|
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının statistikası ciddi
xəbərdarlıq edir
 Müasir
dövrümüzdə bəşəriyyətin qarşısında duran qlobal
problemlərdən biri də siqaretdir. Siqaret bu gün az
qala bir çox insanın həyatının bir parçasına çevrilib.
Həmin insanlar bu pis vərdişdən yaxa qutara bilmirlər.
Siqaretin törətdiyi fəsadlar yəqin ki, hamımıza yaxşı
məlumdur. Bu haqda KİV-də çoxlu sayda yazılar dərc
olunmuş, beynəlxalq səviyyədə maarifləndirmə işləri
aparılmışdır. Təəssüflər olsun ki, siqaretdən istifadə
edənlərin sayı getdikcə artmaqdadır.
Hələ 1970-ci ildə Ümumdünya Səhiyyə Assambleyası ağ
ciyər və ürək-damar xəstəliklərinin inkişafına, həmçinin
bronxial xərçəng, xroniki bronxit, emfizema və bir çox
xəstəliklərə səbəb olan siqaret çəkmənin ciddiliyini
dərk edərək dünyanın bütün səhiyyə orqanlarına müraciət
etmiş, problemə qarşı lazımi tədbirlərin görülməsinin
vacibliyini bildirmişdir. Həmin dövrdən başlayaraq
dünyanın bir çox ölkəsində siqaretə qarşı təbliğat
kampaniyaları daha da genişlənmişdir. Məlumat üçün
bildirək ki, Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının
hesablamalarına görə, dünyada hər il təxminən 5 milyona
yaxın insan siqaretin zəhərli təsiri nəticəsində
dünyasını dəyişir. Bundan başqa, mütəxəssislər bu
rəqəmin get-gedə daha da artacağını proqnozlaşdırır.
Dünyanın dörd bir yanında siqaretə qarşı ciddi mübarizə
aparıldığı halda bəs görəsən hansı səbəb bu pis vərdişin
günü-gündən daha da çoxalmasına zəmin yaradır? Hər
yerdə, hər cür şəraitdə insanlar (fərqi yoxdur, qadın,
kişi, uşaq və s.) siqaret çəkir, siqaretin aludəçisinə
çevrilir. Heç bir qadağa siqaret çəkənləri bu işdən
çəkindirə bilmir.
Siqaretin tarixi, istehsalı
 Siqaret
sözü fransız dilindən götürülüb. Fransızca "cigarette"
sözü bizim dilə kiçik siqar kimi tərcümə edilir. Qeyd
edək ki, siqaret tütündən hazırlanır və siqaretin
yaranmasına qədərki dövrdə insanlar tütün, siqar və
papirosdan istifadə ediblər. Tarixdə ilk dəfə siqaretə
bənzər bir şey haqqında Amerika hinduları fikirləşib.
Belə ki, onlar tütünü samana, qamışa və yaxud da
qarğıdalı yarpağına sararaq siqareti kəşf ediblər.
Deyilənə görə, 1492-ci ildə Kolumb Qəraib dənizindəki
bir adada siqaret çəkən qoca bir hindu ilə görüşüb. Bir
çox tarixçilər belə hesab edir ki, Kolumbun qoca kişi
ilə görüşdüyü adanın adı Tabaqadır, yəni, bu söz "tabak"
("tütün") sözünün ilkin formasıdır. Avropada isə belə
hesab edilir ki, siqaret kütləvi şəkildə Krım müharibəsi
dövründə (1853-1856-cı illər) yayılıb. Tarixçilərin
qənaətinə görə, o vaxt müharibə zamanı rus və türk
əsgərləri arada yaranmış fasilələrdə yaxa ciblərində
saxladıqları tütünü barıt örtüyünə və yaxud qəzet
parçasına sarıb siqaret kimi tüstülədirmiş. Bu adəti
sonradan Krım müharibəsində türk əsgərlərdən ingilis və
amerikan orduları da mənimsəmiş, daha sonra İngiltərədə
siqaretin kütləvi istehsalına başlanmışdır. Onu da deyək
ki, ilk siqaret fabriki də məhz Londonda açılmışdır.
Siqaretin sürətli yayılması Amerikada 1880-ci illərdə
siqaret istehsal edən maşınlar yaradılmasına səbəb olur
və artıq bu sahə böyük bir biznes sahəsinə çevrilir.
