|
GİRİŞ
Kimya fənn kurikulumu və onun xarakterik
cəhətləri. Son dövrlərdə respublikamızda
reallaşdırılan pedaqoji innovasiyaları, dünyanın
mütərəqqi ölkələrinin təhsil təcrübələrini
ümumiləşdirən yeni kimya fənn kurikulumu
bilavasitə şagirdlərin bir şəxsiyyət kimi
formalaşmasına istiqamətlənməklə özünün
humanist, demokratik və inteqrativ xarakterinə
görə ənənəvi təhsil sənədlərindən əsaslı şəkildə
fərqlənir. Məzmun standartları, təlim
strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmlərini
əhatə etməsi onun kompleks sənəd olduğunu
göstərir. Bu sənəd müəllimlər, məktəb rəhbərləri,
dərslik müəllifləri, valideynlər və
ictimaiyyətin digər nümayəndələri üçün nəzərdə
tutulur.
Kimya fənn kurikulumu müvafiq dərslik və dərs
vəsaitlərinin, müəllim və şagirdlər üçün
resursların hazırlanması, təlim prosesinin
səmərəli təşkili üçün zəruri didaktik tələblərin
əsasını təşkil edir. Ümumtəhsil məktəblərində
şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə
həyata keçirilən fəaliyyətlərin normativ-hüquqi
bazası rolunu oynayır.
Kimya fənninin yeni məzmununun nəticələr (məzmun
standartları) formasında verilməsi kurikulum
sənədinin demokratik xarakterindən irəli gəlir.
Bu isə müəllimlərə fəaliyyətlərində sərbəst
olmağa, müvafiq təlim strategiyaları seçməyə,
yaxud öz imkan və şəraitlərinə uyğun təlim
strategiyaları hazırlamağa imkan yaradır, onları
müasir dərsliklərin və digər resursların
hazırlanmasına istiqamətləndirir. Kimya fənn
kurikulumu şagirdlərin bir şəxsiyyət kimi
formalaşdırılmasına istiqamətləndirildiyindən
onların inkişafını ardıcıl olaraq izləməyə imkan
verən məzmun və strategiyaları əhatə edir.
Müxtəlif səviyyələrdə müəyyənləşdirilmiş məzmun
standartları şagirdlərin əldə edəcəkləri
dəyərlərin göstəricisi rolunu oynayır.
Kimya təbiət elmlərindən biri olub bizi əhatə
edən aləmdə daim təmasda olduğumuz maddi
varlıqları öyrənir. Dünyada mövcud olan cansız
və canlı varlıqlar ayrı-ayrı maddələrdən və ya
onların qarışıqlarından ibarətdir. Məsələn,
havadakı oksigen, içməli su, xörək duzu və şəkər
ayrı-ayrı maddələrdir. Hər gün gördüyümüz və
duyduğumuz torpaq, daş, hava, ağac və s.
müxtəlif maddələrin qarışığıdır. Şagirdlər kimya
fənninin imkanlarından istifadə edərək onlarla
və insan həyatı üçün əhəmiyyətli olan başqa
maddələrlə yaxından tanış ola bilirlər.
Təbiətdə mövcud olan maddələrdən başqa, insanlar
özləri bir çox yeni maddələr: gübrələr, plastik
kütlələr, sintetik kauçuklar, liflər, dərman
maddələri və sair də alırlar. Hazırda təbii və
süni surətdə əldə olunan maddələrin milyonlarla
növü məlumdur. Bir qayda olaraq, təbiətdəki
maddələr dəyişməz qalmır, daim bir-birinə
çevrilir. Məsələn, yaşıl bitkilər böyümə
prosesində havadan karbon qazını, torpaqdan suyu
və qida maddələrini mənimsəyərək özlərinə lazım
olan üzvi maddələr hazırlayır, havanı oksigenlə
zənginləşdirir. Bitki və heyvan qalıqlarının
çürüməsi nəticəsində əmələ gələn mineral
maddələr torpağı münbitləşdirir. Bütün bunların
mənimsənilməsi şagirdlərin onları əhatə edən
ətraf aləmlə daha fəal ünsiyyətdə olmasına imkan
yaradır.
Fənnin əhəmiyyəti, məqsəd və vəzifələri.
Məlumdur ki, məktəbi bitirdikdən sonra hamı
özünə kimyaçı ixtisasını seçmir. Bəs hamının
kimyanı öyrənməsi nəyə görə vacibdir? Orta
məktəb səviyyəsində kimyəvi bilik və bacarıqlara
yiyələnmək bizim hər birimizə nə verə bilər?
Ümumiyyətlə, kimya fənninin əhəmiyyəti nədən
ibarətdir?
