|
Böyük Britaniyanın Kembric Universitetinin doktorantı
Günel Hüseynova ilə söhbət
 Günel
Hüseynova 1983-cü ildə Goranboy rayonunda anadan olub.
1990-2000-ci illərdə Xırdalan şəhər 2 nömrəli tam orta
məktəbdə təhsil alıb. Orta məktəbi fərqlənmə attestatı
ilə bitirdikdən sonra Azərbaycan Tibb Universitetinin
əczaçılıq fakültəsinə qəbul olub. 2004-cü ildə ATU-nun
bakalavr, 2006-cı ildə isə magistr pilləsini fərqlənmə
diplomu ilə bitirib. 2006-2009-cu illərdə Azərbaycan
Tibb Universitetinin biokimya kafedrasında aspirant
olaraq "Şəkərli diabet xəstələrində diabetin ağırlaşma
dərəcəsi ilə iltihab markerləri arasında əlaqə"
mövzusunda elmi tədqiqat işi aparıb. Bu sahə üzrə
Azərbaycan, rus və ingilis dillərində məqalələri dərc
olunub. Aspirantura illərində tibbi genetikaya daha çox
marağı yarandığı üçün 2010-cu ildə Böyük Britaniyanın
Qlazqo Universitetində tibbi genetika üzrə ikinci
magistr təhsili almağa qərar verib. Hazırda
"2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici
ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" çərçivəsində
Böyük Britaniyanın Kembric Universitetinin genetika
kafedrasında doktorant olaraq "İrsi beyin
xəstəliklərində rol oynayan yeni genlərin
müəyyənləşdirilməsi" mövzusunda elmi tədqiqat aparır.
-Orta məktəb illərində uğurlarınız. İlk müəllimlərinizi
necə xatırlayırsınız?
- Orta məktəbdə təhsil aldığım müddətdə Azərbaycan dili
və ədəbiyyat fənni üzrə Respublika olimpiadasının qalibi
olmuşam. Dəfələrlə inşa yazı müsabiqələrində,
riyaziyyat və kimya üzrə yarışmalarda tutduğum yerlərə
görə tərifnamələr almışam. Qazandığım akademik uğurlara
görə XI sinifdə məni "İlin şagirdi" elan edərək
buraxılış imtahanlarından azad etmişdilər. Xırdalan
şəhər 2 nömrəli tam orta məktəb və oranın bütün
müəllimləri mənim üçün çox dəyərlidir. Müəllimlərim
mənə hər zaman sevgi ilə yanaşır və daim uğur qazanmağa
həvəsləndirirdilər. İndiyə qədər yadımdadır, ibtidai
sinif müəllimim Aləmzar müəllim məni "sinfimin gözü"
adlandırırdı. Sinif rəhbərim Qətibə xanım və mənə
dərs demiş digər müəllimlərim xoş xatirələrlə yada
saldığım insanlardır. Ümumiyyətlə, düşünürəm ki,
şagirdlərin uğur qazanmağında orta məktəb müəllimlərinin
göstərdiyi sevgi və qayğı çox önəmlidir.
-Sizdə genetikaya maraq necə yarandı?
 -
Genetikaya ilk marağım aspirantura dövründə iştirak
etdiyim beynəlxalq konfranslarda yarandı. Genetika
genlər, irsiyyət və Yer kürəsində yaşayan minlərlə canlı
orqanizmlər arasındakı fərqliliyi öyrənən bir elm
sahəsidir. Hazırda tibb və biologiya sahəsində çox
sürətlə inkişaf edən istiqamətlərdən biri də məhz
genetikadır. Ona görə, düşünürəm ki, bu sahədə fəaliyyət
göstərmək üçün çox doğru bir zamandır.
-Xaricdə təhsil almağa necə qərar verdiniz?
Valideynləriniz xaricdə təhsil almaq istəyinizi
dəstəklədimi?
