|
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti İlham Əliyevin 24 oktyabr 2013-cü il tarixli
sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikasında
təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nda ölkəmizdə
son illər ali təhsilin inkişafı, xüsusən də ali təhsildə
Boloniya Bəyannaməsindən irəli gələn başlıca
prinsiplərin tətbiqi, təhsilin bu pilləsinin müasir
tələblər səviyyəsində modernləşdirilməsi
istiqamətlərində görülmüş işlər xüsusi qeyd olunmuşdur.
Sənəddə eyni zamanda yaxın perspektiv üçün əsas strateji
hədəflər və tədbirlər də müəyyənləşdirilmişdir. Ali
təhsil müəssisələrinin təhsil-tədqiqat-innovasiya
mərkəzlərinə çevrilməsinə dəstək verən və
rəqabətqabiliyyətli mütəxəssis hazırlığını təmin edən
ali təhsil standartlarının tətbiqi, ali təhsil
müəssisələrinə təhsilin məzmununun tətbiqi, maliyyə
müstəqilliyinin verilməsi və s. kimi hədəflər nəzərdə
tutulmuşdur. Yaxın gələcəkdə hər 100000 nəfərə düşən ali
məktəb tələbələrinin sayına görə Azərbaycan Respublikası
üzrə göstəricilər əhəmiyyətli dərəcədə artırılmalıdır.
Əhali təbəqələri və regionlar arasında, xüsusən ali
təhsilə çıxış imkanları genişləndirilməlidir.
Bəs bu sahədə dünya
ölkələrində vəziyyət necədir? Bir sıra inkişaf etmiş
ölkələrdə ali təhsilin vəziyyəti ilə bağlı həmin
ölkələrin səfirliklərindən, təhsil nazirlikləri və
təhsilə aid qurumlarının rəsmi İnternet saytlarından
əldə olunmuş materiallar əsasında aparılmış
araşdırmaların nəticələrini təqdim edirik.
Amerika
Birləşmiş Ştatlarında ali təhsil
 Təhsil
sistemi dünyanın ən qabaqcıl tələblərinə cavab verən
Amerika Birləşmiş Ştatlarında universitetlər sadəcə ali
təhsil müəssisələri deyil, həm də elmin bütün sahələri
üzrə qabaqcıl elmi-tədqiqatların aparıldığı və böyük
kəşflərin edildiyi elmi-tədqiqat mərkəzləridir.
Ali təhsil
ABŞ-da ali təhsil müəssisəsi anlayışının dəqiq təyinatı
mövcud deyil. Orta məktəbdən sonra təhsil verən
istənilən təhsil müəssisəsi kollec, məktəb, institut və
hətta universitet adlandırıla bilər. Hər hansı təhsil
müəssisəsinin statusunu müəyyənləşdirən yeganə meyar
orada tədris olunan ixtisasların keyfiyyəti və həyata
keçirilən elmi tədqiqatlar ola bilər.
Ali məktəblərə qəbul olunmaq üçün abituriyentlərə qarşı
vahid tələblər yoxdur. İkiillik kolleclərə daxil olmaq
üçün heç bir qəbul şərtləri və yaş məhdudiyyəti
qoyulmur. Abituriyentlərdən sadəcə olaraq orta təhsil
haqqında sənəd tələb edilir.
Ali təhsil müəssisəsinin növündən və nüfuzundan asılı
olaraq, qəbul olmaq istəyənlərdən müsabiqə imtahanları,
müsahibələr və test imtahanları götürülə bilər. Əsasən
namizədlərdən aşağıdakı sənədlər tələb edilir:
- orta məktəb nailiyyətləri haqqında sənəd (GPA - Grade
Point Average, orta bal);
- SAT (Scholastic Aptitude Test) - təhsil nailiyyətləri
testinin nəticələri;
- müəllimlərin zəmanəti;
- yazılı inşa;
- liderlik potensialının olması haqqında və
tədrisdənkənar tədbirlərdə (məsələn, məktəb qəzetində,
idman komandalarında, yaradıcılıq müsabiqələrində,
ictimai işlərdə) iştirakı təsdiqləyən sənədlər.