Siqaretin tərkibi haqqında
Siqaret tüstüdən və nikotindən ibarətdir. Siqaret fabrik
istehsalı olub, əsasən 84 mm uzunluğunda və 7-8 mm
diametrdə olur, bundan başqa, siqaretin xüsusi filtri
olur ki, o da zəhərli maddənin qismən azaldılması və
siqaret çəkənlərin tüstünü içlərinə çəkməsi və çölə
buraxması üçün nəzərdə tutulub. Kətan və yaxud kətan
lifindən hazırlanmış kağızdan böyük bir hissə götürülür
və siqaretin istehsalı üçün istifadə olunur. Siqaretin
20-30%-ni karbonat kalsiumu təşkil edir. Bu maddə boğucu
effektə malikdir. Tütünün tez alışması üçün siqaretin
tərkibinə xüsusi maddələr daxil edilir. Siqaret
qutularının üzərinə həmişə siqaret çəkməyin zərərli
olduğu haqqında xəbərdarlıq yazılır.
Siqaretə qoyulan qadağalar
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, dünyanın bütün ölkələrində
siqaretə və tütünə qarşı ciddi mübarizə gedir. Bu
mübarizənin tarixinə nəzər saldıqda görürük ki, tütünlə
mübarizə yeni başlanmayıb. Onu əvvəllər də "şeytanın
aldatma üsulu" adlandırırdılar. XVI əsrin sonlarında
Böyük Britaniyada və Osmanlı imperiyasında tütün
çəkənləri cadugər adlandırıb edam edirdilər. Qədim
Rusiyada isə XVII əsrdə tütün çəkənləri ağacla döyərək
"düz yola" gətirmək istəyirdilər. 1634-cü ildə Moskva
şəhərindəki böyük yanğından sonra isə tütün çəkənlərə
ölüm hökmü tətbiq edilməyə başladı. Lakin qoyulan
qadağalara baxmayaraq tütündən istifadə daha da
sürətlənirdi.
XVII əsrin sonlarında tütünün ziyanlı olduğu
müəyyənləşdi. Tütün gətirilməsi qadağan edildi və əkini
azaldıldı. Bundan sonra tütün qaçaqmalçılıq yolu ilə
gətirilməyə başlandı. ABŞ tütün istehsalı və satışından
zənginləşdi. Amma artıq bu ölkədə də qadağalar
başlayırdı. 1890-cı ildə Amerikanın 26 ştatı kiçikyaşlı
uşaqlara siqaret satmağı qadağan etdi. 1908-ci ildə isə
Nyu-York rəhbərliyi qadınlara ictimai yerlərdə siqaret
çəkməyi qadağan etdi. 1915-ci ildə isə ilk dəfə
anti-tütün ifadəsinin şüarı meydana gəldi. Bu ifadənin
müəllifi amerikalı bioloq Devis Starr Cordana (Davis
Starr Jordan) məxsus olması güman edilir. İfadə isə belə
idi: "Siqaret çəkən oğlan öz gələcəyi barədə narahat
olmaya bilər - çünki onun gələcəyi yoxdur".
İkinci Dünya müharibəsində isə bir çox dövlətlər,
xüsusilə də SSRİ siqareti əsgərlərin rasionuna daxil
etdi. Məqsəd döyüşçülərin əsəblərini sakitləşdirmək idi.
Hitler Almaniyası isə əksinə, tütün əleyhinə mübarizəni
sürətləndirərək onu hakimiyyətin imicinə zərbə kimi
qiymətləndirir, düşmən tərəfin lideri qəlyan çəkən
Stalini pis nümunə kimi göstərirdi. Müharibədən sonra
siqaretə qarşı mübarizə daha da gücləndi. Almaniyada
qatarlarda, avtobuslarda və digər ictimai yerlərdə
siqaret qadağan edildi. 1970-ci ildən Amerikada siqaret
reklamı televiziya ekranlarından yığışdırıldı. Lakin
buna baxmayaraq, bu gün dünyada tütün reklamı avtomobil
reklamından sonra 2-ci yeri tutur. 1980-ci il tütün
üzərinə qlobal hücumların başlanması kimi xatırlanır.
