Gələcəyimiz olan uşaqları daim inkişaf edən cəmiyyət
üçün layiqli vətəndaş kimi formalaşdırmaq, sülh və
əməkdaşlıq şəraitində yaşayıb fəaliyyət göstərə
bilməsini təmin etmək üçün onların təlim-tərbiyəsi ilə
məşğul olan şəxslərin qarşısında icrası böyük zəhmət
tələb edən vəzifələr durur. Bəşəriyyətin aydın sabahını
təmin edə bilmək üçün biz bu gün gələcəyimizi əmanət
edəcəyimiz uşaqların sağlamlığına, təlim-tərbiyəsinə
düzgün yanaşmalı, onlara dərin və hərtərəfli biliklər
aşılamalı, onlarda həyati bacarıq və vərdişlər yaradıb
inkişaf etdirməli, onları yüksək mədəniyyətə, geniş
dünyagörüşünə malik şəxsiyyət kimi yetişdirməliyik.
Bu vəzifələrin öhdəsindən gələ bilmək üçün biz öz
işimizi, dərslərimizi günün tələblərinə uyğun qurmalıyıq.
Arzuolunan nəticəyə çatmaq üçün lazım olan əsas
kriteriyalardan biri şagirdlərin hisslərində,
emosiyalarında, düşüncəsində müsbət dəyişikliklərin baş
verməsinə nail olmaq, onlar üçün özlərini rahat hiss
edə biləcəkləri öyrədici mühit təşkil etməkdir. Bunun
üçün müəllim yeni təlim paradiqmasında şagird-müəllim
fəaliyyətini təmin edən xüsusi bir şərait yaradır. Bu
şəraiti yaratdıqda müəllim aşağıdakılara nail olur:
*
dərs prosesində yaşanan yeknəsəqlik, dinləməyə
məcburetmə, yaxud edilmə, tənbəllik halları şagirdin
hər hansı bir məsələnin, problemin həllində qarşısına
çıxan çətinliyin öhdəsindən gəldiyinə və sərbəst nəticə
çıxara bildiyinə görə yaranan sevinc və özünəinam ("mən
bacarıram") hissi ilə əvəz olunur;
*
müəllim şagirdi subyektiv kəşflərə yönəldir, onun
axtarış - tədqiqat fəaliyyətini idarə edir, istiqamət
verir və təbii ki, şagird öyrəndiyini nə vaxtsa unutmaq,
imtahanda və ya yoxlama işində uğursuzluq qorxusundan
azad olur. Çünki o, öyrəndiyinin "mərkəzində durur" və
hər şey "onun ətrafında baş verir".
Ənənəvi təlim yaddaşa, diqqətə, təfəkkürün inkişaf
səviyyəsinə uygun olan nəticələrlə kifayətlənir. Müasir
təlim isə yaddaşı, diqqəti, təfəkkürü inkişaf etdirərək
şagirdin bacarıqlarından səmərəli istifadə etməklə,
onları düzgün istiqamətləndirməklə nəticələrin əldə
olunmasını və şagirddə çətinliklərin öhdəsindən gələ
bilmək inamını və əminliyini yaradır (şəxsiyyətyönlülük).
Ənənəvi təlimdə müəllimin qarşısına qoyduğu məqsəd
bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılmasıdır və şagirdin
fəaliyyəti burada passiv dinləmə və öyrəndiklərini
təqlid etməkdən ibarətdir. Nəticədə şagirdin yaddaşı
zənginləşir və inkişaf edir. Yəni dərs prosesi yaddaşa
xidmət edir. Müasir təlimdə isə müəllimin məqsədi
şəxsiyyətin inkişaf etdirilməsidir və o, şagirdin
axtarış fəaliyyətini təmin edən öyrədici mühit yaradır
və nəticədə şagirdin dərsdə öyrəndiyindən kənar,
qeyri-standart situasiyalarda fəaliyyət göstərə bilmək,
nəticə çıxara bilmək bacarığı inkişaf edir.
Deməli, təlim prosesi inkişafetdirici olmalıdır. Bunun
üçün:
*
şagirdə motiv vermək, təlim və tərbiyə fəaliyyətinə
şəxsi maraq oyatmaq;
*
təlim prosesində şagirdin özünü psixoloji cəhətdən rahat
hiss edə bilməsi, onun özünün həqiqətən "uğur qazandım"
qənaətinə gələ bilməsi üçün şərait yaratmaq;
*
şagirdin düşünüb mülahizə yürütmək bacarığının inkişafı
üçün şərait yaratmaq;
*
dərs prosesinin qrup formalarından istifadə etmək və
subyekt-subyekt qarşılıqlı münasibətini yaratmaq;
*
şagirdin dərsdə axtarış fəaliyyətini və produktivliyi
təmin etmək lazımdır.
Başqa sözlə desək, təlim şagirdlər üçün çətinlik zonası
yaratmalı və bu çətinliyin öhdəsindən gəldiklərinə görə
onlara sevinc hissi bəxş etməlidir.
Təlim prosesində elə problem situasiyalar yaradıla bilər
ki, bu zaman şagirdlər düşünməli, kollektiv şəkildə
müzakirə etməli, mülahizə yürütməli və onu yoxlamalı,
əlavə ədəbiyyata müraciət etməli və müəllimin
məsləhətindən istifadə etməlidirər.
Bu prosesdə hər bir şagirdin inkişafı üçün onun kiçik
olsa belə şəxsən nailiyyət qazandığını hiss etməsi,
özünün və yoldaşlarının nəzərində özünə əminlik hissinin
yaranması vacibdir. Nailiyyətlərin qiymətləndirilməsində
şagirdlər bir-biri ilə deyil, onların bugünkü
fəaliyyətinin nəticəsi dünənki nailiyyətləri ilə
müqayisə olunur.
Uzun illər istifadə etdiyimiz, yararlandığımız ənənəvi
təlim forması bu günün tələblərinə cavab verə bilmir,
çünki elmin, texnikanın sürətlə inkişaf etdiyinin şahidi
olan və informasiya bolluğu ilə əhatə olunan şagird üçün
sakitcə oturub hər hansı bir məlumatı dinləmək və
deyilənləri təqlid etməklə kifayətlənmək olduqca
cansıxıcı görünür. Doğrudur, bu təlim üsulunun heç bir
səmərə vermədiyini də demək olmaz, amma şagirdlərin
bacarıqlarından istifadə etməklə dərsdə interaktivliyi
təmin etmək və onu şagirdlərin böyük həvəs və maraq
göstərdiyi İKT ilə rəngarəngləşdirməklə dərsin
təşkilində onlara sərbəstlik verməklə biz daha çox şey
əldə etmiş oluruq: şagirdlər öz fikirlərini
formalaşdırmağı, öz təcrübələrindən və düşündüklərindən
məntiqi nəticə çıxarmağı, fikirlərini aydın ifadə etməyi,
bir-birlərinin fikirlərindən yararlanmağı, İKT-dən
məqsədəuyğun istifadə etməyi öyrənir, onlarda özünəinam
hissi yaranır.
Gülnarə AŞUROVA,
Quba şəhər 3 nömrəli tam orta məktəbin ingilis dili
müəllimi |