|
 Təhsilimizin
tarixində danılmaz xidmətləri olan şəxslərdən biri də
on il respublikanın maarif nazirinin müavini vəzifəsində
işləmiş Əfsun Əfəndiyevdir. Əfsun müəllimin bu vəzifəyə
başlamasından dörd on illik keçir. 40 il əvvəl - 1974-cü
il. Respublikada yaradılmış tələbkarlıq və işgüzarlıq
şəraiti rəhbər pedaqoji kadrların da seçilməsinə
tələbkarlığı artırmış, az müddətdə onların tərkibində
keyfiyyət dəyişiklikləri aparılmışdı.
Bu məqsədlə Maarif Nazirliyində də əsaslı işlər
görülmüş, ilk növbədə nazir müavinlərinin tərkibi
yeniləşdirilmiş, nazirin birinci müavini vəzifəsinə
MAMEİHİ MK-nın sədri Rəfiqə Hüseynova gətirilmişdi.
Bundan əvvəl müxtəlif partiya, sovet işlərində çalışan
Rəfiqə xanım təcrübəli təhsil işçisi idi, Azərbaycan
Xarici Dillər İnstitutunun rektoru vəzifəsində
işləmişdi. O dövrün yazılmamış qaydalarına əsasən hər
bir nazirlikdə müavinlərdən biri hökmən rus, yaxud
erməni olmalı idi. Bu baxımdan maarif nazirinin müavini
vəzifəsinə məktəblə heç bir əlaqəsi olmayan V.V.Rasjayev
gətirilmişdi. Ümumtəhsil məktəbləri üzrə müavin yeri isə
hələ boş qalırdı. Bu sahəyə rəhbərlik o qədər də asan
deyildi, onun kuratoru daha təcrübəli, pedaqoji işi
bilən, səriştəli adam olmalıydı.
Ötən əsrin 70-ci illərində gündüz ümumtəhsil
məktəblərində təhsil alanların sayı bir milyon dörd yüz
minə çatmışdı. Təhsil sahəsində böyük dəyişikliklər
aparılırdı. Bununla yanaşı, Azərbaycan rəhbərliyinin
təhsilə qayğısı təkcə respublikamızın hüdudları ilə
məhdudlaşmırdı. Qonşu ölkələrdə yaşayan
azərbaycanlıların da təhsili ilə maraqlanmaq lazım
gəlirdi. Azərbaycan təhsilinin 1969-1982-ci illərdəki
uğurlar. Respublikadakı ümumi tendensiya nazirlikdə də
hiss olunurdu. Nazirin ümumtəhsil məktəblərinə baxan
müavini həm şəhər, həm də kənd məktəbləri ilə işləməli
idi. Ona görə də bu təyinat bir qədər ləngiyirdi.
Nəhayət, həmin məsələ də öz həllini tapdı. Nazir
müavininin təqdimat mərasimi vaxtı çatdı.
Bir gün aparata məlumat verildi ki, saat 5-də yeni
müavin kollektivə təqdim ediləcəkdir. Nazirliyin mərkəzi
aparatının işçiləri zalda oturub səbirsizliklə qonaqları
gözləyirdi. Qapı açıldı, MK-nın şöbə müdiri və nazir
M.Mehdizadə ilə birlikdə zala 45-50 yaşında,
dolubədənli, hündürboylu bir nəfər də daxil oldu. Bizə
tanış olmayan "təzə müavin" ilk görüşdən yaxşı təsir
bağışlayırdı. İclası MK-nın şöbə müdiri aparırdı. O,
maarifimizin problemlərindən, ona verilən tələblərdən,
respublikada aparılan ideya-tərbiyə işlərindən, təhsilin
qarşısında duran vəzifələrdən danışandan sonra bu
işlərin öhdəsindən gəlmək üçün yeni nazir müavininin də
üzərinə çox böyük vəzifələr qoyulduğunu vurğuladı. O
qeyd etdi ki, Ə.Əfəndiyevin keçdiyi yol zəhmətkeş bir
pedaqoqun, mərhələ-mərhələ irəli çəkilmiş bir şəxsin
həyat yoludur.