- Hər hansı bir sahədə mütəxəssis olmaq istəyirsənsə,
həmin sahənin daha çox inkişaf etdiyi, bu sahənin
"vətəni" hesab olunan ölkəyə getməlisən, bu sahədə
dərin biliyə malik insanlardan dərs almalısan. Kembric
Universiteti həyat elmləri sahəsində aparılan elmi
tədqiqatların keyfiyyətinə görə dünyada ən öndə gedən
mərkəzlərdən biridir. Sadəcə onu demək kifayətdir ki,
hər bir canlı orqanizmin genetik materialı olan DNT də
məhz Kembric Universitetində çalışan Ceyms Vatson və
Fransis Krik tərəfindən 1953-cü ildə kəşf olunmuşdur.
Ona görə heç də təəccüblü deyil ki, genetika sahəsində
bilik qazanmaq üçün məhz Kembric Universitetini
seçmişəm. Kembric Universitetində Nobelçi alimlərdən
dərs almaq xoşbəxtlikdir. Valideynlərim xaricdə
təhsil almaq istəyimi əvvəlcə narahatçılıqla
qarşıladılar, ancaq təhsilə çox önəm verdikləri üçün
mənə böyük dayaq oldular. Buna görə onlara çox
minnətdaram. Ailəmdən başqa ATU-nun biokimya
kafedrasının müdiri, professor Arif Əfəndiyev,
universitetin müəllimlərindən Şahin Bayramov, Gülnarə
Əzizova, əczaçılıq iqtisadiyyatı və təşkili
kafedrasından Nizami Naibov və kitabxananın baş
redaktoru Nigar Rəsulova və məndən əvvəl xaricdə təhsil
almış dostlarım mənə çox böyük dəstək oldular.
-Dövlət Proqramı çərçivəsində tələbələrin seçim
prosesini necə qiymətləndirirsiniz?
- Düşünürəm ki, tələbələrin seçimi prosesi çox obyektiv
keçir. Mənimlə birlikdə proqrama qəbul olan tələbələr
qəbul imtahanlarında 600-700 bal yığmış və ya
olimpiadalarda yüksək yer tutmuş tələbələr idi. Ona görə
prosesin obyektivliyinə şübhəm yoxdur. Onu da qeyd edim
ki, artıq 4 ildir ki, dövlət təqaüdü alıram və bu 4 ildə
Dövlət Proqramında çox böyük irəliləyişlərin şahidi
olmuşam. Məsələn, əvvəllər hər il yay aylarında Təhsil
Nazirliyinə gedib növbəti il üçün sənəd vermək mənim
üçün çətinlik yaradırdı, laboratoriyada elmi tədqiqatımı
dayandırıb getməli olurdum. Hazırda proqramla bağlı
bütün proseslər elektron şəkildə həyata keçirilir.
Nazirliyin işçiləri də təqaüdçülərin suallarını istər
elektron poçt vasitəsilə, istərsə də sosial
şəbəkələrdə, facebook-da çox tez bir zamanda
cavablandırırlar. Hesab edirəm ki, ümumilikdə təhsilə
diqqətin artırılması baxımından doğru yoldayıq, təbii
ki, bu prosesin bəhrəsini görmək üçün daha dayanıqlı bir
təhsil strukturu qurmalıyıq.
- Ümumiyyətlə, təhsilimizdə gedən son proseslərə
münasibətiniz?
- Son zamanlarda Azərbaycan təhsilində təqdirəlayiq bir
çox dəyişikliklər baş vermişdir. Ötən ilin oktyabrında
cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən təsdiq olunmuş
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası" bu baxımdan çox dəyərli bir
addımdır. Dövlət Proqramı çərçivəsində istedadlı
gənclərimizin dünyanın nüfuzlu universitetlərində təhsil
almağa göndərilməsi ölkəmizin gələcəyinə, təhsil
sistemimizin rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsinə
hesablanmış strateji xətdir. Bu sahədə Təhsil
Nazirliyinin apardığı işlər təqdirəlayiqdir.
-Tələbə həyatınız necə keçir? Orada ən çox nə və kim
üçün darıxırsınız?