Müxtəlif sənaye sahələrinin və kənd
təsərrüfatının inkişafında kimyanın rolu
böyükdür. Müasir kimyanın nailiyyətlərindən
istifadə etmədən yanacaq-energetika kompleksləri,
metallurgiya, nəqliyyat, rabitə, tikinti,
elektronika, məişət, xidmət sahələri və s.
inkişaf edə bilməz. Kimya sənayesi xalq
təsərrüfatını müxtəlif kimyəvi məhsullarla təmin
edir. Bir çox sənaye sahələrində kimyəvi
metodların tətbiqi əvəzedilməzdir. Məsələn,
metalların korroziyadan (yeyilib dağılmadan)
qorunması, istehsal proseslərinin
sürətləndirilməsi üçün kimyəvi maddələrdən
istifadə edilməsi, maddələrin kimyəvi emalı və
s.
Siz kənddə yaşayırsınızsa, mineral gübrələrlə,
bitki və heyvanları xəstəliklərdən qoruyan və
alaq otlarını məhv etmək üçün istifadə olunan
maddələrlə davranmağı bacarmalısınız, onların
xassələrini bilməlisiniz. Əgər şəhərdə
yaşayırsınızsa, gələcəkdə şəhərdəki sənaye
müəssisələrində, yanacaq-energetika
komplekslərində, texniki qurğularda və başqa
yerlərdə işləməli olacaqsınız. Bu isə həmin
obyektlərdə istifadə olunan və alınan çoxlu
kimyəvi maddələri tanımaq, onlarla davranmağı
bacarmaq tələb edir. Bundan başqa, şəhər
tikintilərində tətbiq olunan maddələrin, evdə
gündəlik rastlaşdığınız məişət kimyası
məhsullarının xassələrini bilməsəniz, onlardan
istifadə etməkdə çətinlik çəkəcəksiniz.
Hazırda sənayenin sürətli inkişafı cəmiyyətin
həyatında böyük dəyişiknliknlərlə yanaşı, yeni
problemlər də meydana çıxarmışdır. Yaşadığımız
təbii mühit müxtəlif sənaye müəssisələri
tərəfindən ildən-ilə lazımsız və zərərli
maddələrlə daha çox çirkləndirilməkdədir. Ətraf
aləmi (torpağı, suyu, havanı) ən çox
çirkləndirən sahələr yanacaq-energetika,
metallurgiya, nəqliyyat və kimya sənayesidir.
Bununla bərabər, təbii mühitin mühafizə edilməsi
işlərində kimya əhəmiyyətli rol oynayır. Belə ki,
ətraf aləmə atılan çirkləndiricilər, tullantı
sular, əsasən, kimyəvi üsullarla və xüsusi
kimyəvi maddələrin köməyi ilə zərərsizləşdirilir,
onların havadakı və sudakı miqdarı təyin
edilərək tənzimlənir və nəzərdə saxlanılır.
Təbii mühitin qorunmasında texnoloji proseslərin
təkmilləşməsi, müasir, aztullantılı istehsal
texnologiyasının tətbiqi də böyük əhəmiyyət
daşıyır.
Ətraf mühitin çirklənməsində kimyəvi proseslər
deyil, daha çox həmin prosesləri tətbiq edən
istehsalçılar təqsirkardırlar. Onlar bir çox
hallarda istehsal proseslərinin aparılması
qaydasını pozur və ona düzgün əməl etmirlər.
Nəticədə isə ətraf aləm yaşayış üçün yararsız
hala düşür. Buna qarşı isə cəmiyyətin hər bir
üzvü mübarizə aparmalı olur.
Kimyadan minimum səviyyədə bilik və bacarıqları
olmayan müasir insanın təhsilini daha yüksək
pillədə inkişaf etdirib onu mühəndis, texnik,
psixoloq, iqtisadçı, fizik, biznesmen, kimyaçı
və s. ixtisas sahibi kimi formalaşdırmaq
çətindir.
Kimya gündəlik həyatda, elmin digər sahələrinin
inkişafında, texnika və texnologiyaların
təkmilləşdirilməsi prosesində ortaya çıxan
problemlərin həllində insanların yaxın
köməkçisinə çevrilir. Şagirdlərin elmi bilik və
bacarıqlarının daha da genişlənməsinə imkan
yaranır. Onlar kənd təsərrüfatının və sənayenin
inkişafında, ekoloji problemlərin həllində
kimyanın rolunu təlim prosesində dərk edirlər.
Sivilizasiyalı cəmiyyətdə rasional davranmaq,
özünün və ətraf mühitin (hava, su, torpaq)
təhlükəsizliyini təmin etmək, yaşayış mühitinin
təmizliyini qorumaq üçün hər bir insanın müəyyən
kimyəvi bilik və bacarıqlara malik olması
vacibdir. Bundan əlavə, xammal, energetika,
ərzaq və tibb sahəsində problemləri həll etmək
üçün ümumi kimyəvi təhsilə ehtiyac vardır.
