Həmyerlimiz Sakin Cabarov Almaniyanın Bayroyt
Universitetinin Bavariya Eksperimental Geokimya və
Geofizika İnstitutunda tədqiqatlarını davam etdirir
Almaz HƏSRƏT,
Təhsil Problemləri İnstitutunun Beynəlxalq əməkdaşlıq və
informasiya şöbəsinin müdiri
Bu rubrika altında xarici ölkələrin təhsil
müəssisələrində müəllim, tədqiqatçı kimi çalışan
həmvətənlərimiz haqqında yazıların dərcini davam
etdiririk. Bu sayımızda Almaniyanın Bayroyt şəhərində
yerləşən Bayroyt Universitetinin tədqiqat
institutlarından birində - Bavariya Eksperimental
Geokimya və Geofizika İnstitutunda işləyən Sakin
Cabarovu oxucularımıza təqdim edirik.
Arzuların
gerçəkləşmə yolu
Gələcəkdə
fizik olmaq, dünyanın aparıcı ölkələrinin elmi-tədqiqat
laboratoriyalarında çalışmaq həvəsi onda hələ orta
məktəbdə təhsil alarkən V.Kartsevin "Fizika haqqında
novellalar" kitabını oxuduğu zaman yaranmışdı. 2010-cu
ildə Almaniyanın Hamburq şəhərində yerləşən "DESY"
Elmi-Tədqiqat Mərkəzinə 10 günlük ezamiyyəti zaman
müasir elektron sinxrotronunda eksperimentlər apararkən
oxumuş olduğu həmin novellalar yaddaşında canlandı.
Geniş tədqiqat imkanlarına malik olan laboratoriyalarda
ilk təcrübələrini həyata keçirdi. Qısa müddət ərzində
məqalələri dünyanın aparıcı və nüfuzlu jurnallarında
işıqlandırıldı. Kiçik bir kənd orta məktəbindən
Avropanın böyük mərkəzlərinə qədər irəliləyən bir gənc
üçün arzularının gerçəkləşməsindən böyük nə ola
bilərdi?!
Tərcümeyi-halından sətirlər
Cabarov Sakin Həmid oğlu 30 avqust 1983-cü ildə Xaçmaz
rayonunun Dədəli kəndində ziyalı ailəsində anadan
olmuşdur. Orta təhsilini Q.Movlanov adına Dədəli kənd
orta məktəbində almışdır. 2001-ci ildə Bakı Dövlət
Universitetinin fizika fakültəsinə daxil olmuş, 2005-ci
ildə həmin fakültəni fərqlənmə diplomu ilə bitirmişdir.
2005-2007-ci illərdə Bakı Dövlət Universitetinin fizika
fakültəsinin magistraturasında təhsil almış və həmin
fakültəni "Kvant elektronikasi" ixtisası üzrə fərqlənmə
diplomu ilə bitirmişdir. 2007-2008-ci illərdə orduda
həqiqi hərbi xidmətdə olmuşdur. 2009-2012-ci illərdə
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Fizika
İnstitutunun doktoranturasına daxil olmuş və 2012-ci
ildə texnika elmləri doktoru Əli Məmmədovun elmi
rəhbərliyi ilə "Yarımkeçiricilər və dielektriklər
fizikası" ixtisası üzrə "Yüksək təzyiqlərdə PbTiO3,
NaNbO3 və BiMnO3 perovskit seqnetoelektriklərinin
struktur faza keçidləri" mövzusunda dissertasiya işini
müdafiə edərək fizika üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi
almışdır.
Əmək
fəaliyyətinə 2005-ci ildə Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Fizika İnstitutunda texnik kimi
başlamışdır. Texnika elmləri doktoru Əli Məmmədovun
rəhbərlik etdiyi "İxtisaslaşdırılmış qeyri-standart
nəzarət və diaqnostika sistemləri" laboratoriyasında
fizika üzrə fəlsəfə doktoru Rəfiqə Mehdiyevanın
rəhbərliyi altında elmi araşdırmalara başlamışdır.
Sonralar kiçik elmi işçi, elmi işçi vəzifələrində
çalışmış və hazırda həmin institutun böyük elmi
işçisidir.
