|
 1941-ci
il iyunun 21-dən 22-ə keçən gecə faşist Almaniyasının
aviasiyası qəfil hücuma keçərək SSRİ-nin bir neçə
şəhərini bombaladı.
1941-1945-ci illərdə Azərbaycandan 640 min nəfər
həmvətənimiz sovet ordusunun tərkibində Hitler
Almaniyasına qarşı vuruşub.
Hitlerin müharibə ilə bağlı hazırladığı planların böyük
bir qismi Bakı ilə bağlı idı. Nəyin bahasına
olursa-olsun Bakı ələ keçirilməli idi. Hitlerin planı
vaxtilə Leninin nəzərdə tutduğu planla tamamilə üst-üstə
düşürdü: "Əfqanıstana, hətta Hindistana gedən yol belə
Bakıdan keçir, deməli, bütün yollar Bakıdan keçir".
Belə bir çətin məqamda milli diviziyaların yaradılması
zərurəti ortaya çıxdı. 1941-ci il avqustun 26-dan
etibarən Azərbaycanda azərbaycanlılardan ibarət
yaradılmış 8 milli diviziyanın hər biri cəbhədə böyük
qəhrəmanlıqlar göstərdi.
1942-ci il 22 fevral tarixində Azərbaycanın Ucar
rayonunda yaradılan 416-cı milli diviziyada şəxsi
heyətin 92 faizi Azərbaycan türkləri idi. Taqanroq
şəhərinin azad olunmasında göstərdiyi rəşadətlərə görə
diviziyaya fəxri "416-cı Taqanroq diviziyası" adı
verildi. Bundan sonra milli diviziyalar 416-cı
diviziyaya birləşdirildi.
416-ci diviziyanın döyüş salnaməsi 1942-ci ilin
noyabrında Mozdok ətrafında başlayıb, 1945-ci ilin
mayında Berlində, Brandenburq darvazası önündə başa
çatıb.
Formalaşdığı gündən 1945-ci il mayın 2-dək döyüşlərdə
22996 düşmən əsgər və zabitini məhv etmiş, 5474 nəfəri
isə əsir almış diviziyanın hissə və bölmələri
almanların 195 müxtəlif növ iriçaplı silahını, 81
minaatanını, 210 dəzgahlı pulemyotunu, 84 əl
pulemyotunu, 4997 tüfəngini, 2150 avtomatını sıradan
çıxarmış, yaxud ələ keçirmiş, 11230080 atış nöqtəsini,
698 anbarını tamamilə dağıtmışdır.
Müharibə dövründə 416-cı diviziya 12 dəfə ali baş
komandanın təşəkkürünü alıb.
Böyük Vətən müharibəsi illərində bəstəkar Soltan
Hacıbəyov xalq çalğı alətləri orkestri üçün 416-cı
Taqanroq diviziyasına həsr edilmiş "Döyüşçülər nəğməsi"
adlı marş bəstələyib.
Azərbaycan televiziyası tərəfindən 416-cı diviziyanın
qəhrəmanlıq yolundan söz açan "416-cı diviziya. Biz
birlikdə qalib gəldik!" adlı sənədli film çəkilib.
İkinci Dünya müharibəsinin başa çatmasından bu gün 69
il ötür. Üstündən neçə onilliklər keçsə də, o illərin
ağrılarını, o qələbənin fərəhini ürəyində lap elə bu gün
olmuş kimi həssaslıqla gəzdirənlər hələ var.
Faşizm üzərində tarixi qələbənin hər ildönümündə
vaxtilə çalışdığım dövlət televiziyasının "Hərbi
vətənpərvərlik" Baş redaksiyasında qocaman müharibə
veteranları ilə görüşlər təşkil edirdik. Təxminən 14-15
il əvvəl belə görüşlərin birində 416-cı Taqanroq
diviziyasının 80 yaşlı veteran döyüşçüsü Soltan baba
(Soltan Kərəmoğlu) verilişimizin qonağı olmuşdu. Çox
maraqlı müsahib idi rəhmətlik, ruhu şad olsun. Onun
kasetdə yadigar qalan söhbətindən bəzi fraqmentləri bu
yazıda təqdim edirəm:
- Mən 1921-ci ildə Abşeron rayonunun Güzdək kəndində
doğulmuşam. Müharibə başlayanda kəndimizdəki məktəbdə
sinif müəllimi işləyirdim. 1942-ci ilin martında
müharibəyə yola düşdüm. 92 faizi Azərbaycan oğullarından
ibarət olan 416-cı milli diviziyanın alayları o vaxt
Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında yerləşirdi.
Beləliklə, Şamxordakı alayın tərkibində Şimali Qafqaza
göndərildim. Mən diviziyanın müdafiə mövqeyində
dayanan III eşalonunun tərkibində idim. Bizim rotada bir
ziyalı oğlan vardı: Nurəddin Babayev. Əslən Gəncədən
olsa da, Bakıda böyümüşdü. Biz onunla həmyaşıd idik.
Onun böyük əmisi çar ordusunun generalı olmuşdu.
Nurəddin Babayev Böyük Vətən müharibəsində ön
cəbhələrdə ləyaqətlə vuruşdu, ağır yaralandı və baş
leytenant rütbəsi ilə Bakıya qayıtdı. Uzun illər ADU-nun
(indiki BDU) jurnalistika fakültəsində müəllim işlədi.
Xülasə, o, mənə dedi ki, Soltan, gəl ikimiz köməkləşib
öz dilimizdə döyüş mahnısı yaradaq. Dedim, baş üstə,
yaradaq. Nurəddin Babayev elə həmin gün üç bənd şeir
yazıb mənə verdi. İndi o vaxtdan 60 iləcən vaxt ötüb, o
şeirin cəmi bir bəndi yadımda qalıb:
Səslənir pulemyotlar,
Od saçır minamyotlar
Vətən bizdən bu gün ümid gözləyir,
Cəbhələrə səsləyir...
Şeiri götürüb əlüstü zümzümə etdim. Melodiya
Nurəddininn xoşuna gəldi..."Alındı!"-dedi: "Görərsən,
bizim bu mahnı döyüşçülərimizi əməlli-başlı
ruhlandıracaq".
Cəmi üç günlük məşqdən sonra mahnı rotanın ifasında
dağa-daşa səs saldı.
Bir gün yenə təlim vaxtı rotamız mahnı ilə keçəndə, bir
də baxdıq ki, polk komandirimiz polkovnik İsmayılov
atın belində gəlir. O vaxt texnika qıt idi deyə,
komandirlər atla hərəkət edirdilər. Polkovnik mahnını
dinlədi və soruşdu ki, bunu rotaya kim öyrədib? Rota
komandiri Abuzərli cavab verdi ki, sözləri Nurəddin
Babayevindir, musiqisi də Soltan Kərəmoğlunun. İsmayılov
rotanı təkrar oxutdu və bloknotunda nəsə qeyd etdi.
Bir neçə gündən sonra mən Xasavyurtda ilk
təltifimi-"Döyüş xidmətinə görə" medalını aldım...
İndi yarım əsrdən çoxdur ki, müəllim işləyirəm.
Şagirdlərimə təlqin edirəm ki, vətənə dayaq olsunlar.
Gənclərə bir tövsiyəm də var.
Bizim Qarabağ probleminin həllində çox təşkilatlar, çox
dövlətlər özünü bizə canıyanan kimi göstərir. İstər fərd
olsun, istər dövlət, gərək dost dediyinə güvənə biləsən.
Güvənmədinsə, eləsindən uzaq durmaq lazımdır.
Ellada UMUDLU,
"Azərbaycan müəllimi" |