- Tələbə həyatım müxtəlifliklərlə zəngindir. Genetika
kafedrasında doktor və magistr tələbələrin nümayəndəsi
olaraq kafedra iclaslarında iştirak edir, tələbələrin
fikir və təkliflərini kafedra tələbə komitəsinə
çatdırıram. Tez-tez ictimai və biznes layihələrə
qoşulur, elm festivallarında iştirak edirəm. Bundan
başqa, dalğıclıq ilə də məşğul oluram. Böyük Britaniyaya
adaptasiya çətin olmadı, çünki burada insanlar bütün
millətlərə çox mehribanlıqla yanaşır, öz evindəki kimi
hiss edirsən özünü. Ən çox ailəm və dostlarım üçün,
xüsusilə də anam Sahilə xanım və 9 yaşlı bacım qızı
Rəşidə üçün çox darıxıram.
- Universitetdə müəllim-tələbə münasibətləri necə
qurulub? Akademik heyətlə əlaqələriniz varmı?
- Kembricdə müəllim-tələbə münasibətləri azad düşüncəyə
əsaslanır. Müəllimlər tələbələrə sadəcə istiqamət verir,
onlara hansısa məlumatı əzbərlətməyə deyil, analitik
düşüncə tərzini inkişaf etdirməyə çalışırlar. Məhz bu
azad və analitik düşüncə nəticəsində Kembric
Universiteti çoxlu sayda Nobel mükafatı laureatları
yetişdirmişdir. Akademik heyətlə çox sıx əlaqələrim var.
Kafedranın magistr və doktorant tələbələrinin
nümayəndəsi olaraq kafedra iclaslarında, yeni
tələbələrlə müsahibələrin təşkil olunmasında iştirak
edir, kafedranın fəaliyyətini təbliğ edən ictimai
tədbirlərə qoşuluram.
- Dünyanın məşhur elm-təhsil mərkəzi barədə. Hazırda
hansı tədqiqatlarla məşğul olursunuz? Hansı uğurlarınızı
qeyd edə bilərsiniz?
- Kembric Universiteti Böyük Britaniyada ən qədim
universitetlərdən biridir. Əsası 1209-cu idə qoyulmuşdur.
Hazırda 31 kollec və 100 akademik kafedradan ibarətdir.
Kafedramızda dünyanın bir çox ölkələrindən tələbələr və
elmi tədqiqatçılar vardır. İlk dəfə DNT-nin kəşfinə görə
Nobel mükafatı almış Ceyms Vatson və Fransis Krik,
insulinin formulunu və "Sanger DNT" analizi metodunu
kəşf etdiyinə görə iki dəfə Nobel laureatı olmuş
Frederik Sanger də daxil olmaqla 90 Nobel laureatı məhz
bu universitetdə təhsil almış və ya çalışmışdır. Mənim
elmi tədqiqatım bəzi irsi beyin xəstəliklərində rol
oynayan yeni genləri araşdırmaqdır. Sevinclə deyə
bilərəm ki, 3 il fasiləsiz elmi tədqiqatdan sonra 8 yeni
gen müəyyənləşdirmişik və hazırda bu genlər üzərində
daha ətraflı tədqiqatlar aparırıq. Düşünürəm ki,
gələcəkdə genetika həyatımızın hər bir sahəsinə sirayət
edəcək. Məsələn, bir insanın DNT-si haqqında məlumat ona
hansı dərmanın təyin edilməsində də istifadə edilə
bilər, hava limanında həmin insanın kimliyinin
yoxlanılmasında da. Yaxud genetik dəyişikliklər edilmiş
bitkilər və digər qida məhsulları kütləvi istifadəyə
verilə bilər. Məsələn, artıq Amerikada antioksidantlarla
zəngin olan bənövşəyi pomidor şirəsi istifadəyə verilib.
Bu baxımdan, genetika sahəsində fəaliyyət göstərməyi çox
maraqlı hesab edirəm.
- Kembricdə tələbələr üçün hansı geniş imkanlar var?
- Məncə, xaricdə təhsilin ən böyük üstünlüyü sərbəst və
analitik düşünməyi öyrənmək və geniş dünyagörüşü
qazanmaqdır. Məsələn, Kembric Universitetinin verdiyi
doktor dərəcəsi istər elmi-tədqiqat mərkəzləri, istər
banklar, istərsə ictimai təşkilatlar tərəfindən eyni
dərəcədə qiymətləndirilir. Çünki tələbələr burada təhsil
zamanı hər hansı bir elm sahəsində bilikdən başqa
menecment, analiz, idarəetmə, liderlik, kommunikasiya,
effektiv zaman bölgüsü kimi dəyərli bacarıqlar da
qazanır və sonra bu bacarıqları istər elm, istərsə də
digər sahələrdə tətbiq edə bilirlər. Doktoranturada
imtahanlar yoxdur. Doktorantlar ancaq elmi tədqiqatla
məşğul olur. Ancaq magistraturada oxuduğum dövrdə
imtahan sessiyası həqiqətən də çox intensiv olurdu.
