Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri Misir Mərdanovun Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayına hesabat məruzəsi

Hörmətli qurultay nümayəndələri! Hörmətli qonaqlar! Xanımlar və cənablar!

Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayı müstəqil dövlətimizin beynəlxalq aləmdə nüfuz dairəsinin durmadan genişləndiyi, iqtisadiyyat, təhsil, mədəniyyət və idman sahələrində böyük uğur və qələbələrin əldə olunduğu tarixi bir dövrə təsadüf edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin genişmiqyaslı islahatçı fəaliyyəti sayəsində ötən 5 ildə ölkə büdcəsinin 10 dəfə artaraq 12 milyard manata çatması, əsas makroiqtisadi göstəricilərin ilbəil artması Azərbaycanı iqtisadi inkişaf tempinə görə lider dövlətlər sırasına çıxarmışdır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin uğurlu iqtisadi siyasətinin davamı olaraq son 5 ildə mühüm beynəlxalq əhəmiyyətə malik Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəmərinin, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəməri-nin istifadəyə verilməsi, Bakı-Tbilisi-Qars dəmiryolunun tikintisi sahəsində ciddi addımların atılması nəticəsində Azərbaycan bütövlükdə Avrora məkanında eneryi təhlükəsizliyinin əsas təminatçılarından birinə çevrilmişdir. Bu irimiqyaslı layihələr həm də ölkənin maliyyə imkanlarının durmadan yüksəlməsinə, investisiyaların həcminin artmasına, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həllinə, çadır şəhərciklərinin ləğv olunmasına və məcburi köçkünlər üçün yeni yaşayış məntəqələrinin salınmasına, regionların sosial-iqtisadi tərəqqisinə, eyni zamanda təhsil sektorunun davamlı  inkişafına əhəmiyyətli təsir göstərmişdir. Nəticədə həmin dövrdə 700 mindən artıq yeni iş yeri açılmış, yoxsulluq səviyyəsi 49 faizdən 16 faizə enmiş, minimum əməkhaqqı 14 dəfə artmışdır.  

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Hesabat dövründə Azərbaycan təhsili dinamik inkişaf baxımından bir sıra yaddaqalan hadisə və göstəricilərlə əlamətdar olmuş-dur. Belə ki, başlanmış təhsil islahatları geniş vüsət almış, təhsilə ayrılan büdcə 5 dəfədən çox artaraq 2008-ci ildə 1,1 milyard manat təşkil etmiş, investisiya qoyuluşları isə 5,8 milyondan 220 milyon manata çatmış, təhsil işçilərinin əməkhaqqı 6, tələbələrin təqaüdü 10, aspirantların təqaüdü 4,5 dəfə artmışdır. Təhsil tariximizdə ilk dəfə olaraq 14 inkişafyönümlü dövlət proqramı təsdiq olunub və uğurla həyata keçirilməkdədir.

Hesabat dövründə nəzərdə tutulan maliyyə islahatlarının reallaşdırılmasına da hərtərəfli diqqət yetirilmişdir. Bu məqsədlə bir sıra qabaqcıl dövlətlərin təcrübəsi öyrənilmiş, 3 rayonun (Ucar, İsmayıllı rayonları, Şirvan şəhəri) 59 məktəbində adambaşına maliyyələşmənin tətbiqi üzrə eksperimentlərə başlanmışdır. Düşünürəm ki, bu gün ölkənin bütün təhsil müəssisələrində dünyanın inkişaf etmiş ölkələrində çoxdan tətbiq edilən, təhsilə ayrılan maliyyə resurslarından daha səmərəli istifadəyə və bilavasitə təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə xidmət edən adambaşına maliyyələşmə və ya vauçer sisteminə keçidin vaxtı çatmışdır.   

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Hər bir tarixi mərhələdə cəmiyyətin tələbatı təhsilin inkişafını sürətləndirən başlıca amil olmuşdur. Bu mənada Birləşmiş Millətlər Təşkilatının "Təhsil əsri" elan etdiyi XXI əsrdə yüksək intellektə malik insan karitalının formalaşması və güclü iqtisadiyyatın qurulma-sında təhsilin rolu heç vaxt indiki qədər aktuallıq kəsb etməmişdir. Təcrübə göstərir ki, hər hansı bir dövlətin inkişafını təbii sərvətlərin bolluğu deyil, bu sərvətlərin yüksək səviyyədə insan karitalına çevrilməsi təmin edir.

Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin uzaqgörənliklə söylədiyi "Biz maddi dəyərlərimizi, iqtisadi potensialımızı insan kapitalına çevirməliyik" konseptual müddəasının əsasında da məhz həmin tələb dayanır.

Yeri gəlmişkən onu da qeyd edim ki, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, millət vəkili Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə "Dünyada savadlılığın dəstəklənməsi" mövzusunda Bakı şəhərində keçirilmiş YUNESKO-nun regional konfransı təhsil tariximizdə mühüm hadisə olmaqla bərabər, Azərbaycanın dünyada qabaqcıl təhsil tendensiyalarını dəstəkləyən ölkə imicini daha da yüksəltmişdir.

Hörmətli qurultay nümayəndələri! Hesabat dövründə təhsilin inkişafı ilə bağlı dövlət proqramlarının yerinə yetirilməsi, təhsil infrastrukturunun müasir tələblərə uyğun təkmilləşdirilməsi, təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsi, yeni dərslik siyasətinin reallaşdırılması istiqamətində islahatların həyata keçirilməsi, təhsilalanların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni model və mexanizmlərin tətbiqi, əmək bazarının tələbatına uyğun kadr hazırlığının və pedaqoji kadrlarla təminatın yaxşılaşdırılması, təhsil müəssisələrinin İKT ilə təminatı və təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması, beynəlxalq əlaqələrin genişləndirilməsi və digər bu kimi aktual məsələlər fəaliyyətimizin başlıca istiqamətlərini təşkil etmişdir.

İndi isə, hesabat dövründə dövlət proqramlarının yerinə yetirilməsi vəziyyəti, ayrı-ayrı təhsil pillələri üzrə görülən işlər, habelə problemlər,  onların həlli yolları və qarşıda duran vəzifələr barədə bir qədər ətraflı məlumatı diqqətinizə çatdırmaq istərdim.

İlk öncə məktəbəqədər təhsil haqqında. Məlumdur ki, məktəbəqədər təhsil uşaqların hələ erkən yaş dövründən intellektual, fiziki və psixoloji inkişafında, məktəb təliminə hazırlanmasında, onlarda həyati bacarıqların formalaşmasında mühüm rol oynayır. Tədqiqatlar göstərir ki, bu yaş dövründə uşağın inkişafına xərclənən vəsait sonradan 7 dəfə artıq gəlir gətirir. Təsadüfi deyil ki, inkişaf etmiş ölkələrdə təhsil büdcəsinin 10-15 faizi məktəbəqədər təhsilə ayrılır.

Hesabat dövründə məktəbəqədər təhsil müəssisələrində yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi ilə əlaqədar beynəlxalq təşkilatlarla birlikdə bir sıra tədbirlər görülmüş, 3 min rəhbər və pedaqoji işçi öyrədici treninqlərdən keçirilmişdir.

Son 20 ildə ilk dəfə olaraq Bakı şəhərində 11 yeni uşaq bağçası tikilib istifadəyə verilmişdir. Cari ilin sonunadək 21 uşaq bağçasının əsaslı təmiri və müasir avadanlıqla təminatı başa çatdırılacaqdır. 

