Riyaziyyat
fənninin təliminin yeni konsepsiyası tədrisin strukturu
ilə əlaqədardır. Təlimə müasir baxışlar konstruktivist
və situativ təlim konsepsiyalarına əsaslanır. Bilik
əsasən sabit obyekt kimi qəbul olunmur, o, fərdin
obyektə dair təcrübələri əsasında formalaşdırılır.
Konstruktivist baxışa görə, təlim konstruktiv prosesdir
və bu proses zamanı şagird biliyin daxili mənzərəsini,
yəni təcrübənin şəxsi interpretasiyasını yaradır. Bu cür
təsvir davamlı olaraq dəyişikliyə açıqdır, onun
strukturu və əlaqələndirilməsi digər bilik strukturları
üçün əsas təşkil edir. Təlim elə bir aktiv prosesdir ki,
onun mənası təcrübə əsasında tamamlanır.
Təlim ilə bağlı situativ baxış sosial, mədəni, tarixi
və siyasi kontekstdə fəal iştirak vasitəsilə həyata
keçirilir. Bu baxışa görə, təlim ortaq fəaliyyət
metodlarına malik qruplara və cəmiyyətə nüfuz etməklə
kollektiv təlimə çevrilir. Fərdlər hər hansı qrupun
üzvünə çevrilməklə getdikcə müvafiq qrupun inam və
fəaliyyətini mənimsəyirlər. Modelləşdirmə, müzakirə və
qərar qəbuletmə kimi situativ birgə fəaliyyətlər aktiv
iştirakın mühüm elementi ortaq təcrübələrə əsaslanan
dialoq vasitəsilə dəstəklənir.
Konstruktivist və situativ baxışa görə, təlim real
həyati şəraiti əks etdirən zəngin məzmun kontekstində
baş verməlidir, bunun üçün konstruktiv proses həyata
keçirilməli və məktəbdənkənar mühitə də sirayət
etməlidir. Burada əsas elementlər idraki təlim, real
həyati problemlərin həlli ilə bağlı əməkdaşlığın əks
etdirilməsi və məsələ həlli zamanı mümkün metod və
üsullardan istifadənin təmin olunmasıdır. Məzmun sahəsi
üzrə düşünmə prosesinin sürətləndirilməsində şagirdin
nümayiş etdirdiyi effektivlik onun təlimi üçün ölçü
rolunu oynayır. Belə yanaşmada əsas çətinlik təlimə
nəzarəti şagirdə doğru yönəldərkən əmələ gəlir. Bu zaman
təlimin xüsusiyyəti (situativ, interaktiv) və biliklərin
təbiəti (perspektiv, şərti, ilkin və inkişaf etmiş)
nəzərə alınaraq təlim məqsədləri şagirdlərin özlərinin
hiss etdikləri ehtiyaclara görə təyin olunmalı, nəzərdə
tutulan fəaliyyətlər onların yaşadığı dünya kontekstinə
uyğun formalaşdırılmalı, şəxsyönümlü zəruri
qabiliyyətlərin aşılanması üçün şagirdlər yoldaşları ilə
birgə işləməli, aparılan qiymətləndirmələr isə
müntəzəmlik və irəliləyiş baxımından təhlilə
əsaslanmalıdır.
Milli Kurikulum çərçivə sənədi yeni təlim üsullarının
əsas prinsiplərini əks etdirir və bu prinsiplər
bütövlükdə təlimin yeni konsepsiyası ilə əlaqədardır. Bu
konsepsiyaya görə təlim prosesi əvvəlcədən
müəyyənləşdirilmiş nəticələrə əsaslanır və bu prosesdə
müəllim əlaqələndirici, istiqamətverici və
məsləhətverici subyekt kimi, şagirdlər isə müstəqil,
tədqiqatçı subyekt kimi fəaliyyət göstərir. Bu zaman
təlimin və tədrisin yeni konsepsiyasının, başqa sözlə,
standartlar şəklində ifadə olunmuş təlim nəticələrinin
məqsədəuyğun şəkildə reallaşması üçün müəllim aşağıdakı
prinsiplərə əməl etməlidir.
Müasir dövrdə riyaziyyat təliminə qoyulan tələblər
aşağıdakılardır:
1. Dərsdə həyata keçirilən təlim-tərbiyə, proseslərin
ideya-siyasi səviyyəsi dövrün, zamanın tələblərinə cavab
verməlidir. Gənclərdə vətəninə, xalqına və hökumətinə
dərin məhəbbət hissləri aşılanmalı, sağlam mənəviyyat
formalaşdırılmalıdır, yeni insan tərbiyə edilməlidir.
2. Öyrədilən tədris materialının məzmunu yüksək elmi
səviyyədə olmalı, riyaziyyat elminin inkişafını
göstərməlidir. Müəllim tədris olunan mövzu ilə bağlı ən
son yenilikləri şagirdlərə çatdırmalı, lakin bu zaman
lazım olmayan materiallarla onları yükləməməlidir.
3. Hər bir dərsin məqsədləri (inkişafetdirici, öyrədici,
tərbiyəedici) əvvəlcədən dəqiq müəyyənləşdirilməli,
dərsin quruluşu və bütün mərhələlərin reallaşdırılması
həmin məqsədlərə nail olmağa yönəldilməlidir.
4. Müəllim dərsdə elə təlim metodları və üsullarından
istifadə etməlidir ki, onlar həm dərsin məqsədlərinin
həyata keçirilməsinə və təlimin məzmununa müvafiq olsun,
həm də şagirdlərin idrakı fəallığını, təfəkkürünü və
hafizəsini inkişaf etdirsin, onlarda axtarıcılıq,
tədqiqat aparmaq həvəsi yaratsın.
5. Müasir riyaziyyat dərsinə verilən mühüm tələblərdən
biri də dərsdə şagirdlərin müstəqil işlərə cəlb
olunmasıdır.
6. Müasir riyaziyyat dərsləri İKT ilə təchiz olunmalı və
onlardan dərsin məqsədinə uyğun istifadə olunmalıdır.
7. Dərsdə mümkün olan fəndaxili və fənlərarası
inteqrasiyadan geniş istifadə olunmalı, yeni materialın
öyrədilməsi inteqrativ formada aparılmalıdır.
8. Dərsin bütün mərhələləri bir-birini tamamlamalı, hər
mərhələyə ayrılan vaxt düzgün müəyyənləşdirilməli, həm
müəllimdə, həm də şagirddə vaxtdan qənaət etmək vərdişi
yaradılmalıdır.
9. Müasir dərsin mühüm tələblərindən biri də şagirdlərin
bilik və bacarıqlarının inkişafına nəzarət etmək,
onların səviyyəsini qiymətləndirməkdir. Bunun üçün
sistematik şəkildə cari və dövri yoxlamalar (şifahi və
yazılı) keçirilməli, nəticələr təhlil olunmalı,
şagirdlərin özünə və valideynlərinə çatdırılmalıdır.
10. Dərsdə mehribançılığa və qarşılıqlı hörmətə
söykənən işgüzar mühit yaradılmalı, şagirdlər azad və
rahat şəraitdə fəaliyyət göstərməlidirlər.
Mövcud kurikulumun əsas xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki,
biliklərin mənimsənilməsi prosesi müəllimin rəhbərliyi
altında onların şagirdlərə ötürülməsi ilə müşayiət
olunsun və bu proses zamanı təlimin təşkilinə verilən
əsas tələblər gözlənilsin.
Elnarə ABDULLAYEVA,
Bakıdakı 42 nömrəli tam orta məktəbin riyaziyyat
müəllimi |