Amerika ali təhsilində çoxpilləli sistem qəbul edilib.
Bu sistemə əsasən ölkədəki ali təhsil müəyyən dövrlərə
bölünür.
Bakalavr (Undergraduate) dövrü 4 il davam edir və
humanitar (Bachelor of Arts, BA) və ya təbiət elmləri
(Bachelor of Science, BS) bakalavr dərəcəsinin alınması
ilə başa çatır. Bakalavr kursunun proqramına təxminən 30
tədris fənni daxildir. Onlardan hər biri müəyyən kredit
balı ilə qiymətləndirilir. Ümumilikdə, bakalavr
dərəcəsini almaq üçün 120 kredit toplamaq lazımdır. Əgər
tələbə müəyyən sayda mühazirədə iştirak edibsə (akademik
saatlarla ölçülən), laborator işləri yerinə yetiribsə,
müstəqil iş (referat, esse, hesabat və s.) yazıbsa, o
zaman müvafiq krediti qazanmış hesab olunur.
Amerika təhsil sistemi özünəməxsus çevikliyi ilə
fərqlənir. Məsələn, bakalavr proqramı üzrə təhsilin ilk
iki ili bir sıra əsas fənlərin icbari qaydada
öyrənilməsi nəzərdə tutulur. Növbəti iki ildə isə
tələbələr kifayət qədər geniş siyahıdan istədikləri
kursu seçə bilirlər.
Magistr (Graduate) dövrü magistr dərəcəsinin (MasterTs
Degree) verilməsi ilə nəticələnir. Magistraturada təhsil
iki ildir. Sonda məzunlar magistr dissertasiyası yazır
və müdafiə edirlər.
Ali təhsil müəssisələri
ABŞ-ın ali təhsil müəssisələrinin sayı 4480-dən çoxdur.
Buraya ikiillik və dördillik kolleclər, eləcə də
universitetlər daxildir.
Universitetlər proqram seçimində və onların məzmununun
müəyyən edilməsində sərbəstdirlər. Bundan əlavə, ölkənin
ən yaxşı universitetləri böyük maliyyə sərbəstliyinə
malikdirlər. Onların maliyyə mənbələri yalnız
tələbələrdən alınan təhsil haqları hesabına deyil,
həmçinin elmi-tədqiqat işlərindən, sponsor yardımından
əldə edilən gəlirlər hesabına formalaşır.
Ölkənin ən qədim ali təhsil müəssisəsi 1636-cı ildə
yaradılmış Harvard Universitetidir. 1693-cü ildən
1749-cu ilədək ABŞ-da daha dörd ali təhsil ocağı -
Vilyam və Meri Kolleci (1693, Virciniya ştatı), Yel
(1701), Prinston (1746) və Pensilvaniya (1749)
universitetləri fəaliyyətə başlayıb.
Digər universitetlər ərazilərə görə (Orta Qərb, Şimal,
Cənub və Qərb bölgələri) bölünürlər. Bu sıraya öz
ştatlarının büdcəsindən maliyyələşən dövlət
universitetləri, ayrı-ayrı şəxslərin və ya fondların
maliyyə vəsaiti hesabına fəaliyyət göstərən özəl
universitetlər daxildir.
Təhsilin sonunda bakalavr, magistr və doktorluq
dərəcələri verilir. Kollec və universitetlər veriləcək
dərəcələri və onları alacaq tələbələri özləri
müəyyənləşdirir.
Amerika universitetləri tədris binaları,
laboratoriyalar, kitabxanalar, yataqxanalar, müəllimlər
üçün evlər, kafe və yeməkxanalar, idman və mədəni
kampuslar, təhsil şəhərcikləri ilə əhatə olunur. Tədris
ili 2 və ya 3 semestrdən ibarətdir.
