət səylərini
təhlil-tərkib etmək ümumxalq və ümumdövlət səviyyəli bir
işə çevrilmişdir.
Bilik, bacarıq, vərdiş və mənəvi keyfiyyətlərin milli
ruhda, ümumbəşəri dəyərlər zəminində mənimsədilməsinin
üsul və vasitələrini zəngin elmi-pedaqoji,
nəzəri-metodik istiqamətlərdə təkmilləşdirmək yeni
konseptual elmi axtarışların bəhrəsi olaraq meydana
çıxır.
Bu gün ölkəmizin hər bir vətəndaşını sosial-mədəni
inkişaf strategiyaları ilə tanış etməyin ən mühüm
vasitələrindən biri də bu yolda milli və ümumbəşəri
dəyərlərdən istifadəyə aid nəzəri biliklərə
yiyələnməkdən ibarətdir.
Respublikamızın müstəqillik yolu ilə inkişaf etdiyi,
təhsil sisteminin ümumbəşəri dəyərlər və milli zəmin
üzərində qurulduğu, yeni təhsil islahatçılığı
ideyalarının cəmiyyət həyatında təsbit olunduğu bir
şəraitdə başqa sahələrdə olduğu kimi, milli pedaqogikada
və onun tarixi istiqamətlərində aparılan dərin
elmi-nəzəri axtarışların möhkəmlənməsində ölkə
Prezidentinin sərəncamı ilə 24 oktyabr 2013-cü il
tarixdə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında
təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nın
konseptual ideyalarından elmi yeniliklər yolu ilə
istifadə imkanları nəzərə alınmalıdır. Bunu bizdən
həyatın özü tələb edir.
Pedaqoji elm və proses təcrübəsində cərəyan edən milli
özünüdərk şüuru, milli iftixar hissi, milli qürur
tərbiyəsi ilə yanaşı, ümumbəşəri məzmun ideyaları
daşıyan mütərəqqi elmi əsasların və nəzəri
keyfiyyətlərin də nəzərə alınması cəmiyyətdə vətəndaş
hazırlığı üçün çox önəmli məqsəd daşıyır.
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nda göstərilir: "Sosial-iqtisadi
həyatın müasirləşdirilməsində təhsilin rolu təkcə
təhsilalanın qazandığı bilik və bacarıqların iqtisadi
amilə çevrilməsi ilə məhdudlaşmır. Təhsil prosesində
əldə olunan bilik və bacarıqlar həmçinin etik-əxlaqi
norma və dəyərlər hər bir təhsilalanın cəmiyyətin
layiqli üzvü olması üçün lazımi şərait yaradır, onu
biliyi və etik davranışı sayəsində örnək ola biləcək
həmkara, nümunəvi ailə üzvünə və vətəndaşa çevirir".
Təhsilin gələcək inkişafının aydın üfüqlərini
müəyyənləşdirmiş Dövlət Strategiyası milli pedaqogikanın
da fundamental bir elm kimi milli və ümumbəşəri
dəyərlərlə əlaqədar axtarışlarını nəzəri-elmi
aspektlərdən genişləndirməsinə geniş imkanlar açmışdır.
Bu mənada milli və ümumbəşəri dəyərlərlə əlaqədar
strategiyada nəzərdə tutulan elmi müddəalardan pedaqoji
proses sahəsində istifadə edilməsinə aid konkret
vəzifələrin göstərilməsi bu sahədə atılmış ən uğurlu
addımlardan xəbər verir.
Gənc nəslin intellektual-mənəvi inkişafının
formalaşmasında milli və ümumbəşəri dəyərlərin müstəsna
əhəmiyyəti vardır. Həmin milli qaynaqlardan, bəşəri
keyfiyyətlərdən istifadəni zəruri edən didaktik
tələbləri bilmək intellektual-əxlaqi keyfiyyət kimi hər
bir azərbaycanlı övladının qəlbini riqqətə gətirməli,
milli vicdanımızı, şərəf və ləyaqətinizi oyatmalıdır.