Ümumtəhsil məktəblərində kimya fənninin əsas
məqsədi kimyəvi maddələrə, onların bir-birinə
çevrilməsi proseslərinin başvermə səbəblərinə və
idarəedilməsi qanunauyğunluqlarına, maddələrin
və kimyəvi proseslərin həyatda roluna, daha çox
istifadə olunan kimyəvi maddələrlə təhlükəsiz
davranmaq qaydalarına dair bilik və bacarıqların
mənimsənilməsindən, məntiqi və yaradıcı
təfəkkürün, ekoloji mədəniyyətin inkişaf
etdirilməsindən ibarətdir. Bu məqsədin
reallaşdırılması üçün aşağıdakıların həyata
keçirilməsi nəzərdə tutulur.
Ümumi orta təhsil səviyyəsində
kimyadan əldə edilən müvafiq bilik və bacarıqlar
şagirdlərə onları əhatə edən maddi aləmin və
burada baş verən hadisələrin təhlilinə və bunun
əsasında gündəlik həyati problemlərin həllinə
imkan verir. Şagirdlərin intellektual inkişafına,
uğurlu praktik fəaliyyətinə zəmin yaradan
təfəkkür tərzi formalaşdırır. Başqa fənlərin
öyrənilməsinə kömək edir və təhsilin davam
etdirilməsi üçün imkan yaradır. Müxtəlif forma
və məzmuna malik məlumatların məntiqi cəhətdən
təhlil edilməsi təmin olunur.
Tam orta təhsil səviyyəsində
fəaliyyətlərin genişləndirilməsi və inkişaf
etdirilməsi yolu ilə yeni anlayış və mahiyyətlər,
daha sistemli və tətbiqyönümlü praktik vərdişlər
və bacarıqlar aşılanır. Gələcək təhsil və peşə
fəaliyyətinin davam etdirilməsinə zəmin yaradan
kimyəvi biliklərin mənimsənilməsi və geniş
dünyagörüşünün formalaşdırılması təmin olunur.
1. Kimya təliminin məzmunu
1.1. Ümumi təlim nəticələri
Ümumi orta təhsil səviyyəsi (VII-IX siniflər)
üzrə şagird:
·
maddələrin quruluşunu, xassələrini, onların
çevrilmələrinin səbəbini izah edir;
·
kimyəvi hadisələrin mahiyyətini dərk etmək üçün
müşahidələr və təcrübələr aparır, alınmış
nəticələr əsasında onlara münasibət bildirir;
·
maddələri, onların bir-birinə çevrilməsi
reaksiyalarını tətbiq və idarə edir;
·
ətraf aləmin sadə kimyəvi mühafizə qaydalarını
mənimsədiyini nümayiş etdirir, müşahidə etdiyi
hadisələri ümumiləşdirib təqdim edir;
·
kimya sahəsində görkəmli alimlər və onların
xüsusi əhəmiyyətə malik elmi kəşfləri,
nailiyyətləri haqqında məlumatların ötürülməsi
və yayılmasında iştirak edir.
Tam orta təhsil səviyyəsi (X-Xl siniflər) üzrə
şagird:
·
qeyri-üzvi və üzvi maddələri fərqləndirir,
onların xarakterik cəhətlərini izah edir;
·
kimyəvi maddələri və hadisələri məişətdə tətbiq
edir;
·
kimyəvi qanun və qanunauyğunluqların mahiyyətini
dərk etmək üçün eksperimentlər və müşahidələr
aparır, nəticələrini ümumiləşdirir, bu barədə
şifahi və yazılı təqdimatlar hazırlayır;
·
ekoloji problemlərin həlli ilə bağlı kiçik
layihələr hazırlayır və təqdim edir.
1.2. Məzmun xətləri
Kimya fənni üzrə ümumi təlim nəticələrinin
reallaşdırılmasını təmin etmək üçün müəyyən
olunan məzmun xətləri məzmunun zəruri
istiqamətləridir. Məzmun xətləri şagirdlərin
öyrənəcəyi məzmunu daha aydın təsvir etmək üçün
müəyyən olunur və onu sistemləşdirmək məqsədi
daşıyır.
Kimya fənni üzrə aşağıdakı məzmun xətləri
müəyyən edilmişdir:
·
Maddə və maddi aləm
·
Kimyəvi hadisələr
·
Eksperiment və modelləşdirmə
·
Kimya və həyat
Maddə və maddi aləm
Bu məzmun xətti maddələrin tərkibinin,
quruluşunun, kimyəvi rabitələrin tiplərinin,
xassələrinin, atom və molekullarının, maddi
aləmin düzgün dərk olunmasına, onlar haqqında
mülahizələrin irəli sürülməsinə, şagirdlərdə
tədqiqatçılıq meyilinin inkişafına imkan yaradır.
