Intel ISEF
(Intel International Science and Engineering
Fair) - Beynəlxalq Elm və Mühəndislik Sərgisi -
ildə bir dəfə ABŞ-da keçirilən şagird
elmi-tədqiqat layihələrinin müsabiqəsidir. Bu,
dünyada yuxarı sinif şagirdlərinin elmi
yaradıcılığına həsr olunan ən iri müsabiqədir.
Müsabiqənin əsas təşkilatçısı və sponsoru Intel
korporasiyasıdır.
Intel
- hesablama texnikası üçün innovativ işləmələr
sahəsində dünya lideridir. Korporasiyanın
mütəxəssisləri tərəfindən dünyada istehsal
olunan kompüter və hesablayıcı avadanlıqların
əsasını təşkil edən yüksək texnoloji məhsullar
yaradılır.
Intel müasir
texnologiyalardan istifadə edərək təhsilin
səmərəliliyinin və tədrisin səviyyəsinin
yüksəldilməsinə yönəldilmiş təhsil proqramlarını
yaradır və dəstəkləyir, yeni texnologiyalar və
texniki ixtisaslar haqqında məlumatlara yol
açır.
Intel ISEF
müsabiqəsi Intel korporasiyasının təhsil
sahəsində həyata keçirdiyi çoxsaylı layihələrdən
biridir. Intel həmçinin müəllimlərin
ixtisasartırmasına da dəstək verir və hər il öz
əməkdaşlarını könüllü işlərə cəlb edir. Son 10
il ərzində Intel və Intel Foundation təhsil
sahəsinə 1 milyard dollar investisiya yatırmış,
korporasiyanın əməkdaşları isə 60-dan artıq
ölkədə aparılan ictimai işlərə təxminən 3 milyon
saat sərf etmişlər.
Intel ISEF
müsabiqəsi 1950-ci ildən başlayaraq Society for
Science and the Public (Cəmiyyət elm və
ictimaiyyət üçün) qeyri-kommersiya təşkilatının
himayəsi altında keçirilir. 1997-ci ildən
etibarən Intel korporasiyası ISEF-in baş
sponsoru kimi bu müsabiqəni özünün Intel
"Təhsildə novatorluq" korporativ proqramı
çərçivəsində, habelə Intel Foundation Xeyriyyə
Fondunun dəstəyi ilə təşkil edir.
Intel
ISEF və digər təhsil proqramlarının köməyi ilə
Intel korporasiyası bütün dünyada uşaqların
savadının yüksəldilməsinə və onların müxtəlif
elmlərə, o cümlədən riyaziyyata və mühəndisliyə
maraqlarının artırılmasına kömək etməyə çalışır.
Intel ISEF
müsabiqəsinin keçirilməsi şagirdlərin elm və
texnika sahəsində yaradıcılıq potensialının
yüksəlməsini təmin edir, eyni zamanda "Məktəb -
ali təhsil müəssisəsi - doktorantura" triadası
çərçivəsində fasiləsiz professional hazırlıq
sisteminin təkmilləşdirilməsinə səbəb olur.
Müxtəlif ölkələrdə müsabiqələrin keçirilməsinə
və məktəblərdə şagirdlər tərəfindən
tədqiqatların aparılmasına ali təhsil
müəssisələrinin elmi-pedaqoji potensialı cəlb
olunur ki, bu da elmin bir peşə kimi
populyarlaşmasına xidmət edir.
Intel ISEF-in
ABŞ-da keçirilən final mərhələsinə hər il
dünyanın müxtəlif ölkələrində təşkil olunan
müsabiqənin 550-dən artıq qalibi qatılır. Son
illər Intel ISEF beynəlxalq müsabiqəsində öz
elmi layihələrini nümayiş etdirmək istəyən
şagirdlərin sayı xeyli artmışdır. Bu da
elmtutumlu tədqiqatlara şagirdlərin marağının
artmasını əks etdirir. Müsabiqədə iştirak edən
ölkələrin də sayı artır, coğrafiyası genişlənir.