Yeni nazir müavini haqqında qısa bioqrafik oçerk oxundu.
Əfsun Piran oğlu Əfəndiyev 1928-ci ildə Samux rayonunun
Alpoud kəndində doğulmuşdur. 1942-ci ildə Alpoud
məktəbinin 9-cu sinfini bitirdikdən sonra dərhal
kəndlərindəki məktəbə müəllim təyin edilmişdi. Lakin
onun bu sevinci uzun çəkməmişdi. Böyük Vətən müharibəsi
hər şeyi yarımçıq qoymuşdu. Cəbhədə də vəziyyət ağır
idi. Bunu yaxşı dərk edən gənc Əfsun könüllü olaraq ordu
sırasına yazılır. Döyüşdə iki dəfə ağır yaralanır.
1944-cü ildə Polşa cəbhəsində vuruşur, səhhəti ilə
əlaqədar 1945-ci ildə ordudan tərxis olunur. Gənc
müəllim cəbhədən döyüş medalları ilə qayıdır. O yenə də
öz doğma işinə - Samux rayonunda müəllimliyə başlayır və
təhsilini davam etdirmək üçün növbəti ildə Azərbaycan
Dövlət Universitetinin qiyabi şöbəsinə daxil olur.
1952-ci ildə ADU-nun tarix fakültəsini bitirir. Yenə də
könüllü olaraq, rayonda işləməyə hazır olduğunu
bildirir. Lakin ona öz kəndində işləmək qismət olmur.
Çünki o illərdə Əfsun müəllimin doğulduğu, boya-başa
çatdığı, müəllim işlədiyi kənd artıq yox idi. O kənd
Mingəçevir dənizinin altında qalmışdı. Ona görə də Əfsun
müəllim özü üçün yeni iş yeri seçməli idi. Belə də oldu.
O, müəllimə ciddi ehtiyac olan Xaçmaz rayonuna təyinat
aldı. Gənc müəllim tezliklə kənd camaatı ilə
qaynayıb-qarışdı. Müharibədən sonrakı bərpa və quruculuq
işlərinin qoynuna atıldı. O öz sənətini sevirdi. Uşaqlar
da, valideynlər də ondan çox razı idi. Bu illərdə artıq
Əfsun müəllim həm də qabaqcıl müəllim kimi tanındı.
1952-53-cü dərs ilində o, işlədiyi Xudat orta
məktəbindən qonşu məktəbə direktor vəzifəsinə irəli
çəkildi, 1953-cü ildən 1962-ci ilədək Müqtədir qəsəbə
məktəbində direktor vəzifəsində çalışdı. Yaxşı işinə
görə Maarif Nazirliyi, partiya, sovet təşkilatları onu
ehtiyat rəhbər kadrların siyahısına saldılar, gənc
direktor yuxarı təşkilatların da diqqətini özünə çəkdi.
Valideynlərini vaxtsız itirmiş Əfsun kollektivə öz doğma
ailəsi kimi baxırdı. O bu vəzifədə də özünü doğrultdu.
Artıq onun adı hər yerdə hörmətlə çəkilirdi. O vaxtdan
neçə illər keçsə də, həmin kənddə Əfsun müəllimi
xatırlayanlar indi də tapılır. Kənddə böyük nüfuz
qazanmış gənc direktor abadlıq işləri apardı. Təbiət
vurğunu kimi onun öz əli ilə əkdiyi ağaclar indi də
qalmaqdadır.
Bir neçə il sonra elmə olan həvəsi onu Bakıya gətirdi.
1962-ci ildə Əfsun müəllim Azərbaycan Dövlət
Universitetinin aspiranturasına qəbul olundu. 1965-ci
ildə aspiranturanı qurtaran kimi Bakı Ali Partiya
Məktəbinə baş müəllim vəzifəsinə göndərildi. 1970-ci
ildən 1974-cü ilədək, yəni nazir müavini təyin olunana
qədər bu vəzifədə çalışdı. Respublikanın partiya, sovet
təşkilatları ilə əlaqəsi onu daha da püxtələşdirmişdi.
