Javascript DHTML Drop Down Menu Powered by dhtml-menu-builder.com

İsveçin paytaxtı Stokholmda Nobel Mükafatları  Komitəsi ənənəyə uyğun olaraq  elm sahəsində 2014-cü il üzrə Nobel mükafatı laureatlarının adlarını açıqlayıb. Bu barədə Nobel Mükafatları Komitəsi məlumat yayıb. Hər il  oktyabrın ilk günlərində Nobel həftəliyi (6-13 oktyabr) çərçivəsində tibb və fiziologiya, fizika, kimya, ədəbiyyat üzrə laureatların adları açıqlanır.

Oktyabrın 6-da  İsveçin  Karolinsk İnstitutu  ilk olaraq  tibb və fiziologiya  üzrə Nobel mükafatı laureatlarının adlarını açıqlayıb.  http://www.nobelprize.org/ saytının  məlumatına əsasən,  2014-cü il fiziologiya və tibb üzrə Nobel mükafatına  "Beyində mövqe müəyyənləşdirmə sisteminə cavab verən hüceyrələrin kəşfi"nə görə ABŞ-Britaniya alimi Con O’Keefe  və  norveçli 2 alim -  May-Britt  Moser  və Edvard Moser  cütlüyü  layiq görülüb. Mükafatın yarısı Con O’Keefeyə, yarısı isə norveçli cütlüyə verilib. Bu üç alim birlikdə beyində "GPS" sistemini xatırladan və insanlara məkanda istiqamətlənməyə, mövqe tutmağa kömək edən beyin hüceyrələrini kəşf ediblər.  Nobel  Mükafatları Komitəsinin açıqlamasında qeyd olunur ki, "onların işi kəllə beynində sinir hüceyrələrinin necə mürəkkəb bir intellektual prosesdən keçdiyini göstərib".  Onlar  beyində insanın   fəzada mövqeyini müəyyənləşdirən hüceyrələr tapıblar.  İsveç Nobel Mükafatları Komitəsinin  məlumatında qeyd olunur ki,  alimlərin kəşfi  filosofların və alimlərin əsrlərlə düşündükləri problemi  həll edir: "Beyin bizi əhatə edən fəzanın xəritəsini necə yaradır? Biz bu mürəkkəb ətraf mühitdə yolumuzu necə tapa  bilirik?".  Kəşf  olunan hüceyrələr beyində mövqenin müəyyənləşməsi sisteminə cavab verir. Bu sistem beyində  "daxili GPS sistemidir". 1971-ci ildə O’Keefe ilk dəfə sistemin ilk hissəsini-xüsusi hüceyrələri kəşf edib. Bu hüceyrələr xəritəni yaratmağa kömək edir.  Con O’Keefenin tələbələri Edvard və May-Britt Moserlər isə 2005-ci ildə  beyin toxumasında daha bir hüceyrə tipi   (grid-cells) aşkar ediblər. Bu hüceyrə koordinasiya və istiqamət sisteminin yaradılmasına xidmət edir.  Onların kəşf etdiyi hüceyrələr koordinasiya sistemini yaradır. Alimlərin tədqiqatları bütün dünyada  hər  il yüz milyardlarla dollar xərclənən Alzheimer xəstəliyi ilə mübarizədə də böyük rol oynaya bilər. Ekspertlərə görə, alimlər beyində naviqasiya sisteminin fundamental iş prinsipini kəşf ediblər.   Bu kəşf  yaddaş, təfəkkür  və planlaşdırma  kimi digər  koqnitiv prosesləri  anlamaq üçün yeni imkanlar açır. Bu  tədqiqat  baş-beyinin xəstəliklərinin  müalicəsində yeni texnologiyaların işlənib hazırlanmasına inkan verəcək. "Alimlər canlı hüceyrələr daxilində ayrı-ayrı molekulların hərəkət yolunu izləyə biliblər. İndi  tam əminlklə molekulların  insan beynində necə  əlaqə yaratması, Parkinson, Alzheimer və Xantinqton xəstəliklərinin yaranmasında iştirak edən zülalları tədqiq etmək, eləcə də embrionlarda hansı proseslərin getdiyini müəyyən etmək olar",-deyə Nobel Komitəsinin açıqlamasında bildirilir.

May-Britt ali elm mükafatına layiq görülməsi xəbərini şok içində qarşıladığını  bildirib. Onun əri isə təyyarə ilə Münhenə uçduğundan xəbəri gec alıb. "Təyyarədən düşəndə  bir nəfər əlində gül dəstəsi  ilə məni qarşılayaraq yaxınlıqdakı  maşına dəvət etdi.  Nə  baş verdiyini  bilmədim. Telefonumu açanda 150  xəbər  və 75 yazılı  mesaj gördüm.  Mesajlardan biri Nobel Komitəsindən Qoran Hanssondan idi. Artıq hər şeyi başa düşdüm. Fantastik bir gündür" .

Qeyd olunmalıdır ki, bu il tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatına 263 alimin namizədliyi irəli sürülüb.