İlk xarici səfərlər: hədəfə doğru qətiyyətli addımlar
Sakin müəllimin xaricə ilk çıxışı 2009-cu ilin
iyun-iyul aylarında Rusiyanın Moskva və Dubna
şəhərlərində MDB ölkələrinin gənc alimləri üçün təşkil
olunmuş və nanotexnologiyalara həsr edilmis yay
məktəbində iştirakı olub. Moskva şəhərində Kurçatov
İnstitutunda, A.V.Şubnikov adına Kristalloqrafiya
İnstitutunda, Dubna şəhərində Birləşmiş Nüvə
Tədqiqatlari İnstitutunda olub. Bu institutların
elmi-tədqiqat imkanlarını gördükdən sonra həmin
mərkəzlərin birinə uzunmuddətli ezamiyyətə getməyi və
tədqiqatlarını davam etdirməyi qərara alıb. Bakıya
qayıtdıqdan sonra bu barədə fikirlərini elmi rəhbəri Əli
Məmmədovla bölüşüb. 2 ay müddətinə Dubna şəhərinə,
Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutuna ezamiyyətə
göndərilib. Bu müddət ərzində institutun geniş tədqiqat
imkanları ilə ətraflı tanış olub. "O zamanlar dünyanın
ən nəhəng impuls reaktoru olan "İBR-2" reaktorunda
modernizasiya gedirdi və mən də həmin modernizasiya
proseslərində iştirak etmək istəyirdim" , - deyə
müsahibim o günləri xatırlayır. Ezamiyyət müddətində
Rusiyanın ən gənc elmlər doktorlarından olan Denis
Petroviç Kozlenko ilə tanış olur və onun rəhbərliyi
altında çalışmaq üçün razılıq alır. Bakıya, Fizika
İnstitutuna qayıtdıqdan sonra oradakı imkanları haqqında
elmi rəhbəri ilə müzakirələr aparır. Uğurlu əlaqələrin
davamlı olması üçün institut rəhbərliyi tərəfindən
yenidən Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutuna uzun
muddətə ezam olunur. 2010-cu ilin əvvəlindən həmin
institutun neytron fizikası laboratoriyasında kiçik elmi
işçi kimi fəaliyyətə başlayır.
Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, Dubna şəhəri Rusiyanın
elm mərkəzlərindən biri olduğu üçün buradakı insanların
hamısı yüksək elmi biliyə və təfəkkürə bağlıdırlar.
Müsahibim deyir: "Mendeleyevin elementlərin dövrü
sistemi cədvəlindəki 105-ci element bu şəhərdə alınmış
və adı da bu şəhərin adına uyğun olaraq "Dubnium"
adlandırılmışdı. Birləşmiş Nüvə Tədqiqatları İnstitutu
beynəlxalq elmi mərkəz olduğu üçün burada çoxlu xarici
alimlər çalışırdılar. Dünyanın bir çox ölkələrindən olan
nüfuzlu alimləri də burada tez-tez görmək olurdu. Daha
çox gənc alimlər bu elmi mühitdə yetişmək üçün
gəlirdilər. Bizim qrupumuzda Ukraynadan və Vyetnamdan
olan gənclər çalışırdılar. Həm yaşamaq üçün, həm də elmi
fəaliyyət üçün Dubna şəhəri və Birləşmiş Nüvə
Tədqiqatları İnstitutu çox yüksək səviyyəli yer idi.
Tədqiqat reaktorunda modernizasiya getdiyi müddətdə
eksperimentlərimizi Almaniyanın Hamburq şəhərində
yerləşən "DESY" Elmi-Tədqiqat Mərkəzində yerinə
yetirirdik. Nəhayət, 2012-ci ildə modernizasiya bitdi və
ilk eksperimentlər başladı. 2014-cü ilin iyununa qədər
bu mərkəzdə çalışdım".
S.Cabarov həmin müddət ərzində Rusiyanın
Sankt-Peterburq, Tver, Moskva, Troysk şəhərlərində
yerləşən bir çox elmi-tədqiqat mərkəzlərində,
universitetlərində olur. Rusiyanın Seliger forumunun
"Elm və texniki yaradıcılıq" konfransında iştirak edir.
Türkiyəyə, Almaniyaya dəfələrlə elmi ezamiyyətlərə
gedir. Elmi tədqiqatları genişləndikcə, yeni arzular
yaranırdı və bu arzuları həyata keçirmək üçün daha geniş
imkanlı mərkəzlərdə çalışmaq həvəsi ortaya çıxırdı. Bu
məqsədlə yenidən Bakıya, Fizika İnstitutuna qayıdır.
Elmi rəhbəri ilə yeni tədqiqat planları hazırlayır və
institut rəhbərliyi tərəfindən 2014-cü ilin iyul ayında
Almaniyanın Bayroyt şəhərində yerləşən Bayroyt
Universitetinə ezam olunur.