Bununla belə, etiraf edim ki, təhsil sisteminin bu vacib sahəsində ictimaiyyəti razı salan uğurlu nəticələrə hələ nail ola bilməmişik. Ona görə də uşaqların məktəbəqədər təhsillə əhatə səviyyəsi xeyli müddətdir ki, 16 faizdən yuxarı qalxmır. Halbuki, həmin göstərici Finlandiyada 99, Almaniyada 90, bir sıra MDB ölkələrində isə 50-85 faiz təşkil edir. Yaranmış vəziyyətlə bağlı aparılan təhlillər göstərdi ki, bu sahədə uzun zamanlardan bəri yığılıb qalmış problemləri cari tədbirlər vasitəsilə aradan qaldırmaq mümkün deyildir, onların dövlət səviyyəsində həllinə şərait yaradan proqram xarakterli sənəd qəbul olunmalıdır. Bu mənada ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiq edilən 2007-2010-cu illəri əhatə edən "Məktəbəqədər təhsilin yeniləşdirilməsi Proqramı" xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

Proqramda məktəbəqədər müəssisələrin şəbəkəsinin ortimallaşdırılması və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, kadr təminatının yaxşılaşdırılması, məktəbəqədər təhsilin kütləviliyinin təmin edilməsi və ictimai statusunun yüksəldilməsi ilə yanaşı, onun müasir tələblərə cavab verən məzmununun hazırlanması ümdə vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. çünki həmin müəssisələr, hər şeydən əvvəl, tərbiyə, təlim, inkişaf mərkəzləri kimi nəzərdə tutulur. Uşağını bağçaya gətirən valideyni, şübhəsiz, onun məktəbə hazırlığı daha çox düşündürür. Lakin bu vacib işi həyata keçirmək üçün məktəbəqədər müəssisələrimizin imkanları heç də kifayət deyildir. Təhlil göstərir ki, şəraitsizlik üzündən hər il birinci sinfə qəbul edilən uşaqların orta hesabla yalnız 20 faizə qədəri bağçalardakı məktəbəhazırlıq qruplarından gəlir. Halbuki bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə 5 yaşlıların hamısı icbari olaraq uşaq bağçalarında məktəbəhazırlıq mərhələsini keçirlər. Ona görə də yaranmış vəziyyəti nəzərə alaraq, məktəbəhazırlıq mərhələsinin ümumtəhsil məktəblərində də təşkil olunmasında hökumətin dəstəyinə ehtiyacımız vardır.

Daha bir məsələni də diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Postsovet ölkələrindən fərqli olaraq, bir çox inkişaf etmiş ölkələrdə məktəbəqədər təhsilin bütün təbəqələr üçün əlçatan olması məqsədilə müxtəlif formalardan, o cümlədən qısamüddətli, ailə tipli (icma əsaslı) təhsil xidmətlərindən istifadə olunur. Hesab edirəm ki, perspektivdə ən vacib işlərimizdən biri belə təhsil xidmətlərinin tətbiqinə geniş yer vermək, bununla əlaqədar beynəlxalq təcrübəni ətraflı öyrənməkdir. Bununla yanaşı, Dövlət Proqramının tələbinə uyğun olaraq, məktəbəqədər təhsillə əhatə edilməyən uşaqların valideynlərinin maarifləndirilməsi üçün lazımi tədbirlərin həyata keçirilməsi də yaxın gələcəkdə aktual vəzifələrimizdən hesab olunur.

Hörmətli həmkarlar! Hörmətli qonaqlar! Belə bir məşhur fikir vardır ki, təhsil hələ həyatın özü deyildir, bu, yalnız həyata hazırlıq mərhələsidir. Bu baxımdan şəxsiyyətin formalaşmasında, zəruri həyati bacarıqlara yiyələnməsində, cəmiyyətdə müstəqil fəaliyyətə hazırlanmasında ümumi təhsil müstəsna əhəmiyyətə malikdir.

Bu gün övladını məktəbə gətirən valideyn onun mükəmməl təhsil almasına, milli mənəvi dəyərlər ruhunda formalaşmasına böyük ümidlər bəsləyir. Ədalət naminə deyək ki, Azərbaycan dövlətinin ümumi təhsilin inkişafı naminə gördüyü işlər orta məktəb sisteminin uğurlu gələcəyinə, məktəblərimizin, sözün əsl mənasında, bilik-savad mərkəzlərinə çevriləcəyinə cəmiyyətdə böyük inam yaradır.

Bu mənada, dövlət başçısının diqqət və qayğısı nəticəsində son beş ildə 300 min şagird yerlik 1360 yeni məktəb binasının tikilməsi çağdaş təhsil tariximizin ən parlaq səhifələrindəndir. Məktəb tikintisi ilə yanaşı, həmin dövrdə 300-dək məktəb əsaslı təmir edilmiş, yeni tikilən və əsaslı təmir edilən məktəblərlə bərabər, daha 500 məktəb də müasir avadanlıqlarla təmin olunmuşdur. İlin sonunadək ölkə üzrə istilik sistemi bərpa edilmiş məktəblərin sayı  500-ü ötəcəkdir.

Cari ilin sonunadək daha 161 yeni məktəb istifadəyə veriləcək, 129 məktəbin əsaslı təmiri başa çatdırılacaqdır. Beləliklə, son illərdə yeni tikilmiş və əsaslı təmir edilmiş məktəblərin sayı 1600-ü ötəcək, ümumilikdə 700 mindən çox şagird, yəni bütün şagirdlərin təxminən 50 faizi müasir tələblərə cavab verən məktəblərdə təhsil alacaqdır. Perspektivdə daha 450 məktəb üçün yeni binanın inşası, 600-dən çox məktəb üçün əlavə korpusların tikintisi, 1200 məktəbin əsaslı təmiri nəzərdə tutulur. Bunların nəticəsi olaraq əsas hədəfimiz çoxnövbəliliyin ləğvi və beşgünlük tədris həftəsinə keçməklə bütün şagirdlər üçün əlverişli təlim şəraiti yaradılmasından ibarətdir.

Məktəblərin infrastrukturunun yeniləşdirilməsi sahəsində Heydər Əliyev Fondunun Prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın  xidmətləri xüsusi qeyd edilməlidir. Məhz Fondun təşəbbüsü ilə reallaşdırılan "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" və "Uşaq evləri və internat məktəbləri" proqramları çərçivəsində 43770 şagird yerlik 226 yeni məktəb tikilmişdir. 39 məktəb, o cümlədən xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqlar üçün 28 internat məktəb əsaslı təmir olunub müasir avadanlıqlarla təmin edilmiş, 8 uşaq bağçasında bərpa işləri aparılmışdır.

Bütün bunlarla yanaşı, hesab edirəm ki, məktəblərimizin maddi-tədris bazasının bütövlükdə müasir tələblər səviyyəsinə çatdırılması məqsədilə onların təlim keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən tədris laboratoriyaları, kitabxana və idman infrastrukturu ilə təmin olunması üçün müvafiq dövlət proqramının qəbul edilməsinə ciddi ehtiyac vardır.

Nörmətli qurultay nümayəndələri və qonaqlar! Müasir dövrdə informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının  istisnasız  olaraq hər bir fəaliyyət sahəsinə nüfuz etməsi dünyanı nəhəng informasiya məkanına çevirmişdir. Tədqiqatlar göstərir ki, İKT sahəsində savadlılığın dövlətə verdiyi fayda istənilən sənaye yeniliyinin səmərəsindən bir neçə dəfə çoxdur.

Bu mənada ölkə Prezidentinin sərəncamı ilə təsdiq edilmiş 2005-2007-ci illəri əhatə edən "ümumtəhsil məktəblərinin İKT ilə təminatı Proqramı" ümumi təhsilin inkişafında tarixi nailiyyət kimi qiymətləndirilməlidir. Həmin Proqramın yerinə yetirilməsi ilə məktəblərimizin V-XI siniflərində hər 29 şagirdə 1 komrüter nisbəti təmin edilmişdir. Halbuki proqramaqədərki dövrdə bu göstərici 1000 şagirdə 1 kompüter nisbətində idi. Eyni zamanda 1103 məktəbə noutbuk və proyektor verilmişdir.

Proqramın tələbinə görə, indiyədək beynəlxalq təşkilatlarla 20 minə yaxın müəllim və məktəb rəhbərinin öyrədici treninqlərdə müvafiq İKT bacarıqlarına yiyələnməsi, ilk dəfə olaraq Azərbaycan tarixi, kimya, fizika, biologiya fənləri üzrə elektron təlim materialları və əyani vəsaitlərin hazırlanıb məktəblərə çatdırılması təmin edilmiş, bir neçə məktəbdə "elektron məktəb" layihəsinə başlanılmışdır.