Mühazirələrdə, adətən, minədək tələbə iştirak edir. Hər
tələbənin şəxsi tədris planı olur. Universitetlərdə
daimi qruplar yoxdur. Müəllimlər adətən mühazirənin
surətini tələbələrə payladıqları üçün konspekt tutmağa
ehtiyac olmur. Hər semestrin sonunda imtahan və zaçotlar
verilir. Bu zaman nailiyyət qazana bilməyən tələbələr
universitetlərdən çıxarılmırlar. Onlara imtahanı bir
neçə dəfə yenidən vermək imkanı yaradılır.
Dördillik kolleclər statusuna görə universitetlərə
bərabər tutulurlar. Onların bəziləri müstəqil təhsil
müəssisələri olsa da, digərləri universitetlərin
tərkibində fəaliyyət göstərirlər. Kolleclərlə
universitetlər arasında yeganə fərq kolleclərin yalnız
bakalavr proqramı əsasında tədris aparmasından
ibarətdir. Təhsilini magistraturada davam etdirmək
istəyən tələbə universitetin magistr (Graduate)
proqramına qəbul oluna bilər.
Bundan əlavə, ABŞ-da ştatdaxili regional kolleclər də
fəaliyyət göstərir. XX əsrin əvvəllərində yaradılan
regional kolleclərdən ibarət sistemin əsas məqsədi
məktəblə universitet arasında keçid yaratmaqdır. Bu
kolleclərdə təhsil 2 il davam edir və Associate degree
(Aralıq dərəcə) alınması ilə başa çatır. Bu dərəcə
tələbələrə bakalavr dərəcəsi almaq üçün öz təhsillərini
universitetlərdə davam etdirmək imkanı yaradır.
Regional kolleclərin özünəməxsusluğu, onların
ümumtəhsil proqramları və texniki sahələr üzrə
ixtisasartırma kursları təklif etməsindən ibarətdir.
ABŞ-da tibbi təhsil ən bahalı təhsillərdən hesab edilir.
Tələbələrin bir hissəsi təhsil haqqı ödəmək iqtidarında
olmadıqlarından əsasən təhsil kreditləri hesabına
oxuyurlar. Statistikaya əsasən, təhsilin sonunda Amerika
Tibb Məktəbi məzunlarının əksəriyyətinin 100 min
dollardan artıq borcu olur. Buna baxmayaraq, məzunların
təcrübi və tədqiqat fəaliyyətlərinin ilk aylarında
aldıqları yüksək məvaciblər təhsilə xərclənmiş vəsaiti
ödəmək imkanı yaradır.
ABŞ-ın ən məşhur tibb məktəbləri arasında Oreqon Tibb və
Elm Universiteti (Oregon Health & Science University),
Miçiqan Dövlət Universiteti Osteopatik Tibb Kolleci
(Mich. State U. College. of Osteopathic Medicine),
Minnesota Universiteti (University of Minnesota), Con
Hopkins Universiteti (Johns Hopkins University),
Kolumbiya Universiteti Terapiya və Cərrahiyyə Kolleci
(Columbia U. College of Physicians and Surgeons) və
digər tədris ocaqlarının adlarını çəkmək olar.
Amerika ali təhsilindən danışarkən biznes təhsilini qeyd
etməmək mümkün deyil. Belə ki, dünyada ilk biznes
məktəbi - Tak Biznes Məktəbi (TuckTs School of Business)
məhz ABŞ-da yaradılıb. Bu gün dünyanın aparıcı biznes
məktəblərinin təxminən 60 faizi Amerikadadır. Bu ölkədə
alınmış MBA (Master of Business Administration) diplomu
bütün dünyada gələcək uğurlu karyeranın zəmanəti hesab
edilir.
ABŞ-da 1500-dən artıq təhsil müəssisəsi MBA proqramları
təklif edir. Amerikanın ən məşhur biznes-proqramlarına
marketinq, maliyyə, beynəlxalq və İnternet biznesi,
sahibkarlıq, pərakəndə satış və digər sahələr üzrə
proqramlar aiddir. ABŞ biznes-məktəblərində təhsil iki
il davam edir. Təhsil haqqı ildə təxminən 50 min
dollardır. Amerika biznes məktəbinə daxil olan hər kəs
qəbul komissiyasına təhsil haqqını ödəmə qabiliyyətinin
olması ilə bağlı zəmanət təqdim etməlidir.