Belə ki, əgər 2006-cı ildə bu müsabiqədə 47
ölkə, 2009-cu ildə 51 ölkə iştirak etmişdisə,
2011-ci ildə ölkələrin sayı 65-ə çatmışdır. Hər
il Intel ISEF müsabiqəsinə yeni ölkələr qatılır.
İştirakçıların sayı artdıqca şagirdlər arasında
mübarizə gərginliyi də artır.
Bu
yarışmada şagirdlər üçün əsas iş yalnız mükafat
qazanmaq deyil. Intel ISEF müsabiqəsində
şagirdlər onları maraqlandıran sahələrdə çalışan
dünya şöhrətli alim və görkəmli mühəndislərlə
ünsiyyətdə ola bilir, onlara sual vermək və
apardıqları tədqiqatların perspektivləri barədə
daha çox məlumat əldə etmək kimi unikal bir
fürsət qazanırlar. ISEF-də qazanılmış kiçik elmi
nailiyyətlər bir çoxlarını böyük elmə gətirib
çıxarır.
Maraqlı bir
fakt: Intel ISEF-in 20-dən çox qalibi sonralar
Nobel mükafatı laureatı, 3 qalibi isə riyaziyyat
sahəsində ən yüksək mükafat sayılan Filds
mükafatı laureatı olmuşdur. Intel
korporasiyasının direktorlar şurasının sədri
Kreyq Barret deyir: "Intel ISEF şagirdləri
yaşadığımız dünyanın tədqiqinə sövq edir.
Müsabiqə qaliblərinin uğurları adamı
heyrətləndirməyə bilməz. İnanıram ki, gənc alim
və mühəndislərin yeni nəsli səhiyyənin daha da
inkişaf etməsinə, ətraf mühitin mühafizəsinə öz
töhfələrini verəcək və dünyanı dəyişdirən
inqilabi texnologiyalar yarada biləcək".
Müxtəlif
ölkələrdə Intel ISEF müsabiqəsinə seçim turunun
düzgün təşkil edilməsi və bu işin
səmərəliliyinin artırılması məqsədilə hər il
müsabiqə ilə eyni vaxtda Intel Təlim Akademiyası
fəaliyyət göstərir. Akademiyanın dinləyiciləri
milli müsabiqələrin keçirilməsi barədə müxtəlif
ölkələrin təcrübəsi ilə tanış olur, fikir
mübadiləsi aparmaq imkanı əldə edirlər. Burada
müxtəlif elm adamları, ISEF-in keçmiş qalibləri
və digər maraqlı şəxslərlə görüşlər təşkil
olunur. Akademiyaya ilk dəfə dəvət olunan
ölkələrin nümayəndələrinə milli müsabiqələrin
hazırlanması və keçirilməsinə dair tövsiyələr
verilir, bu sahədə fəaliyyət planının tərtib
olunmasına yardım göstərilir.
2011-ci ilin
9-13 may tarixlərində Intel ISEF-in növbəti
62-ci müsabiqəsi ABŞ-ın Los-Anceles şəhərində
(Kaliforniya ştatı) təşkil edilmişdi. Müsabiqədə
65 ölkədə keçirilmiş 443 seçim müsabiqəsinin
qalibləri olan 1500-dən çox finalçı şagird
iştirak edirdi. Avropa, Yaxın Şərq və Afrika
regionunun 33 ölkəsindən müsabiqəyə 198 şagird
qatılmışdı. MDB-yə üzv olan dövlətlərdən Rusiya
Federasiyası, Ukrayna, Belarus və Qazaxıstanın
şagirdləri öz layihələri ilə iştirak edirdilər.
Birinci gün
"Los Angeles Convention Center" adlanan məkanda
təntənəli açılış mərasimi keçirildi. Açılışda
finalçı şagirdlər, Intelin əməkdaşları, media
nümayəndələri, müxtəlif ölkələrdən gəlmiş
alimlər, o cümlədən 7 nəfər Nobel mükafatı
laureatı (Pol Berq, Miçel Bişop, Martin Çalfi,
Dadli Xerşbax, Robert Horvits, Duqlas Oşerov,
Riçard Roberts) Intelin Təlim Akademiyasının
dinləyiciləri və digər qonaqlar iştirak
edirdilər. Intel ISEF 2011-in finalçılarını
DreamWorks Animation studiyasının icraçı
direktoru Ceffri Katzenberq salamladı.
