Türkiyə təcrübəsindən faydalanmaq nə kimi səmərə verər
Telman CƏFƏROV,
Bakı Slavyan Universitetinin tədris işləri üzrə
prorektoru, filologiya elmləri doktoru, professor
Ölkə
Prezidentinin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası"nın həyata keçirilməsi ilə bağlı Fəaliyyət
Planı"nda ali təhsil müəssisələrinin
təhsil-tədqiqat-innovasiya mərkəzlərinə çevrilməsi,
universitetlər üçün kampusların yaradılması, dövlət
büdcəsi vəsaitindən istifadə olunmadan ali təhsil
müəssisələrində məqsədli kapital fondlarının
yaradılmasının stimullaşdırılması nəzərdə tutulur.
Ötən təqvim ilinin sonlarında Türkiyə təhsil sistemi və
universitetləri ilə tanışlıq məqsədilə qardaş ölkədə
səfərdə olmuş Azərbaycan dövlət ali təhsil
müəssisələrini təmsil edən heyətin tərkibində mən də var
idim. İki həftəlik kursda iştirakımız barədə Təhsil
Nazirliyinə geniş hesabat verilmişdir. Ali təhsil
işçilərinin xarici təcrübədən bəhrələnməsi məqsədini
güdən bu vacib tədbirə görə bir daha Təhsil Nazirliyinin
rəhbərliyinə təşəkkürümüzü çatdırır və bu cür
ezamiyyələrin davamlı olacağına inanıram. Açığı, başqa
yolumuz yoxdur. Orta və ali təhsilimizin yeni relslər
üzərinə qoyulması istiqamətində ölkə rəhbərliyi, eləcə
də Təhsil Nazirliyi tərəfindən ciddi addımlar atılıb,
qanunvericilik bazası yaradılıb. Son bir neçə il ərzində
imzalanmış təhsil qanunvericiliyi aktlarının hamısını
sadalamaq niyyətim olmasa da, ali təhsil sisteminin
təkmilləşdirilməsinə və yenidən qurulmasına ünvanlanmış
bir-iki sənədin adını çəkmək istəyirəm: "Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası", "Ali təhsil müəssisələrinin nümunəvi
Nizamnaməsi", "Ali təhsil müəssisələrinin bakalavriat və
magistratura səviyyələrində kredit sistemi ilə tədrisin
təşkili Qaydaları". Bu sənədlər təhsil tariximizin,
pedaqoji təcrübə, ənənə və reallıqlarımızın, gələcəyə
baxışlarımızın nəticəsi kimi dəyərləndirilsə də, eyni
zamanda, Bolonya prosesinin və Avropa Kredit-Transfer
sisteminin ölkəmizdə adekvat şəkildə dəyərləndirilməsi
və tətbiqini hədəf götürməyə şərait yaradıb. Biz israrla
ali təhsilimizdə innovasiyaların, yeni yanaşma və
pedaqoji texnologiyaların tətbiqinə çalışırıq. Yeni
təfəkkür köhnə, stereotipləşmiş metod və yanaşmaları
sıxışdırmağa çalışır. Təhsildə nəsillərin və baxışların
əvəzlənməsi prosesi və mübarizəsi sezilir. Ən çətin və
gərgin proses yeni ictimai şüurun və fikrin formalaşması
ilə bağlıdır. Düzdür, hələ 90-cı illərin sonunda ulu
öndər Heydər Əliyevin müəllifliyi ilə başlanmış
üçmərhələli təhsil islahatları (orta təhsil pilləsində),
ölkə rəhbərliyinin bu prioritet sahəyə daimi qayğısı,
son bir-iki il ərzində təhsil sisteminin idarəçiliyində
açıq müşahidə olunan şəffaflıq, yeni təşkilati,
maliyyə-təsərrüfat və inzibati mexanizmlərin tətbiqi öz
bəhrəsini verməkdədir. Aydındır ki, qısa müddət ərzində
təhsil sistemində sıçrayışlar mümkün deyil. Burada insan
amili var, təfəkkür amili var. Tərbiyə edənlərin və
tərbiyə olunanların nəsil dəyişməsi amili var.
Elmi-pedaqoji, ideoloji yanaşmaların əvəzlənməsi amili
var. Görün, biz öz təhsilimizi azərbaycançılıq məfkurəsi
üzərində qurmaq yolunda neçə illər sərf etmişik.