- Böyük Britaniya təhsilində də hansısa xarakterik
islahatlar gedirmi?
- Elmi tədqiqat sahəsində daha çox kollaborativ
layihələrə üstünlük verilir. Məsələn, eyni layihə
üzərində çox müxtəlif sahələrdən olan mütəxəssislərin
çalışması qrantların qazanılmasında mühüm əhəmiyyət kəsb
edir.
- Gənclərimizin xaricdə təhsil almaq səylərinə necə
baxırsınız?
- Çox müsbət baxıram. Xaricdə təhsil və beynəlxalq bir
mühitdə yaşamaq həqiqətən də dünyagörüşümə müsbət təsir
göstərib. Dünyanın aparıcı universitetlərində təhsil
almaq, nüfuzlu alimlərin yanında tədqiqatlar aparmaq
böyük bir elm məktəbi keçməkdir.
- Genetika ölkəmiz üçün nə dərəcədə aktualdır?
- Yaxın gələcəkdə istər tibb sahəsində, istərsə də
həyatımızın digər sahələrində genetik məlumatın çox
böyük rolu olacaqdır. Bir çox ölkələr artıq bu məlumatın
həm texnoloji, həm də iqtisadi baxımdan nə qədər dəyərli
olduğunu başa düşərək bu sahədə dövlət səviyyəli
layihələr həyata keçirir. Misal olaraq, hazırda Böyük
Britaniyada 50 milyon dollarlıq büdcəsi olan "Min genom
layihəsi" və Avropa Birliyindən 30 milyon avro vəsait
almış "Hematopoetik epigenom" layihələri həyata
keçirilir. Ümid edirəm ki, mənim və digər tələbələrin bu
sahədə aldığı yüksək səviyyəli təhsil sahəsində
ölkəmizdə də yaxın gələcəkdə böyük layihələr həyata
keçirə biləcəyik.
- Azərbaycan diasporası ilə əlaqələriniz. Azərbaycanı
uzaq ölkədə təbliğ edə bilirsinizmi?
- Azərbaycan diasporası ilə çox sıx əlaqələrim var. Bir
çox cəmiyyətlərin üzvüyəm və Azərbaycan Respublikasının
Böyük Britaniyadakı səfirliyinin, Kem-bric Azərbaycan
Cəmiyyəti, Azərbaycan Evi, Anqlo-Azərbaycan Cəmiyyəti,
Mərkəzi Asiya Forumu, Avropa-Azərbaycan Cəmiyyətinin
təşkil etdiyi tədbirlərində fəal iştirak edirəm. Tez-tez
Kembricdə olan azərbaycanlı elmi tədqiqatçılar və
tələbələr ilə də görüşüb fikirlərimizi paylaşırıq.
Görüşdüyüm bütün əcnəbi insanlara Azərbaycanın tarixi və
mədəniyyəti haqqında danışıram. Eyni zamanda daim öz
elmi fəaliyyətim və davranışımla digər millətlərə
azərbaycanlıların çox çalışqan, ağıllı və insanlara
hörmətlə yanaşan bir millət olduğunu göstərməyə
çalışıram.
- Gələcək planlarınız?
- Çox istərdim ki, yaxın gələcəkdə genetik layihələr
dövlət strategiyasına daxil edilsin və mən də Kembricdə
öyrəndiyim bilik və bacarıqları həmin layihələrdə tətbiq
edərək ölkəmizdə genetika sahəsinin inkişafında ilk
pionerlərdən biri olum.
- Biz də sizə elmi tədqiqatlarınızda, araşdırmalarınızda
Azərbaycan elmi naminə yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.
Oruc MUSTAFAYEV,
"Azərbaycan müəllimi" |