Sonra "Society for Science and the Public"ın
prezidenti Elizabet Marinkola çıxış etdi. O dedi
ki, yuxarı sinif şagirdlərinin müsabiqəsi olan
Intel ISEF elə bir meydançadır ki, buraya
dünyanın hər bir yerində yaşayan ən yaxşı gənc
alimlər öz işlərini və müasir elmi layihələrini
təqdim edə bilərlər. Artıq 62-ci ildir ki, bu
müsabiqə bizim ümumi gələcəyimizi təmin edərək
gənc alimlərə dünyanın aktual problemləri ilə
üz-üzə durmaqda və onların həll yollarını
tapmaqda kömək edir".
Mayın 12-də "Los Angeles Convention Center"də
Açıq Qapı Günü keçirildi. Həmin gün qonaqlar və
jurnalistlər finalçıların layihələri ilə tanış
oldular. Müsabiqəyə təqdim olunan layihələr
arasında zəlzələnin proqnozlaşdırılması,
hovuzların neft ləkələrindən təmizlənməsi,
sunami daxil olmaqla, təbii fəlakətlərə qarşı
mübarizə sistemi, eləcə də Altsgeymer xəstəliyi,
kimyaterapiyanın yeni növləri və digər aktual
məsələlərə həsr olunmuş çoxlu sayda maraqlı
layihələr vardı.
Layihələr müsabiqənin şərtlərinə uyğun
hazırlanmışdı: onlar müvafiq sahə üzrə
alimlərdən və ya müəllimlərdən birinin elmi
rəhbərliyi ilə yerinə yetirilmiş, elmi cəhətdən
əsaslandırılmışdı; aparılan işin praktiki
əhəmiyyəti əks olunmuş və alınan nəticələrin
istifadəsinə dair tövsiyələr verilmişdi.
Layihələrdən görünürdü ki, bir çox
iştirakçıların ölkələrindəki müxtəlif
müəssisələrin elmi avadanlıqlarından istifadə
etmək imkanı olmuşdu. ISEF-dəki təqdimatlar elmi
konfranslardakı stend çıxışlarına bənzəyirdi.
Maraqlananlara işin xülasəsi verilirdi.
İştirakçılar öz işləri haqqında böyük həvəslə
danışırdılar.
Bu il layihələr 17 kateqoriya üzrə
qiymətləndirilirdi (dəqiq, təbiət elmləri və
mühəndislik üstünlük təşkil edirdi, humanitar
elmlərdən sosial elmlər təmsil olunmuşdu). Intel
ISEF müsabiqəsinə təqdim olunan layihələri
qiymətləndirmək məqsədilə dünyanın müxtəlif
ölkələrindən hakim qismində 1000-ə yaxın alim
dəvət olunmuşdu. Hakimlər hər bir iştirakçı ilə
müsahibənin aparılmasına 15 dəqiqə vaxt
ayırırdılar. Müsabiqənin tələblərinə görə həmin
gün iştirakçılar rəsmi geyimdə olmalı və öz
layihələrini ingilis dilində təqdim etməlidirlər.
Mayın 13-də qaliblərin mükafatlandırma mərasimi
"Los Angeles Convention Center"də media
nümayəndələrinin iştirakı ilə keçirildi.
75.000 ABŞ dolları məbləğində olan əsas mükafat
Qordon Mur mükafatı adlanırdı. Bu mükafat Intel
Foundation tərəfindən Intel korporasiyasının
əsasını qoyan və onun keçmiş rəhbərlərindən biri
olan insanın şərəfinə təsis edilmişdir.
Qordon Mur mükafatına xərçəng xəstəlikləri ilə
mübarizədə daha səmərəli və nisbətən ucuz metoda
həsr edilmiş layihənin müəllifləri Metyu
Fedderson və Bleyk Marqraff (Kaliforniya
ştatının Lafayett şəhəri) layiq görüldülər.
