|
Mütəllim MÜTƏLLİMOV,
Kürdəmir rayon Pirili kənd tam orta məktəbinin
riyaziyyat və informatika müəllimi
 Bütün
fənlərin tədrisində olduğu kimi riyaziyyat dərslərində
də İKT-nin tətbiqi mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Riyaziyyat dərsində kompüterdən istifadənin forma və
yeri, əlbəttə, bu dərsin məzmunundan, qarşıya qoyulan
məqsəddən asılıdır. Belə dərsin aşağıdakı funksiyalarını
sadalamaq olar:
* instrumental (əyani vəsaitlərlərin hazırlanması);
* nümayiş (slaydlar, təqdimatlar, filmlərin
göstərilməsi);
* tədris (trenajorlar);
* yoxlama.
İT tətbiqi ilə müxtəlif dərs növləri mövcuddur:
kompüterdən bir əyani vəsait kimi istifadə etməklə
dərs-söhbət, tədqiqat işlərinin təklif olunması və
aparılması dərsləri, məşğələ dərsləri, yoxlama dərsləri,
qarşılıqlı dərslər və s.
Təcrübə göstərir ki, riyaziyyat dərslərində kompüterdən
istifadə etmək aşağıdakı hallarda daha məqsədəuyğundur:
* şifahi hesablamalarda (tez bir zamanda tapşırığı verib,
cavabı yoxlamaq);
* yeni materialın öyrənilməsində (müxtəlif əyani
vəsaitdən istifadə etmək, yeni anlayışlara keçidin
motivasiyasını qurmaq);
* frontal sorğunun yoxlanmasında;
* məsələlərin həllində (şəklin çəkilməsi, müəyyən
bacarıqların oyrədilməsi);
* şagirdlərin tədqiqat fəaliyyətinin təşkilində;
* başqa uyğun fənlərlə inteqrasiyanın qurulmasında.
"Bu cür aparılan dərslərin üstünlüyü nədən ibarətdir"
sualına belə cavab verərdim: belə dərslərdə şagird
tədrisin subyektinə çevrilir, şagirdlə işləməyin optimal
tempi əldə edilir, verilən tapşırıqların sayı artır,
şagirdin buraxdığı səhvlər tez tapılıb düzəldilir,
şagirdin işi tez qiymətləndirilir, müəllim işlərin
yoxlanılmasına az vaxt sərf edir, telekommunikasiya
vasitələrindən istifadə edərək başqa məkanların
verilənlər bazasından əldə olunmuş materiallarla dərsi
təmin etmək mümkün olur, kompüterlə işləyərkən dərsdə
oyun elementləri ortaya çıxır və bu da əksər uşaqlarda
tədrisə marağı artırır.
Təhsildə kompüter texnologiyalarının bütün imkanlarının
istifadəsi şagirlərin öyrənmə həvəsini, yaradıcılıq
təşəbbüsünü, özünə və özünün təhsilinə aktiv mövqeyini
stimullaşdırır. Bu stimul sadaladığım səbəblərlə yanaşı,
müəllimin dərslərdə təqdimatlardan necə istifadə
etməsindən də böyük ölçüdə asılı olur.
Bəs mən özümün riyaziyyat və informatika dərslərimdə
təqdimatlardan necə istifadə edirəm?
İlk öncə qeyd etmək lazımdır ki, insan fəaliyyətinin hər
bir sahəsinə daxil olan informasiya texnologiyaları
müasir dərs prosesində də özünə geniş yer tapıb.
Danılmaz faktdır ki, müasir dövrdə dərsi kompütersiz
təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Cavabı almaq üçün hazır
alqoritmlərdən istifadə etmək şagirdin yaradıcılıq,
sərbəst düşünmək, nitq və müşahidə etmək, axtarışlar
aparmaq kimi keyfiyyətlərini azaldır, bəzən isə "0"-a
endirir. Məlumdur ki, müasir dərsin öyrədici,
inkişafetdirici, tətbiqedici funksiyaları şəxsiyyətin
inkişafına xidmət edir və burada müəllimin rolunun
əvəzsiz olduğu görünür. Fəal təlimdə məntiqi təfəkkür,
özünüinkişaf, özünütəhsil kimi amillərin də olmasını
nəzərə alsaq, onda əsl müəllimin üzərinə necə böyük bir
yük düşdüyü aydın olar.
İnkişafedici təlim müəllimdən şagirdin biliyi alması
üçün istəlinən situasiyalardan istifadə etməsini tələb
edir. Əyanilik prinsipi bütün vaxtlarda təlim prosesində
əsas rol oynamışdır. Orta və yaşlı nəsil müəllimlərinin
yaxşı yadındadır ki, 1960-1980-ci illərdə dərslər
kodoskopla, model, maket, müxtəlif cədvəl, qrafik və
sxemlər olan plakatlarla keçilirdi. Kimya və fizika
dərslərində aparılan təcrübələr dərsin effektini çox
artırırdı.
Artıq son onilliklərin təcrübəsi göstərir ki, yuxarıda
adları çəkilən resursları özündə birləşdirən və onlardan
da qat-qat effektli olan vasitə İKT-dir. Bu gün
müasir informasiya texnologiyaları dərs prosesinə
təkcə avadanlıqlar kimi yox, həm də yeni yanaşma
metodu kimi daxil olub.
Fundamental elm olan riyaziyyatı öyrədərkən vacibdir ki,
şagirdlər əzbərçilikdən uzaq olaraq tədqiq olunan
obyektin mənasını tam dərindən başa düşsünlər.