Kollektiv onu Bakı Ali Partiya Məktəbinin partiya
komitəsinin katibi seçir. 1973-1975-ci illərdə rayon
sovetinin deputatı olur.
Ə.Əfəndiyev bütün tapşırıqları vicdanla, vaxtlı-vaxtında
yerinə yetirir, öz vəzifəsinin öhdəsindən layiqincə
gəlirdi. Belə bir zəngin həyat yolu keçmiş,
respublikanın əməkdar müəllimi fəxri adına layiq
görülmüş Əfsun Əfəndiyevə müxtəlif rəhbər vəzifələr
təklif olundu. Lakin onu pedaqoji sahə daha çox özünə
çəkirdi. Artıq Əfsun müəllim ailə sahibi idi. Həyat
yoldaşı müəllim işləyirdi. Oğlu Vadim və qızı Leyla
böyüyürdü. Atasının yolu ilə gedən və onun layiqli
davamçısı olan Leyla xanım hazırda Bakı şəhərindəki, 160
nömrəli Klassik gimnaziyada işləyir. Dərslik
müəllifidir. Yaxşı işinə görə hamı ona hörmətlə yanaşır.
"Ən yaxşı müəllim" müsabiqəsinin qalibidir. Məktəb
rəhbərliyi, pedaqoji kollektiv, valideynlər və şagirdlər
onun işindən razıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, Əfsun Əfəndiyev çox yetkin,
ziyalı, erudisiyalı, yüksək intellektli bir rəhbər idi.
O, mütaliəni çox sevir, rus və Azərbaycan dillərində
olan ən maraqlı kitabları hamıdan əvvəl əldə edirdi.
Onun dilində tez-tez tarixi şəxsiyyətlərin müdrik
sözləri səslənərdi. Bəzən, imkan olanda, bu əsərlərin
obrazlarından misallar gətirərdi. O, həmişə deyirdi ki,
müdrik kəlamlara vaxtı ötüb-keçmiş fikirlər kimi
baxılmamalıdır, cəmiyyət həmişə ayrı-ayrı fərdlərdən,
ayrı-ayrı xarakterə malik insanlardan ibarət olmuşdur.
İnsanlar arasındakı münasibətlərə isə bütün dövrlərdə
həlledici amil kimi yanaşılmışdır. O, tabeliyindəki
işçilərə öyrədirdi ki, insanlar arasında fikir ayrılığı
ümumi işə mane olmamalıdır. Böyük pedaqoqların
fikirləri, bizdən əvvəl işləyənlərin taleyi, təcrübəsi
bugünkü fəaliyyətimiz üçün faydalı tərbiyə məktəbidir.
Söz yox ki, onunla razılaşmayanlar da vardı. Bu da
təbiidir, heç də hamı Əfsun müəllimi olduğu kimi qəbul
etmir, onu daha çevik, bir qədər də sərt görmək
istəyirdilər. Bu illərdə onun ünvanına, xüsusən kuratoru
olduğu sahənin vəziyyəti barədə çoxlu tənqidi fikirlər
də söylənərdi. Əfsun müəllim irad və tənqidləri təmkinlə
dinləyər, heç kəslə mübahisəyə girişməzdi. Belə tənqidi
fikirlər yuxarılar tərəfindən söylənəndə isə sakitcə
dinləyər, qarşısındakı kağıza nə isə yazar, öz fikrində
deyilənləri götür-qoy edərdi. Belə hallarda qətiyyən
hiss olunmurdu ki, o, natiqdən incimişdir, yaxud daxili
narahatçılıq keçirir. İdarəçilik qaydalarını yaxşı bilən
Əfsun müəllim hər bir tapşırığın gecikmədən icrasını
vacib sayırdı. Ən mühüm məsələləri rəhbərliklə, hətta
tabeliyindəki işçilərlə məsləhətləşər, tutduğu iş üçün
özündə əminlik yarandıqdan sonra işə başlayardı. O çox
qayğıkeş və ədalətli idi, həmişə deyirdi: "Ciddi əsas
olmadan heç kəsi təndiq etməyin. Bu bizim işimizə xeyir
gətirməz. Onda yaxşı kadrları itirərik".