Torpağında münaqişə odu hələ səngiməyən, sərhədlərində
yağı düşmən təcavüzü hələ soyumayan, döyüş səngərlərində
ölüm qan-qadası hələ də tükənməyən bir məmləkətin nicat
və haqq yolu vuran ürəklərimizin qan damarlarını
ehtizaza gətirməklə, parçalanmış torpaqlarımızın
bütövlüyü, ölkəmizin müstəqilliyi naminə milli
yaddaşımızı oyatmalı, bizə bəşəri keyfiyyətlərdən
istifadə yolu ilə əsl milliliyi, azərbaycançılığı,
türkçülüyü, vətənçiliyi qorumaq üçün ideya silahı da
verməlidir.
Məşhur türk ideoloqu və maarifpərvəri Ziya Göyalpın
yazdığı kimi: "Tarix ümumi bir qayda olaraq göstərir ki,
haraya milliyyət ruhu giribsə, orada tərəqqi və təkamül
axını-cərəyanı yaranıb... Milli vicdan harada təkamül
edibsə, artıq ora müstəmləkə olmaq təhlükəsindən əbədi
olaraq qurtulmuşdur".
Bu müqəddəs hisslərin müasir şəraitdə pedaqoji proses
təcrübəsində təsir imkanları, şübhəsiz ki, böyükdür. Bu
mənada da Dövlət Strategiyasının milli və ümumbəşəri
dəyərlərin inikası üçün nəzərdə tutulan məna dolu
siqlətində aydın şərh yolu ilə izahını tapmış yüksək və
zəngin ideyaların lakonik və ibrətamiz şəkildə
canlandırılmasının şahidi oluruq.
Bununla bağlı strategiyada yazılır: "Məsuliyyətini dərk
edən, demokratiya prinsiplərinə və xalqının milli
ənənələrinə, insan hüquq və azadlıqlarına hörmət edən,
azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və
yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirmək"
təhsil sisteminin başlıca vəzifələridir.
Bu real təəssüratdan alınan məntiqi nəticə odur ki,
strategiyada ilk dəfə olaraq milli və ümumbəşəri
ifadələrə, onların işlək terminologiyasına, metodoloji
prinsiplərinə vətəndaşlıq statusu gətirilmiş, digər
tərəfdən isə pedaqoji proses təcrübəsində milliliklə
bəşəriliyin vəhdət fəlsəfəsi yeni elmi-nəzəri
müddəalarla mümkün həllini tapmışdır.
Əlbəttə, milli və ümumbəşəri dəyərlərlə əlaqələndirilən
konseptual müddəaların təhsilin inkişafı yolunda gələcək
strateji məqsəd və vəzifələrin geniş təhlili bir daha
göstərir ki, bu sahədə nail olunmuş biliyə, təcrübəyə
metodoloji mündəricədən yanaşmaqla yanaşı, onun hazırkı
cəmiyyət üçün ideoloji bir problematika olduğunu da
istisna etmir.
Yəni, milli və ümumbəşəri dəyərlərə həm də respublikanın
reallığı baxımından yanaşılmalı, digər ölkələrin faydalı
ənənələrinə də biganə qalınmamalıdır.
Bu gün milli hissin və ümumbəşəri xislətin xalqlar və
dövlətlər tərəfindən getdikcə geniş miqyasda tanınmağı
üçün yaranmış şəraitdən faydalanmağın vacibliyini irəli
sürən strategiyada birmənalı olaraq bu problemin
tarixi-müqayisəli, ideoloji müstəvidə həlli yolları da
gələcək nəslin ideya-mənəvi tutumu üçün böyük zəmin rolu
oynayacaqdır. Çünki həm postmodern dövründə, həm ondan
əvvəlki dövrdə, həm də xüsusən ondan sonrakı dövrdə
özünüdərk şüuru Azərbaycan vətəndaşlarında getdikcə daha
da dərinləşir; lakin heç vaxt millətçiliyə çevrilmir.