Riyaziyyat müəlliminin vəzifəsi səviyyəsindən asılı
olmayaraq hər bir şagirdı öz fənni ilə maraqlandırmaq,
müxtəlif tipli məsələləri sərbəst həll etdirməkdir. Belə
olan halda müəllimin qarşısına bir sual çıxır: dərsi
necə qurmaq lazımdır ki, bu prosesdə bütün şagirdlərin,
hətta zəif oxuyanların da inkişafı görünsün, onların
diqqəti, idraki bacarığı, nitqi inkişaf etsin.
Artıq neçə illərdir ki, məktəblərdə kompüter kabineti,
internet var. Demək olar ki, bütün mövzular üzrə dərs
prosesində kompüterdən istifadə edilir. Riyaziyyatda elə
mövzular var ki, onları simvollarla izah etmək mümkün
deyil (məsələn: funksiyaların qrafikinin, gözlə
görünməyən kəsiklərin qurulması, sistem tənliklərin
qrafik həlli və s.). İKT-dən istifadə edən müəllimlər
çox yaxşı bilirlər ki, belə məsələlər kompüterdə necə
gözəl həllini tapır.
Əvvəllər dərs prosesində öyrədici dərs proqramlarından
geniş istifadə edirdik. "Nauka", "Prosveşeniya", "Russobit-M",
"Uçitel" nəşriyyatlarının buraxdığı riyaziyyat və
informatikadan olan öyrədici disklər əsas dərs
resurslarımız idi. İndi Təhsil Nazirliyinin buraxılış
sinifləri üçün tərtib etdiyi test tapşırıqları,
TQDK-nın elektron testləri də çox köməyimizə gəlir.
Bununla belə, internet nəhəng resurs kimi daha geniş
imkanlara malikdir. Buna görə də indi dərs zamanı
internetdən götürülmüş hazır, ya da özümün
hazırladığım təqdimatlardan daha geniş istifadə
edirəm. Bu zaman şagirdlərlə işləyərkən verilən
informasiylar daha maraqlı və əyani, həm də yaddaqalan
olur.
Fikrimcə, dərslərdə təqdimatlardan istifadə təlimə yeni
yanaşma metodu kimi qiymətləndirilə bilər. Məhz bunu
nəzərə alıb aşağıda riyaziyyat və informatika
dərslərində kompüterdə yaratdığımız təqdimatlardan
istifadə təcrübəmi oxucularla bölüşmək istərdim.
I nümunə.
Fəal təlim metodları ilə işləyən V və VI siniflərdə
keçilən hər bir dərsi kompüterdə hazırlanmış
təqdimatlarsız təsəvvür etmək olmaz. Riyaziyyatdan
şifahi hesablamaya, yoxlama, ya da sərbəst yazı işlərinə
aid tapşırıqların həll, informatikadan informasiya,
kompüter, tətbiqi proqramlar, alqoritmlər kimi mövzuları
izah edərkən təqdimatların rolu əvəzsizdir. Həm də
nəzərə alaq ki, ibtidai sinifdən təzəcə ayrılmış
şagirdlərlə işləyərkən vaxta qənaətdə kompüter nə qədər
köməklik edir. Şagirdləri yaxşı cavab verdiklərinə
görə, növbəti dərsə həvəsləndirmək, əhval-ruhiyyələrini
yüksəltmək üçün təqdimatın sonunda, bəzən də slaydın
içində "Bir az pozitiv!", "Bir dəqiqəlik idman!", "Bu
bizik!" adlı slaydlar yaradıram ki, bu da onların çox
xoşuna gəlir. Animasiyalı slaydlar bir-birini əvəz
etdikcə şagirdlər onlara diqqətlə baxır və kömək olmadan
özləri nəinki çalışmaları başa düşür, həm də alqoritm,
proqram və tənliyi qururlar. Müəllimə təzə dərsi izah
etmək çox asan və rahat başa gəlir (halbuki həmin
təqdimatı hazırlamaq üçün saatlarla yox, bəzən günlərlə
vaxt lazım gəlir). Sonradan isə bu təqdimatların
üzərində bir neçə dəyişiklik edib digər mövzularla
yanaşı, bəzən bütöv bölmənin də təkrarında istifadə
etmək olur.
II nümunə.
Riyaziyyat və informatika elmləri bir-biri ilə sıx bağlı
olduğundan onlar arasında inteqrasiya yaratmaq çox
rahatdır. VII və VIII siniflərdə "Sistem tənliklərin
qrafik həlli" mövzusunu izah edərkən yazı taxtasında
təbaşirlə (təbaşir rəngli olsa belə) izahat nə qədər
vaxt aparır. POWER POINT proqramında hazırlanmış
animasiyalı təqdimatın slaydlarında isə bu izahat çox
effektli olur. Hər dəfə "siçanın" düyməsini sıxanda
animasiyalar bir-birini əvəz etdikcə, şagirdlər ekranda
gördükləri suallara cavab verdikcə, elə bil ki, kompüter
ən zəif oxuyan şagirdi belə özünə cəlb edir. Düz cavabı
tapmaq üçün onlar da fəallaşırlar. İnformatika
dərslərində belə təqdimatların yaradılması üsulları
şagirdlərə öyrədilir.
Yaratdığım təqdimatlardan çoxlu sayda nümunələr göstərə
bilərəm. Lakin bu o demək deyil ki, bütün dərs
prosesində şagirdlərlə yalnız kompüterdə işləyirik.
Dərsliyin, yazı taxtası, təbaşir, markerin və s. də
öz yeri var və müəllim yeri gəldikcə bunlardan da
istifadə etməlidir.
Beləliklə, bütün vasitə və tədbirlər, yuxarıda da qeyd
etdiyim kimi, şagirdlərin öyrənmə həvəsini, yaradıcılıq
təşəbbüsünü, özünə və özünün təhsilinə aktiv mövqeyini
stimullaşdırmağa xidmət edir. |