Amerika və Qərbi Avropada tütün vergisi 85 faizə qədər
artırıldı. 2003-cü ildə tütün istehsalı ilə mübarizəyə
dair Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı Çərçivə Konvensiyası
qəbul etdi. 4 il ərzində bu Konvensiyaya 146 ölkə daxil
oldu. Bu BMT-nin qəbul etdiyi konvensiyalardan ən çox
dəstəklənən sənəd oldu.
Hazırda Rusiyada siqaret qutularının üzərində "öldürür"
("ubivaet") sözü yazılır. Türkiyədə isə siqaretə qarşı
daha ciddi tədbirlər görülür. Belə ki, dövlət siqaretin
qiymətini bazar səviyyəsindən çox yüksəyə qaldırıb.
Siqaret qutularının üzərinə isə siqaret aludəçiliyinin
sonu olaraq ölmüş adamların, yaxud da çürümüş qara ciyər
şəkilləri yapışdırılır. Bundan başqa, türk filmlərində
siqaret çəkilən səhnələrdə siqaretlər görünməz halda
nümayiş olunur. Türkiyədə qapalı yerlərdə siqaret çəkmək
qadağandır, belə hal müşahidə olunarsa böyük məbləğdə
cərimə ödənilməlidir.
Bəs görəsən respublikamızda siqaret əleyhinə hansı
qadağalar mövcuddur və bu, qanunla necə
tənzimlənir?
Tütün məmulatlarının istehlakına dair məhdudiyyətlər
"Tütün və tütün məmulatı haqqında" Qanunda müəyyən
edilib. Həmin qanunun 21-ci maddəsinə əsasən,
Azərbaycanda aşağıda göstərilən yerlərdə siqaret çəkmək
qadağandır:
- tədris, tərbiyə, səhiyyə, sağlamlıq və mədəniyyət
obyektlərində, habelə idman yarışları və başqa kütləvi
tədbirlərin keçirildiyi zallarda;
- inzibati binalarda fərdi iş otaqları və siqaret çəkmək
üçün müəyyən edilmiş xüsusi yerlər istisna olmaqla, iş
yerlərində;
- yüksək kateqoriyalı restoranlar, kafelər, barlar
istisna olmaqla, ticarət, ictimai-iaşə, məişət
obyektlərində, ümumi istifadədə olan yaşayış binalarında
və digər qapalı yerlərdə;
- uzaq mənzilli sərnişin nəqliyyatında xüsusi ayrılmış
yerlər istisna olmaqla, bütün ictimai nəqliyyat
növlərində.
Həmin qanuna görə, mehmanxanalarda siqaret çəkənlər üçün
xüsusi yerlər ayrılmalıdır.
Həmçinin, müəssisə, idarə, təşkilat rəhbərləri və digər
işəgötürənlər iş yerlərində siqaret çəkmək üçün xüsusi
yerlər ayrılmasını və görünən yerlərdə "siqaret çəkmək
qadağandır" xəbərdarlıq yazısının və ya işarəsinin
olmasını təmin etməlidirlər.
Əlavə olaraq qeyd olunmalıdır ki, İnzibati Xətalar
Məcəlləsində:
hava nəqliyyatında müəyyən edilməmiş yerlərdə siqaret
çəkilməsinə görə yüz manat miqdarında cərimə, dəmiryol
nəqliyyatında müəyyən edilməmiş yerlərdə siqaret
çəkilməsinə görə xəbərdarlıq və ya beş manatdan on beş
manatadək miqdarda cərimə, metropoliten stansiyalarının
vestibüllərində, keçidlərində və platformalarında,
vaqonlarda siqaret çəkməyə görə əlli manat miqdarında
cərimə, dəniz və çay nəqliyyatında müəyyən edilməmiş
yerlərdə siqaret çəkilməsinə görə xəbərdarlıq və ya
yeddi manatdan on üç manatadək miqdarda cərimə, müntəzəm
şəhərdaxili (rayondaxili), şəhərlərarası (rayonlararası)
və beynəlxalq marşrutlar üzrə hərəkət edən avtobusda
siqaret çəkilməsinə görə qırx manatdan əlli manatadək
miqdarda cərimə müəyyən edilib.
Niyazi RƏHİMOV,
"Azərbaycan müəllimi" |