Bununla belə, hazırda İKT sahəsində apardığımız işləri öz əhəmiyyətinə və miqyasına görə ötən əsrin 20-30-cu illərində kütləvi savadsızlığın ləğvi ilə müqayisə etmək olar. Biz yaxşı başa düşürük ki, məktəblərə kompüterlərin verilməsi işin yalnız bir tərəfidir. Daha vacib məsələ şagirdlərin və müəllimlərin onlardan səmərəli istifadə etməsinə nail olmaqdır.

Bu mənada dövlət başçısının sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "Təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması üzrə Dövlət Proqramı (2008-2012-ci illər)" məhz həmin məqsədə xidmət edir. Məsələnin aktuallığı nəzərə alınaraq Proqramın daha səmərəli idarə edilməsi məqsədilə Təhsil Nazirliyində yeni idarə yaradılmışdır. Cari ildə 200 məktəbin genişzolaqlı sürətli İnternetlə təmin olunması, DATA mərkəzin, elektron tədris resursları bazasının, vahid təhsil rortalının yaradılması və digər məsələlər nəzərdə tutulmuşdur. Onu da diqqətinizə çatdırım ki, məktəblərimiz DATA mərkəzdə yerləşdiriləcək İKT resurslarından istifadə edəcək, İnternetə yalnız bu mərkəz vasitəsilə qoşulacaqdır. Həmin mərkəzin texniki imkanları şagirdlərin mənəviyyatına zərər vura bilən məlumat və təsvirlərdən istifadəni mümkünsüz edəcəkdir.

Hörmətli qurultay iştirakçıları!  Məlumdur ki, təhsilin keyfiyyəti onun məzmununun nə dərəcədə dəqiq, tələbata uyğun müəyyənləşdirilməsindən birbaşa asılıdır. Hesabat dövründə Dünya Bankının maliyyə yardımı ilə həyata keçirdiyimiz islahatyönümlü tədbirlərin böyük əksəriyyəti məhz ümumi təhsilin məzmununun yeniləşdirilməsinə və mütərəqqi dünya təcrübəsinə uyğunlaşdırılmasına yönəlmişdir. Əsas məqsədimiz şagirdlərin idrak fəallığını, ümumi inkişafını ləngidən mövcud "yaddaş məktəbi"ndən "təfəkkür və düşüncə məktəbi"nə keçmək və bu əsasda ümumi təhsilin müasir modelini qurmaqdan ibarətdir.

Müasir dövrün reallığı budur ki, təlimin məzmunu təriflərin, düsturların, tarixi gün və hadisələrin əzbərlənməsinə, nəzəri materialların mənimsənilməsinə deyil, şagirdlərdə yaradıcı düşünmə, müstəqil öyrənmə və qərarqəbuletmə, təşəbbüskarlıq, tətbiq və tədqiqatçılıq bacarıqlarının, iradi keyfiyyətlərin formalaşmasına yönəlməlidir.

Azərbaycanda 2004-cü ildən başlanan məzmun dəyişiklikləri təlim-tədris prosesinin sistemli planlaşdırılmasını özündə əks etdirən kurrikulum islahatları adı altında aparılır. Azərbaycan hökuməti tərəfindən 30 oktyabr 2006-cı ildə təsdiq olunmuş "Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli Kurrikulumu)" sənədinin  və bu sənədin tələblərinə uyğun hazırlanıb təsdiq edilmiş fənn kurrikulumlarının didaktik əsasını nəticəyönümlülük, tələbyönümlülük və şəxsiyyətyönümlülük prinsipləri təşkil edir. Nəticəyönümlülük təhsil pillələri siniflər və fənlər üzrə əldə olunacaq təlim nəticələrinin əvvəlcədən müəyyən edilməsini, tələbyönümlülük təlim məqsədlərinin cəmiyyətin, dövlətin və fərdin tələbatına cavab verməsini, şəxsiyyətyönümlülük isə hər bir təhsilalana meyil, maraq və qabiliyyəti nəzərə alınmaqla zəruri həyati bacarıq və vərdişlərin aşılanmasını özündə ehtiva edir. Eyni zamanda yeni kurrikulumlar tərbiyə probleminə müasir yanaşmaları əks etdirməklə təlimin tərbiyəedici funksiyasını da özündə cəmləşdirmişdir.

Bildiyiniz kimi, yeni kurrikulumlarla tədrisə cari dərs ilindən etibarən I siniflərdən başlanmış və beləliklə, ümumi təhsil sistemində yeni mərhələnin təməli qoyulmuşdur. Bu dərs ili həm də təhsil tariximizdə ilk dəfə olaraq yeni fənn kurrikulumları əsasında hazırlanmış dərslik, müəllimlər üçün vəsait və şagirdlər üçün iş dəftərindən ibarət dərslik komplektinin tətbiqi ilə əlamətdar olmuşdur. Onu da diqqətinizə çatdırım ki, I siniflərdə dərs deyən 9 minədək müəllim müvafiq təlim kurslarından keçirilmişdir.

Hörmətli həmkarlar! Hamıya məlumdur ki, indiki zamanda bir və ya bir neçə xarici dil bilmək artıq həyati tələbata çevrilmişdir. Təəssüflə qeyd etmək istərdim ki, ümumtəhsil məktəblərində xarici dillərin tədrisi şagirdlərdə nitq bacarıqlarının formalaşdırılmasından daha çox qrammatik qaydaların mənimsədilməsinə xidmət edir.

Bu yanlış təcrübəni aradan qaldırmaq üçün xarici dillərin intensiv tədris edilməsi, təlimin kommunikativ yanaşma əsasında qurulması, müəllimlərin peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması ilə bağlı effektiv tədbirlər müəyyənləşdirilmişdir. Bu istiqamətdə Britaniya Şurası ilə birgə layihə artıq Bakı şəhərinin 7 məktəbində həyata keçirilməkdədir. Rus dilinin tədrisi üzrə analoji layihənin həyata keçirilməsi üçün də müvafiq hazırlıq işləri aparılır.

Hesabat dövründə diqqətçəkən nailiyyətlərdən biri də dərslik yaradıcılığı sahəsində olmuşdur. 2003-2007-ci illərdə Azərbaycan və rus dillərində ümumilikdə 25 milyon nüsxə dərslik çap edilmişdir. Cari ildə isə 102 adda 4 milyon nüsxədən çox dərslik və müəllim üçün vəsait artıq məktəblərə çatdırılmışdır. 2005-ci ildən etibarən bütün şagirdlərimiz dərsliklərlə pulsuz təmin olunurlar və qürur hissi ilə deməliyəm ki, bu sahədə Azərbaycan MDB məkanında yeganə ölkədir.

ötən illərdə Gürcüstandakı Azərbaycan məktəbləri, Dağıstandakı azərbaycandilli məktəblər, MDB ölkələrində, habelə Almaniya, Polşa, Macarıstan, Kanada, Böyük Britaniya və ABŞ-dakı təlim Azərbaycan dilində olan Bazar günü məktəbləri müvafiq dərsliklərlə təmin edilmişdir.

Dərslik təminatı ilə yanaşı, bu dövrdə məktəb kitabxanalarının latın qrafikası ilə çap edilmiş uşaq ensiklopediyaları, Azərbaycan və xarici ölkə yazıçılarının əsərləri ilə zənginləşdirilməsi şagirdlərin mütaliə imkanlarının genişləndirilməsində mühüm rol oynamışdır.

Uzun illərdən bəri problem kimi qalmış bir məsələ də artıq öz həllini tapmışdır. Belə ki, son iki ildə 19 adda xəritə çar olunub məktəblərə çatdırılmış, Heydər Əliyev Fondunun yaxından köməyi ilə ayrı-ayrı fənlər üzrə 140 adda tədris-əyani vəsaitlər hazırlanaraq yeni dərs ili ərəfəsində məktəblərə verilmişdir. 