Dərsliklərimizi neçə kərə dəyişməli olmuşuq? Fənn
kurikulumlarının tətbiqi, ənənəvi tədrisdən bilik,
bacarıq və vərdiş aşılayan təhsilə mərhələli keçid bu
proseslərin labüdlüyünü dərk edən orta məktəb
müəllimlərimizin fədakarlığı hesabına mümkün olur.
Qarşıda orta təhsilimizi onikiillik sistemə keçid
gözləyir ki, bu da təhsildə təkcə yeni strukturlaşma
modeli yox, həm də yeni dərsliklər, əlavə maddi-texniki
baza və təchizat sistemi, elmi-pedaqoji və
sosial-psixoloji yanaşmalar tələb edir. Bu, təkcə
ölkənin insan potensialından, elmi-pedaqoji irsindən və
resurslarından, təlim-tədris bazasının mövcudluğundan və
s. asılı deyil, xarici - regional və beynəlxalq amillər
var, ölkəmizin geosiyasi mövqeyi, Qarabağ amili və s.
var.
Açığı, bu təəssüratları məqalə şəklində ifadə etmək
niyyətim yox idi. Amma bu günlərdə orta məktəb
müəllimlərinin bir qisminin əməkhaqqının və dərs yükünün
artırılması ilə bağlı Prezident tərəfindən imzalanan
sərəncam və Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 19
yanvar 2015-ci il tarixli digər bir sərəncamı ilə
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nın həyata keçirilməsi ilə bağlı
Fəaliyyət Planı"nın təsdiqi məni fikirlərimi təhsil
ictimaiyyəti ilə bölüşməyə sövq etdi. Bəzi təhsil
işçiləri, elə özlərini təhsil ekspertləri adlandıranlar
da, hansısa faizlərdən danışırlar, respublikanın bütün
təhsil işçilərinin əhatə olunmadığından gileylənirlər,
yalançı ictimai rəy yaratmağa çalışırlar, bu addımın əsl
mahiyyətini dərk etmirlər. Bəli, mən bir təhsil işçisi
olaraq, bu sərəncamı da beynəlxalq təcrübəyə əsaslanan,
təhsil işçilərinin professional səviyyəsinin
artırılmasının stimullaşdırılmasına yönələn ilk addım
hesab edirəm. Bu, dönüş mərhələsi, sosial-psixoloji
baryerin dəf edilməsi yolunda start verilən ciddi və
vacib bir kampaniya və layihənin başlanğıcıdır. Qoy
məktəbdə işləyən hər kəs öz pedaqoji ustalığının və
biliyinin artırılması, yeni şəraitdə tədris metodikasını
və texnologiyaları mənimsəmənin qaçılmazlığı və bununla
yanaşı maddi rifahının yaxşılaşmasının reallığı barədə
düşünsün. 30 ilə yaxın pedaqoji təcrübəm deməyə imkan
verir ki, uğurlarımızla yanaşı, orta və ali
məktəblərimizdə bugünkü tədrisdəki problemlərin həllinin
müəllim professionallığından və onun vətəndaş
mövqeyindən asılılığı danılmazdır. Fikirlərimin qardaş
ölkənin təhsil sistemi ilə tanışlıq təəssüratları ilə
üst-üstə düşməsi də adi fikir assosiasiyası deyil.
Türkiyənin ali və orta məktəblərində, təhsilə cavabdeh
icra, bələdiyyə, vəqf orqanlarında görüşlər və
təqdimatlar, mənimlə birgə Türkiyə universitetlərinə
ezam edilmiş azərbaycanlı mütəxəssislərin
professionallığı, təhsilimizə yeni məzmun gətirmək əzmi,
qardaş ölkədə təhsilimizə və tərəqqimizə nikbin və real
münasibət aşağıdakı fikirlərimi əminliklə söyləməyimə
imkan verir:
1. Türkiyə təhsil sistemi və universitetləri ilə (eləcə
də digər Avropa ölkələri təcrübəsi ilə) tanışlıq
proqramı dövlət və hökumət səviyyəsində təhsil
islahatları ilə bağlı qəbul olunmuş sənəd və həyata
keçirilən tədbirlərin ruhu və məzmunu ilə həmahəng
olmaqla, Təhsil Nazirliyinin ali təhsil müəssisələrinin
inkişafı strategiyasının tərkib hissəsidir və bu
tədbirlərin mərhələli və sistematik şəkildə davam
etdirilməsi arzu ediləndir.