Apardıqları tədqiqat nəticəsində onlar müəyyən
ediblər ki, xərçəng şişinin şualanma nahiyəsinin
yaxınlığında metal plastina yerləşdiriləndə bu
xəstəliklə mübarizə daha səmərəli olur.
Intel Foundation tərəfindən - Intel Foundation
Young Scientist Avards (Ən yaxşı gənc alimlər
üçün mükafatlar) - təsis edilmiş və hər biri
50.000 ABŞ dolları məbləğində olan iki mükafat
Teylor Vilsona (Nevada ştatının Reno şəhəri) və
Tailanddan gələn 3 nəfərdən ibarət komandaya
təqdim olundu.
Intel Best of Cateqory Avards (Kateqoriyalar
üzrə ən yaxşı mükafatlar) mükafatı hər biri
5.000 ABŞ dolları məbləğində olmaqla 17
kateqoriya üzrə qaliblərə təqdim olundu. Bundan
əlavə, həmin şagirdlərin təhsil aldığı
məktəblərə və onların seçimini həyata keçirən
milli müsabiqəyə Intel tərəfindən 1.000 ABŞ
dolları ayrıldı.
2011-ci il üçün Intel ISEF-in ümumi mükafat
fondu 4 milyon dollar təşkil edirdi. Intel
Foundation mükafatlarından əlavə, müxtəlif elmi
təşkilatların, dövlət müəssisələrinin və
kommersiya strukturlarının da müxtəlif prizləri
təqdim olundu (600-dən artıq layihənin müəllifi
mükafatlandırıldı).
Beləliklə, bu möhtəşəm tədbir başa çatdı.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Intel ISEF
müsabiqəsinə qatılan ölkələrin sayı ildən-ilə
artmaqdadır. MDB-yə üzv ölkələrdən bu müsabiqəyə
ilk olaraq Rusiya Federasiyası 1998-ci ildə
qatılmışdır. Hazırda Intel ISEF müsabiqəsində
Qazaxıstan, Ukrayna və Belarus respublikaları da
fəal iştirak edirlər.
Bu nüfuzlu müsabiqə bütün dünya üçün aktual
olduğu kimi, Azərbaycan üçün də aktual və
əhəmiyyətlidir. Təhsil sahəsində aparılan
islahatlar, orta ümumi təhsil müəssisələrində
tətbiq olunan kurikulumlar yeni düşüncəli, geniş
dünyagörüşlü gənclərin hazırlanmasına
yönəldilmişdir. Bu gün Azərbaycan məktəblərində
tədqiqatlar aparmağa, yeni informasiya
texnologiyalarından istifadə etməyə geniş
imkanlar yaradılır. Orta ümumi təhsil
müəssisələrində Kiçik Akademiyalar fəaliyyət
göstərir, həmin akademiyalar çərçivəsində elmi
konfranslar keçirilir. Bu işlərin aparılmasında
əsas məqsəd şagirdlərə kiçik yaşlarından elmi
vərdişlər aşılamaq, onları yeni elmi axtarışlara,
ətraf mühiti yaxşılığa doğru dəyişdirməyə sövq
etməkdən ibarətdir.
Bütün bunlar imkan verir ki, ölkəmizin ümumi
təhsil müəssisələrinin yuxarı sinif şagirdləri
arasında elm və mühəndislik sahəsində biz də
milli müsabiqə keçirək və həmin müsabiqənin
qalibləri sırasından ən layiqlilərini seçərək
Intel ISEF müsabiqəsinə göndərək. Əlbəttə, bu
işdə həm ümumi təhsil müəssisələrinin müəllim
kollektivləri, həm də ali təhsil müəssisələrində
və Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasında
çalışan alimlər öz töhfələrini verməlidirlər.
Ümidvaram ki, bu işə ölkəmizin pedaqoji və elmi
ictimaiyyəti tərəfindən maraq get-gedə artacaq.
Gültəkin HÜSEYNOVA,
Təhsil Nazirliyinin Elm
şöbəsinin müdiri |