***

İsveç  Kral   Elmlər  Akademiyası  oktyabrın  7-də  fizika üzrə 2014-cü ilin Nobel mükafatı laureatlarının adlarını açıqlayıb.  Akademiyanın qərarı ilə  yaponiyalı  alimlər İsamu Akasaki,  Hiroshi Amano  və Shuji Nakamura  ali elmi mükafata layiq  görülüblər.  Nobel Mükafatları Komitəsinin açıqlamasında qeyd olunur ki, alimlər parlaq və effektiv  göy işıq saçan diodlar  kəşf ediblər. Alimlər bu mükafata az enerjili, effektiv göy işıq diodları - LED sahəsində gördükləri işlərə görə layiq görülüblər. Alimlərin işləri sayəsində yüksək səmərəli ağ işıq mənbələri ümumi istifadəyə verilib, onlardan  gündəlik cihazlarda, məsələn, smartfonlarda istifadə olunur.  Alimlər bu diodu  1990-cı illərin əvvəllərində hazırlayıbar. Nobel Komitəsi qeyd edib ki, qırmızı və yaşıl işıq diodları on illərlə istifadədə olub,   LED isə bu sahədə əsl inqilab edib. Nobel  Mükafatları  Komitəsinin açıqlamasına   müvafiq olaraq,  alimlərin tədqiqatları   bütün  müasir  texnika  və  elektron  texnologiyasının  simasını tamamilə dəyişib. Alimlər qeyd ediblər ki, diodlar  vasitəsi ilə aparılan  işlərdə praktik nəticələrin əldə olunması nitrid-halliumun  zəruri  kristallarını  əldə  etməyə imkan verib.  Göy diodlar  fasiləsiz olaraq  100 min saat  işləyə bilər. Bu ixtira köhnə işıq mənbələrinə daha davamlı və səmərəli alternativ olan ağ işığın əldə edilməsində yeni imkanlar açır.  "Dünyada istehsal olunan elektrik enerjisinin dörddə biri işıqlandırmaya sərf olunduğundan  LED texnologiyası planetimizin enerji ehtiyatlarının qorunmasını təmin edir",- Nobel Komitəsinin bəyanatında qeyd olunur.

Tələbələrlə görüşündə  İsamu Akasaki  heç vaxt bu cür yüksək ada layiq olduğunu düşünmədiyini etiraf edib. "Mən heç vaxt uğur və ya uğursuzluq barədə düşünməmişəm, sadəcə vacib bildiyim işi görmüşəm",-deyə İ.Akasaki bildirib. O, tələbələrə görmək istədikləri işlə məşğul olmağı  tövsiyə edib.

***

İsveç  Kral   Elmlər  Akademiyası  oktyabrın  8-də  kimya üzrə  2014-cü ilin Nobel mükafatı laureatlarının adlarını açıqlayıb.  İsveç  Nobel Mükafatları Komitəsinin açıqlamasında bildirilib ki,   kimya üzrə ali elmi mükafata "flüoressensiya mikroskopiyanın  inkişafı üçün super-həll"  təklif  etdiklərinə görə   amerikalı  Eric  Betzig, Uilyam E. Moerner və Almaniya alimi Stefan W.Hell  layiq görülüblər. Məlumatda qeyd olunur  ki, alimlərin tədqiqatları  mikroskopiyanı nano zərrəciklər səviyyəsinə gətirib çıxarıb. Onlar flüoressens molekulların köməyi ilə mövcud dəqiqlik həddini keçiblər. Flüoressens mikroskopiya  üzvü və qeyri-üzvü maddələrin strukturunun şəklini flüoressensiya, işıqlanma ilə çəkməkdir.  Bu üsul tibdə, ərzaq sənayesində mikrokimyəvi analiz zamanı geniş istifadə olunur. Flüoressent mikroskoplar optik və elektron mikroskoplardan sonra yeni nəsil qurğulardır.  Bu mikroskop çox kiçik miqyaslarda müxtəlif  hüceyrələrin quruluşunu öyrənməyə kömək edir. Təsvirlər lazer vasitəsi ilə oyanıqlı vəziyyətə gətirilmiş molekul və atomların lümensasiyasından istifadə etməklə əldə olunur.  Məsələ  ondadır  ki, elektron mikroskoplar canlı hüceyrələri  və ya  onların daxilində gedən prosesləri öyrənməyə imkan vermir.  Məhz bu  məqamda  adları  çəkilən  nobelçi alimlərin yaratdıqları flüoressent mikroskoplar  köməyə  gəlir.  Bu  cihazlar canlı orqanizmlərdə ayrı-ayrı  strukturları görməyə, zülalların quruluşunu, molekulyar prosesləri öyrənməyə, DNK strukturunu  oxumağa imkan verir.

***

İsveç  Kral   Elmlər  Akademiyası  oktyabrın  9-da ədəbiyyat  üzrə  2014-cü ilin Nobel mükafatı laureatının adını  açıqlayıb. Akademiyanın qərarı ilə ədəbiyyat sahəsində mükafata  müasir  fransız yazıçısı və ssenarist 69 yaşlı Patrik Modiano  layiq  görülüb.   Nobel Mükafatları Komitəsinin  açıqlamasında yazıçının "inanılmaz  insan talelərini  sənətə gətirdiyi  və  insan  həyatını dərindən təsvir etdiyi" qeyd edilib.

***

Qeyd edək ki, oktyabrın 10-da sülh, 13-də iqtisadiyyat üzrə qaliblərin adları açıqlanacaq.  Bununla da İsveçdə Nobel həftəliyi başa çatacaq.  

2014-cü ilin laureatlarının mükafatlandırılması mərasimi, hər il olduğu  kimi,  dekabrın 10-da Alfred Nobelin anım günündə keçiriləcək.  Qaliblərə  mükafatın təsisçisinin əksi təsvir olunmuş qızıl medal, diplom və 8 milyon İsveç kronu və ya 1,2 milyon ABŞ dolları məbləğində  pul mükafatı veriləcək.  

Hazırladı: Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi"

Copyright  ©  All Rights Reserved.
Created and supported by Mehman Shafagatov