Bütün xəbərlər
10 fevral, 23:43

Son illərdə aparılan araşdırmalar bəzi böyük kütləli qara dəliklərin gözləniləndən daha sürətlə döndüyünü ortaya qoyub. Bu kəşf  "qara dəlik arxeologiyası" adlanan yeni bir yanaşma nəticəsində həyata keçirilib.

Bu yeni yanaşma qara dəliklərin fırlanma sürətini onların 7 milyard illik kosmik tarix boyunca yeyib-bitirdiyi qaz və tozla əlaqələndirir.

Sloan Rəqəmsal Kosmos Tədqiqatı (SDSS) layihəsinin təqdim etdiyi tapıntılara görə, bu müşahidələr bir neçə əhəmiyyətli nəticə ortaya qoyur. Birincisi, erkən kainatın əvvəlki düşüncələrdən daha nizamlı ola biləcəyi iddia edilir. İkincisi isə superkütləvi qara dəliklərin zamanla bir-biri ilə birləşərək böyüdüyü nəzəriyyəsi daha da inkişaf etdirilib. Bu prosesin qara dəliklərin ətrafdakı qaz və tozla daha çox qidalanaraq sürətlə böyüməsi ilə tamamlana biləcəyi açıqlanır.

Qara dəliklərin firlanma sürətini ölçmək çətinliklər yaradıb

Kosmik nəhənglər olan super kütləli qara dəliklər ətraflarındakı bütün qalaktikaları udmaq gücünə malikdirlər. Bu qara dəliklər günəşdən milyardlarla dəfə daha ağırdır və ümumilikdə sadə strukturlara sahibdirlər. Onları yalnız üç xüsusiyyətlə təyin etmək mümkündür: kütlə, fırlanma sürəti və az əhəmiyyətə malik olan elektrik yükü. Buna baxmayaraq, qara dəliklərin fırlanma sürətini ölçmək çox çətindir. Qara dəliklər ətrafındakı qaz və tozdan ibarət disk olan akkresiya diskinin fırlanma sürətindən ayırmaq çətindir.

Qara dəliklərin keçmişi necə öyrənilir?

Qara dəliklərin fırlanma sürətini ölçmək üçün SDSS-in "Reverberation Mapping" layihəsindən istifadə edən alimlər  yüzlərlə qara dəliyin kütlə ölçmələrini dəqiq şəkildə apararaq, bu qara dəliklərin ətrafındakı akkresiya diskinin strukturunu da müşahidə ediblər. Bu məlumatlar spektrlər şəklində əldə edilir ki, bu da alimlərin qara dəliklərin fırlanma sürətini ölçməyə imkan verir.

Qara dəliklərə düşən material özlüyündə bu obyektlərin keçmişdə necə böyüdüyünü göstərən məlumatları saxlayır. Alimlər qara dəliklərin fırlanma sürətini öyrənməklə, bu "fosil qeydlərini" oxumağa çalışırlar.

Yeni kəşf və kosmik kəşflərin gələcəyi

Bu araşdırmalar nəticəsində çoxlu sayda qara dəliklərin gözləniləndən daha sürətlə döndüyü aşkarlanıb. Ən maraqlısı isə daha uzaq qalaktikalarda yerləşən qara dəliklərin bizim kainatdakı qara dəliklərdən daha sürətlə döndüyü göstərilib. Bu, qara dəliklərin zamanla yığdığı bucaq momenti ilə fırlanma sürətlərinin artması ehtimalını ortaya qoyur.

Bu nəticələr "James Webb" Kosmik Teleskopu (JWST) vasitəsilə daha da dəqiqləşdirilə bilər. JWST-in üç illik fəaliyyətində kainatın daha erkən dövrlərində yerləşən super kütləli qara dəliklər kəşf olunmağa başlanıb.

Alimlər SDSS layihəsi ilə qara dəliklərin əsas xüsusiyyətləri haqqında empirik astrofizik təsəvvür qurmağa çalışırlar. Bu nəticələr nəzəri modellərin doğruluğunu test etmək üçün çox vacibdir.

Bu tapıntılar 14 yanvarda Amerikan Astronomiya Cəmiyyətinin 245-ci iclasında komandasının tapıntılarını təqdim edilib.

Mənbə: www.space.com

Şərhlər

Xəbər lenti

13 may, 20:55

NDU-da dünyamiqyaslı yazıçı Şandor Lejakın kitablarının təqdimatı olub

13 may, 20:43

Şandor Lejak: Təhsilin yaxşı olması imkan verir ki, Azərbaycan daha da inkişaf etsin

13 may, 19:55

Lənkəranda 108 şagird PISA-da iştirak edib 

13 may, 17:10

“Danışır təcrübə” layihəsinin qonağı Həsən Həsənov olub

13 may, 16:57

Startap yolunda ilk addım: Gənclər hakatonda bacarığını nümayiş etdirir

13 may, 16:36

ADPU-da “İlin gənc alimi və tədqiqatçısı” müsabiqəsinin qalibləri mükafatlandırılıb

13 may, 16:03

Biləsuvar məktəbliləri ABŞ-də ölkəmizin elmi potensialını nümayiş etdirirlər

13 may, 15:42

Magistraturaya qəbul imtahanının nəticələri elan olunub

13 may, 15:35

Naxçıvan məktəbliləri ilk dəfə PISA tədqiqatında iştirak edirlər

13 may, 15:20

Sosial medianı qadağan etmək olarmı? 

13 may, 15:19

AzMİU-da “Gələcəyin qurucuları” layihəsinə start verilib

13 may, 15:15

Sultan Raev: Türk dünyasının ümumi birliyi Naxçıvandan başlayır

13 may, 15:13

“Pedaqoji Universitetin Gələcək Təhsil Liderləri” bəlli oldu

13 may, 15:08

Həmkarlar ittifaqına necə üzv olmaq olar?

13 may, 15:00
13 may, 14:37

“Ən yaxşı təqdimat" müsabiqəsinin qalibləri  mükafatlandırılıb

13 may, 14:00

Uşaq və yeniyetmələr evdən niyə qaçırlar? – ARAŞDIRMA

13 may, 13:30

BANM və Vilnüs Texniki Universitetinin əməkdaşlıq imkanları müzakirə edilib

13 may, 13:11

Sabahın hava proqnozu açıqlanıb

13 may, 12:47

"Son zəng"lə bağlı məktəblərə protokollar göndərilib

Digər xəbərlər

Digər xəbərlər tapılmadı

Search not found

Qəzetimizə abunəlik

"Azərbaycan müəllimi" qəzetindən ən son xəbərləri və xüsusi təklifləri əldə etmək üçün abunə olun

2025 © "Azərbaycan müəllimi" qəzeti. Bütün müəllif hüquqları qorunur. Məlumatdan istifadə zamanı istinad mütləqdir. Məlumat internet səhifələrində istifadə edildikdə hiperlink qoyulmalıdır.