2006-cı ildə Azərbaycan hökuməti ilə razılaşdırılaraq qəbul olunmuş "Dərslik siyasəti" sənədi dərslik yaradıcılığı sahəsində islahatlara böyük təkan vermişdir. Bu sənədin tələblərinə müvafiq olaraq dərsliklərin hazırlanması proseduru dünya təcrübəsinə uyğunlaşdırılmış, indiyədək formal fəaliyyət göstərmiş elmi-metodik şuraların əvəzinə, müstəqil qurum olan Dərslikləri Qiymətləndirmə Şurası yaradılmışdır. Bu dərs ilində I siniflər üçün hazırlanmış dərslik komplektləri təhsil tariximizə məhz yeni dərslik siyasətinin ilk nümunələri kimi daxil olmuşdur.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! ümumi təhsilin məzmununun getdikcə yeniləşdirilməsi mahiyyət etibarı ilə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinə, müəllimin fəaliyyətinə, "müəllim-şagird", "məktəb-valideyn" münasibətlərinə, təlim strategiyalarına, tədris prosesinin idarəolunmasına, eləcə də müəllim hazırlığı məsələlərinə verilən tələblərin də forma və məzmunca yeniləşdirilməsini zəruri edir.

İlk növbədə, qiymətləndirmə ilə bağlı fikirlərimi nəzərinizə çatdırmaq istəyirəm. Təcrübə göstərir ki, tətbiq edilən bal sistemindən asılı olmayaraq, qiymətləndirmənin inkişafetdirici, stimullaşdırıcı, tərbiyəedici xarakteri, keyfiyyətin yüksəldilməsində aparıcı rolu təmin olunmazsa, onun səmərəliliyindən danışmaq əbəsdir.

Yeri gəlmişkən, bir çoxları "qiymətləndirmə" dedikdə, bunu yalnız təhsilalanın təlim nəticələrinə aid edirlər. Hesab edirəm ki, bu, yanlış təsəvvürdür. Təhsilalanın biliyinə verilən qiymət həm də müəllimlərin və məktəbin fəaliyyətinə verilən qiymət kimi qəbul olunmalıdır.

Etiraf edək ki, bu gün məktəblərimizdə tətbiq olunan qiymətləndirmə sistemi müəllimin subyektiv mülahizələrinə əsaslanır, şagirdlərdə təlimə marağı, məsuliyyət hissini artırmaq əvəzinə, əksinə, azaldır, onların inkişafını sistemli şəkildə izləməyə imkan vermir. Ona görə də şagird, bir qayda olaraq, qiymət almaq xatirinə oxuyur.

Bütün bu arqumentlər yaxın gələcəkdə məktəblərimizdə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi sisteminin köklü şəkildə dəyişdirilməsini, ən başlıcası, gündəlik qiymətləndirmənin aradan qaldırılmasını zəruri vəzifə kimi gündəmə gətirir. Bununla əlaqədar nəzərdə tuturuq ki, bu dərs ili ərzində məktəbdaxili qiymətləndirmənin elmi-metodik əsaslarını və təşkilati mexanizmlərini işləyib hazırlayaq və eksperimentdən keçirərək növbəti dərs ilindən tətbiqinə başlayaq. Bu məsələnin həyata keçirilməsi ilə bağlı yerli təhsil orqanları, məktəb rəhbərləri və müəllimlərin təklifləri də bizim üçün faydalı olardı.

Hörmətli qurultay nümayəndələri! Məktəbdaxili qiymətləndirmənin mühüm bir tərkib hissəsi şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinin yekun attestasiyası, yəni buraxılış imtahanlarıdır. Şübhə yoxdur ki, hər hansı bir məktəbin fəaliyyətinin keyfiyyət səviyyəsi daha çox təhsilalanların buraxılış imtahanlarında göstərdikləri nəticələrlə ölçülür. Bu mənada uzun illərdən bəri imtahanların forma və məzmunca təkmilləşdirilməsi, yeni mexanizmlərin müəyyən olunması bizi daim düşündürürdü. Nəhayət, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsini nəzərə alaraq, buraxılış imtahanlarının mərkəzləşdirilmiş qaydada aparılmasını qərara aldıq.   

Yeni formanın tətbiqi bir çox müsbət cəhətləri ilə əlamətdardır. Belə ki, imtahanların bir gündə neytral mərkəzlərdə keçirilməsi, nəticələrin texniki vasitələrlə yoxlanması və qısa zamanda elan edilməsi subyektivliyi minimuma endirməklə təhsil orqanlarının, məktəb rəhbərlərinin, müəllimlərin, şagird və valideynlərin məsuliyyətini artıran vacib amillər kimi meydana çıxır. Ədalət naminə deyək ki, imtahanların həmin qaydada təşkili əksəriyyət tərəfindən rəğbətlə qarşılanır. Lakin bu imtahan formasının əleyhinə çıxan, onu qəbul etməyənlər də vardır. Onlara elə gəlir ki, təhsil səviyyəsindən asılı olmayaraq, övladları mütləq attestat almalıdır. Unudurlar ki, ölkəmizdə ümumi orta təhsil icbaridir, təhsil sənədi isə yalnız müvafiq standartlar səviyyəsində bilik və bacarıqlara yiyələnmiş şagirdlərə verilir.

Lakin bəzi çətinliklərə baxmayaraq, biz imtahanlarla bağlı müəyyən olunmuş kursu ardıcıl davam etdirəcəyik. Diqqətinizə çatdırım ki, cari dərs ilindən başlayaraq ölkənin bütün ümumtəhsil məktəblərində vahid mərkəzləşdirilmiş imtahan formasının tətbiqi nəzərdə tutulur.

Mühüm vəzifələrdən biri də təhsilin məzmununu və sistemdə baş verən dəyişiklikləri dəyərləndirmək üçün Milli qiymətləndirmənin aparılmasıdır. Bunun üçün isə dünya təcrübəsi əsasında ciddi hazırlıq işləri görülməlidir. Milli qiymətləndirmə ibtidai və əsas təhsilin nəticələrini də əhatə edəcəkdir.      

Bir neçə kəlmə də beynəlxalq qiymətləndirmə haqqında. Azərbaycanın təhsil sistemində ilk dəfə olaraq belə qiymətləndirmə 2006-cı ildə PİSA proqramı çərçivəsində aparılmışdır. Həmin prosesdə 15 yaşlı şagirdin ana dili, riyaziyyat və təbiət fənləri üzrə bacarıqlarının səviyyəsi qiymətləndirilmişdir. Nəzərinizə çatdırım ki, şagirdlərimiz riyaziyyatdan nəzəri qabiliyyətlər üzrə reytinq cədvəlində iştirakçı 57 ölkə arasında 4-cü yeri tutmuşlar. Ancaq onların tətbiqi bacarıqları o qədər də qənaətbəxş olmamışdır. Təkcə elə bu fakt göstərir ki, ümumi təhsilin məzmununda şagirdlərin tətbiq bacarıqlarının inkişafına xüsusi diqqət yetirilməsi müasir dövrün ən vacib tələblərindəndir.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Sözsüz ki, müəllim təhsildə əsas sima, ən nüfuzlu şəxsdir. Azərbaycan dövləti onların şərəfli əməyini həmişə yüksək qiymətləndirmişdir. Təkcə son 5 ildə 700 nəfərdən çox təhsil işçisi Prezident sərəncamı ilə dövlət təltiflərinə layiq görülmüşdür ki, bu da bütövlükdə sovet dövründə təltif olunanların sayından xeyli artıqdır.

ölkənin təhsil tarixində ilk dəfə olaraq dövlət səviyyəsində "Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi" və "Ən yaxşı müəllim" müsabiqələrinin keçirilməsi, qalib adını qazanmış 50 məktəbin və 100 müəllimin yüksək məbləğdə pul mükafatı ilə mükafatlandırılması cəmiyyətdə böyük rəğbətlə qarşılanmışdır. Bu müsabiqələr  məktəb və müəllimlər arasında sağlam rəqabəti, innovativ fəaliyyətə istiqamətlənmiş yaradıcılıq və təşəbbüskarlıq meyillərini gücləndirməklə nəticə etibarilə təhsilin keyfiyyətinin yüksəlməsinə müstəsna dərəcədə müsbət təsir göstərmişdir.

Müəllim əməyini əsl vətənpərvərlik nümunəsi adlandıranlar heç də səhv etmirlər. Belə bir obrazlı ifadə də var ki, müəllim dəyişəndə cəmiyyət də dəyişir. Bu mənada ictimai rəy hər bir müəllimin fəaliyyətinin güzgüsü, məhək daşıdır. Nahaq yerə demirlər ki, hər öyrədən müəllim deyil, o kəs müəllimdir ki, ondan öyrənirlər. Həm də o müəllim yaxşı öyrədə bilər ki, onu yaxşı öyrədiblər.

Bununla belə, açıq etiraf edək ki, bu gün məktəblərimizdə öz peşəsinin vurğunu olan, peşəkarlığı ilə fərqlənən müəllimlərlə yanaşı, pedaqoji aləmə təsadüfən düşən, yalnız diplomuna görə müəllim sayılanlar da vardır. Qəribə görünsə də, belə müəllimlər məktəblərə çox asanlıqla yol tapa bilirlər. Məhz bunun nəticəsidir ki, son 5 ildə şagirdlərin sayı 219 min nəfər azaldığı halda, müəllimlərin sayı 11 min nəfər artmış, müəllim-şagird nisbəti 10,1-dən 8,4-ə enmişdir. Təəssüf ki, belə  müəllimlərin pedaqoji sahədən uzaqlaşdırılmasını tənzimləyən normativ-hüquqi baza yaratmaq mümkün olmamışdır. Hesab edirəm ki, müəllim korpusunun tərkibini sağlamlaşdırmaq üçün attestasiya ilə bərabər, daha təsirli tədbirlər görülməlidir. Eyni zamanda müəllimlərin seçilməsi və işə təyin olunması sahəsində dünyada tətbiq olunan modellərdən də yaradıcı şəkildə istifadə olunması ümumi işə xeyli fayda verərdi. 

Yaxın gələcəkdə müəllim hazırlığı ilə əlaqədar dünya təcrübəsində özünü doğrultmuş mexanizmlərin tətbiqini də nəzərdə tuturuq. Buraya, ilk növbədə, pedaqoji ali məktəbləri bitirən məzunların bir il sınaq müddətini başa vurduqdan sonra tamhüquqlu müəllim statusu almaları, habelə işləyən müəllimlərin fəaliyyətlərini davam etdirməsinə hüquqi əsas verən lisenziyalaşdırma mexanizminin yaradılması, pedaqoji fəaliyyət üçün yaş senzinin müəyyənləşdirilməsi daxildir. Bütün bunlar, heç şübhəsiz, məktəblərin səriştəli müəllimlərlə təminatında, peşəkar səviyyəli pedaqoji kollektivlərin formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayacaqdır.

Daha bir problemi diqqətinizə çatdırmaq istərdim. Hazırda ölkəmizin ucqar yaşayış məntəqələrində yerləşən, şagirllərinin sayı 100 nəfərdən az olan 1239 məktəb fəaliyyət göstərir. Həmin məktəblərdə dərs saatları xeyli az olduğundan onları bəzi fənlər üzrə ixtisaslı müəllimlərlə təmin etmək qeyri-mümkündür. Bu isə həmin məktəblərdə təhsilin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir. Ona görə də bu problemdən yeganə çıxış yolunu hökumətin dəstəyi ilə dünya təcrübəsində özünü çoxdan doğrultmuş məktəblərin rasionallaşdırılması sahəsində ciddi addımların atılmasında, ucqar yaşayış məntəqələrində şagirdlərin daşınması üçün nəqliyyat vasitələrinin ayrılmasında görürük.

Daha bir problem haqqında. Əgər 5 il əvvəlki dövrə nəzər salsaq, kənd yerlərində 7 min nəfərədək pedaqoji kadra ehtiyac yaranması ciddi narahatlıq doğururdu. Bu problemin həllində hökumətin 2004-cü ildə təsdiq etdiyi Dövlət Proqramı mühüm rol oynadı. Məlumat verim ki, Proqrama əsasən indiyədək ucqar kənd məktəblərinə güzəştli şərtlərlə 4788 müəllim göndərilmişdir.

Bununla belə, hesab edirəm ki, pedaqoji kadr təminatını daha da yaxşılaşdırmaq üçün ucqar yaşayış məntəqələrindəki məktəblərə göndərilən gənc mütəxəssislərin hərbi xidmətdən azad olunması, kənd yerlərindəki pedaqoji kadrlara tətbiq olunan güzəştlərin daimi saxlanması, müstəqil ibtidai və əsas məktəblərdə stavkadan aşağı dərs yükünün bir stavka hesabı ilə maliyyələşdirilməsi məsələlərinə dövlət səviyyəsində baxılıb həll edilməsi məqsədəuyğun olardı.

Hörmətli qurultay nümayəndələri! Hörmətli qonaqlar! Bu gün cəmiyyətdə təhsillə bağlı daha çox müzakirəyə səbəb olan məsələ bilavasitə təhsilin keyfiyyəti ilə əlaqədardır. Problemə obyektiv yanaşsaq, təhsilin keyfiyyəti sahəsində arzu olunan nəticələrə hələ də nail olunmasa da, təhsil infrastrukturunun müasir standartlara uyğun yenidən qurulması, məzmun, qiymətləndirmə və müəllim hazırlığı üzrə islahatların aparılması, kadr təminatı istiqamətində təsirli tədbirlərin görülməsi, beynəlxalq təcrübənin öyrənilib tətbiq olunması təhsilin keyfiyyətinin xeyli yüksəldilməsi ilə nəticələnmişdir.

Faktlara müraciət edək. Son 5 ildə orta məktəb məzunlarının ali məktəblərə qəbul imtahanlarında göstərdikləri nəticələr ilbəil yaxşılaşmış, 600-dən çox bal toplayanların sayı 2 dəfədən çox artaraq 766-dan 1582 nəfərə çatmışdır. İmtahan iştirakçıları arasında 300-dən yuxarı bal toplayanlar 2004-cü ildəki 22,84 faizdən 2008-ci ildə 30 faizədək artmışdır. Cari ildə 6 nəfər şagird 700 bal toplamışdır.

Keyfiyyət göstəricilərinin yüksəlməsi Bakı şəhərinin timsalında daha aydın görünür, hesab edirəm ki, bu da bilavasitə 2006-cı ilin martında Təhsil Nazirliyinin tabeliyində vahid idarəetmə orqanının - Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin yaradılmasının nəticəsində mümkün olmuşdur. Düşünürəm ki, bu müsbət təcrübə yaxın gələcəkdə respublikanın digər şəhər və rayonlarına da tətbiq olunmalıdır. 

Son illərdə dünya fənn olimpiadalarında və beynəlxalq bilik yarışlarında məktəblilərimizin 12 qızıl, 24 gümüş, 59 bürünc medal qazanması da ölkədə təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin artmasına real sübutdur. Dövlət başçısının 2006-cı ildə təsdiq etdiyi "Xüsusi istedada malik olan uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq rotensialının inkişafı üzrə Dövlət Proqramı" da keyfiyyətli təhsil uğrunda sağlam rəqabətin gücləndirilməsinə güclü təkan vermişdir.

Bununla belə, etiraf etmək lazımdır ki, bu gün ümumtəhsil məktəblərində təhsilin səviyyəsi, şagirdlərin təlim nailiyyətləri ictimaiyyəti qane etmir. Əlbəttə, zəif maddi-texniki baza, pedaqoji kadr və metodik təminatın lazımi səviyyədə olmaması məktəbin nəticələrinə təsir edən amillərdəndir. Lakin, fikrimcə, məktəbə kimin rəhbərlik etməsi daha həlledicidir. Elə direktorlar var ki, təhsilin müasir rroblemlərini lazımınca dərk etmir, yaradıcılıq və təşəbbüskarlıqları ilə fərqlənmirlər. Belə direktorların rəhbərlik etdikləri məktəblərdə təlim keyfiyyəti aşağı olur və onlarla, təbii ki, müasir inkişafı şərtləndirən təhsil ideyalarını həyata keçirmək qeyri-mümkündür. Bütün bunlarla əlaqədar direktorların attestasiyası və təyinatı, məktəblərdə təlim keyfiyyətinin monitorinqi və attestasiyası ilə bağlı yeni mexanizmlərin işlənib hazırlanması ən vacib vəzifələrimizdəndir. Eyni zamanda ali məktəblərin bakalavriat, daha çox isə magistratura pilləsində təhsilin idarəolunması sahəsində kadrların hazırlanmasına başlanmasının da vaxtı gəlib çatmışdır.

