Azərbaycan təhsili günbəgün dəyişir, inkişaf edir,
yeniliklərlə zənginləşir. Əvvəllər tədris prosesində
biliklərin şagirdlərə hazır şəkildə mənimsədilməsi tələb
olunurdusa, indi şagirdlərin özünün tədris olunan mövzu
ətrafında müstəqil fikir yürüdə bilməsinə, bir-birinin
biliyinə qiymət verməsinə, kimin nəyə qadir olduğunu
aşkar etməsinə, problem yaratmaq, tədqiq etmək, qurmaq,
yaratmaq bacarığına daha çox diqqət yetirilir.
Təcrübə göstərir ki, eyni metodlardan istifadə dərsi
maraqsız edir, şagirdin fənnə marağını azaldır. Bu
baxımdan mən Azərbaycan dili və ədəbiyyat dərslərində
interaktiv təlim metodlarından geniş istifadə edirəm.
Yeni təlim metodlarından istifadə ilə əlaqədar "Fəal və
interaktiv təlim/tədris metodları" mövzusuna həsr
olunmuş üç mərhələdə "Öyrədənlərin öyrədəni" kursunu
keçmişəm. Dərslərimin rəngarəng, maraqlı, düşündürücü
olmasında bu treninqlərin böyük əhəmiyyəti vardır.
Kurikulumlarda təlim forması və üsullarına təlim
strategiyasının mühüm tərkib hissəsi kimi yanaşılmışdır.
Onların mahiyyəti və əsas xüsusiyyətləri yeni tələblər
əsasında şərh edilmişdir.
İnteraktiv təlim metodları ilə işləmək üçün
aşağıdakıların nəzərə alınmasının böyük əhəmiyyəti
vardır:
1. Fəal təlim üçün iş formalarının müəyyənləşdirilməsi.
2. Fəal dərsin mərhələləri.
3. Fəal dərsin strukturu.
Dərslərimdə fəal təlimin fərdi iş, cütlərlə iş, böyük
qruplarla və kiçik qruplarla iş formalarından istifadə
edirəm. Hər bir formada fəal dərsin aşağıdakı
mərhələlərinə əməl etməyə çalışıram:
1. Düşünməyə yönəlmə-şagird mövzu ilə əlaqədar
biliklərini xatırlayır, fəallaşır. Onlarda mövzuya maraq
yaradıram.
2. Dərketmə - yeni biliklərin öyrənilməsi.
3. Düşünmə - yeni biliyi möhkəmləndirmək üçün testlər,
tapşırıqlar, əvvəlcədən hazırlanmış kartoçkalar verilir.
Dərsə başlayarkən motivasiyadan istifadə edirəm.
Motivasiyada problem yaradıram, problemlə bağlı
şagirdlər öz fikir və fərziyyələrini irəli sürürlər.
Tədqiqatın təşkilində problemin həlli istiqamətində
sinfə iş tapşırıram, əvvəlcədən hər qrup üçün işçi
vərəqələri hazırlayıram. İş formasını özüm seçirəm.
Məlumatın mübadiləsində verilən tapşırıqla əlaqədar
şagirdlər öz aralarında fikir mübadiləsi aparırlar,
müstəqil fikirlər irəli sürürlər. Təbii ki, hər qrupun
cavabı eyni olmur. Hansı qrupun cavabının daha dolğun,
daha dəqiq olduğunu qeyd edirəm.
Məlumatın müzakirəsi və təşkilində qrupların liderləri
işçi vərəqini lövhəyə yapışdırır, ümumi fikri müəllim və
şagirdlərə çatdırırlar.
Nəticənin çıxarılması mərhələsində dinlədiyim fikirlərə,
nəticələrə münasibətimi bildirirəm, əgər yanlış fikir
varsa düzəliş edirəm, istiqamət verirəm, sonra ümumi
nəticə çıxarırıq.