2. Ankarada altı dövlət və vəqf (özəl) universiteti,
eləcə də Təhsil Nazırliyi, Yüksək Öyrətim Komitəsi,
təhsilin idarə olunması ilə bağlı olan TUBİTAK, SETA və
s. bu kimi təşkilatların fəaliyyəti ilə yaxından
tanışlıq göstərdi ki, qonşu və qardaş Türkiyə
Cümhuriyyətində, bu ölkənin təhsil dairələrində
milli-mədəni və ideoloji maraqlarımıza uyğun gələn
yüksək etik-əxlaqi-insani, elmi-mədəni bir təhsil mühiti
və inzibati-təşkilatçılıq strukturu mövcuddur. Türkiyə
təhsil sisteminin Avropa təhsil məkanına inteqrasiyası (Avropa
Birliyi Bakanlığının fəaliyyəti də nəzərə alınmaqla) və
vaxtilə Amerika təhsil sistemi təcrübəsindən qazanılmış
təcrübənin milli relslər üzərində yüksəldilməsi prosesi
ciddi nəticələr verməkdədir. Belə ki:
- tələbələrin seçimi və universitetə daxil olduqdan
sonra bakalavr və magistr təhsil pillələrində bilik və
bacarıqlarının qiymətləndirməsi modeli, doktorantura
proqramlarının icrası mexanizmləri, professor-müəllim
heyətinin seçilməsi, elmi-pedaqoji fəaliyyət və əməyinin
qiymətləndirilməsi obyektiv və motivasiyalı sistem
təəssüratı doğurur;
- istənilən Türkiyə universitetinin əsas məramı vəsaitin
texnologiyalara və insan zəkasına yatırılmasından
ibarətdir;
- Türkiyə universitetləri ciddi elmi-pedaqoji
kollektivlər, sənaye-istehsalat-xidmət kompleksləri
(texnoparklar), innovativ, inteqrativ və kreativ
şəbəkələr, gənc və yaşlı nəsillərin müştərək uğurlu
fəaliyyətini əxz etdirən sosial meqapolislər (şəhər
içində şəhər) kimi formalaşmışdır;
- Türkiyə universitetləri (Bilkənt, Ankara, Hacettepe,
Qazi, Orta Doğu Texniki universitetlərinin) mükəmməl
təhsil-təlim standartları və normativləri, Bolonya
təsisatları tələblərinə cavab verən məzmun, forma və
strukturlar əsasında fəaliyyət göstərir;
- açıq (məsafədən, distant) təhsil sahəsində Türkiyənin
müəyyən uğurları göz qabağındadır (Anadolu Universiteti
timsalında). Bu sahədə Türkiyə təcrübəsindən
yararlanmamız alternativsizdir. Söhbət müvafiq texniki
dəstəkdən, ilkin mərhələdə uyğun ixtisaslar üzrə proqram
və dərsliklərdən istifadədən və əlçatan təhsil
xidmətlərindən gedir. Yəni, qiyabi təhsil formasından
imtina etmək istəyən Azərbaycanın distant təhsildə ondan
xeyli öndə olan Türkiyə təcrübəsindən yararlanması
məqsədəuyğundur. Distant təhsilə keçid məsələsi həm də
gənclərimizin həyat tərzində müşahidə olunan bir sıra
sosial və məşğulluq problemlərinin həlli deməkdir, yəni
gənclərimizin sosial şəbəkələrdən və internet
resurslardan məqsədli istifadəsinə, öz vaxtının və
enerjisinin düzgün sərf olunmasına çalışmalıyıq.
- Türkiyənin açıq (distant) təhsil resurslarından
istifadənin mümkünlüyü, bir tərəfdən, dillərimizin
(təfəkkürümüzün də) yaxınlaşmasına və bir-birinə
uyğunlaşmasına xidmət edən amildirsə, digər tərəfdən də,
məsafədən təhsilə başlayacağımız ilkin mərhələdə bu
ölkənin əksər tədris resurslarından istifadəyə şəraitin
mövcudluğu deməkdir. Qardaş xalqlarımızın gündən-günə
yaxınlaşdığı bir zamanda bu, çox vacib məsələdir.