Yuxarı siniflərdə maddələrin onların
quruluşundan asılılığının səbəblərini
aydınlaşdırmaq, quruluşuna görə maddələrin
xassələrini proqnozlaşdırmaq, həyatda rast
gəlinən saf maddələri və qarışıqları
bir-birindən fərqləndirmək, müxtəlif üsullardan
istifadə etməklə qarışıqları ayırmaq
bacarıqlarının formalaşması imkanlarını
genişləndirir. Maddə və maddi aləm məzmun
xəttinə aid materialın öyrənilməsi şagirdlərin
zəhərli maddələrlə davranmaq, maddələri
tətbiqinə görə müəyyənləşdirmək sahəsində
qabiliyyətlərinin inkişaf etməsinə təsir
göstərir.
Kimyəvi hadisələr
Kimyəvi hadisələr məzmun xəttinə aid materialın
mənimsənilməsi, maddələrin bir-birinə
çevrilməsi, bu çevrilmələrin
qanunauyğunluqlarının və şəraitinin, maddələrin
alınmasının dərk olunması, kimyəvi reaksiyalar
əsasında hesablamalar aparılması üçün imkan
yaradır. Şagirdlər ətraf aləmdə baş verən
çevrilmələrdən həyati məqsədlər üçün istifadə
bacarıqları qazanırlar. Bu məzmun xətti
şagirdlərin tədqiqatçılıq qabiliyyətinin
güclənməsində, kimyəvi çevrilmələr nəticəsində
baş verə biləcək fəsadların aradan
qaldırılmasında lazım olan bacarıqları əhatə
etməklə, həm də onların fəaliyyətlərini
stimullaşdırır.
Eksperiment və modelləşdirmə
Bu məzmun xətti maddələrin quruluşunun və
xassələrinin öyrənilməsindən əldə olunan bilik
və bacarıqların eksperiment yolu ilə
modelləşdirilməsi, kimyəvi reaksiyaların
təcrübədə göstərilməsi, molekulların, kristal
qəfəslərin üçölçülü modellərinin hazırlanması,
nəzəri məlumatların praktikada tətbiq olunması
bacarıqlarının formalaşmasını, şagirdlərdə
praktik vərdişlərin yaranmasını təmin edir.
Şagirdlərdə fəza təsəvvürlərinin inkişafına
səbəb olur. Əldə olunmuş bilik və bacarıqların
daha dolğun nümayiş etdirilməsinə imkan yaradır.
Maddələrin keyfiyyət və kəmiyyət tərkibinin
öyrənilməsi və elmi-tədqiqat işlərinin
aparılması üçün zəmin yaradır.
Kimya və həyat
Bu məzmun xətti təbiətə və bütünlükdə
bəşəriyyətə böyük zərər vura biləcək maddələrin
müəyyənləşdirilməsini və onların həyatın
istənilən sahəsində zərər vurmadan tətbiq
olunmasını təmin edir. Müxtəlif sənaye sahələri
tullantılarının, kənd təsərrüfatında işlədilən
gübrələrin və dərman maddələrinin, nəqliyyatda
tullantı qazlarının, məişət tullantılarının
ətraf mühitə nə dərəcədə ziyan vura biləcəyini
müəyyənləşdirməyə və ekoloji problemlərin
həllində şagirdlərin fəal iştirak etməsinə imkan
verir.
1.3. Məzmun xətləri üzrə təlim nəticələri
Ümumi orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri
üzrə təlim nəticələri
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
·
maddələrin tərkibini, quruluşunu, fiziki
xassələrini izah edir;
·
maddələr arasındakı qarşılıqlı əlaqələri şərh
edir;
·
maddələrin, qarışıqların tərkibinə, kimyəvi
qanunlara aid sadə hesablamalar aparır.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
·
kimyəvi hadisələri və onların başvermə
səbəblərini izah edir;
·
sadə kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir;
·
reaksiya tənlikləri əsasında sadə hesablamalar
aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
·
kimyəvi hadisələrə aid müşahidə və təcrübələr
aparır, nəticələrinə münasibət bildirir;
·
sadə molekulları və reaksiyaları modelləşdirir.
4. Kimya və həyat
Şagird:
·
maddələrin və kimyəvi reaksiyaların tətbiq
sahələrini şərh edir, referatlar hazırlayır;
·
ətraf mühitə həssas və qayğıkeş münasibət
nümayiş etdirir, müşahidə etdiyi dəyişiklikləri
ümumiləşdirib təqdim edir;
·
kimya sahəsində görkəmli alimlərin kəşfləri
barədə məlumatlara malik olduğunu nümayiş
etdirir.
Tam orta təhsil səviyyəsində məzmun xətləri üzrə
təlim nəticələri
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
·
qeyri-üzvi və üzvi maddələrin xüsusiyyətlərini
izah edir;
·
maddi aləmdəki qanunauyğunluqları şərh edir;
·
maddələrin, qarışıqların tərkibinə, kimyəvi
qanunlara aid mürəkkəb hesablamalar aparır.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
·
kimyəvi reaksiyaların qanunauyğunluqlarını və
mexanizmini izah edir;
·
kimyəvi reaksiyaların gedişini proqnozlaşdırır,
tənliklərini tərtib edir;
·
reaksiya tənlikləri əsasında mürəkkəb
hesablamalar aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
·
kimyəvi qanun və qanunauyğunluqları dərk etmək
üçün eksperiment və müşahidələr aparır,
nəticələri barədə təqdimat hazırlayır;
·
mürəkkəb quruluşlu molekulları, kimyəvi
prosesləri modelləşdirir.