Başqa xalqların mədəniyyət nümunələrinə xor baxmır,
başqasının torpağına göz dikmir, onu ələ keçirməyə
çalışmır.
Bunları erməni quldurları, erməni cəlladları barədə
demək olmaz. Postmodern dövründən əvvəl də, həmin dövrdə
də, ondan sonra da erməni qaniçənləri üçün erməni
millətçiliyinin amalı qonşu azərbaycanlıları və türkləri
qırıb-çatmaqla, salamat qalanlarını isə ata-baba
torpaqlarından qovmaqdan "burada biz yaşamalıyıq"
deməkdən ibarət olmuşdur.
Milli və ümumbəşəri dəyərlərə verilən qiymət
strategiyada yalnız vəzifə kimi deyil, həm də proses
kimi dəyərləndirilir. Onun imkan və yollarını
formalaşdırmağın dinamik iş üsulları, metodik vəzifələri
də qabardılır. Xüsusən, bu işin ali məktəb şəbəkələrində
reallaşdırılması imkanlarını möhkəmləndirmək üçün əldə
edilmiş biliyə, təcrübəyə istinad etməyin zəruri
şərtləri də təhsilləndirici məzmunda öz bariz ifadəsini
tapır.
Bu məqsədlə strategiyada bir daha xatırlanır ki,
"...milli mənəvi və ümumbəşəri dəyərləri qoruyan və
inkişaf etdirən, geniş dünyagörüşünə malik olan,
təşəbbüsləri və yenilikləri qiymətləndirməyi bacaran,
nəzəri və praktiki biliklərə yiyələnən, müasir
təfəkkürlü və rəqabət qabiliyyətli kadrlar hazırlamaq"
da təhsilalanların ictimai həyata və səmərəli əmək
fəaliyyətinə hazırlanması üçün mənəvi stimuldur.
Ümumiyyətlə, strategiyada milli və ümumbəşəri dəyərlərlə
əlaqədar ehtiva olunan məsələləri gələcək məqsəd
baxımından belə qruplaşdırmaq olar: milli və ümumbəşəri
dəyərlərlə əlaqədar strateji hədəflərdən biri
Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin tanınmasında, digəri
milli təhsil ideyalarının yaranmasında, başqa biri
ümumbəşəri əxlaqi keyfiyyətlərin möhkəmlənməsində, milli
özünüdərk prosesinin gücləndirilməsində;
azərbaycançılıq, türkçülük və islamçılıq məfkurəsinin
formalaşmasında, gələcəyin sağlam nəslinin "fəal
vətəndaş" konsepsiyasına qoşulmasında, nəhayət, ən
önəmlisi isə milli sərvətimizə çevrilmiş ümummilli
liderimiz, ulu öndər Heydər Əliyevin zəngin ideya-mənəvi
irsinin üzə çıxarılmasında təzahür edən prioritet
istiqamətlərin öyrənilməsidir.
Beləliklə, "Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı
üzrə Dövlət Strategiyası"nda milli və ümumbəşəri
dəyərlərlə əlaqədar olan konseptual ideyalardan indi
milli özünüdərk prosesinin getdikcə dərinləşdiyi bir
dövrdə gənc nəslin təlim və tərbiyə prosesində ən
qüdrətli vəsilə olaraq istifadə edilməsi ümumxalq və
ümumdövlət səviyyəli bir işdir.
Bu müddəaların elmi əsaslarını, nəzəri mühakimələrini,
ideya çalarlarını yüksək vətənpərvərlik nümunəsi ilə əxz
etmək hər kəs üçün nəcib və şərəfli bir iş sayılmalıdır.
Vidadi BƏŞİROV,
Azərbaycan Dillər Universitetinin pedaqogika
kafedrasının dosenti,
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru |
