Həyatın mənası çox və yaxud az yaşamaqdan ibarət deyil.
Onun əsas mənası bu həyatda öz yerini tutmaq, mövqeyini
müəyyən etmək, ləyaqət göstərmək və başqaları üçün
nümunə olmaqdır.
Heydər ƏLİYEV,
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri
"Həqiqi
dahi o insandır ki, ürəyi hamı üçün döyünür". Dünya
şöhrətli fransız yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Romen
Rollanın bu müdrik fikri müstəqil Azərbaycan dövlətinin
qurucusu, dünya azərbaycanlılarının fəxri və ümummilli
lideri, böyük siyasətçi və mütəfəkkir Heydər Əliyevin
həyat idealını çox dəqiq ifadə edir. Anadan olmasının 91
illik yubileyini hədsiz qürur hissi ilə qeyd etdiyimiz
qüdrətli dövlət xadimi Heydər Əliyevin ömür yolu nəcib
məqsədlərə, işıqlı ideallara, Vətənə və millətə
təmənnasız olaraq sədaqətlə xidmətin parlaq nümunəsidir.
Azərbaycanın xalqımıza şərəf və başucalığı gətirən
müasir tarixinin zəfər salnaməsinin yaradılmasında böyük
rəhbərimizin ölçüyəgəlməz xidmətləri danılmaz və
unudulmaz həqiqətdir. Fövqəladə idarəetmə məharətinə,
heyrətamiz siyasətçi istedadına, yenilməz qətiyyətinə və
sarsılmaz iradəsinə, ən çıxılmaz vəziyyətlərdə belə
konstruktiv müdrik qərarlar qəbul etmək bacarığına görə
Heydər Əliyevin adı dünyanın ən məşhur şəxsiyyətləri ilə
bir sırada çəkilir. XX əsr Azərbaycan tarixinin bütöv
bir qərinəsi - 30 ildən artıq dövrü məhz ulu öndər
Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. XX əsrin ən parlaq
simalarından və nadir şəxsiyyətlərindən olan Heydər
Əliyev şərəfli həyat və fəaliyyəti ilə xalqımızın
simvolu səviyyəsinə yüksəlmişdir. O, qədirbilən
xalqımızın, eləcə də onunla birlikdə çalışmış və
ünsiyyətdə olmuş digər ölkələrin dövlət rəhbərlərinin,
habelə sadə vətəndaşlarının yaddaşında xariqələr
yaratmağa, siyasi uzaqgörənliyi ilə zəmanəsinin fövqündə
durmağa qadir dahi insan olaraq əbədiyyət qazanmışdır.
Heydər Əliyev şəxsiyyəti və müdrikliyi dünyada çox
insanları heyran etmişdir. Görkəmli ABŞ siyasətçisi
Zbiqnev Bzejinski onu beynəlxalq səviyyəli, qətiyyətli,
uzaqgörən dövlət xadimi, tarixi əhəmiyyətli lider,
Rusiya prezidenti Vladimir Putin "siyasət nəhəngi",
ABŞ-ın sabiq prezidenti Corc Buş "Cənubi Qafqazda ən
əsas şəxsiyyət", böyük gürcü rəssamı Zurab Sereteli
"dünya vətəndaşı", Rusiya siyasi xadimi Yevgeni Primakov
"tarix yaradan insan" kimi yüksək qiymətləndirmişlər.
Qardaş Türkiyənin sabiq prezidenti Əhməd Necdət Sezər
yazırdı ki, "Heydər Əliyevi şəxsən tanıdığıma görə böyük
şərəf və xoşbəxtlik hissləri keçirirəm". Sovet İttifaqı
Qəhrəmanı, dövlət xadimi Boris Qromov qeyd etmişdi ki,
"Şübhə yoxdur, Heydər Əliyevin adı vətənimizin tarixinə
qızıl hərflərlə yazılacaqdır". Bu isə tanınmış siyasətçi
Kirşan İlyumjinovun fikridir: "Bütün postsovet məkanında
müasir siyasətçilərin bütöv bir nəslinin
yetişdirilməsində Heydər Əlirza oğlunun xidməti
misilsizdir". Vaxtilə ulu öndərlə tanış olmuş Klivlend
klinikası təhlükəsizlik xidmətinin rəisi yazmışdı ki,
"Ona yaxın olmaq möcüzə idi. Həyatda yalnız bircə dəfə
baş verə biləcək möcüzə!".
Bu gün hər bir Azərbaycan vətəndaşının qəlbində
ümummilli liderimizin ölməz işıqlı obrazı yaşayır. Zaman
ötdükcə Heydər Əliyev dühasının əzəməti daha aydın hiss
olunmaqdadır. Təsadüfi deyil ki, bu gün dünyanın siyasət
aləmində Heydər Əliyev fenomeni hərtərəfli öyrənilməli
və bəhrələnməli məktəb kimi qəbul edilir.
Ulu öndər şərəfli həyat və fəaliyyətinin bütün
dövrlərində möhtəşəm quruculuğun, sosial-iqtisadi
inkişafın, ictimai-siyasi sabitliyin, əmin-amanlığın,
dövlətçiliyin təminatçısı olmuş, ən ağır vaxtlarda
xalqımız və dövlətimizin mənafeyi naminə xilaskarlıq
missiyasını yerinə yetirmişdir. Onun Azərbaycanda siyasi
hakimiyyətdə olduğu ilk dövrü əhatə edən 1969-1982-ci
illər ölkəmizin müasir tarixinin şanlı səhifələri,
intibah dövrü kimi qiymətləndirilir. O vaxtlar tənəzzül
və durğunluq burulğanında qalmış, nəinki xarici
dövlətlərdə, hətta keçmiş Sovetlər Birliyinin hüdudları
daxilində yaxşı tanınmayan, "imzalar içində imzası
olmayan" Azərbaycanın qısa zamanda sosial-iqtisadi
inkişaf baxımından qabaqcıllar sırasına çıxması,
adlı-sanlı respublika imici qazanması birmənalı şəkildə
Heydər Əliyevin idarəetmə istedadının, onun qibtəolunası
təşkilatçılıq bacarığının, tükənməz yaradıcılıq əzminin
məntiqi nəticəsi idi.
Ötən əsrin 80-ci illərində ulu öndərin keçmiş SSRİ
rəhbərliyinə dəvət olunması, 5 il ərzində qüdrətli bir
dövlətin ən strateji fəaliyyət sahələrinə, o cümlədən
təhsil sahəsinə rəhbərlik etməsi hər bir
azərbaycanlının, hər bir türk əsilli vətəndaşın qəlbində
hədsiz qürur və iftixar hissi doğurmaqla bərabər, Heydər
Əliyev şəxsiyyətinin, Heydər Əliyev fenomeninin dünya
miqyasında təsdiqinə təkzibedilməz parlaq nümunədir.
Bu gün Vətən və millət qarşısında öz məsuliyyətini
dərindən dərk edən hər bir soydaşımız üçün ümummilli
lider Heydər Əliyev dövlətçiliyimizin rəmzi, müstəqil
Azərbaycanın xilaskarı və qurucusu, ən böyük
azərbaycanlıdır. Azərbaycan keçən əsrin 90-cı illərinin
əvvəlində yaranmış siyasi və iqtisadi böhrandan,
başıpozuqluqdan, anarxiya və vətəndaş müharibəsi
təhlükəsindən 1993-cü ilin iyun ayında xalqın təkidli
tələbi ilə ölkəmizdə ikinci dəfə siyasi hakimiyyətə
qayıdan ulu öndərin böyük rəhbərlik təcrübəsi, yenilməz
siyasi iradəsi və qətiyyəti sayəsində xilas ola bilmiş,
dinamik inkişaf yolunda inamla irəliləməyə başlamışdır.
Məhz onun möhtəşəm fəaliyyəti nəticəsində Azərbaycan XXI
əsrə müstəqil müasir dövlət kimi qədəm qoymuşdur.
Cəmiyyətin siyasi, sosial-iqtisadi mənzərəsini dəyişmək,
insanların dünyagörüşünün, mənəviyyat və
psixologiyasının humanist və demokratik ideallara
söykənən bəşəri dəyərlər zəminində formalaşması üçün
ideoloji əsas yaratmaq, insanların qürur və istinad
mənbəyi zirvəsinə, xalqın lideri olmaq məqamına ucalmaq
yalnız ulu öndər Heydər Əliyev kimi nadir şəxsiyyətlərə
bəxş edilən xoşbəxtlikdir.
Dahi və uzaqgörən dövlət rəhbəri Heydər Əliyev
Azərbaycanda güclü iqtisadiyyatın yaradılması ilə
bərabər, cəmiyyətin tərəqqisinin əsas hərəkətverici
qüvvəsi hesab olunan təhsilin inkişafına da böyük diqqət
və müntəzəm qayğı göstərmiş, Azərbaycan təhsilinin
mütərəqqi dünya dövlətlərindəki səviyyəyə yüksəlməsi ilə
bağlı taleyüklü məsələlərin həyata keçirilməsini dövlət
siyasətinin başlıca prioriteti elan etmişdir.
İnkarolunmaz həqiqətdir ki, Azərbaycanda təhsil
islahatlarına başlanması, Dünya Bankının islahatlar
prosesinə cəlb edilməsi, islahatların hüquqi-normativ
bazasını təşkil edən direktiv sənədlərin qəbulu, təhsil
sahəsində öz həllini gözləyən problemlərin aradan
qaldırılmasına yönəlmiş bir sıra dövlət proqramlarının
təsdiqi birmənalı şəkildə ümummilli lider Heydər
Əliyevin təşəbbüsü və qətiyyətli mövqeyi sayəsində
mümkün olmuşdur.
Dünya şöhrətli dövlət xadimi, Azərbaycan xalqının milli
və mənəvi lideri Heydər Əliyevin öz həmvətənlərinə
müqəddəs əmanət qoyduğu müstəqil Azərbaycan onun ölməz
ideyalarının işığında ölkə Prezidenti cənab İlham
Əliyevin müdrik rəhbərliyi ilə gələcəyə doğru inamla
addımlayır. 2003-cü ildən bu günədək Azərbaycanın
ictimai-siyasi, sosial-iqtisadi sahələrdə əldə etdiyi
möhtəşəm uğurlar Heydər Əliyev ideallarına, ulu öndərin
siyasi kursuna sadiqliyin əyani təzahürüdür.
Şöhrəti və nüfuzu sərhəd tanımayan, əbədiyaşarlıq
zirvəsinə ucalan Heydər Əliyevin əzəmətli şəxsiyyəti,
onun Azərbaycana, doğma xalqına həsr edilmiş şərəfli
ömür yolu, mübarizə və qələbələrlə zəngin fəaliyyəti bu
günün və gələcəyin gəncləri üçün parlaq nümunə,
ibrətamiz tərbiyə məktəbidir. Ulu öndərin ölkə
vətəndaşlarına qiymətli əmanəti hesab edilən əvəzolunmaz
irsi - xarici və daxili siyasət quruculuğuna,
iqtisadiyyatın, elmin, təhsil və mədəniyyətin
inkişafına, dövlətçilik ənənələrinin qorunub
saxlanmasına və möhkəmləndirilməsinə, dövlətin
idarəolunması texnologiyalarına, cəmiyyətdə insan
amilinin və mənəvi ucalığın, Vətən təəssübünün prioritet
dəyərlər kimi qiymətləndirilməsinə həsr edilmiş proqram
istiqamətli nitq və çıxışları, müsahibələri XXI əsr
Azərbaycan vətəndaşının yetkin şəxsiyyət olaraq
formalaşması üçün daim öyrənməli zəngin xəzinədir. Dahi
rəhbərin dünyanın nüfuzlu dövlət başçıları, siyasi
xadimləri ilə keçirdiyi görüşlərdə nümayiş etdirdiyi
taktiki ustalıq, dialoq mədəniyyəti və müsahibini öz
təsir dairəsində saxlamaq istedadı isə gələcək
siyasətçilər üçün ibrətamiz ustad dərsləridir. Hazırkı
dövrdə təhsil işçiləri, bütövlükdə pedaqoji
ictimaiyyətin ən başlıca vəzifəsi gənc nəslin hər bir
nümayəndəsini dahi Heydər Əliyevin nümunəsində, onun
banisi olduğu azərbaycançılıq məfkurəsinin timsalında
tərbiyə etməkdən, ulu rəhbərin zəngin elmi-nəzəri irsini
davamlı surətdə uşaq və gənclərə öyrətmək üçün əzmlə
çalışmaqdan, bu şərəfli işi Vətən və xalq qarşısında
vətəndaşlıq borcu kimi qiymətləndirərək yerinə
yetirməkdən ibarətdir.
Bu sətirləri yazarkən ulu öndər bütün əzəməti ilə
gözlərim önündə canlandı... Doğma, qəlbləri riqqətə
gətirən bir mənzərənin sehrinə düşmüşdüm. İnsanların gur
toplaşdığı geniş və işıqlı bir salonda dahi rəhbərimiz
tribuna arxasında idi. Həmişə olduğu kimi inamlı,
qətiyyətli... Çöhrəsindən nur yağırdı. Alqış sədaları
kəsilmək bilmirdi... Budur, nüfuzedici nəzərlərlə salona
diqqət yetirdikdən sonra o, aramla nitqinə başlayır...
*
"Təhsil hər bir dövlətin, ölkənin, cəmiyyətin həyatının,
fəaliyyətinin mühüm bir sahəsidir. Cəmiyyət təhsilsiz
inkişaf edə bilməz. Təhsilsiz xalq müasir şəraitdə öz
imkanlarını həyatına sərf etmək üçün çox problemlərlə
rastlaşar. Azərbaycan xalqının gələcəyi, müstəqil
Azərbaycanın gələcəyi gənclərin bu gün aldıqları bilik,
təhsil və tərbiyədən asılıdır. Çünki hər bir xalqın
səviyyəsini onun bilik səviyyəsi müəyyən edir. Xüsusən,
aparıcı qüvvə, hər bir ölkənin, hər bir millətin aparıcı
qüvvəsi onun bilikli nümayəndələridir. Hər bir dövlət
əgər istəyirsə ki, öz ölkəsinin inkişafını təmin etsin,
öz millətinin elmini, mədəniyyətini dünya standartlarına
çatdırsın, o, mütləq hər şeydən çox təhsilə fikir
verməlidir, təhsilin inkişafına səy göstərməlidir,
təhsil üçün bütün imkanları yaratmalıdır.
*
İnsanlar həmişə elmi cəmiyyətin ali dəyəri hesab
etmişlər, ən qədim zamanlardan başlayaraq elm yüksək
qiymətləndirilib və elmi kəşflər etmiş dahilər insan
cəmiyyətinin inkişafına imkan yaratmışlar. Müasir həyat
və dünyanın gələcəyi insanlardan daha da çox bilik tələb
edir. Bilik səviyyəsinə də nail olmaq üçün təhsil daim
mövcud olmalıdır və o, ardıcıl surətdə inkişaf
etməlidir. Biz gələcəkdə Azərbaycanın təhsilinin daha da
təkmilləşməsinə, keyfiyyətinin yüksəlməsinə nail ola
biləcəyik. Gələcək bilikli, elmli insanların çiyinləri
üstündə qurulacaqdır.
*
Azərbaycan xalqı yüksək elmə, yüksək biliyə, savada
malik olan xalqdır. Bunlar hamısı uzun illər - keçmişdən
indiyə qədər Azərbaycanda yaranmış təhsil sisteminin
fəaliyyətinin əməli nəticələri, Azərbaycan
müəllimlərinin, alimlərinin gərgin fəaliyyətinin
nəticəsidir. Çoxəsrlik tariximizdə xalqımız bəşər
mədəniyyətinə, elminə böyük töhfələr vermiş, xalqımızın
içərisində böyümüş görkəmli alimlər, ixtiraçılar,
şairlər, yazıçılar dünya mədəniyyətini, elmini öz
əsərləri ilə zənginləşdirmişlər. Bu gün biz fəxr edə
bilərik ki, regionumuza mənsub olan başqa ölkələrlə
müqayisədə xalqımızın bilik, savad, elm, mədəniyyət
səviyyəsi bir çoxundan yüksəkdir. Birincisi, bu,
xalqımızın istedadlı xalq olduğunu bir daha nümayiş
etdirir, qədim dövrlərdən indiyə qədər xalqımızın içində
zəkalı, elm və təhsil ilə məşğul olan mütəfəkkir
insanların olması ilə bağlıdır. Əsrlərdən-əsrlərə
xalqımız istedadlar yetiribdir. Bu istedadlar Azərbaycan
xalqının mənəviyyatını, elmini, ədəbiyyatını,
incəsənətini yaradıb, yaşadıb, inkişaf etdiriblər. Məhz
xalqımızın istedadlarının fəaliyyəti nəticəsində və
xalqımızın mənəviyyata, mədəniyyətə xüsusi qayğısı və
münasibəti nəticəsində Azərbaycan xalqının böyük, gözəl
mədəniyyəti, böyük elmi yaranıbdır. Azərbaycanın
görkəmli elm, mədəniyyət xadimləri, incəsənət ustaları
dünya mədəniyyətinə gözəl töhfələr verib, onu
zənginləşdiriblər. Şübhəsiz ki, istedad qayğı istəyir.
Qayğı olmayanda istedad bəzən özünə yol tapa bilmir,
yaxud da ki, onun inkişaf yolu çətin olur. İstedadı
cəmiyyətə, xalqa göstərmək lazımdır, ona istedadını
inkişaf etdirmək üçün kömək etmək, istedada yol açmaq
lazımdır. Azərbaycanda uşaqların əksəriyyəti çox
istedadlıdır. Əgər valideynlər, məktəblərdə müəllimlər,
təhsil sahəsində fəaliyyət göstərən bizim
vətəndaşlarımız uşaqların tərbiyəsinə, təhsilinə qayğını
daha da artırsalar, biz gələcəkdə daha da istedadlı
Azərbaycan gənclərinə, vətəndaşlarına malik olacağıq.
*
Təhsil sahəsi müqəddəs sahədir. Çünki təhsil sahəsi
uşaqları, gəncləri hazırlayıb gələcəyə əsl vətəndaş,
yüksək səviyyəli mütəxəssis etmək üçün mövcuddur. Amma
bununla yanaşı, təhsilimizin ən böyük məqsədi Azərbaycan
vətəndaşı hazırlamaqdır, müstəqil Azərbaycan
cəmiyyətinin ləyaqətli üzvünü hazırlamaqdır. Hər bir
insan gərək eyni zamanda vətəndaş olsun. Mütləq vətəndaş
olsun! Vətəndaş sözü böyük sözdür. Vətəndaş sözü o
deməkdir ki, hər bir vətəndaş gərək dövlətinə sadiq,
millətinə sadiq, ənənələrinə sadiq, xalqına sadiq olsun.
Ona görə də orta təhsil sisteminə çox ciddi fikir vermək
lazımdır.
*
Təhsil sahəsi cəmiyyət üzvlərinin, demək olar ki, tam
əksəriyyətini həm maraqlandırır, həm də onların bu və ya
digər şəkildə iştirakını tələb edir, yaxud da iştirakı
ilə bağlıdır. Bir də ona görə ki, təhsil mürəkkəb bir
sahədir. Təhsil sahəsi nə sənayedir, nə kənd
təsərrüfatıdır, nə ticarətdir. Bu, cəmiyyətin xüsusi,
intellektual cəhətini əks etdirən bir sahədir. Belə
halda təhsil sisteminə çox diqqətli yanaşmaq lazımdır və
bu sistemə münasibət çox həssas olmalıdır. Həyat böyük
bir prosesdir. Bu prosesdə uğurla iştirak etmək üçün
insan müasir tələblərə uyğun olan təhsilə malik
olmalıdır. Təhsil də daim təkmilləşdirilməlidir. Təhsil
haqqında danışarkən istərdim ki, həm orta məktəbdə, həm
də ali məktəbdə təhsil alan gənclərimiz dünya elminin,
dünya mədəniyyətinin əldə etdiyi dəyərlərlə nəinki tanış
olsunlar, habelə onu mənimsəməyə şərait yaradılsın.
Hesab edirəm ki, cəmiyyət haradan olursa-olsun, nədən
olursa-olsun kəsib təhsilə xərcləməli, gənc nəslin
təhsilinə, müəllimə kömək etməlidir. Bu, mənim
prinsipial mövqeyimdir.
*
Təhsil sistemi Azərbaycanın gələcəyini təmin edən bir
sistemdir. Biz müstəqil dövlət olaraq özümüzün təhsil
sistemimizi istədiyimiz kimi qururuq. Bütün dünya
ölkələrinin mütərəqqi təcrübələrindən istifadə edirik.
Bizim müstəqil dövlət olmağımız, müstəqil dövlət olaraq
dünyada tanınmağımız və Dünya Birliyində yer tutmağımız
onu tələb edir ki, bizim ölkəmizin, xalqımızın bütün
sahələrdə gərək yüksək ixtisasa malik olan, dünyada
gedən elmi-texniki proseslə nəinki ayaqlaşan və bəlkə də
müəyyən istiqamətlərdə onu qabaqlayan, buna qabil ola
bilən kadr potensialı olmalıdır. Buna görə də biz,
ümumiyyətlə, təhsil sahəsinə xüsusi fikir veririk. Hesab
edirəm ki, indiyə qədər yaranmış təməlin, əsasın
üzərində Azərbaycanın təhsili, məktəbi bundan sonra daha
da təkmilləşəcək, inkişaf edəcək və Azərbaycan uşaqları,
gəncləri bu inkişaf dövrümüzdə ilbəil daha da geniş,
yüksək təhsil alacaqlar.
*
Azərbaycan Respublikasının, Azərbaycan xalqının XX əsrdə
böyük nailiyyətlərindən biri də budur ki, bizdə yaxşı
orta təhsil sistemi yaranmışdır və orta məktəblərimiz
gənclərə yaxşı təhsil verir, onları tərbiyələndirir,
gələcək müstəqil həyata hazırlayır, ali təhsil almağın
bünövrəsini qoyur. Ümumi təhsil xalqın mentalitetidir,
dünya xalqları ilə müqayisə olunacağı səviyyədir. İndi
dünyaya gələn körpələr, birinci sinfə qədəm qoyan
uşaqlar, bu gün yuxarı siniflərə girən şagirdlər, ali
məktəblərə daxil olan gənclər təhsil, bilik
almalıdırlar, müstəqil Azərbaycan Respublikasının bu
gününü, gələcəyini təmin etmək üçün, gələcəkdə
respublikamızı inkişaf etmiş bir ölkəyə çevirmək üçün
təhsil almalıdırlar, bilik toplamalıdırlar, özlərini
cəmiyyətdə fəaliyyətə hazırlamalıdırlar.
*
Bizim uşaqlarımız, gənclərimiz hər bir fənni
bilməlidirlər və xüsusən, o fənlərdə ki, ixtisaslaşmaq
istəyir, - onu daha da yaxşı bilməlidirlər. Biri istəyir
riyaziyyatçı olsun, biri istəyir fizik olsun, biri
istəyir geoloq olsun, biri istəyir hüquqşünas olsun. Qoy
olsun. Ancaq orta məktəblər üçün bizim bir neçə
şərtlərimiz vardır, onları həyata keçirməlidirlər. Ana
dilini bilməlidirlər, ədəbiyyatımızı bilməlidirlər,
bizim tariximizi bilməlidirlər, bizim mədəniyyətimizi
bilməlidirlər. İndi biz Azərbaycanda məhdudiyyət
qoymuruq. Rusdilli məktəblər var və qarışıq -
rus-Azərbaycan dilli məktəblər vardır. Gürcülər yaşayan
yerdə gürcü dilli məktəblər vardır. Başqa dillərdə olan
bütün bu məktəblərdə, yaxud ola bilər, başqa dillərdə də
məktəblər yaransın - bunların hamısında Azərbaycanın
tarixi, Azərbaycanın ədəbiyyatı, Azərbaycanın
mədəniyyəti tədris olunmalıdır. Bu, mütləq lazımdır.
*
Ümumi təhsilimizdə, yəni məktəblərimizdə bütün dərslər,
bütün fənlər bizim bu günümüzə və gələcəyimizə həsr
olunmalıdır. İnsan təhsilinin əsasını orta məktəbdə
alır. Ona görə də bütün təhsil sistemində orta məktəb,
orta ixtisas məktəbi, yaxud da ki, orta təhsil məktəbi -
bunlar xüsusi yer tutmalıdır. Əgər bu 11 il müddətində
uşaq birinci sinifdən başlayaraq sona qədər köklü təhsil
almasa, yaxşı hazırlaşmasa, o, nəinki gedib universitetə
imtahan verə bilməz - heç lazım deyil ki, hər bir orta
təhsil alan getsin universitetə imtahan versin. Bu,
mümkün də deyildir. Bu, keçmişdə də mümkün olmayıbdır,
bu gün də mümkün deyildir, - ancaq ola bilər, ondan
sonra gedib universitetdə ali təhsil almasa da, amma
həyatda yaşayacaqdır, həyatda fəaliyyət göstərəcəkdir,
cəmiyyətdə olacaqdır. Əgər onun fundamental, köklü orta
təhsili varsa, o, cəmiyyətdə özünə yer tapacaq,
çalışacaq, özünü, ailəsini yaşadacaqdır. Amma ən vacibi
də odur ki, cəmiyyətimizin şüurlu üzvü olacaqdır.
*
Hər bir insan üçün həyat anadan doğulduğu gündən
başlayırsa, insanın şüurlu həyatı, onun gələcəyi, onun
cəmiyyətdə özünə yer tutması məktəbdən başlayır.
Məktəbimiz təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanunlarını
yaxşı başa düşən, yaradıcı təfəkkür vərdişləri olan
bilikli adamlar hazırlamalıdır. Bu gün faktların müəyyən
məcmusunun şagirdlər tərəfindən mənimsənilməsi ilə
kifayətlənmək olmaz. Şagirdlərə öz biliklərini müstəqil
surətdə artırmaq, elmi informasiyanın sürətli axınından
baş çıxarmaq vərdişi aşılanmalıdır.
*
Məktəb həyatı təkcə təhsil vermir, eyni zamanda bu,
yüksək tərbiyə ocağıdır. Bu, eyni zamanda uşağı, gənci
müstəqil həyata hazırlayan bir səviyyədir. Məktəb elə
bir prosesdir, orqanizmdir ki, burada hamı - şagird də,
tələbə də, müəllim də, bütün kollektiv də inkişafdadır.
Məktəbdə insanın dünyagörüşünün bünövrəsi qoyulur, onun
xarakteri formalaşır, ideya dayaqlarının, mənəvi və
əxlaqi dayaqların təməli yaradılır. Məktəbin təsiri
altında əqidəliliyi, əməyə məhəbbət, yüksək mənəviyyat
və humanizm, vətənpərvərlik və beynəlmiləlçilik kimi
zəruri keyfiyyətləri tərbiyə edilir. Məktəbdə insanın
baxışları, arzu və istəkləri formalaşır, onun rəhbər
tutduğu mənəvi meyarlar bir çox cəhətdən müəyyənləşir.
Məktəb gənc şəxsiyyətin bir vətəndaş kimi təşəkkülündə,
gənclərin vətənpərvərlik tərbiyəsində böyük rol oynayır.
Məktəbdə vətənpərvərlik tərbiyəsi işini daim
təkmilləşdirmək, onun forma və metodlarının
rəngarəngliyinə çalışmaq, yüksək səmərəliliyinə nail
olmaq lazımdır. Hər bir gənc vətəndaş öz ölkəsinin
alovlu vətənpərvəri olmalıdır.
*
Çox uzun bir müddət ərzində məktəbin işinə yalnız bir
göstəriciyə, əsas hesab edilən göstəriciyə görə qiymət
verilirdi: məktəbin nə qədər məzunu tələbə olmuş, ali
məktəb diplomu almışdır. Bu nöqteyi-nəzəri dəyişdirmək
vaxtı gəlib çatmışdır. Bilikli, bacarıqlı, əməksevər
adamlar yetişdirmək məktəbin ən birinci borcudur. Məzun
əməyə hazırdırmı - bu gün məktəbin işinin, bütün xalq
maarifi sisteminin səmərəliliyi bax bu meyarla müəyyən
edilir.
*
Məktəb ailə ilə qarşılıqlı münasibətlərdə prinsipial,
pedaqoji cəhətdən düzgün mövqe tutmalıdır. Nail olmaq
lazımdır ki, hər bir pedaqoji kollektivdə şagirdlər
üçün, onların valideynləri üçün, geniş ictimaiyyət üçün
yüksək ideyalılıq, əxlaqi prinsiplərə sədaqət, yüksək
tələbkarlıq və prinsipiallıq nümunəsi olsun. Pedaqoji
kollektivdəki mənəvi iqlim məktəblilərin əxlaq
tərbiyəsinin səmərəliliyi üçün çox mühüm şərtdir.
Məktəblə ailənin sıx, qarşılıqlı əlaqəsi olmadan
mükəmməl tərbiyə ola bilməz, çünki bu proses kompleks
prosesdir və onun səmərəliliyini valideynlərlə
pedaqoqların birgə səyi ilə yüksəltmək lazımdır.
Şagirdlərin valideynləri və ailələri ilə məktəbin
əlaqəsi hər vasitə ilə möhkəmləndirilməlidir. Məktəb
evdə uşağın hansı şəraitdə böyüdüyünü və tərbiyə
edildiyini yaxşı bilməli, ailədə tərbiyə prosesinə təsir
göstərməyin yeni formalarını axtarmalı, pedaqoji
biliklərin əsaslarını valideynlərə öyrətməlidir. Məhz
müəllim müəyyən mərhələdə tərbiyə sahəsində hansı
vəzifəni yerinə yetirmək lazım gəldiyini
müəyyənləşdirməli, valideynlərə kömək etməli, uşağın
şəxsiyyətinin formalaşdırılmasına düzgün təsir göstərmək
yollarını onlara öyrətməlidir. Məktəb hər bir şagirdə
tələbkarlıqla və obyektiv yanaşmalı, hər yerdə -
davranışda da, geyimdə də, əyləncədə də təvazökar olmağı
öyrətməlidir. Məktəb bunu uşaqlara, lazım gəlsə, hətta
valideynlərə də öyrətməlidir. Valideynlər yaxşı başa
düşməlidirlər ki, uşaqların tərbiyəsi heç də ailənin
daxili işi, hər kəsin şəxsi işi deyildir. Bu, vətəndaşın
Konstitusiyadan irəli gələn vəzifəsidir, cəmiyyət
qarşısında borcudur və hər bir valideyn məsuliyyətini
tamamilə dərk edərək öz borcunu yerinə yetirməlidir.
*
Azərbaycanın suverenliyi, bütövlüyü və bölünməzliyi,
ölkəmizin bütün vətəndaşlarının mənsub olduğu Azərbaycan
xalqı, azərbaycançılıq, ölkəmizin dövlət dili olan
Azərbaycan dili, xalqımızın tarix boyu yaratdığı
milli-mənəvi dəyərlərimiz, xalqımızın milli əxlaqi
mentaliteti, ümumbəşəri dəyərlər və bütün bu dəyərlərin
sintezi, respublikamızın ilk demokratik konstitusiyası,
bu konstitusiyada hər bir vətəndaş üçün vəzifələr,
vətəndaşlarımızın hüquqları, təminatları, Azərbaycanın
milli bayrağı, gerbi, himni - bütün bunlar, mənim
fikrimcə, müstəqil Azərbaycanın milli ideologiyasının
əsasını təşkil edən prinsiplərdir. Gənclərimizi təhsil,
tərbiyə sahəsində, ailə həyatında bu prinsiplər əsasında
formalaşdırmaq, inkişaf etdirmək və fəaliyyətə cəlb
etmək lazımdır. Konstitusiyanı öyrənmək lazımdır,
Konstitusiyanı dərk etmək lazımdır. Konstitusiyanın
maddələrini, xüsusən vətəndaşların vəzifələrinə aid
olan, vətəndaşların hüquqlarına aid olan maddələrini
vətəndaş bilməlidir, bizim gənc vətəndaş bilməlidir və
ona riayət etməlidir. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini
təmsil edən Azərbaycan bayrağına münasibət, onun
müqəddəsliyi hər bir cocuqda, yeniyetmədə daxildən
olmalıdır. Azərbaycan bayrağı sadəcə bayraq deyil. O,
bizim dövlətçiliyimizin, müstəqilliyimizin rəmzidir.
Məktəblərimizdə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin,
azadlığının mənası, məzmunu çox geniş tədris
olunmalıdır. Bu, çox əhəmiyyətlidir, çünki
vətənpərvərlik hissləri insanlara uşaq vaxtından
aşılanmalıdır. Xalqımızın təbii xüsusiyyəti ondan
ibarətdir ki, xalqımız vətənpərvərdir. O, ananın
bətnində vətənpərvərlik hisslərini özündə toplayır.
*
Respublikamızın çox güclü müəllim ordusu var.
Azərbaycanın müəllimləri ən yüksək mənəviyyata,
vətəndaşlıq hisslərinə malik olan insanlardır.
Müəllimlik sənəti şərəfli bir sənətdir. Mən bunu öz
həyatımda da, işlədiyim dövrlərdə müəllimlərlə
görüşlərdə, danışıqlarda da hiss etmişəm ki, Azərbaycan
müəllimləri bu şərəfli adı ləyaqətlə daşıyıblar və bu
gün də daşıyırlar. Müəllim, həqiqi müəllim adını daşıyan
insan həmişə, tarixin ən çətin dövrlərində dəyanətli,
dözümlü olubdur və öz mənəviyyatını hər şeydən yüksək
tutubdur. Bizim hamımız - mən də, siz də Azərbaycan
məktəbinə, Azərbaycan müəlliminə borcluyuq.
Cəmiyyətimizin ümidi, gələcəyi olan uşaqların
təlim-tərbiyəsi kimi ən mühüm, ən vacib iş ona etibar
edilmişdir. Müəllim öz biliyini, təcrübəsini, qüvvəsini,
qiymətli nəyi varsa, hamısını şagirdlərinə, xalqa bəxş
edir. Məktəbimizin bütün yetişdirmələrinə həyat
vəsiqəsini müəllim vermişdir. Rəşadətə bərabər bu nəcib,
fədakar əməyinə görə müəllimin yetişdirmələri,
valideynlər ona hədsiz dərəcədə minnətdarıq.
*
Müəllim adı dünyada ən yüksək addır. Məsələn, şəxsən mən
Yer üzündə müəllimdən yüksək ad tanımıram. Çünki hər
birimizə təhsil, bilik verən, bu səviyyəyə qaldıran
məktəbdir və məktəbdə təhsil verən də müəllimdir. Bizim
müstəqil respublikamızda, Azərbaycan cəmiyyətində
müəllim bu gün də, gələcəkdə də ən hörmətli insan kimi
qəbul edilməlidir və müəllimlik peşəsi ən yüksək qiymətə
layiq olan peşədir. Biz əsl vətənpərvərlərin,
mübarizlərin, əməkçilərin, möhkəm əqidəli insanların
neçə-neçə nəslini yetişdirmiş müəllimlərimizlə haqlı
olaraq fəxr edirik.
*
Müəllimin mənəvi-əxlaqi siması, ideya inamı,
baxışlarının sabitliyi, hərəkətlərinin ardıcıllığı,
maraq dairəsinin genişliyi, səmimiliyi və vicdanlılığı
məktəbdə qüdrətli tərbiyəvi amildir. Hər birimizdə
müəllimin hərarətli qəlbinin bir zərrəciyi vardır. Məhz
müəllim doğma yurdumuzu sevməyi, hamının rifahı naminə
vicdanla işləməyi müdrikliklə və səbirlə bizə öyrətmiş
və öyrədir. Hər birimizin öz müəllimi vardır və biz
bütün ömrümüz boyu onun xatirəsini hörmətlə,
minnətdarlıqla qəlbimizdə yaşadırıq. Müəllim vəzifəsi
ona görə şərəflidir ki, o, cəmiyyət üçün ən dəyərli,
bilikli, zəkalı, tərbiyəli, vətənpərvər vətəndaşlar
hazırlayır.
*
Şəxsən mənim müəllimə həmişə böyük hörmətim olubdur.
İndiyə qədər həyatımda keçdiyim yol, mənim biliyim,
elmim - hamısı məhz orta məktəbdə aldığım təhsillə
bağlıdır, müəllimlərin mənə və o illərdə oxuyan mənim
kimi gənclərə göstərdikləri qayğıkeşliklə bağlıdır.
Həyatını müəllimliyə həsr edən insanlar həqiqətən
fədakar, xalqına, millətinə sədaqətli və eyni zamanda
qəhrəmanlıq göstərən insanlardır. Özünü müəllimliyə həsr
etmiş insan ən şərəfli insandır. Müəllimlik peşəsi asan
peşə deyil. Bəziləri hesab edirlər ki, hər adam müəllim
ola bilər. Bəzən olur ki, müəllimliyə layiq olmayan adam
da müəllimlik edir. Belə hallar bu gün də var, gələcəkdə
də ola bilər. Ancaq Azərbaycan müəllimlərinin tam
əksəriyyəti layiqli müəllimdir. Əgər bunlar belə
olmasaydı, Azərbaycanın bugünkü elmi, iqtisadiyyatı,
mədəniyyəti, yüksəlişi ola bilərdimi? Biz bunların
hamısını məktəblərdən, universitetlərdən, müəllimlərdən
almışıq. Bu gün ölkəmizin qarşısında duran problemlərin
həllində müəllimlərin fəal iştirakı xüsusi əhəmiyyət
kəsb edir. Bizim xalqımızın zəngin tarixini,
mədəniyyətini, mənəviyyatını, mənəvi dəyərlərini
uşaqlara öyrətmək, çatdırmaq, uşaqları məhz həmin
ənənələr ruhunda tərbiyə etmək müəllimlərin müqəddəs
borcudur. Azərbaycan müəlliminin bir məqsədi, bir amalı
olmalıdır: Azərbaycanımızı çiçəklənən, inkişaf edən,
firavan, qüdrətli bir dövlətə çevirməyə qadir,
müstəqillik ideyalarına sadiq, özünü Vətənin azadlığı
naminə fəda etməyə hər an hazır olan, yeni təfəkkür
tərzini qavrayaraq müasir tələblərə cavab verən sağlam
əqidəli, milli ruhlu nəsil yetişdirmək.
*
İndi təhsil sahəsində geniş islahatlar həyata keçirilir.
Güman edirəm ki, bu, təhsilin keyfiyyətini artıracaqdır
və gənclərin daha da yüksək təhsil alması üçün şərait
yaradacaqdır. Biz Azərbaycanda islahatların
keçirilməsində müəyyən beynəlxalq təşkilatların
köməyindən istifadə edirik və onların tövsiyələrini,
təkliflərini nəzərə alırıq. Şübhəsiz ki, bütün
beynəlxalq təşkilatların məsləhətlərinə çox diqqətlə
yanaşmalıyıq. Xüsusən Dünya Bankı ilə ki, əməkdaşlıq
edirik, onun verdiyi tövsiyələri, məsləhətləri çox
diqqətlə qəbul etməliyik. Azərbaycanın reallığına, milli
xüsusiyyətinə uyğun olan hər bir müsbət təklifdən
istifadə etməli, onu öz təhsil sistemimizdə tətbiq
etməliyik. Dünya Bankının köməyi yalnız qrant və kredit
ayırmaqdan ibarət deyildir. Dünya Bankının bizə köməyi
dünya təcrübəsini Azərbaycana gətirməkdir. Ancaq
Azərbaycanda təhsil sistemində indiyə qədər əldə edilmiş
müsbət təcrübə, özünü doğrultmuş, müsbət nəticələr
vermiş sistem saxlanmalı, inkişaf etdirilməli və
müasirləşdirilməlidir. Nöqsanlar, yaxud mənfi təcrübə
aradan götürülməlidir. Dünya təcrübəsindən Azərbaycanın
milli xüsusiyyətlərinə uyğun olan prinsiplər, qaydalar
təhsil sistemimizə tətbiq edilməlidir. Biz dünyanın
bütün ölkələrində - Qərbdə də, Şərqdə də əldə olunmuş
nailiyyətləri dərindən öyrənməli və onlardan Azərbaycan
üçün müsbət xarakter daşıyan cəhətləri ölkəmizin təhsil
sistemində tətbiq etməliyik. Respublikamız müstəqil
dövlət kimi Azərbaycanın öz milli ideologiya
konsepsiyasını yaradaraq, inkişaf etdirərək, şübhəsiz
ki, təhsil sahəsini də milli məqsədlər, mənafelər
əsasında qurmalıdır.
*
Biz təhsil sahəsində bütün yeniliklərin tərəfdarıyıq,
dünya təcrübəsindən səmərəli istifadə etməyi tələb
edirik. Ancaq bu işlər gərək sistemli olsun. Bu işləri
görərkən, qurarkən siz onların yaxın və uzaq zamanda
nəticələrini mütləq nəzərə almalısınız. İndiyə qədər
yaranmış təhsil, bilik, elm potensialından, həm də bütün
ölkələrlə hazırkı əlaqələrdən istifadə edərək inkişaf
etmiş ölkələrin təcrübəsini təhsil sahəsində tətbiq
etmək mümkündür. Mənim sizə tövsiyəm ondan ibarət olar
ki, islahatları düşünülmüş qaydada aparasınız,
formalizmə, konyunkturaya yol verməyəsiniz, Azərbaycanın
milli ənənələrinin üstündən keçməyəsiniz. Təhsil sistemi
elə bir sistemdir ki, burada heç bir inqilabi dəyişiklik
ola bilməz. Ümumiyyətlə, bizim həyatımızın bütün
sahələrində dəyişikliklər təkamül xarakteri, tədricən
dəyişikliklər xarakteri daşıyır. Əgər iqtisadiyyat
sahəsində islahatları keçirmək bir il, iki il yox, bir
neçə il və ondan da çox vaxt tələb edirsə, təhsil
sahəsində islahatlar bundan daha çox vaxt tələb edir.
Bunu anlamaq, bilmək lazımdır. Ona görə də deyirəm ki,
burada inqilabi dəyişikliklər ola bilməz. Çalışmaq
lazımdır ki, islahat islahatlar naminə aparılmasın,
təhsil sistemimizi daha da təkmilləşdirmək, bu günün,
gələcəyin tələblərinə daha da uyğunlaşdırmaq məqsədi
daşısın. Biz istəyirik ki, ölkəmizin bütün sahələrində
proseslər dünya ilə tam uyğun formalarda inkişaf etsin.
Təhsil sahəsində islahatların keçirilməsi məhz bu
məqsədi daşıyır. Bizim təhsilin məzmunu yüksəkdir. Amma
onun forması və təhsilin bəzi ayrı-ayrı mərhələlərdə
müddəti, yaxud onların nəticəsi indi dünyada, xüsusən
Qərb ölkələrində, inkişaf etmiş ölkələrdə olan
sistemlərdən bir az fərqlidir. Ona görə də indi biz bu
islahatları həyata keçiririk ki, bizim təhsil sistemi də
həmin o ümumdünya təhsil sisteminə uyğun olsun,
Azərbaycanın təhsil sistemi dünya təhsil sisteminin
standartlarına uyğunlaşsın. Azərbaycanın təhsil
sistemində təhsil alan insanların və xüsusən ali
məktəbləri bitirənlərin bilik səviyyəsi və onların
biliklərini təsdiq edən sənədlər gərək dünyanın inkişaf
etmiş ölkələrinin ali məktəblərinin bilik səviyyəsinə
uyğunlaşdırılsın. Onların prinsiplərinə uyğunlaşdırılsın
ki, Azərbaycanda təhsil almış və mühəndis diplomu almış
bir insan başqa ölkələrdə də həmin diplomla qəbul edilə
və fəaliyyət göstərə bilsin. Yaxud da, Azərbaycanda Tibb
Universitetində təhsil almış, həkim ixtisası diplomu
almış adam hər bir başqa ölkədə öz diplomu ilə işləyə
bilsin. Ona görə də onun bilikləri, Azərbaycan Tibb
Universitetində təhsilin istiqaməti gərək dünya
miqyasında ümumbəşəri dəyərlər hesab edilən tibb
təhsilinin səviyyəsində olsun.
*
Son illər Azərbaycan müstəqil dövlət kimi yeni
iqtisadi-siyasi sistem yolu ilə gedərək dünyanın bütün
ölkələrinin, xüsusən Qərb ölkələrinin təcrübəsindən
öyrənməyə çalışır və təhsilin də təkmilləşdirilməsində
bu təcrübədən istifadə etmək lazımdır. Müasir texnikanı,
müasir bazar iqtisadiyyatının bütün yollarını
mənimsəmək, respublikada tətbiq etmək üçün gələcək nəsli
hazırlamaq və keçmiş dövrə nisbətən bir çox yeni
ixtisaslar üzrə kadrlar hazırlamaq lazımdır. Şübhəsiz
ki, bütün bunlar ali təhsil səviyyəsində olacaqdır.
Ancaq bunların əsası orta təhsil illərində qoyulmalıdır.
Yəni gənclərin bu istiqamətdə təhsilinin artırılmasının
təməli qoyulmalıdır. Bunu iqtisadiyyatımızın bu günü və
gələcəyi tələb edir. Bu günün tələbləri, gələcəyin
tələbləri baxımından dünyanın hər yerində, bütün
ölkələrdə inkişaf etmiş iqtisadiyyatı, texnologiyanı,
texnikanı mənimsəmək, onları respublikada tətbiq etmək,
ölkəmizin iqtisadiyyatını, mədəniyyətini, təhsilini,
elmini dünya standartları səviyyəsinə qaldırmaq üçün
gənclərimizə lazım olan fənlərin tədrisi gərək yaxşı
təşkil edilsin.
*
Hər bir millətin, hər bir ölkənin gələcəyi gənclərdir.
Bizim gənclərimiz gərək bütün əvvəlki nəsillərə nisbətən
daha yüksək təhsil almış olsunlar. Biz gənclərimizi nə
qədər yüksək təhsilli etsək, həqiqi yüksək təhsilli
etsək, onların müəyyən ixtisaslara mükəmməl
yiyələnməsinə şərait yarada bilsək, müstəqil
Azərbaycanın gələcəyi və demək, müstəqil Azərbaycanın
iqtisadiyyatının inkişafı, elminin inkişafı, təhsilinin
inkişafı, insanların rifah halı o qədər də yaxşı
olacaqdır. Həm elm sahəsində, həm təhsil sahəsində,
ədəbiyyat, mədəniyyət sahəsində və bizim mənəvi
mənbəyimiz olan din sahəsində, islam dini sahəsində
tarixi ənənələrimizdən istifadə edərək gənclərimiz üçün
bütün dünyaya geniş yol açmaq lazımdır. İndiki gənclərin
əvvəlki dövrlərə nisbətən bu potensialı daha da
böyükdür. Bizim hamımızın vəzifəsi bunlardan səmərəli
istifadə etməkdir. Gərək onlar Azərbaycanın gələcəyi
üçün, Azərbaycanda indi bizim apardığımız islahatların
gələcəkdə nəticələrini həyata keçirmək üçün, Azərbaycanı
daim müstəqil, demokratik, hüquqi, dünyəvi dövlət kimi
yaşatmaq üçün, əvvəlkilərdən fərqli olaraq, indi daha da
çox bilik alsınlar, müasir həyatı daha yaxşı dərk edə
bilsinlər, müasir texnikadan, texnologiyadan istifadə
edə bilsinlər. Gənclər elmi işçilərin sıralarına daha
fəal qoşulmalı, elmi-texniki tərəqqinin tətbiq
edilməsinin önündə getməlidirlər. Fundamental və texniki
fənləri dərindən mənimsəmək, bu fənlərin tədrisi
səviyyəsinə daim diqqət yetirmək lüzumu buradan irəli
gəlir.
*
Əziz gənclər! XXI əsr sizin əsriniz, sizin dövrünüz
olacaqdır. Siz və sizin kimi Azərbaycan gəncləri,
yeniyetmələri, yüksək təhsilli insanları həmin əsrdə
müstəqil, azad respublikamızı yaşadacaqsınız, inkişaf
etdirəcəksiniz. Biz bu işləri sizin öhdənizə
buraxacağıq. İqtisadi və mədəni quruculuq sürəti də,
gələcəkdə respublikamızın ictimai həyatının səviyyəsi də
nəticə etibarı ilə sizdən, gənclərin bütün indiki
nəslindən, onların bacarığından, qabiliyyətindən,
biliyindən asılı olacaqdır. Siz elmi-texniki inqilabı
irəli aparmalı, elm və mədəniyyəti inkişaf etdirməli,
cəmiyyətin yeni maddi və mənəvi sərvətlərini yaratmalı
olacaqsız. Bu gün sizin başlıca vəzifəniz oxumaqdan,
müstəqil işləmək vərdişləri əldə etməkdən, həqiqəti
axtarmaq və ona nail olmaq bacarığına yiyələnməkdən,
yəni kamil mütəxəssis olmaq, cəmiyyətimizə daha çox
fayda vermək üçün zəhmətlə, səylə, əzmlə, gündən-günə
misilsiz bilik, mədəniyyət, ictimai vərdiş ehtiyatı
toplamaqdan ibarətdir. Sabahkı gün sizə yeni, yüksək
tələblər verəcəkdir. Əgər mütəxəssis həqiqətən yaradıcı
şəxsiyyətdirsə, o, sadəcə olaraq zamanla ayaqlaşmalı
deyil, həmişə zamanı bir qədər qabaqlamalıdır. Bu isə o
deməkdir ki, daim öyrənmək lazımdır, buna görə də bilik,
bacarıq, vərdiş bünövrəsi möhkəm olmalıdır. Yeniliyi
dərindən mənimsəmək, yaradıcılıqla düşünməyi bacarmaq,
özünə çalışqanlıq, axtarış bacarığı, tədqiqat məharəti
aşılamaq lazımdır. Əməyin elmi təşkili prinsiplərini
yaxşı öyrənmək, kollektiv təcrübəni qiymətləndirməyi,
başqalarının rəyinə qulaq asmağı, tənqiddən qorxmamağı,
öz işinə tənqidi yanaşmağı bacarmaq lazımdır.
*
Gənc şəxsiyyətin təşəkkülündə, gənclərin dünyagörüşünün
formalaşdırılmasında ictimai fənlərin rolu xüsusilə
böyükdür. İctimai fənləri yaxşı bilmək hər bir
məktəblidə Vətənə məhəbbət hissinin, xalqın rifahı
naminə fədakarlıqla çalışma əzminin tərbiyə olunmasına
və inkişaf etdirilməsinə kömək edir. Azərbaycan tarixini
mütləq bilmək lazımdır. Ona görə yox ki, onlar tarixçi
olacaqlar. Əgər riyaziyyatçı millətinin, xalqının,
ölkəsinin tarixini bilmirsə bu, ona üstünlük vermir. Hər
bir Azərbaycan vətəndaşı öz tarixini bilməlidir və
tarixini də bilmək üçün gərək onu uşaqlıqdan bu işə cəlb
edəsən, gərək orta məktəbdən cəlb edəsən. Demək, orta
məktəblərdə tarixin tədrisi çox yüksək səviyyədə
olmalıdır. Xalqımızın keçdiyi tarixi yol, əldə etdiyi
mədəni, intellektual potensial, inkişaf səviyyəsi böyük
mədəni sərvətimizdir. Biz öz tariximizlə fəxr edirik.
Biz Azərbaycan xalqının əsrlər boyu dünya
sivilizasiyasına verdiyi töhfələrlə fəxr edirik.
Bunların hamısı bu günümüz və gələcəyimiz üçün gözəl
təməldir.
*
Məktəbdə ana dili və ədəbiyyatın tədrisi formaları və
metodlarını daim təkmilləşdirmək, uşaqlarda sözə,
obrazlı təfəkkürə məhəbbət hissi aşılamaq, onları
mədəniyyət nailiyyətləri ilə, dünya və Azərbaycan
poeziyası və nəsri klassiklərinin yaradıcılığı ilə,
ədəbiyyatın qızıl fonduna daxil olmuş görkəmli əsərlərlə
tanış etmək lazımdır. Ana dilini, doğma xalqın
ədəbiyyatını, mədəniyyətini dərindən bilmək elmli adam
üçün zəruri keyfiyyətdir. Bir var ki, Azərbaycan dilində
oxuyursan, bir də var ki, dilin incəliklərini bilirsən,
Azərbaycan dilində yüksək səviyyəli söz deyə bilirsən,
fikrini ifadə edə bilirsən, nitq edə bilirsən.
*
Öz dilini bilməyən, öz dilini sevməyən adam öz tarixini
yaxşı bilə bilməz. Biz öz dilimizin hörmətini
qaldırmalıyıq. Ona görə ki, bizim dilə hörmət edilsin,
dilimizi öyrənsinlər, mənimsəsinlər. Mən əminəm ki,
başqa ölkələrdə də bizim dilimiz nə qədər geniş yayılsa,
öyrənilsə Azərbaycanın ədəbiyyatını, mədəniyyətini ana
dilimizdə oxuyanlar, öyrənənlər respublikamızın necə
zəngin mənəviyyata, ədəbiyyata, mədəniyyətə malik
olduğunu dərk edəcəklər. Ədəbiyyatımızı bilmək lazımdır.
Ədəbiyyatını bilməyən adam dilini yaxşı bilməyəcəkdir.
Ədəbiyyatı bilməyən adam yüksək mədəni səviyyəyə çata
bilməyəcəkdir. Mən bu məsələ ilə əlaqədar öz fikirlərimi
sizə çatdırıram və güman edirəm ki, bu tövsiyələrimi
unutmayacaqsınız.
*
Gənclərimizin qarşısında duran əsas vəzifələrdən biri
mənəvi tərbiyə məsələsidir. Böyüməkdə olan nəslin
mənəviyyatca zəngin, ideyaca mətin, yüksək əxlaqlı
şəxsiyyət kimi formalaşdırılması bu gün cəmiyyətimiz
qarşısında duran çox mühüm vəzifədir. Gənclərimiz milli
ruhda tərbiyə olunmalıdır, bizim milli-mənəvi
dəyərlərimizin əsasında tərbiyələnməlidir. Ümumbəşəri
dəyərlər, Azərbaycan xalqının milli-mənəvi dəyərləri hər
bir gənc tərəfindən mənimsənilməlidir. Mənəviyyat
olmayan yerdə heç bir şey ola bilməz. Keçmiş
tariximizdən bizə qalan simaları bu gün dünyada
məşhurlaşdıran və bizim üçün nümunə edən onların yüksək
mənəviyyatıdır, yüksək amallarıdır. Əgər biz xalqımızda
mənəvi dəyərləri inkişaf etdirmək istəyiriksə, birinci
növbədə ziyalılarımızın mənəviyyatı yüksək olmalıdır və
onlar xalqın başqa təbəqələrinə nümunə göstərməlidirlər.
*
Azərbaycan dövlət müstəqilliyini əldə edəndən sonra
xalqımızın mənəvi dəyərləri canlanıb, bərpa edilibdir,
hər bir azərbaycanlı müsəlmanın həyat tərzinin əsas
qanunu olubdur. Bu, bizim üçün böyük bir tarixi
hadisədir və biz bunu yüksək qiymətləndirməliyik,
xalqımızı, millətimizi, gənc nəsli, bütün cəmiyyətimizi
islamın bu yüksək mənəvi dəyərləri əsasında yaşatmalı,
tərbiyə etməliyik, həyatımızı bu mənəvi dəyərlər
əsasında qurmalıyıq. İslam dini bizim müqəddəs
dinimizdir, "Qurani-Kərim" müqəddəs kitabımızdır. İslam
dininin, "Quran"ın Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi mənəvi
dəyərlər bizim üçün əzizdir və xalqımızın, gənclərimizin
bu gün də, gələcəkdə də tərbiyəsi üçün çox
əhəmiyyətlidir. Qurani-Şərifin bizə verdiyi tövsiyələr,
dərs, göstərdiyi yollar insanları paklığa, düzlüyə,
doğruluğa, sədaqətə, qəhrəmanlığa, cəsarətə, cəsurluğa
dəvət edən tələblərdir, tövsiyələrdir. İslam dininin
bəşəriyyətə bəxş etdiyi bütün nemətlərdən hər bir
azərbaycanlı səmərəli istifadə etməlidir və xüsusən
cəmiyyətdə davranışında islam dininin tələblərinə uyğun
olaraq özünü göstərməlidir. Gənclərimizin islam dinini
mənimsəməsi üçün lazımi tədbirlər görülməlidir.
*
Respublikamızın, xalqımızın milli xüsusiyyətlərini,
milli ənənələrini, milliliyini heç vaxt unutmaq lazım
deyil və bunu heç bir şeyə dəyişmək olmaz. Əgər biz
azərbaycanlı kimi öz müstəqilliyimizi, milli
azadlığımızı yüksək qiymətləndiririksə, xalqımızın
tarixini, adət-ənənələrini, xalqımıza məxsus milliliyi
həmişə yaşatmalıyıq və onları hər yerdə təbliğ
etməliyik. Mən bunu ona görə deyirəm ki, bizim bəzi
adamlar - gənclər, hətta gənc olmayanlar da başqa ölkəyə
gedən kimi dərhal cürbəcür təsir altına düşürlər. Bu da
o nəticəyə gətirib çıxarır ki, həmin adamlar öz
milliliyini itirir, öz adət-ənənələrini itirirlər. Bu da
təhlükəlidir. Biz həm milli tariximizdən aldığımız
mənəvi sərvətlərdən istifadə etməli, həm də bəşəriyyətin
yaratdığı mənəvi dəyərlərə yiyələnməliyik, o cümlədən
Avropa mədəniyyətindən, Rusiya mədəniyyətindən, Şərq
mədəniyyətindən istifadə etməliyik.
*
Biz keçmişlərdən fərqli olaraq, indi müstəqil
Azərbaycanın gələcəyini formalaşdırırıq, müstəqil
Azərbaycanın gələcək fəaliyyətini formalaşdırırıq,
müstəqil Azərbaycanın vətəndaşlarını formalaşdırırıq və
məktəbdə, universitetdə formalaşan gənc, Azərbaycanın
gələcək fəal vətəndaşı gərək mənəviyyatca saf olsun.
Gərək o, vətənpərvərlik hissi ilə yaşasın,
vətənpərvərlik hissi ilə tərbiyə olunsun. Ona görə də
gərək mənəvi saflıq ali məktəblərdə, orta məktəblərdə
hökm sürsün. Gərək onun müəllimləri, tərbiyəçiləri
özləri vətənpərvər olsunlar, vətənpərvərliyi gənclərə
aşılaya bilsinlər. Onlar gərək Azərbaycan dövlətinə,
millətinə, Azərbaycanın gələcəyinə sadiq vətəndaşlar
olsunlar. Bu da hamısı məktəblərdə, universitetlərdə
formalaşmalıdır.
*
Mənəvi və fiziki sağlamlıq bir-biri ilə qarşılıqlı
əlaqədədir. Çünki mənəviyyat pozulanda gənclərin fiziki
sağlamlığını da pozur. Dünya təcrübəsi, tarix əsrlər
boyu göstərmişdir ki, mənəvi və fiziki sağlamlıq xalqın
ümumi sağlamlığı, ümumi saflığı, millətin bu günü və
gələcəyidir. Gənclərimizi, bütün əhalimizi bədən
tərbiyəsinə, idmana cəlb etməliyik. İnsanlar bədən
tərbiyəsi ilə, idmanla nə qədər çox məşğul olsalar,
onlar adamların sağlamlığına, həyatına zərər gətirən
adətlərdən kənar olarlar, uzaq olarlar, - məsələn,
alkoqollu içkilərdən istifadə edilməsi, gənclər arasında
narkotik maddələrdən istifadə halları müşahidə olunur, -
yaxud insan üçün zərərli olan başqa adətlərdən,
xüsusiyyətlərdən kənar olarlar, belə şeylərə heç vaxt
alışmazlar. Böyüməkdə olan nəslin fiziki inkişafına daha
çox fikir verilməli, bədən tərbiyəsinin tədrisi
yaxşılaşdırılmalı, hər bir məktəbdə səmərəli idman
məşğələləri üçün şərait yaradılmalı, uşaqlar fiziki
cəhətdən hər vasitə ilə möhkəmləndirilməli, onların
sağlamlığına qayğı göstərilməlidir.
*
Azərbaycan gəncləri orduda xidmət etməyi öz şərəfli
borcları hesab etməlidirlər. Hərbi xidmət etməyən gənc
həyatın sınaqlarından çıxa bilməz. Mən də bunu bir daha
bildirmək istəyirəm ki, hər bir azərbaycanlı gənc orduda
xidmət etməklə özünü yüksəldir, həqiqi vətəndaş edir,
ölkəsində özünü hüquqlu bir insan edir. Ordu mövzusu,
ordunun yaranması, formalaşması bizim bütün həyatımızda
əsas mövzulardan biri olmalıdır, gənclərin orduda xidmət
etmək üçün tərbiyələndirilməsi bizim əsas
vəzifələrimizdən biri olmalıdır və bu vəzifələri biz
ardıcıl surətdə həyata keçirməliyik.
*
Gənclərimiz nə qədər çox dil bilsələr, bir o qədər
zəngin dünyagörüşünə malik olacaqlar. Bu, müasir
dünyanın tələbləridir. Hər bir azərbaycanlı gənc
çalışmalıdır ki, dünyanın çox dillərini - rus dilini də,
ingilis dilini də, fransız dilini də, ərəb, fars
dillərini də mənimsəsin, öyrənsin. Bu, lazımdır, çünki
müasir dünya ölkələrinin bir-biri ilə sıx əlaqəsi bu gün
və gələcəkdə insanlardan bir çox dil bilməsini tələb
edir. Mən arzu edirəm ki, Azərbaycan gənci Şekspiri
ingilis dilində oxusun, Puşkini rus dilində oxusun,
Nizamini, Füzulini, Nəsimini isə Azərbaycan dilində
oxusun. Amma ən əsası ondan ibarətdir ki, hər bir
Azərbaycan vətəndaşı, hər bir azərbaycanlı öz ana dilini
- Azərbaycan dilini, dövlət dilini mükəmməl bilməlidir,
bu dildə yaxşı danışmaq lazımdır, bu dili ana dili kimi
daim duymaq lazımdır, bu dili sevmək lazımdır. Gənclərə
tövsiyə edirəm ki, əgər kiminsə bu barədə çatışmazlığı
varsa, çalışın, bunu aradan qaldırın. Xarici ölkələrdə
təhsil alarkən, həmin ölkənin dilini öyrənərkən, eyni
zamanda başqa dilləri öyrənərkən öz dilinizi heç vaxt
unutmayın və öz ana dilinizi heç bir başqa dilə
dəyişməyin. Xalqın, millətin, insanın öz ana dilindən
əziz heç bir şeyi ola bilməz. Azərbaycandan kənara -
başqa ölkələrə təhsil almağa gedən gənclərə xüsusi
tövsiyəm ondan ibarətdir ki, siz hansı ölkədə
olursunuzsa-olun, birinci vəzifəniz yüksək təhsil
almaqdan, o təhsil ocağının bütün imkanlarından istifadə
edərək hərtərəfli, hazırlıqlı bir vətəndaş olmaqdan
ibarətdir. Eyni zamanda siz respublikamızı xarici
ölkələrdə təmsil edən insanlar, gənclər olacaqsınız. Siz
sadəcə olaraq təhsil almaqla kifayətlənməməlisiniz,
Azərbaycanı ləyaqətlə təmsil etməlisiniz, ölkəmizin
həqiqətlərini təhsil alacağınız universitetlərdə, ali
təhsil müəssisələrində yaymalısınız, təbliğ etməlisiniz.
*
Bu gün sizin qarşınızda xoşbəxt bir yol açılıbdır. Eyni
zamanda sizin üzərinizə böyük məsuliyyət düşür. Bu sizin
şəxsi vətəndaşlıq məsuliyyətinizdir. Həmçinin
valideynlərinizin, müəllimlərinizin, doğma Vətəninizin
qarşısında məsuliyyət daşıyırsınız. Azərbaycanı sevmək
azərbaycanlılıq hissiyatını özündə cəm etmək deməkdir.
Mən əminəm ki, Azərbaycanın gələcəyi etibarlı
əllərdədir. Çünki bizim bugünkü gəncliyimiz sağlam
düşüncəli gənclərdir, vətənpərvər gənclərdir, xalqını,
millətini sevən gənclərdir. Mən əminəm ki, müstəqil
Azərbaycanın gələcəyini qoruyub saxlaya bilən gənc
nəsillər yetişir. Arzu edərdim ki, siz bütün bunların
hamısını layiqincə yerinə yetirəsiniz, Azərbaycanın
layiqli övladları olasınız, respublikamızın gələcəkdə
layiqli, yüksək ixtisaslı mütəxəssisləri, vətənpərvər
vətəndaşları olasınız. Bunun üçün siz gərək
universitetlərdə, başqa ali məktəblərdə təhsil dövründən
səmərəli istifadə edəsiniz. Bu, çox əhəmiyyətlidir.
Gənclər bəzən gələcəklərini o qədər də dərk edə
bilmirlər. Ancaq mən, bütün çətin dövrləri yaşamış bir
şəxs kimi, sizə öz həyat təcrübəmdən və gördüklərimə
əsasən tövsiyə edirəm ki, həyatınızda heç bir günü
itirməyin. Ali məktəblərdə hər bir gün sizin üçün vacib
və əhəmiyyətlidir. Siz Azərbaycanın bu günü və
gələcəyisiniz. Sizin üzərinizə böyük vəzifələr düşür. Bu
vəzifələr gələcəkdə daha da böyük olacaqdır. Siz
müstəqil Azərbaycanı XXI əsrdə yaşadanlarsınız,
quranlarsınız, inkişaf etdirənlərsiniz. Biz müstəqil
Azərbaycanın taleyini gələcəkdə sizə etibar edəcəyik,
sizə tapşıracağıq. Ona görə də Azərbaycanı, Azərbaycan
dövlətini yaşatmaq, inkişaf etdirmək üçün hazır olun!".
...Həmin məqamda hissiyatıma hakim kəsilən və məni bu
sehrli aləmə gətirən, uzun illər şahidi olduğum və hər
anını sevinclə yaşadığım doğma ovqatı mənə yenidən bəxş
edən düşüncələrdən ayıldım, reallığa qayıtdım. Qarşımda
yenə yazı masam, qələmim və vərəqlər idi. Lakin daxilimi
bürümüş həyəcan məni tərk etmirdi, Ulu öndərin bənzərsiz
səsi, sərrast, zərgər dəqiqliyi ilə ölçülüb biçilmiş,
varlığı qədər sevdiyi doğma ana dilimizdə ən yüksək
ifadəsini tapmış parlaq nitqi hələ də yaddaşımda
səslənirdi. Əminəm ki, bu qüdrətli səs daim bizimlə
olacaqdır, xalqımızı qələbədən-qələbəyə aparan əbədi
çağırışın rəmzi kimi müstəqil Azərbaycanın hər guşəsində
eşidiləcəkdir.
Aydın ƏHMƏDOV,
Təhsil Nazirliyinin şöbə müdiri, əməkdar müəllim |