4. Kimya və həyat
Şagird:
·
maddələrin və kimyəvi reaksiyaların tətbiqinə
dair məlumatları toplayır və təqdim edir;
·
ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə çirklənməsi və
onun aradan qaldırılmasına dair layihələr
hazırlayır və təqdim edir;
·
kimya sahəsində görkəmli alimlər və onların
nailiyyətləri barədə təqdimatlar edir.
1.4. Fəaliyyət xətləri
Fəaliyyət xətti məzmun xətlərində əks olunan
biliklərin əldə edilməsində şagirdə praktik
imkan yaradır. Fənnin məzmun standartları bu
fəaliyyət xətləri ilə əlaqəlilik əsasında tətbiq
olunur.
Kimya fənninin tədrisində 6 fəaliyyət xətti əsas
götürülür:
1. Maddələrin adlandırılması
2. Problemlərin həlli
3. Kimyəvi təcrübələrin yerinə yetirilməsi
4. Məsələ və çalışma həlli, kimyəvi hesablamalar
5. Ünsiyyətqurma və əlaqələndirmə
6. Təqdimetmə
Fəaliyyət xətləri məzmun xətlərindən
fərqlənməklə yanaşı, onların hər biri ilə
əlaqəlidir. Bu xətlər məzmun üzrə biliklərin
əldə edilməsi və istifadəsi yollarını
müəyyənləşdirmək, onları təsvir etmək məqsədi
daşıyır və şagirdlər tərəfindən kimya fənninin
əhəmiyyətinin dərk edilməsinə, ona kompleks
bacarıqların toplusu kimi baxılmasına xidmət
edir. Şagird kimyadan mənimsəyəcəyi məzmuna
müxtəlif fəaliyyətlər vasitəsilə nail ola bilər.
O, fəaliyyəti zamanı problemləri həll etmək üçün
mühakimələr yürüdür, onları sübut edir.
Fəaliyyət xətləri kurikulumun həyata keçirilməsi
üçün məzmun standartlarının mənimsənilməsini
təmin edir.
1.5. Siniflər üzrə məzmun standartları
VII SİNİF
VII sinfin sonunda şagird:
·
maddələri (bəsit, mürəkkəb, saf), qarışıqları
fərqləndirir, onların formullarına əsasən sadə
hesablamalar aparır;
·
sadə kimyəvi reaksiyaların əsas tiplərini,
onların başvermə şərtlərini izah edir, reaksiya
tənliklərinə əsasən hesablamalar aparır;
·
sadə kimyəvi təcrübələr və müşahidələr aparır,
molekulların modellərini hazırlayır;
·
kimyəvi maddələrlə davranma qaydalarını, ekoloji
təmiz mühitin saxlanmasının əhəmiyyətini izah
edir;
·
əsas kimyəvi anlayışlar və qanunların kəşfi
sahəsində görkəmli alimlər haqqında topladığı
məlumatları təqdim edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.1.1. Maddələri (bəsit, mürəkkəb, saf),
qarışıqları tərkibinə görə fərqləndirir.
1.2. Maddələr və onları təşkil edən
hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Atomun tərkibini, atom-molekul təlimini
izah edir.
1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid
hesablamalar aparır.
1.3.1. Maddələrin formuluna əsasən sadə
hesablamalar aparır.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
2.1. Kimyəvi hadisələrin başvermə səbəblərini,
qanunauyğunluqlarını mənimsədiyini nümayiş
etdirir.
2.1.1. Kimyəvi reaksiyalarin əlamətlərini, əsas
tiplərini, başvermə şərtlərini izah edir.
2.2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir və hesablamalar aparır.
2.2.1. Sadə reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir.
2.2.2. Sadə reaksiyaların tənliklərinə əsasən
hesablamalar aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
3.1. Kimyəvi hadisələrə və onların
qanunauyğunluqlarına aid eksperimentlər aparır.
3.1.1. Sadə kimyəvi təcrübələr, müşahidələr
aparır.
3.2. Molekulların quruluşunu, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir.
3.2.1. Sadə molekulların modellərini hazırlayır.
4. Kimya və həyat
Şagird:
4.1. Kimyəvi maddələrin və proseslərin tətbiqinə
dair biliklər nümayiş etdirir.
4.1.1. Məişətdə istifadə olunan kimyəvi
maddələrlə davranma qaydalarını izah edir.