Təsadüfdənmi, yoxsa zərurətdənmi Bayroyt şəhəri Dubna
şəhərinə çox bənzəyir. Burada da insanların çoxunun
həyatı universitet ilə bağlıdır. Əsasən Yaponiyadan,
Çindən və Rusiyadan çoxlu tələbə, doktorant və elmi
işçilər fəaliyyət gostərirlər. Hər il avqust ayında
keçirilən ənənəvi "Bayroyt festivalı"nda isə bu şəhərə
çoxlu turist axını olur. Universitetin tərkibində 14
elmi-tədqiqat institutu var və onlar birgə fəaliyyət
göstərirlər. Sakin müəllim də bu tədqiqat
institutlarından birində - Bavariya Eksperimental
Geokimya və Geofizika İnstitutunda çalışır.
Ezamiyyət dönəmində hər dəfə Azərbaycana gəlməmişdən
qabaq burada pedaqoji sahədə fəaliyyət göstərən dostları
ilə əlaqə saxlayır. Xüsusi olaraq, Bakı Pedaqoji
Kadrların İxtisasartırma və Yenidənhazırlanma
İnstitutunun təbiət elmləri kafedrasında ona tam orta
məktəb müəllimləri üçün fizikanın müasir yeniliklərinə
və tədrisdəki yeni yanaşmalara dair mühazirə və
seminarlar aparmaq üçün saatlar ayrılır. Bu şəraiti ona
yaratdıqlarına görə müsahibim institutun rektoru,
professor Asəf Zamanovun və təbiət elmləri kafedrasının
müdiri dosent Yusif Alıyevin əməyini xüsusi
dəyərləndirir.
Almaniyada elmi-tədqiqatlar necə aparılır?
Bayroyt Universitetinin doktoru olan həmyerlimiz
hazırda professor Leonid Dubrovinskinin rəhbərliyi
altında çalışır. Əsas fəaliyyəti elmi-tədqiqat olmasına
baxmayaraq, tələbələrlə, xüsusən də diplomçu
bakalavrlar, magistrlər və doktorantlarla birgə çalışır.
Onlara əsasən bərk cisim fizikası və yüksək təzyiqlər
fizikasının sirlərini, mənimsənmə metodikasını öyrədir.
Müsahibimin sözlərinə görə, Almaniyada elmi-tədqiqat
institutları universitetlərin tərkibində yerləşir və
fakültələrlə birgə fəaliyyət göstərirlər. "Məsələn,
bizim çalışdığımız institutun əsas istiqaməti geofizika
və geokimya tədqiqatları olmasına baxmayaraq, fizika
fakültəsinin kristalloqrafiya laboratoriyası ilə birgə
işləyirik. Fakültə tələbələri bizim institutun
təcrübələrində yaxından iştirak edirlər, institutun
professorları fakültədə mühazirələr oxuyurlar,
doktorları və doktorantları isə seminar məşğələləri
aparırlar.
Almaniyada elmə marağı olan insanlar elmi-tədqiqatla
nəinki tələbəlik illərindən, hətta şagird olduqları
zamandan məşğul ola bilirlər. Bizim yaşadığımız Bavariya
torpaqlarında orta məktəblərdə dərslər 15 sentyabrda
başlayır və avqustun əvvəllərinə qədər davam edir.
İyulun sonlarında universitetlərdə "Uşaq universiteti"
fəaliyyətə başlayır. Hətta I sinif şagirdləri belə,
buraya cəlb olunurlar. Elmi tədqiqat işi aparan alimlər
uşaqlar üçün sadələşdirilmiş mühazirələr və əyani
formada eksperimentlər hazırlayırlar. Onları nümayiş
etdirərək son elmi yenilikləri şagirdlərə mənimsədirlər.
Beləliklə, hətta şagirdlər də kiçik yaşlarından elmə
maraq göstərirlər.
Xarici ölkələrdə alimlərin əməkhaqqının nə qədər olması,
asudə vaxtlarını necə keçirdikləri ilə bağlı sualımızı
Sakin Cabarov belə cavablandırdı:
- Universitetdə və elmi-tədqiqat institutlarında çalışan
alimlərin əməkhaqları kifayət qədər yüksəkdir. Əmək
fəaliyyətinə başlamış gənc doktorantlar artıq öz
ehtiyaclarını tam təmin edirlər. Bir sözlə, Avropada
elmi-tədqiqat işi ilə məşğul olan alimin əsas sosial
problemləri həll edilmiş olur.
Müəllimlərin, tələbələrin, alimlərin boş vaxtlarının
səmərəli təşkil olunması üçün universitet şəhərcikləri
vardır. Buraya üzgüçülük hovuzları, idman zalları,
meşəliklər, gəzinti zamanı dincəlmək üçün açıq havada
pulsuz zooparklar fəaliyyət göstərir.