Məktəblərdə idarəetmənin ictimai yönümünün gücləndirilməsində, təhsilin keyfiyyətinə birbaşa təsir edən kollegial qərarların qəbulunda valideyn komitələri, məktəb-valideyn assosiasiyaları mühüm rol oynaya bilər. Son zamanlar YUNİSEF-in dəstəyi ilə Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində ölkə üzrə Valideyn-Müəllim Assosiasiyası yaradılıb və hazırda bu birliyə daxil olan məktəblərin sayı artmaqdadır. Lakin belə qurumlardan fərqli olaraq bütün ümumtəhsil məktəblərində valideyn komitələri fəaliyyət göstərsə də, təəssüflə qeyd etməliyəm ki, onların fəaliyyəti daha çox fərdi qayğı və rroblemlərin həllinə yönəlmişdir. Nalbuki inkişaf etmiş ölkələrdə valideyn birlikləri böyük nüfuza malik olmaqla, nəinki məktəblərin sosial-iqtisadi rroblemlərinin həllində, habelə təlimin məzmununun təkmilləşdirilməsində, redaqoyi kadrların tərkibinin yaxşılaşdırılmasında, məktəblərin idarə olunmasında fəal iştirak edir. Növbəti illərdə yerli təhsil orqanları bu vacib məsələyə ciddi diqqət yetirməlidir. Xüsusilə də valideyn komitələri cari dərs ilindən vahid məktəbli formasına keçidin təmin olunması prosesinə daha fəal cəlb olunmalıdır.

Hörmətli qurultay nümayəndələri və qonaqlar! BMT tərəfindən qəbul edilmiş "Minilliyin məqsədləri"ndə hər bir ölkədə "Uşaq müdafiə sistemi"nin yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. Bu sistem uşaqlara qarşı bütün zorakılıq hallarının, kobud rəftarın və digər zərərli təsirlərin profilaktikası, uşaqların təhsili, sağlamlığı və müdafiəsi sahəsində fəaliyyət göstərən bütün dövlət və qeyri-hökumət təşkilatlarının, vətəndaş cəmiyyəti qurumları və medianın səylərinin əlaqələndirilməsini özündə ehtiva edir. Bu mənada möhtərəm Prezidentimizin sərəncamı ilə təsdiq olunmuş "De-institutlaşdırma" Proqramı ölkəmizdə səmərəli "Uşaq müdafiə sistemi" yaradılması istiqamətində atılan əhəmiyyətli addımlardır.

 Uşaq və gənclərin estetik, ekoloji və fiziki tərbiyəsində, yaradıcılıq tələbatlarının ödənilməsində məktəbdənkənar təhsil müəssisələri mühüm rol oynayır. Dünya və Avropa çempionatlarında, olimpiadalarda möhtəşəm qələbələr qazanan idmançılar arasında idman təmayüllü məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin də yetirmələrinin olması hamımızda qürur və iftixar hissi doğurur. Texniki və bədii yaradıcılıq sahəsində də nailiyyətlərimiz az deyildir.  

Bununla belə, etiraf etmək lazımdır ki, həmin  müəssisələrin iş şəraitinin, maddi bazasının yaxşılaşdırılması, məktəblərlə əlaqələrinin möhkəmləndirilməsi, təminatı sahəsində həlli vacib problemlər hələ də qalmaqdadır. Ona görə də məktəbdənkənar təhsil müəssisələrinin bütövlükdə fəaliyyətinin geniş təhlilini aparmaq və nəticə etibarı ilə onların maraq və tələblərə uyğun fəaliyyətini tənzimləyən optimal normativ-hüquqi baza yaratmaq yaxın gələcək üçün müəyyənləşdirdiyimiz vəzifələr sırasına daxildir. 

Hörmətli həmkarlar! İndi də sosial-iqtisadi infrastrukturun qurulmasında müstəsna əhəmiyyət kəsb edən texniki peşə təhsili haqqında fikirlərimi bildirmək istəyirəm. Reallıq bundan ibarətdir ki, sovetlər birliyinin süqutundan sonra problemlər "bolluğu" ilə üzləşən təhsil sistemimizin bu vacib sahəsinə uzun müddətdən bəri lazımi diqqət ayırmaq mümkün olmamışdır.

Texniki peşə təhsilinin inkişafının ləngiməsində cəmiyyətdə ona qarşı yaranmış münasibət də az rol oynamamışdır. Belə ki, keçmiş sovet dönəmindən qalan ənənə olaraq insanlar peşə təhsili ocaqlarına məktəbdə zəif oxuyan, nizam-intizama riayət etməyən uşaqların cəlb olunduğu müəssisələr kimi baxmışlar. Təsadüfi deyil ki, texniki peşə məktəblərinə ümumtəhsil məktəb məzunlarının, bir qayda olaraq, 10-11 faizi qəbul edilmişdir və indi də vəziyyət dəyişilməmişdir. Halbuki inkişaf etmiş ölkələrdə bu rəqəm 40-60 faiz təşkil edir.

Təəssüf ki, yerli təhsil orqanları, məktəb rəhbərləri insanın gələcək həyatının qurulmasında peşə təhsilinin vacibliyi barədə şagird və valideynlər arasında heç bir təbliğat, təşviqat işləri aparmırlar. Buna görə də onların əksəriyyəti həmin müəssisələrdə öyrədilən peşələrdən xəbərsizdir. Orta məktəb məzunlarının potensial imkanları çatdı-çatmadı bilavasitə ali məktəblərə istiqamətlənməsi də, əsasən, bu amillərlə bağlıdır.

Texniki peşə təhsili müəssisələrimizin bina şəraitinin, maddi-tədris və texniki bazasının müasir səviyyəli sənətkar kadrlarının hazırlanmasına cavab verməməsi də bu günümüzün reallığıdır. Texnoloji yeniliklərin ilbəil dəyişdiyi bir şəraitdə inkişaf etmiş ölkələrdə yüksək modifikasiyalı avadanlıq və vasitələr tətbiq olunduğu halda, bizim müəssisələrimizdə hələ də  ötən əsrin 70-ci illərində verilən avadanlıqlardan istifadə olunur.

Bütün bu problemlərə baxmayaraq, ölkə Prezidentinin 2007-ci ilin iyul ayında təsdiq etdiyi "Texniki peşə təhsilinin inkişafı üzrə Dövlət Proqramı"nın  bu vacib sahədə ciddi dönüş yaradacağına böyük ümidlər bəsləyirik.

Diqqətinizə çatdırım ki, Proqram çərçivəsində Avrora Təhsil Fondu, Böyük Britaniya, Avstriya, Cənubi Koreya və üUNESKO ilə reşə təhsilinin təkmilləşdirilməsi üzrə layihələrin həyata keçirilməsi planlaşdırılır.

Düşünürəm ki, dərs ilinin əvvəlində Qəbələdə turizm və otelçilik üzrə müasir tələblərə cavab verən reşə tədris mərkəzinin açılması proqramın həyata keçirilməsi istiqamətində atılan ilk uğurlu addımlardan biri kimi yadda qalacaqdır. Onu da diqqətinizə çatdırım ki, Dövlət Proqramına əsasən yaxın gələcəkdə daha bir neçə belə mərkəz yaradılacaqdır. Bundan əlavə, 2008-ci ilin sonunadək 8 reşə təhsili müəssisəsinin əsaslı təmiri başa çatdırılacaqdır.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Son illər ali və orta ixtisas təhsilinin mütərəqqi dünya təcrübəsinə uyğun inkişafı istiqamətində də bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirilmişdir.

Hesabat dövründə əmək bazarının tələbatına görə orta ixtisas təhsili müəssisələrinin kadr hazırlığı strukturunda ciddi dəyişiklik edilmiş, ixtisas və istiqamətlər üzrə dövlət standartları yeniləşdirilmişdir. Eyni zamanda tələbələrin nailiyyətlərinin çoxballı sistemlə qiymətləndirilməsi tətbiq olunmuş, kredit sisteminə keçidlə bağlı təşkilati işlər görülmüşdür.