4.2. Ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə
çirklənməsinə və onun aradan qaldırılmasına dair
məlumatlara malik olduğunu nümayiş etdirir.
4.2.1. Ekoloji təmiz mühitin saxlanmasının
əhəmiyyətini şərh edir.
4.3. Kimya sahəsində görkəmli alimlərin
nailiyyətləri barədə məlumatlara malik olduğunu
nümayiş etdirir.
4.3.1.Əsas kimyəvi anlayışlar və qanunların
kəşfi sahəsində görkəmli alimlər haqqında
məlumatlar toplayır, təqdim edir.
VIII SİNİF
VIII sinfin sonunda şagird:
·
maddələrin quruluşunu, elektrolit məhlullarında
baş verən prosesləri şərh edir, onlara aid
məsələlər həll edir;
·
mühüm qeyri-üzvi birləşmələrə aid reaksiyaların
qanunauyğunluqlarını izah edir, hesablamalar
aparır;
·
mühüm qeyri-üzvi birləşmələrə aid müşahidə və
təcrübələr aparır, onların molekullarının
modellərini hazırlayır;
·
həllolmada və elektrolit məhlullarında gedən
proseslərin həyatda rolunu şərh edir, ətraf
mühiti çirkləndirən mənbələr haqqında topladığı
məlumatları təqdim edir;
·
kimyanın əsas qanunauyğunluqları və atomun
quruluşu sahəsində görkəmli alimlər barədə
referatlar hazırlayır.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.1.1. Maddələri (oksidlər, əsaslar, turşular,
duzlar) tərkibinə görə təsnif edir.
1.2. Maddələr və onları təşkil edən
hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Atomun quruluşunu, kimyəvi rabitələri,
elektrolit məhlulunda baş verən prosesləri şərh
edir.
1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid
hesablamalar aparır.
1.3.1. Atomun quruluşuna, kimyəvi rabitələrə,
elektrolit məhlulunda baş verən proseslərə aid
məsələlər qurur və həll edir.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
2.1. Kimyəvi hadisələrin başvermə səbəblərini,
qanunauyğunluqlarını mənimsədiyini nümayiş
etdirir.
2.1.1. Kimyəvi reaksiyaları təsnif edir,
qanunauyğunluqlarını izah edir.
2.2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir və hesablamalar aparır.
2.2.1. Mühüm qeyri-üzvi birləşmələrə aid
reaksiya tənliklərini tərtib edir.
2.2.2. Mühüm qeyri-üzvi birləşmələrə aid
reaksiya tənliklərinə əsasən hesablamalar
aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
3.1. Kimyəvi hadisələrə və onların
qanunauyğunluqlarına aid eksperimentlər aparır.
3.1.1. Mühüm qeyri-üzvi birləşmələrə aid
müşahidə və təcrübələr aparır, nəticələrinə
münasibət bildirir.
3.2. Molekulların quruluşunu, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir.
3.2.1. Mühüm qeyri-üzvi birləşmələrin
molekullarının modellərini hazırlayır.
4. Kimya və həyat
Şagird:
4.1. Kimyəvi maddələrin və proseslərin tətbiqinə
dair biliklər nümayiş etdirir.
4.1.1. Həllolmanın və elektrolit məhlullarında
gedən proseslərin həyatda rolunu şərh edir.
4.2. Ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə
çirklənməsinə və onun aradan qaldırılmasına dair
məlumatlara malik olduğunu nümayiş etdirir.
4.2.1. Ətraf mühiti çirkləndirən mənbələr
haqqında məlumatlar toplayır, təqdim edir.
4.3. Kimya sahəsində görkəmli alimlərin
nailiyyətləri barədə məlumatlara malik olduğunu
nümayiş etdirir.
4.3.1. Kimyanın əsas qanunauyğunluqları və
atomun quruluşu sahəsində görkəmli alimlər
haqqında məlumatlar toplayır, referatlar
hazırlayır.
IX SİNİF
IX sinfin sonunda şagird:
·
maddələrin (metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələri, sadə üzvi birləşmələr) quruluşu
və xassələrini şərh edir, onlara aid
hesablamalar aparır;
·
metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
reaksiyaların qanunauyğunluqlarını şərh edir,
hesablamalar aparır;
·
metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
müşahidə və təcrübələr aparır, kimyəvi
prosesləri modelləşdirir;
·
metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinin, sadə üzvi birləşmələrin
tətbiqinə aid referatlar hazırlayır;
·
metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinin, sadə üzvi birləşmələrin ətraf
mühiti çirkləndirməsinin aradan qaldırılmasına
aid referatlar hazırlayır;
·
qeyri-üzvi kimya sahəsində görkəmli alimlər
haqqında topladığı məlumatları təqdim edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.1.1. Maddələrin (metallar, qeyri-metallar və
onların birləşmələri, sadə üzvi birləşmələr)
quruluşunu , fiziki xassələrini şərh edir.