Almaniyada müəllimlərin iki növ attestasiyası mövcuddur
Müsahibimlə söhbətdə Almaniyada müəllimlərin
attestasiyasının təşkili məsələsi ilə də maraqlandıq.
Onun dediklərindən belə məlum oldu ki, federal
torpaqlardan (inzibati ərazi vahidlərindən) ibarət olan
Almaniyada hər bir torpağın öz qanunları vardır. Hətta
tədris ilinin başlanması da fərqli olur. Amma ümumilikdə
göturülsə muəllimlərin attestasiyası, qiymətləndirilməsi
hər yerdə keçirilir. Attestasiya, adətən, 2 cür olur.
Bunlardan biri "müntəzəm" attestasiya adlanır və 6 ildən
bir keçirilir. Qiymətləndirmə sistemi 5 kateqoriya üzrə
baş verir: çox yaxşı, yaxşı, qənaətbəxş, kafi və
qeyri-kafi. İkinci attestasiya isə "zərurət"
attestasiyası adlanır və adından göründüyü kimi, zərurət
yarandığı hallarda keçirilir.
Tələbələr fənləri sərbəst seçirlər
Sakin müəllim bizimlə söhbətində Almaniyanın ali
məktəblərində tədrisin təşkili, təhsilin inkişafı
yönündə görülən işlərlə bağlı fikirlərini də bölüşdü.
Qeyd etdi ki, orada tələbələr dərsləri sərbəst olaraq
seçirlər. Semestrlərdə istədikləri qədər fənn götürə
bilərlər. Adətən tələbələr I kursda təcrübəsiz olurlar.
Ona görə də az fənn götürürlər. Sonuncu kurslarda isə
diplom işləri və təcrübə keçmə kursları onların
dərslərinə çətinliklər törədir. Bunları nəzərə alaraq,
adətən II və III kurs tələbələri daha çox fənn
götürürlər. Çox yaxşı olardı ki, bu sistem Azərbaycan
təhsil sistemində də öz əksini tapsın. Çünki I kursda
dərslərində geriləyən tələbələr sonradan toparlana
bilmirlər və bu da onların yaxşı mütəxəssis kimi
yetişmələrinə mane olur. Digər tərəfdən isə IV kursda
imtahanlara və dərslərə daha çox diqqət ayırmaları
səbəbindən diplom işləri çox zəif yazılır və yeni
ideyalara az rast gəlinir, əsasən təkrarçılıqla
üzləşirik.
Yaxşı təhsil vermək üçün universitetlərin elmi-tədqiqat
bazasının yüksək səviyyədə olması çox vacibdir.
Avropanın aparıcı mərkəzləri daha yaxşı kadrları cəlb
eləmək üçün bir-biri ilə rəqabət aparırlar. Kadrların
bir mərkəzdə 5-6 ildən çox işləməsinə yol vermirlər.
Buna görə də hər bir mütəxəssis işlədiyi mərkəzdə yaxşı
göstəricilərə sahib olmağa çalışır ki, gələcəkdə digər
mərkəzlərdə istədiyi mövqeni tuta bilsin. Doktorantura
təhsilini başa vurmuş doktor məcbur olur ki, digər
mərkəzlərdə "postdoc" mövqeyi tutsun. Daimi ştatların
sayı mərkəzlərdə çox az olur. Onlar əsasən professor və
idarəçilik ştatları olurlar.
"Azərbaycan həqiqətlərini təbliğ etmək şərəfli işdir"
Bu sözləri də Sakin müəllim bizim bu barədəki sualımızı
cavablandırarkən dedi. Bildirdi ki, mən istər Rusiyada,
istərsə də Almaniyada çalışdığım mərkəzlərə Azərbaycan
Milli Elmlər Akademiyasının Fizika İnstitutunun əməkdaşı
kimi ezam olunmuşam və qazandığım hər bir uğurum
Azərbaycan elminin adına bağlıdır. Ona görə də daim
çalışırıq ki, işlədiyimiz mərkəzlərdə Azərbaycanı daha
yaxşı təmsil eləyək. Xaricdə olarkən milli
bayramlarımızı təntənə ilə qeyd edirik və yaxın
ətrafimıza da bayramlarımızın tarixi kökləri haqqında
məlumatlar veririk. Tariximiz haqqında bildiklərimin
hamısını yeri gəldikcə ətrafımdakı əcnəbilərə danışıram.
XX əsrin sonlarında yaşadığımız 20 Yanvar faciəsi,
Xocalı soyqırımı kimi faciələrimizin bütün dünyaya
çatdırılması isə daha vacibdir. Çalışdığımız
kollektivlərdə bu faciələri avropalıların
diqqətlərinə çatdırır, anım günlərində isə daha fəal
oluruq. |