Bununla belə, qeyd etməyi lazım bilirəm ki, orta ixtisas təhsili müəssisələrinin maddi-tədris bazası hələ də müasir tələblərə cavab vermir. Dəqiq proqnozlaşma mexanizmi olmadığından bəzi bölgələrdəki kolleclər ehtiyac duyulmayan ixtisaslar üzrə müəllim kadrları hazırlamaqda davam edirlər. Həmin müəssisələrin məzunlarının peşəkarlıq səviyyəsi də ictimaiyyəti qane etmir. Ona görə də müasir dövrdə müəllim peşəsinə qarşı cəmiyyətin tələbkarlığının artdığı bir vaxtda bu məsələnin araşdırılıb tezliklə ciddi qərarlar qəbul edilməsi qarşıda duran əsas  vəzifələrdəndir.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Qloballaşan müasir dünyada sürətli dəyişikliklərin baş verdiyi bir zamanda ali təhsilin sosial-iqtisadi və mədəni sahələrdə davamlı inkişafa təkan verən real qüvvə olması danılmazdır.

Ali təhsil həm də özündən əvvəlki pillələrdə təhsilin səviyyəsinin və dövlət standartlarının müasir tələblərə uyğunlaşdırılmasına zəmin yaradan etibarlı mənbə hesab edilir. Pedaqoji sahə üçün müəllim kadrlarının hazırlanmasının və müvafiq elmi-tədqiqatların aparılmasının bütün ağırlığı da məhz ali təhsilin üzərinə düşür.

Hesabat dövründə ali təhsil müəssisələrinin infrastrukturunun yeniləşdirilməsi istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atılmış, Boloniya Bəyannaməsinin müddəalarına uyğun olaraq, ali təhsil sisteminin yeniləşdirilməsi və təhsilin keyfiyyətinin ümumavropa tələblərinə uyğunlaşdırılmasına ciddi diqqət yetirilmişdir. İlk növbədə, bakalavr hazırlığının yeni nəsil dövlət standartları və akkreditasiya qaydaları hazırlanıb təsdiq olunmuşdur. 2006-cı ilin sentyabrından 21 ali məktəbdə 30 ixtisas üzrə kredit sisteminin tətbiqinə başlanmış, 15 ali və 6 orta ixtisas təhsili müəssisəsi akkreditasiyadan keçirilmişdir. Eyni zamanda Avropa Komissiyası, Avropa Şurası və YUNESKO tərəfindən təsdiq olunmuş diploma əlavənin vahid modeli əsasında ölkə üzrə müvafiq sənəd hazırlanmışdır.

Bunlarla yanaşı, müəllim hazırlığı sisteminin təkmilləşdirilməsinə yönəlmiş "Fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası" sənədi hökumət tərəfindən təsdiq edilmiş, gələcək müəllimlərə təlim texnologiyaları üzrə zəruri bacarıqların aşılanmasına xidmət edən və Azərbaycan təhsili üçün tamamilə yeni olan "Təhsilin əsasları" fənninin dərsliyi hazırlanıb nəşrə təqdim olunmuşdur. İbtidai siniflər üçün müəllim hazırlığını təmin edən yeni kurrikulumların hazırlanması və onların 3 pilot ali təhsil müəssisəsində tətbiqinin nəzərdə tutulması da hesabat dövrünün əlamətdar hadisələrindəndir.     

Lakin, bunlarla yanaşı, ali təhsil müəssisələrində öz həllini gözləyən ciddi problemlər hələ də qalmaqdadır. Belə ki, ali məktəblərimizin böyük əksəriyyətinin tədris bazası hələ də hazırkı dövrün tələblərini tam ödəmir. Təlimdə İKT-nin tətbiqinin artıq zərurətə çevrildiyi bir vaxtda ali məktəblərimizin əksəriyyətində bu vacib məsələyə yetərincə diqqət yetirilmir. Müasir tələbə yalnız mühazirələri dinləməklə, seminarlarda iştirak etməklə savadlı mütəxəssis kimi yetişə bilməz. Geniş informasiya məkanına daxil olmasına şərait yaradılmaqla bərabər, tələbədə elektron vasitələrdən istifadəyə marağın oyadılması çox vacibdir. Düşünürəm ki, ödənişli təhsildən və digər mənbələrdən əldə olunmuş vəsaitlər daha çox informasiya məkanının, eləcə də müasir avadanlıqlarla təchiz edilmiş laboratoriyaların yaradılmasına, dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanmasına yönəldilməlidir.

Magistr hazırlığının məzmununun tamamilə yenidən qurulması, təhsilalanların yekun attestasiyası sahəsində inkişaf etmiş ölkələrdəki mütərəqqi model və mexanizmlərin yaradıcılıqla tətbiq olunması, ümumi orta və ali təhsil pillələri arasında işgüzar əlaqələrin müasir tələblər səviyyəsində qurulması da növbəti illərdə əsas vəzifələrimizdən birini təşkil edir.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! İnkişaf etmiş dövlətlərlə müqayisədə ölkəmizin ali təhsil sistemində müəyyən problemlərin olması bəlkə də təbii qəbul edilməlidir. çünki qısa bir zamanda on illərlə intensiv inkişaf yolu keçmiş ölkələrin səviyyəsinə çatmaq, əlbəttə, qeyri-mümkündür. Lakin biz bu problemlərin həlli yollarının axtarılması və tədricən aradan qaldırılmasını müntəzəm davam etdirməli, bütün səylərimizi ali məktəblərdə əmək bazarının tələbatına cavab verən, rəqabətədavamlı mütəxəssislərin hazırlanmasına yönəltməliyik.

Əlbəttə, bu cür bacarıq və keyfiyyətlərə malik mütəxəssis hazırlığını yalnız ali məktəblərin bugünkü imkanları ilə məhdudlaşdırmaq düzgün olmazdı. Müasir dövr insanın bütün həyatı boyu fasiləsiz təhsil almasını, bilik və bacarığını, peşəkarlıq səviyyəsini daim təkmilləşdirməyi tələb edir. Təsadüfi deyil ki, təhsil ekspertləri fasiləsiz təhsili Avropanın gələcək inkişafında həyati məsələ kimi qiymətləndirirlər. Artıq dünyada belə bir fikir formalaşır ki, universitetlərin statusu yüksəldilməklə onlar tədricən elmi-tədqiqat və peşə hazırlığı üzrə fasiləsiz təhsil mərkəzlərinə çevrilməlidir. Bu barədə hamımız ciddi düşünməliyik.

Göründüyü kimi, ali təhsilin inkişafı ilə bağlı öz həllini gözləyən məsələlər kifayət qədərdir. Ona görə də dövlət başçısının müvafiq sərəncamına əsasən "2009-2013-cü illərdə Azərbaycan Resrublikasının ali təhsil sistemində islahatlar üzrə Dövlət Proqramı" layihəsini, eyni zamanda üUNESKO və digər beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi sənədlərə uyğun hazırlanmış ixtisasların yeni siyahısını hazırlayıb hökumətə təqdim etmişik. Heç şübhəsiz, təsdiq olunduqdan sonra Proqramın icrası ilə bağlı həyata keçiriləcək tədbirlər ali təhsil sisteminin inkişafında mühüm bir mərhələ təşkil edəcəkdir.        

Nörmətli qurultay iştirakçıları! Məlum həqiqətdir ki, təhsil elmsiz, elm təhsilsiz inkişaf edə bilməz. Bu iki strateyi sahə bir biri üçün tədqiqat və tətbiq obyektidir.