1.2. Maddələr və onları təşkil edən
hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Maddələrin (metallar, qeyri-metallar və
onların birləşmələri, sadə üzvi birləşmələr)
quruluşunun xassələrinə təsirini şərh edir.
1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid
hesablamalar aparır.
1.3.1. Metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
məsələlər qurur və həll edir.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
2.1. Kimyəvi hadisələrin başvermə səbəblərini,
qanunauyğunluqlarını mənimsədiyini nümayiş
etdirir.
2.1.1. Metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
reaksiyaların qanunauyğunluqlarını izah edir.
2.2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir və hesablamalar aparır.
2.2.1. Metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
reaksiya tənliklərini tərtib edir.
2.2.2. Metallar, qeyri-metallar və onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
reaksiya tənliklərinə əsasən hesablamalar
aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
3.1. Kimyəvi hadisələrə və onların
qanunauyğunluqlarına aid eksperimentlər aparır.
3.1.1. Metallar və qeyri-metallara, onların
mühüm birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
müşahidə və təcrübələr aparır, nəticələrinə
münasibət bildirir.
3.2. Molekulların quruluşunu, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir.
3.2.1. Metallar və qeyri-metallara, onların
birləşmələrinə, sadə üzvi birləşmələrə aid
kimyəvi prosesləri modelləşdirir.
4. Kimya və həyat
Şagird:
4.1. Kimyəvi maddələrin və proseslərin tətbiqinə
dair biliklər nümayiş etdirir.
4.1.1. Metallar və qeyri-metalların, onların
birləşmələrinin, sadə üzvi birləşmələrin
tətbiqinə və həyatda roluna dair referatlar
hazırlayır.
4.2. Ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə
çirklənməsinə və onun aradan qaldırılmasına dair
məlumatlara malik olduğunu nümayiş etdirir.
4.2.1. Metallar və qeyri-metalların, onların
birləşmələrinin və sadə üzvi birləşmələrin ətraf
mühiti çirkləndirməsini, onun aradan
qaldırılması yollarını izah edir, referatlar
hazırlayır.
4.3. Kimya sahəsində görkəmli alimlərin
nailiyyətləri barədə məlumatlara malik olduğunu
nümayiş etdirir.
4.3.1. Qeyri-üzvi kimya sahəsində görkəmli
alimlər haqqında məlumatlar toplayır,
təqdimatlar edir.
X SİNİF
X sinfin sonunda şagird:
·
maddələrin (qeyri-üzvi, üzvi) tərkibini,
quruluşunu və xassələrini şərh edir, onlara aid
hesablamalar aparır;
·
qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi birləşmələrə
(karbohidrogenlərə) aid reaksiyaların
qanunauyğunluqlarını izah edir, hesablamalar
aparır;
·
qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi birləşmələrə
(karbohidrogenlərə) aid müşahidə və
eksperimentlər aparır, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir;
·
qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi birləşmələrin
(karbohidrogenlərin) tətbiqinə dair layihələr
hazırlayır;
·
qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi birləşmələrin
(karbohidrogenlərin) ətraf mühiti
çirkləndirməsinin aradan qaldırılmasına dair
layihələr hazırlayır;
·
neft kimyası sahəsində görkəmli alimlər haqqında
topladığı məlumatlar əsasında referatlar
hazırlayır, təqdimatlar edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və
bacarıqlarını nümayiş etdirir.
1.1.1. Maddələrin (qeyri-üzvi və üzvi)
tərkibini, quruluşunu, fiziki xassələrini şərh
edir, təqdimatlar hazırlayır.
1.2. Maddələr və onları təşkil edən
hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Qeyri-üzvi və üzvi birləşmələrdə
atomların qarşılıqlı təsirini izah edir.
1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid
hesablamalar aparır.
1.3.1. Qeyri-üzvi və üzvi birləşmələrin
tərkibinə və quruluşuna aid hesablamalar aparır.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
2.1. Kimyəvi hadisələrin başvermə səbəblərini,
qanunauyğunluqlarını mənimsədiyini nümayiş
etdirir.
2.1.1. Qeyri-üzvi və üzvi birləşmələrə aid
reaksiyaların qanunauyğunluqlarını izah edir.
2.2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir və hesablamalar aparır.
2.2.1. Qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi
birləşmələrə (karbohidrogenlərə) aid
reaksiyaların tənliklərini tərtib edir.
2.2.2. Qeyri-üzvi birləşmələr və üzvi
birləşmələrə (karbohidrogenlərə) aid
reaksiyaların tənliklərinə əsasən hesablamalar
aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
3.1. Kimyəvi hadisələrə və onların
qanunauyğunluqlarına aid eksperimentlər aparır,
təqdimatlar hazırlayır.
3.1.1. Qeyri-üzvi və üzvi birləşmələrə
(karbohidrogenlərə) aid eksperimentlər aparır,
təqdimatlar hazırlayır.