İlk MBA məktəbləri olan Harvard, Stenford və Barton
məktəbləri uzun illərdir ki, dünya universitetlərinin
reytinq siyahısında ilk üç pilləni tuturlar. Bəzən onlar
reytinq siyahısında bir-birini əvəz edirlər.
Onu da qeyd edək ki, ABŞ-da 16-24 yaşlılar arasında
təhsilini yarımçıq qoyanlar 2009-cu ildə 8,1 faizə qədər
azalıb. Tələbələr arasında qızların sayı (10,9 milyon)
oğlanlardan (8,3 milyon) çoxdur. Bütün tələbələrin 11,9
milyonu əyani təhsil, 7,2 milyonu isə qiyabi təhsil
alır.
Əcnəbi tələbələr
ABŞ universitet və kolleclərdə təhsil alan əcnəbi
tələbələrin sayına görə dünya lideridir. Tələbələrin
Amerikanı seçməsinin bir sıra səbəbləri var. Amerikada
geniş ixtisas seçimi və güclü elmi-tədris bazası
mövcuddur. Amerika universitetləri sadəcə ali təhsil
müəssisələri deyil. Onların hər biri elmin müxtəlif
sahələri üzrə qabaqcıl tədqiqatların aparıldığı və
kəşflərin edildiyi mərkəzlərdir.
ABŞ Dövlət Departamentinin Təhsil və Mədəniyyət İşləri
üzrə Bürosunun dəstəyi ilə Beynəlxalq Təhsil
İnstitutunun (Institute of International Education,
IIE) hazırladığı illik hesabatına əsasən 2009-2010-cu
tədris ilində ABŞ universitetlərinə 202 mindən çox
əcnəbi tələbə qəbul olunub. Ümumilikdə, 2009-2010-cu
tədris ilində ABŞ universitetlərində 700 minə yaxın
əcnəbi tələbə təhsil alıb ki, bu da 2008-2009-cu ilin
tədris ili ilə müqayisədə 2,9 faiz çoxdur.
Beynəlxalq Təhsil İnstitutunun (Institute of
International Education, IIE) məlumatına görə,
2008-2009-cu tədris ilində Amerikadan olan 260 mindən
artıq tələbə xarici ölkələrdə təhsil alıb. Bu ölkələr
arasında liderliyi Böyük Britaniya (12 faiz), İtaliya
(10,5 faiz), İspaniya (9,3 faiz), Fransa (6,5 faiz) və
Çin (5,3 faiz) tutur. Xarici dövlətlərdə oxuyan
amerikalılar əsasən sosial elmlərə, biznes və idarəetmə,
humanitar, tətbiqi incəsənət, rəssamlıq, fizika və yer
haqqında elmlərə üstünlük verirlər.
Təhsil və yaşayış haqqı
ABŞ universitetlərində təhsil haqqı bir sıra meyarlardan
asılıdır. Bu baxımdan təhsil ocağının statusu (dövlət və
ya özəl, kollec və ya universitet), nüfuzu və konkret
fakültə əsas götürülür. Ən aşağı qiymətlər dövlət
kollecləri və universitetlərindədir. İlk ildə təhsilin
məbləği orta hesabla 7 min, ikinci il 9-10 min ABŞ
dolları ola bilər. Məsələn, Berkli Universiteti kifayət
qədər tanınsa da, burada təhsil haqqı ildə təxminən
14-20 min dollar təşkil edir. Özəl ali təhsil
müəssisələrində isə (məsələn, Stenford və ya Harvard
universitetlərində) qiymətlər 30 min dollardan
(qiymətlər tədris ilinə görə fərqlənə bilər) başlayır.
Texniki ixtisaslar bahalı laboratoriya avadanlıqlarından
istifadəni nəzərdə tutduğu üçün humanitar elmlərə
nisbətən daha çox xərc tələb edir. Qeyd etdiyimiz kimi,
Amerikada ən yüksək təhsil haqqı tibb ixtisası üzrədir.