Bu gün ölkəmizin ali məktəblərində həyata keçirilən elmi fəaliyyət bütövlükdə Azərbaycan elminin nailiyyətlərinin artırılmasına və beynəlxalq miqyasda tanınmasına xidmət edir. Təsadüfi deyil ki, təkcə ötən il ali məktəb alimləri tərəfindən ararılmış 80 elmi-tədqiqat işinin nəticələri AMEA-nın son hesabatında uğurlu nailiyyətlər kimi qiymətləndirilmişdir. Bundan əlavə, xarici yurnallarda alimlərimizin 800-dən artıq elmi məqaləsi dərc olunmuş, ali məktəblərin 300 əməkdaşı xarici ölkələrdə keçirilmiş konfrans və simroziumlarda iştirak etmişdir. Nazırda Təhsil Nazirliyi sistemindəki ali məktəblərdə elmi-tədqiqatların nəticələrini ictimaiyyətə çatdırmaq üçün 23 adda elmi yurnal və məcmuə nəşr olunur.

Bütün bunlarla yanaşı, qeyd etməyi lazım bilirəm ki, ararılan elmi-tədqiqat işləri heç də həmişə aktuallığı ilə diqqəti cəlb etmir, tədqiqat istiqamətləri seçilərkən müasir elm dünyasını düşündürən rrioritet məsələlər lazımınca nəzərə alınmır. Əgər tədqiqatın nəticələri istehsalatda tətbiqə, konkret sahənin inkişafına deyil, yalnız elmi ad almağa, yaxud, sadəcə, "elmi əsərlər"in sayını artırmağa xidmət edirsə, bunun nə elmə, nə də təhsilə heç bir faydası yoxdur.

Lakin biz gələcəyə nikbinliklə baxırıq. Bu nikbinliyin başlıca səbəbi möhtərəm Prezidentimizin "Azərbaycan elmində islahatların aparılması ilə bağlı dövlət komissiyasının yaradılması haqqında" 10 aprel 2008-ci il tarixli sərəncamı olmuşdur. Dövlət Komissiyası tərəfindən 2009-2015-ci illərdə elmin inkişafı üzrə Dövlət Proqramının layihəsi üzərində işlər başa çatmaq üzrədir. Hesab edirəm ki, Proqram təsdiq edildikdən sonra bu mühüm sahənin inkişafında əsaslı dəyişikliklər olacaqdır.

Hörmətli qurultay nümayəndələri!  Hesabat dövründə ixtisasartırma təhsili sistemində də dünya təcrübəsinə uyğun müəyyən keyfiyyət dəyişiklikləri həyata keçirilmişdir. Bu prosesdə Azərbaycanda fəaliyyət göstərən beynəlxalq təşkilatlar, o cümlədən Britaniya Şurası, YUNİSEF, Müasir Təhsil və Tədrisə Yardım Mərkəzi ilə əməkdaşlıq ümumi işə xeyli fayda vermişdir. Diqqətinizə çatdırım ki, son illər 12 min müəllim inkişaf etmiş ölkələrdə tətbiq edilən müasir model və mexanizmlər əsasında təşkil olunan treninqlərdən, öyrədici təlim kurslarından keçirilmişdir.

Son bir neçə ildə Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu və digər ixtisasartırma təhsili müəssisələrinin maddi-texniki və tədris bazasının möhkəmləndirilməsi, müasir avadanlıq və texniki vasitələrlə təchiz olunması, kadr tərkibinin keyfiyyətcə yaxşılaşdırılması ixtisasartırma tədbirlərinin yeni forma və məzmunda təşkilinə əlverişli şərait yaratmışdır.   

Diqqətinizə çatdırmaq istərdim ki, fasiləsiz təhsilin vacib komponentləri hesab edilən ixtisasartırma və yenidənhazırlanma təhsilinin müasir tələblər səviyyəsində həyata keçirilməsi istiqamətləri, icra mexanizmləri və perspektivləri "Fasiləsiz pedaqoji təhsil və müəllim hazırlığının konsepsiya və strategiyası" sənədində öz əksini tapmışdır. Hesab edirəm ki, gələcək üçün müəyyən edilmiş perspektivlər yalnız bu sahənin inkişafına yönəlmiş Dövlət Proqramı çərçivəsində həyata keçirilə bilər. Bununla əlaqədar artıq proqramın hazırlanmasına başlanmışdır və yaxın zamanlarda geniş müzakirələrdən sonra hökumətə təqdim olunacaqdır.

Nörmətli qonaqlar və həmkarlar! Azərbaycanın dünya miqyasında nüfuzunun getdikcə artması təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələrin daha da inkişafına birbaşa təsir göstərir. Hazırda Təhsil Nazirliyi dünyanın 30-dək dövlətilə təhsil əlaqələri yaratmışdır. Dünya Bankı, BMT, YUNİSEF, Avrora İttifaqı, Avrora Şurası, üUNESKO, İSESKO kimi nüfuzlu təşkilatlarla birgə həyata keçirdiyimiz layihələr ölkəmizdə təhsilin müasir tələblər səviyyəsinə uyğunlaşdırılmasına, mütərəqqi təcrübələrin öyrənilib tətbiq edilməsinə əhəmiyyətli təsir göstərmişdir.

Diqqətinizə onu da çatdırım ki, hazırda 4000  nəfər azərbaycanlı gənc dünyanın müxtəlif ölkələrinin ali məktəblərində təhsil alır. ölkəmizdə təhsil alan əcnəbi tələbələrin sayı isə 2003-cü illə müqayisədə 2 dəfədən çox artaraq 6500 nəfərə çatmışdır.

Möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin ötən ilin arrelində imzaladığı sərəncamla "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almalarına dair Dövlət Proqramı"nı təsdiq etməsi ölkəmizin təhsil sahəsində beynəlxalq əlaqələrinin daha da genişlənməsinə hərtərəfli imkanlar açdı. Şübhə yoxdur ki, müstəqil Azərbay-canın təhsil həyatında əlamətdar hadisələrdən biri kimi qiymətləndirilən bu tarixi sənəd XXI əsrdə ölkəmizin inkişafına böyük töhfələr verəcək mütəxəssislərin hazırlanmasında həlledici rol oynayacaqdır.

Proqrama əsasən ötən il 100-ə yaxın gənc dünyanın 15 ölkəsinin 45 ali məktəbinə, cari ildə isə daha 130 nəfər xaricdə təhsil almağa göndərilmişdir. Eyni zamanda Dövlət Proqramının icrası ilə bağlı ABŞ hökuməti, Almaniya Akademik Mübadilə Xidməti (DAAD) və Fransanın KNOUS təşkilatı ilə sazişlər imzalanmışdır.

Hörmətli həmkarlar! Bilirəm ki, siz hamınız yeni Təhsil Qanununun qəbulunu səbirsizliklə gözləyirsiniz. Məlumat verim ki, hesabat dövründə təhsil sistemi üçün əsas qanunvericilik aktı olan Təhsil Qanununun təkmil variantının hazırlanması istiqamətində gərgin əmək sərf edilmiş, qanunun layihəsi birinci oxunuşdan keçmişdir. Hazırda layihə üzərində təkmilləşdirmə işləri aparılır. Düşünürəm ki, qurultayda səslənən konstruktiv təkliflər, yeni ideyalar Qanun layihəsində nəzərə alınacaqdır.

Hörmətli qurultay iştirakçıları! Mənə ayrılmış vaxt çərçivəsində son 5 ildə təhsil sahəsində həyata keçirilən islahatyönümlü tədbirlər, habelə mövcud problem və perspektiv vəzifələr barədə sizə obyektiv məlumat verməyə çalışdım. Böyük zəhmət və gərgin əmək sayəsində əldə olunmuş uğurlar göz qabağındadır. Heç şübhəsiz, təhsil sistemimizin dinamik inkişafı, qazanılan nailiyyətlər, ilk növbədə, dövlətimizin başçısı möhtərəm İlham Əliyevin təhsilə göstərdiyi müntəzəm diqqət və qayğı sayəsində mümkün olmuşdur. Bu inkişafın davamlı olması, ölkəmizin xoşbəxt gələcəyi, beynəlxalq aləmdə nüfuz dairəsinin daha da genişlənməsi, regionda lider dövlət imicinin saxlanması məqsədilə qarşıdakı prezident seçkilərində cənab İlham Əliyevə səs verməliyik. İnanıram ki, ölkəmizin çoxminli təhsil işçiləri mənim bu fikrimlə tam həmrəydirlər və biz  artıq öz seçimimizi etmişik.

Diqqətinizə görə minnətdaram.