Tətbiqetmə mərhələsində əldə olunan biliklərə
əsaslanaraq sinifdə və ya evdə verdiyim tapşırıqlar
yerinə yetirilir. Bu mərhələdə kartoçka və testlərdən,
BİBÖ metodundan istifadə edirəm.
Ədəbiyyat dərslərində texniki vasitədən, televizordan da
istifadə edirəm. C.Məmmədquluzadənin "Anamın kitabı", "Ölülər",
İ.Şıxlının "Dəli Kür", S.Vurğunun "Vaqif" və s. əsərləri
əyani şəkildə göstərməyin səmərəsi daha böyükdür.
Qruplarda iş aparan zaman müqayisə metodundan da
istifadə edirəm. Bu metod oxşar anlayışların, fikirlərin,
obrazların və s. fərqləndirilməsi üçün daha əlverişlidir.
Bu müqayisə zamanı əvvəlki bilik yada salınır, mövzu
daha da möhkəmlənir, şagirdlər daha çox məlumatlar əldə
edirlər.
Mən dil dərslərində ən çox çoxmənalı sözlər və
omonimləri, -i4 şəkilçisinin omonimliyini, -ın4
şəkilçisinin omonimliyini, fellərdə omonim şəkilçilər,
tabesiz mürəkkəb cümlələrin məna əlaqələri, tabesiz
mürəkkəb cümlələrlə həmcins xəbərli sadə cümlələrin bəzi
oxşar və fərqli cəhətini aydınlaşdırmaq üçün müqayisə
metodundan istifadə edirəm.
Hər qrupun müqayisəni daha dəqiq, daha düzgün aparmasını
xüsusi qeyd edirəm.
Ədəbiyyat dərslərində də bu metodun böyük əhəmiyyəti
vardır. Bəzi obrazların mənimsədilməsində, məsələn, "Xeyir
və şər" mənzum hekayəsində Xeyir və Şərin müqayisəsi ("Yeddi
gözəl" poemasında, VII sinif); "Dədə Qorqud" və "Koroğlu"
dastanlarında oxşarlıqlar və fərqlər (X sinif);
C.Cabbarlının sujet xətti, mövzu və üslub etibarı ilə
oxşar əsərləri ("Ədirnə fəthi" və "Trablis müharibəsi"
dramları, XI sinif); Aydınla Oqtay Eloğlunun müqayisəsi
("Aydın" və "Oqtay Eloğlu" dramları, XI sinif); Vaqif və
Natəvan - hər ikisinin oxşarlıqları (S.Vurğunun "Vaqif"
və İ.Əfəndiyevin "Xurşidbanu Natəvan" dramları, XI sinif)
və s. müqayisəsi şagirdlərin mövzunu daha yaxşı
mənimsəməsinə şərait yaradır.
Dərslərimdə fənlərarası inteqrasiyadan, rollu oyunlardan,
klaster, karusel, Venn diaqramı, BİBÖ, beyin həmləsi və
s. kimi interaktiv təlim metodlarından da geniş istifadə
edirəm.
Bəzi hallarda şagirdləri axtarmağa, düşünməyə, mühakimə
yürütməyə öyrətmək məqsədilə hər qrupun özünə test
tərtib etdirirəm.
Bəzi hallarda mövzuya aid (məsələn, tabesiz mürəkkəb
cümlə) şagirdlərə mətnlər tərtib etdirirəm, sonra mətnə
ad vermələrini tapşırıram.
Beləliklə, çalışıram ki, dərsləri şagirdlərin yaş
səviyyəsinə uyğun və maraqlı qurum. Müxtəlif metodlardan
istifadə edirəm ki, dərs canlı, maraqlı keçsin, bütün
şagirdlər dərsdə fəal iştirak etsinlər.
Sevil ƏLİYEVA,
Heydər Əliyev adına liseyin Azərbaycan dili və ədəbiyyat
müəllimi |