Əfsun müəllim nazirliyə daxil olan şikayət məktublarının
çox diqqətlə araşdırılmasına diqqət yetirərdi. O öz
tabeliyindəki işçilərinin ən yaxşı cəhətlərini
qiymətləndirdiyi kimi, nöqsanlarını da görürdü, onun
düzəldilməsinə imkan verirdi. Həmçinin işçilərin
səhvlərini bağışlamağı da bacarardı. Heç kəsə ögey
münasibət bəsləməzdi. Başqa müavinlərdən fərqli olaraq,
yalnız rəislərlə deyil, hər bir inspektorla da ayrıca
işləyərdi. Heç vaxt bütün ağırlığı idarə, şöbə
rəhbərlərinin üzərinə atmazdı.
Əfsun müəllim Azərbaycanda təlim-tərbiyə, məktəb
quruculuğu, təhsilin inkişafı, təlim prosesinin
təkmilləşdirilməsi məsələlərinə bələd idi. Ona təqdim
olunan arayışları bəzən tamamilə yenidən işləyirdi. Baş
məktəblər idarəsinin işçiləri onun bu keyfiyyətlərindən
ağızdolusu danışırdılar. Əfsun müəllim tərəfindən
nəzərdən keçirilən sənədlərin yuxarılarda da
bəyəniləcəyinə həmişə əminlik vardı.
Əfsun müəllim çox böyük ürək sahibi, hər kəsə böyük
qəlblə yanaşan səbrli, təmkinli, xeyirxah, obyektiv,
halal bir rəhbər idi. Onunla işləyənlər müsbət
keyfiyyətlərinə yaxşı bələd idilər, onun iş üslubunu
qəbul edirdilər. Əfsun müəllim özünəməxsus daxili
mədəniyyətə malik idi. Onun bir cəhəti də diqqəti cəlb
edirdi ki, o, normativ sənədləri çox diqqətlə oxuyur,
hər bir sətiraltı mənanı da başa düşməyə çalışırdı.
Sonra da onun icrasına bələdliklə nəzarət edirdi.
Əfsun müəllim müxtəlif səviyyələrdəki iclaslara çox
ciddi hazırlaşırdı. Bu iclaslar üçün hazırlanan
məlumatları diqqətlə nəzərdən keçirər, onun üzərində özü
işləyərdi. O məruzələrin və ya məqalələrin
hazırlanmasına çox məsuliyyətlə yanaşırdı. Belə işlərin
çoxunun üzərində özü təkbaşına işləyərdi. O zaman
məruzələrin çoxu rus dilində yazılırdı. Həm Azərbaycan,
həm də rus dilini yaxşı bilən Əfsun müəllim məruzə və
çıxışlarını da yazılı şəkildə təqdim edərdi.
Dövrünün açıqgözlü ziyalısı kimi Əfsun müəllim pedaqoji
mətbuatı ardıcıl izləyərdi. Çox zaman şöbə müdirlərini
də yanına çağırıb, aidiyyəti yazılara münasibət
bildirərdi. O çox nadir hallarda hirslənər, həmişə sakit
olmağa çalışardı. Ən ciddi prinsipial məsələləri də
təmkinlə müzakirə edərdi.
Bu gün təhsilimizin uğurlarını, təlim-
tərbiyə sahəsindəki nailiyyətlərini görəndə,
istər-istəməz Əfsun müəllimi xatırlamalı oluruq. Çünki o
özü də on il ərzində təhsilimizin inkişafı üçün az iş
görməmişdir və həmişə də təhsilimizin gələcəyinə ümid
bəsləmiş, bu gününü arzulamışdır.
Əfsun Əfəndiyevi tanıyanlar, onunla bir yerdə işləyənlər
həmişə onu belə xatırlayırlar.
Nəcəf NƏCƏFOV,
Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Jurnalistlər Birliyinin
üzvü,
əməkdar müəllim, fəlsəfə doktoru, dosent |