3.2. Molekulların quruluşunu, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir.
3.2.1. Karbohidrogenlərin quruluşunu və onlara
aid kimyəvi prosesləri modelləşdirir.
4. Kimya və həyat
Şagird:
4.1. Kimyəvi maddələrin və proseslərin tətbiqinə
dair biliklər nümayiş etdirir.
4.1.1. Qeyri-üzvi maddələr və üzvi maddələrin
(karbohidrogenlərin) tətbiqinə dair layihələr
hazırlayır, təqdimatlar edir.
4.2. Ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə
çirklənməsinə və onun aradan qaldırılmasına dair
məlumatlara malik olduğunu nümayiş etdirir.
4.2.1. Qeyri-üzvi maddələr və üzvi maddələrin
(karbohidrogenlərin) ətraf mühiti
çirkləndirməsini və onun aradan qaldırılması
yollarını izah edir, layihələr hazırlayır.
4.3. Kimya sahəsində görkəmli alimlərin
nailiyyətləri barədə məlumatlara malik olduğunu
nümayiş etdirir.
4.3.1. Neft kimyası sahəsində görkəmli alimlər
barədə referatlar hazırlayır, təqdimatlar edir.
XI SİNİF
XI sinfin sonunda şagird:
·
maddələrin (oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr
və polimerlərin) tərkibini, quruluşunu və
xassələrini şərh edir, onlara aid hesablamalar
aparır;
·
oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrə, polimerlərə
aid reaksiyaların qanunauyğunluqlarını izah
edir, hesablamalar aparır;
·
oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrə, polimerlərə
aid müşahidə və eksperimentlər aparır, kimyəvi
prosesləri modelləşdirir;
·
oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrin və
polimerlərin tətbiqinə dair layihələr
hazırlayır;
·
oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrin,
polimerlərin ətraf mühitin çirkləndirilməsinin
aradan qaldırılmasına dair layihələr hazırlayır;
·
oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və polimerlər
sahəsində görkəmli alimlər haqqında referatlar
hazırlayır, təqdimatlar edir.
Məzmun xətləri üzrə əsas və alt-standartlar
1. Maddə və maddi aləm
Şagird:
1.1. Maddələrin xüsusiyyətlərinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.1.1. Maddələrin (oksigenli, azotlu üzvi
birləşmələr və polimerlərin) tərkibini,
quruluşunu, fiziki xassələrini şərh edir,
təqdimatlar hazırlayır.
1.2. Maddələr və onları təşkil edən
hissəciklərin əlaqələrinə dair bilik və
bacarıqlar nümayiş etdirir.
1.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrdə
atomların qarşılıqlı təsirini izah edir.
1.3. Maddələrin tərkibinə və quruluşuna aid
hesablamalar aparır.
1.3.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrin və
polimerlərin tərkibinə , quruluşuna aid
hesablamalar aparır, təqdimatlar edir.
2. Kimyəvi hadisələr
Şagird:
2.1. Kimyəvi hadisələrin başvermə səbəblərini,
qanunauyğunluqlarını mənimsədiyini nümayiş
etdirir.
2.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələrə və
polimerlərə aid reaksiyaların
qanunauyğunluqlarını izah edir.
2.2. Kimyəvi reaksiyaların tənliklərini tərtib
edir və hesablamalar aparır.
2.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərə aid reaksiyaların tənliklərini
tərtib edir.
2.2.2. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərə aid reaksiyaların tənliklərinə
əsasən hesablamalar aparır.
3. Eksperiment və modelləşdirmə
Şagird:
3.1. Kimyəvi hadisələrə və onların
qanunauyğunluqlarına aid eksperimentlər aparır.
3.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərə aid eksperimentlər aparır,
təqdimatlar hazırlayır.
3.2. Molekulların quruluşunu, kimyəvi prosesləri
modelləşdirir.
3.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərin quruluşunu, onlara aid kimyəvi
prosesləri modelləşdirir.
4. Kimya və həyat
Şagird:
4.1. Kimyəvi maddələrin və proseslərin tətbiqinə
dair biliklər nümayiş etdirir.
4.1.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərin tətbiqinə dair layihələr
hazırlayır, təqdimatlar edir.
4.2. Ətraf mühitin kimyəvi maddələrlə
çirklənməsinə və onun aradan qaldırılmasına dair
məlumatlara malik olduğunu nümayiş etdirir.
4.2.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlərin ətraf mühiti çirkləndirməsini, onun
aradan qaldırılması yollarını şərh edir,
layihələr hazırlayır.
4.3. Kimya sahəsində görkəmli alimlərin
nailiyyətləri barədə məlumatlara malik olduğunu
nümayiş etdirir.
4.3.1. Oksigenli, azotlu üzvi birləşmələr və
polimerlər sahəsində görkəmli alimlər barədə
referatlar hazırlayır, təqdimatlar edir.
(Ardı var) |