Yaşayış qiymətləri isə universitetin yerləşdiyi ərazidən
asılıdır. Həyat səviyyəsinə görə ölkənin ən bahalı
şəhərləri Nyu-York, Los-Anceles və Çikaqodur. Ən ucuz
yaşayış ölkənin kiçik əyalət şəhərlərindədir.
Tələbələrin xərclərinin əsas hissəsini yaşayış xərcləri
təşkil edir. Universitet kampusundakı yataqxanalardakı
otaqlarda qalmaq ildə 5-12 min dollara (universitetin
yerləşdiyi ərazidən asılı olaraq) başa gəlir.
Təqaüd proqramları
ABŞ hökuməti Amerikada təhsil almaq istəyən əcnəbi
tələbələr üçün xeyli sayda təqaüd təklif edir. Onların
böyük hissəsi magistr və doktor proqramlarının
iştirakçıları üçün nəzərdə tutulub. Lakin bakalavrlar
üçün də təqaüdlər mövcuddur.
Qlobal Bakalavr Mübadiləsi Proqramı (UGRAD) çərçivəsində
təqaüd I-III kurs tələbələrinə verilir. Bu, 1 və ya 2 il
ərzində kənd təsərrüfatı, biznes, informatika,
pedaqogika, iqtisadiyyat, beynəlxalq əlaqələr və digər
istiqamətlər üzrə təhsil almaq imkanı yaradır.
Fulbrayt Proqramı (Fulbright Program) çərçivəsində
magistraturada təhsil üçün incəsənət, humanitar və
ictimai elmlər, texniki və təbiət elmləri, eləcə də ABŞ
tarixi, hüquq, jurnalistika, psixologiya,
kinematoqrafiya, teatr və incəsənət, sosiologiya,
memarlıq və digər sahələr üzrə təqaüd ayrılır. Eləcə də
bu proqram çərçivəsində Amerika universitetlərində
magistr (MA- Master of Arts) dərəcəsinin alınması üzrə
ikiillik qrantlar təklif edilir. Bundan əlavə, proqram
Amerika universitetlərində və arxivlərində namizədlik
dissertasiyası üçün material toplamaq məqsədilə
elmi-tədqiqat işləri aparmağa birillik qrantlar ayırır.
Fulbrayt Proqramı üzrə təqaüdlər Azərbaycan vətəndaşları
üçün də verilir. Bu proqram üzrə təqaüdlərin verilməsi
açıq müsabiqə yolu ilə ABŞ-ın Azərbaycandakı səfirliyi
tərəfindən hər tədris ilində həyata keçirilir. Ali
təhsili (ən azı bakalavr dərəcəsi) olan, ingilis dilini
bilən Azərbaycan vətəndaşları bu proqrama qoşulmaq üçün
ərizə verə bilərlər.
ABŞ Konqresi tərəfindən 1992-ci ildə təsis edilmiş
Edmund S.Maski Magistr Proqramının (Edmund S.Muskie
Graduate Fellowship Program) məqsədi Avrasiya ərazisində
iqtisadiyyatın və demokratiyanın inkişafına yardım
göstərməkdir. Bu, ABŞ Dövlət Departamentinin Təhsil və
Mədəniyyət İşləri üzrə Bürosunun proqramı olsa da, IREX
tərəfindən həyata keçirilir. Proqram Azərbaycan, Rusiya,
Gürcüstan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Moldova, Tacikistan,
Türkmənistan, Özbəkistan və Ukraynadan olan aspirantlara
və mütəxəssislərə ABŞ-da 1 il dərəcəsiz, 1 və ya 2 il
müddətində isə dərəcə almaq üçün təhsil təklif edir.
1998-2008-ci illər ərzində təqribən 280-ə yaxın
azərbaycanlı gənc bu proqramda iştirak edib. Proqram
iştirakçıları magistr dərəcəsi almaqla yanaşı,
bitirdikləri universitetdə ixtisasları üzrə 12 həftəlik
təcrübə keçmək imkanı da qazanırlar. Ali təhsili (ən azı
bakalavr dərəcəsi) olan, ingilis dilini bilən və biznes
idarəçiliyi, iqtisadiyyat, hüquq, ictimai idarəetmə,
ictimai siyasət, ətraf mühit, beynəlxalq əlaqələr,
kitabxanaçılıq, təhsil və jurnalistika ixtisaslarından
birinə yiyələnmək istəyən istənilən Azərbaycan vətəndaşı
proqram üzrə təqaüd almaq üçün müraciət edə bilər.
Gənc Müəllimlərin İnkişafı Proqramı (JFDP) gənc ali
məktəb müəllimləri üçün nəzərdə tutulur. Bu layihə
tədris proqramlarının hazırlanması və tədris
metodikasının təkmilləşdirilməsi sahələrini əhatə edir.
Həmin proqram çərçivəsində müəllimlər ABŞ və
Azərbaycanın ali məktəbləri ilə sıx əməkdaşlıq əlaqələri
yaradırlar. Birillik akademik proqramda 2 aylıq
stajkeçmə də nəzərdə tutulur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu
proqram elmi dərəcə alınmasını nəzərdə tutmur.
1999-2007-ci illərdə Azərbaycandan 35 nəfər bu proqramda
iştirak edib.
Bunlardan əlavə, Amerikada hər universitetin öz təqaüd
proqramı mövcuddur. Bir çox hallarda onlar əcnəbi
tələbələrə də şamil edilir. Bəzən təhsildə və ya idmanda
yüksək göstəricilər qazanmaq təqaüd almaq üçün əsas ola
bilər. Adətən, bu cür təqaüdlərin məbləği yüksək olmur
və təhsil xərclərinin yalnız bir qismini ödəyir.
Rusiyada ali təhsil
 Keçmiş
SSRİ-nin varisi olan Rusiya Federasiyası Boloniya
prosesinə ilk qoşulan ölkələrdəndir.
Ali təhsil
Rusiyada ali təhsil iki pilləyə bölünür: bakalavriat və
magistratura. Ali təhsil proqramlarının normativ
müddətləri aşağıdakı kimidir:
- bakalavr dərəcəsi almaq üçün təhsilin əyani forması
üzrə bakalavriat proqramı - 4 il;
- mütəxəssis dərəcəsi almaq üçün əyani forma üzrə
mütəxəssis hazırlığı proqramı - 5 ildən az olmamaqla;
- təhsilin əyani forması üzrə magistr dərəcəsi almaq
üçün magistr proqramı - 2 il;
- elmi pedaqoji kadrların aspiranturaya (adyunktura)
hazırlığı proqramı - 3 ildən artıq olmamaqla.
Ali təhsilin tədris proqramını uğurla mənimsəmiş və
yekun attestasiyadan keçmiş şəxslərə müvafiq qaydada ali
təhsil təsnifatları (akademik dərəcələr) verilir.
Bakalavriat proqramını mənimsəyənlərə - bakalavr,
mütəxəssis hazırlığı proqramını başa vuranlara
mütəxəssis, magistratura proqramını mənimsəyənlərə
magistr, elmi pedaqoji kadrların aspirantura
(adyunktura) hazırlıq proqramını keçənlərə ali məktəb
müəllimi və ya tədqiqatçı, dissertasiya müdafiə etmiş
şəxslərə isə elmlər namizədi diplomu verilir.
Rusiya hökuməti son illər ali təhsilin inkişaf
etdirilməsinə xidmət edən müvafiq dəstək proqramlarının
maliyyələşdirilməsi üzrə bir sıra qərarlar qəbul edib.
Bu proqramlar çərçivəsində ayrılmış vəsaitlər istedadlı
uşaqların dəstəklənməsinə, elmi-tədqiqat institutları
yanında distant məktəblərin və federal universitetlərdə
istedadlı gənclərin inkişafı mərkəzlərinin yaradılmasına
sərf olunur. Bundan əlavə, federal universitetlərin
maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılması məsələləri də
diqqət mərkəzində saxlanılır.
2010-cu ildə ali təhsil müəssisələrində innovativ
infrastrukturun dəstəklənməsi məqsədilə dövlət proqramı
qəbul olunub. Bu proqram ali məktəblərdə innovativ
mühitin formalaşmasını, təhsil ocaqları ilə sənaye
müəssisələri arasında qarşılıqlı əlaqənin inkişaf
etdirilməsini nəzərdə tutur.
Xarici ölkələrin tanınmış mütəxəssislərinin Rusiyaya
dəvət olunması ali məktəblərə dövlət dəstəyinin bariz
nümunəsidir. 2010-cu ildə Rusiya hökuməti "Aparıcı
alimlərin Rusiya ali təhsilinə cəlb olunması tədbirləri
barədə" qərar qəbul edib. Qərara müvafiq olaraq dövlət
büdcəsindən bu tədbirlər üçün 2010-cu ildə 3 milyard
rubl, 2011-ci ildə 5 milyard rubl, 2012-ci ildə isə 4
milyard rubl ayrılıb. Ayrılmış qrantlar müsabiqə
əsasında hər bir elmi-tədqiqat işinə görə 150 milyon
rubl həcmində müəyyənləşdirilib. Rusiya hökuməti yanında
fəaliyyət göstərən qrantlar üzrə Şura bu vəsaitlərin
ayrılması barədə yekun qərar verir və dövlət dəstəyi
göstəriləcək elmi-tədqiqat sahələrinin adlarını da
müəyyən edir. Dövlət dəstəyi göstərilən elmi-tədqiqat
sahələri sırasına astronomiya və astrofizika, atom
energetikası və nüvə texnologiyası, biologiya,
biotexnologiya, hesablama maşınları və informasiya
texnologiyaları, riyaziyyat, maşınqayırma, tibbi elmlər
və texnologiya, kosmik tədqiqatlar və texnologiyalar,
mexanika və idarəetmə prosesləri, nanotexnologiya, Yer
haqqında elm, materiallar haqqında elm, psixologiya,
koqnitiv araşdırmalar, radioelektronika, tikinti və
arxitektura, fizika, kimya, ekologiya, iqtisadiyyat,
beynəlxalq tədqiqatlar, sosiologiya, energetika və digər
istiqamətlərə aid tədqiqatlar daxildir.
Keyfiyyətin aşağı olması Rusiya ali təhsilinin başlıca
problemlərindəndir. Gənclərin 80 faizdən çoxunun ali
təhsil almasına baxmayaraq, ölkədə mütəxəssis
çatışmazlığı hiss edilir, savadlı hüquqşünaslar,
iqtisadçılar və digər mütəxəssislər çatışmır.
Ali təhsildəki digər problemin isə orta təhsildən irəli
gəldiyinə dair fikirlər səsləndirilir. Artıq Rusiyada
orta təhsil müddətinin 12 ilə qaldırılması barədə
müzakirələr aparılır. Bildirilir ki, universitetlərin
birinci kurs tələbələrinə hələ orta məktəblərdə
öyrənməli olduqları biliklər tədris olunur.
Eləcə də məktəbəqədər təhsilə diqqətin artırılması,
uşaqların bağçalara cəlb olunma faizinin yüksəldilməsi
məsələləri ətrafında müzakirələr aparılır.
Universitetlər
Rusiyada həm dövlət və həm də özəl ali təhsil
müəssisələri mövcuddur. Ali məktəblərin filialları və
müxtəlif regionlarda nümayəndəlikləri də fəaliyyət
göstərir. Hər bir ali təhsil müəssisəsi muxtariyyət
hüququna malikdir.
Ali məktəblər müvafiq qaydalara uyğun olaraq
akkreditasiyadan (akkreditasiya ali məktəbə bir qayda
olaraq attestasiyadan sonra verilir) keçməlidirlər. Ali
təhsil müddəti, bir qayda olaraq, 4 ildən 6 ilə kimi
davam edir. Ali təhsil əyani, axşam (əyani-qiyabi) və
qiyabi formada həyata keçirilir.
Rusiya Federasiyasında ali təhsil müəssisələrinin
aşağıdakı növləri mövcuddur:
Federal universitetlər federal dairələrin ərazilərində
fəaliyyət göstərən aparıcı ali təhsil müəssisələri, elm
və təhsil mərkəzləridir. Artıq Rusiyada 14-ə qədər
federal universitet fəaliyyət göstərir.
Universitetlər müxtəlif sahələri əha
tə edən zəngin tədris proqramlarına malik çoxprofilli
təhsil müəssisələridir. Universitetlər unikal elm-təhsil
kompleksi kimi xüsusi hüquqi statusa malikdirlər.
Universitetlər arasında yüksək nüfuza malik, Rusiya
cəmiyyətinin inkişafında xüsusi əhəmiyyət kəsb edən iki
ali təhsil müəssisəsinin - Moskva Dövlət Universiteti və
Sankt-Peterburq Dövlət Universitetinin adlarını xüsusi
qeyd etmək lazımdır.
Rusiyanın aparıcı və ən böyük ali məktəbi, milli elm və
mədəniyyət mərkəzi olan Moskva Dövlət Universitetinin
(MDU) tərkibində 9 elmi-tədqiqat institutu fəaliyyət
göstərir. MDU-da 40 fakültə və 300-dən artıq kafedra
var. Universitetdə 31 mindən artıq tələbə və 7 minə
yaxın aspirant təhsil alır. Fakültə və elmi-tədqiqat
mərkəzlərində 4 mindən artıq professor və müəllim, 5
minə yaxın elmi işçi çalışır. Universitetin sərəncamında
ümumi sahəsi 1 milyon kvadratmetr olan 600-dən artıq
bina və tikili var. MDU yalnız Moskvada 205,7 hektar
ərazini əhatə edir. 1997-ci ildə MDU-nun Sevastopolda
(Ukrayna), 2000-ci ildə Astanada (Qazaxıstan), 2006-cı
ildə Daşkənddə (Özbəkistan), 2009-cu ildə isə Bakıda və
Düşənbədə (Tacikistan) filialları açılıb.
MDU-nun elmi kitabxanası ölkənin ən zəngin kitabxanası
hesab olunur. Burada müxtəlif sahələrə aid həm rus, həm
də xarici dillərdə əksər ədəbiyyatlar cəmləşib. MDU-nun
nəzdində 1963-cü ildən ixtisaslaşmış elm-tədris
mərkəzi-internat-məktəb fəaliyyət göstərir. Bu məktəb
ölkənin ən perspektivli təhsil müəssisələrindən biri
hesab olunur.
"World Reputation Rankings" jurnalının dünya
universitetlərinin reytinq cədvəlində Rusiya ali
məktəblərindən yalnız Moskva Dövlət Universiteti yer
alıb. Jurnalın 2010-cu il üzrə tərtib etdiyi reytinq
cədvəlində MDU 33-cü yerdə qərarlaşıb.
1724-cü ildə əsası qoyulmuş Sankt-Peterburq Dövlət
Universiteti Rusiya ali təhsil müəssisələrinin flaqmanı
hesab olunur. Universitet 290 illik fəaliyyəti ərzində
ali təhsil sahəsində zəngin ənənələri ilə tanınıb,
Rusiya elminin, təhsilinin inkişafına layiqli töhfələr
verib. Hazırda universitetdə 32000-dən çox tələbə 20
fakültədə 323-dən çox ixtisasa yiyələnir.
Sankt-Peterburq Dövlət Universitetində çalışanların
ümumi sayı 14000 nəfərdən çoxdur. Təhsil ocağının
professor-müəllim heyəti içərisində tanınmış
akademiklər, elm adamları da az deyil. Kifayət qədər
tanınmış məzunları olan universitetdə V.İ.Lenin,
V.V.Putin, D.A.Medvedev və başqa məşhurlar təhsil alıb.
Səhifəni hazırladı:
Yusif ƏLİYEV |