- universitet fəaliyyətinin şəffaflığını, monitorinq və
qiymətnləndirilməsini, görülən və perspektivdə nəzərdə
tutulan işlərin təqdimatını əks etdirən etibarlı
mexanizmlər var;
- tələbə və müəllimlərin, texniki personalın
maddi-sosial şəraitinin yaxşılaşdırılması,
universitetlərin cəmiyyətə açıq olması və davamlı
inteqrasiyası (məsələn, texnoparklarda start-uplar və
s.), universitetlərə münasibətdə məqsədli vergi siyasəti
diqqət çəkir;
- Türkiyənin müxtəlif bölgələrində qurulmuş Bilim
mərkəzləri, universitetlərin ərazisində fəaliyyət
göstərən müstəqil məktəblər, məslək və təmayül liseyləri
və s. universitetlərin orta məktəblər, elmi mərkəz və
institutlarla sıx əlaqəsinə sübutdur;
- türkiyəli həmkarlarımızla müzakirə və mükalimələr,
fikir mübadiləsi göstərir ki, onların da bizim təhsil
sisteminə dərin marağı var. Problem və özəlliklərimizi
anlayır, təhsil sistemlərimiz arasındakı fərqlilikləri
bilirlər. Türkiyə universitetlərinin daha çox üfüqi
(əsasən Amerika modeli), Azərbaycan universitetlərinin
isə şaquli (Rusiya modeli) istiqamətində inkişaf və
formalaşması barədə təsəvvürlərimiz eynidir. Qarşılıqlı
və bərabərhüquqlu faydalı əməkdaşlığın yolları onları da
maraqlandırır. Təhsilimizin yeni relslər üzərində
qurulması ilə bağlı onlar tərəfindən irəli sürülən
tövsiyə və reseptlər ağlabatandır (Anadolu və Hacettepe
universitetləri) və s.
3. Fikrimizcə, "Azərbaycan Respublikasında təhsilin
inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası"nda nəzərdə tutulmuş 5
istiqamət və "Azərbaycan - 2020: gələcəyə baxış" İnkişaf
Konsepsiyası imkan verir ki, məhz universitetlərin
inkişafı ilə bağlı yaxın zamanlarda böyük və hərtərəfli
Dövlət Proqramı həyata keçirilsin. Yəni kampusların
yaradılması ilə yanaşı, Azərbaycan universitetlərinin
daha çox Amerika, Avropa və eləcə də Türkiyə modelində
inteqrasiyası və yenidən formalaşması məsələsinə
baxılsın. Güclü və müasir universitet güclü və müasir
orta təhsil sistemi, güclü iqtisadiyyat, müasir
təfəkkürə və yanaşmaya malik mütəxəssislər, milli və
bəşəri dəyərlərə, sivil sosial-ictimai münasibətlərə
söykənən cəmiyyət və s. deməkdir.
4. Tanış olduğumuz universitetlərin formalaşmış özünü
təqdimetmə mexanizmləri diqqəti çəkir. Yəni
istiqamətləri, ixtisasları, fənn bölümlərini,
mütəxəssislər bankını, proqram və sillabusları,
standartlar məcmusunu özündə cəmləşdirən toplular
universitetlər haqqında tam və dolğun təsəvvür yaradır.
Bu, təkcə reklam, marketinq, reytinq əhəmiyyətli yox,
həm də universitet fəaliyyətinin qurulması,
koordinasiyası və planlaşdırılması üçün faydalıdır.
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası"nın həyata keçirilməsi ilə bağlı
Fəaliyyət Planı"nın 1-ci bölməsində ölkə ali təhsil
müəssisələrinin təhsil-tədqiqat-innovasiya mərkəzlərinə
çevrilməsi, 3-cü bölmədə universitetlər üçün kampusların
yaradılması, 5-ci bölməsində dövlət büdcəsi vəsaitindən
istifadə olunmadan məqsədli kapital fondlarının
yaradılmasının stimullaşdırılması nəzərdə tutulur. Ali
təhsilin strateji inkişafı və perspektivlərinə
ünvanlanmış bu prioritetlər, eləcə də məktəbəqədər,
ümumi orta və peşə təhsili, əlavə və ömürboyu təhsil
sahəsində icra olunacaq tədbirlər Azərbaycanımızın
siyasi və iqtisadi qüdrətindən, azərbaycançılıq,
ümumbəşəri, multikultural ideya və dünyagörüşlərindən
doğan qətiyyətli addım və niyyət kimi qarşılanmalıdır.
Bu Fəaliyyət Planı hamımız üçün qürur mənbəyi və
ölkəmizin gələcəyinə dərin inamın təntənəsidir.
Fikrimizcə, bu tədbirlərin həyata keçirilməsində qardaş
Türkiyə təcrübəsi bizə gərəkli olacaq. Təhsil sahəsində
ölkələrimiz arasında qarşılıqlı faydalı əlaqələrin
intensiv şəkildə davam etdirilməsinə önəm verməliyik. |