Milli Kurikulumda orta təhsilin hər bir pilləsinin və
eləcə də ayrı-ayrı fənlərin məqsəd və vəzifələri, təlim
nəticələri ətraflı izah edilmişdir. Bu konsepsiyada
qarşıda qoyulan məqsəd və nəticələrə nail olmaq üçün
şagirdlərin fənlər üzrə əldə etdiyi bilik və
bacarıqların əlaqələndirilməsi ilə yanaşı, digər
fənlərin əhatə etdiyi anlayışlar sistemindən, bilik və
bacarıqlardan da istifadə etmək nəzərdə tutulur.
Müasir dünyada baş verən sosial, mədəni, texnoloji
dəyişikliklər hərtərəfli düşünmə qabiliyyətinin
əhəmiyyətini xeyli artırır. Bu isə şagirdlərin passiv
istehlakçı kimi deyil, ətraf aləmin dərk edilməsinə
yaradıcı təfəkkürlə yanaşan fərqlər kimi qəbul
edilməsinə gətirib çıxarır. Beləliklə, təhsil pilləsində
öyrənilən fənlərin və onların əhatə etdiyi mövzuların
əlaqəli-inteqrativ şəkildə tədris olunması aktuallaşır.
Tədris prosesində inteqrasiyadan istifadə etməklə
şagirdlərin ayrı-ayrı fənlərdən biliyi uzlaşdırılır. Bu
isə şagirdlərin fəallığının artırılmasına, mövzunun
ətraflı mənimsədilməsinə, şagirdlərin dünyagörüşünün
formalaşmasına kömək etməklə təhsilin
stimullaşdırılmasına yardım edir.
Fəndaxili inteqrasiya zamanı məzmun informasiya cəhətdən
daha tutumlu olur.
Məsələn, "Valentlik" mövzusu öyrənilən zaman ayrı-ayrı
atomların xarici elektron təbəqəsində yerləşən
elektronların sayının qrupun nömrəsindən asılılığı,
onların valentlik elektronları adlandırılmasının
səbəbləri aydınlaşdırılmaqla şagirdlər mövzular arasında
əlaqəni araşdırır, valentliyin yaranma səbəblərini və
əhəmiyyətini öyrənmiş olurlar.
Sinifdən-sinfə tədricən dərinləşən və genişlənən məzmun
xətləri arasında varisliyin təmin olunması, eləcə də
fənn üzrə məzmun xətlərini əlaqələndirmək, müvafiq
məzmun standartlarının müəyyən tədris vahidlərində ifadə
olunmasını təmin etmək tədrisin keyfiyyətini yüksəldir.
Şagirdlərin əldə etdikləri biliklərdən istifadə etmək
bacarıqlarını inkişaf etdirir.
Bir neçə fənnin (kimyanın tədrisində: biologiya, fizika,
riyaziyyat və s.) əhatə etdiyi ortaq arayış, bilik və
bacarıqların sintezi olmaqla fənnə aid olan anlayışların
və metodların digər bir fənnin öyrənilməsində
istifadəsini fənlərarası inteqrasiya həyata keçirir.
Məsələn, riyaziyyatda öyrənilən tənasüb, faiz kimi
anlayışlar "Məhlullar və onlara aid məsələlərin həlli"
mövzusunda ən çox sintez edilən anlayışlardandır. "Maddə
kütləsinin saxlanması qanunu", "Maddə tərkibinin
sabitliyi qanunu", "Avoqadro qanunu" və s. mövzulara aid
məsələlərin həllində riyaziyyata və fizikaya aid
anlayışlardan, "Aminlər, aminturşular", "DNT və RNT",
"Karbohidratlar" və s. öyrənilməsində biologiyaya dair
biliklərdən geniş istifadə olunur.
Müsbət haldır ki, müxtəlif fənlərə aid, lakin bir-birini
tamamlayan, eləcə də oxşar mövzuların tədrisi vaxt
etibarilə bir-biri il uzlaşdırılır. Bu da fənlərarası
əlaqəni daha asan və məhsuldar edir.
Belə əlaqənin yaradılması şagirdlərin bilik və
bacarıqlarından yaradıcı istifadəni təmin edir.
Burada bir fənnin əldə etdiyi nəticələrdən digər
fənlərdə istifadə edilir. Müxtəlif fənlər və mövzular
arasındakı əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi, bu əlaqələrin
fənlərarası anlayış və bacarıqların formalaşdırılmasında
yaradıcılıqla istifadə olunması təlimin keyfiyyətinə
yaxşı təsir edir, istənilən nəticəni əldə etməyə imkan
yaradır. Nəzərdə tutulan məzmunun ətraflı mənimsədilməsi
və şagirdlərin elmi dünyagörüşünün formalaşdırılmasında
inteqrasiyanın rolu inkaredilməzdir.
Fəndaxili inteqrasiya zamanı üfüqi inteqrasiyadan
istifadə fənn üzrə məzmun xətlərini əlaqələndirməklə
məzmun standartlarının müəyyən tədris vahidlərində ifadə
olunmasını təmin edir.
Kimya fənn kurikulumunda VII sinif üzrə
müəyyənləşdirilmiş məzmun xətləri arasında əlaqə
yaradılarkən maddənin tərkibi, quruluşu, fiziki
xassələri, maddələr arasında qarşılıqlı əlaqələri, eləcə
də kimyəvi xassələri, kimyəvi hadisələri, kimyəvi
reaksiyaları, kimyəvi tənlikləri, kimyəvi reaksiyaların
tətbiq sahələri üzrə lazımi biliklərə malik olmaqla
kimyəvi reaksiyalar üzrə təcrübə aparmağı, sadə
molekulları və reaksiyaları modelləşdirməyi bacarırlar.
Şaquli inteqrasiya sinifdən-sinfə tədricən dərinləşən və
genişlənən məzmun xətləri arasında varisliyi təmin edir.
Kimya dərslərində şaquli inteqrasiya yaradılarkən,
məsələn, "Maddə və maddi aləm" məzmun xəttində
maddələrin tərkibinin, quruluşunun, xassələrinin və s.
aşağı siniflərdə öyrədilməsi, yuxarı siniflərdə
maddələrin onların quruluşundan asılılığı səbəblərini
aydınlaşdırmaq, quruluşuna görə maddələrin xassələrini
proqnozlaşdırmaq, həyatda rast gəlinən saf maddələri və
qarışıqları bir-birindən fərqləndirmək, müxtəlif
üsullardan istifadə etməklə qarışıqları ayırmaq
bacarıqlarının formalaşması imkanlarını genişləndirir.
Eləcə də zəhərli maddələrlə davranmaq vərdişləri
aşılayır.
"Kimyəvi hadisələr" məzmun xəttinə aid materialların
sinifdən-sinfə keçdikcə genişləndirilməsi şagirdlərdə
tədqiqatçılıq qabiliyyətlərinin güclənməsinə şərait
yaradır. Maddələrin bir-birinə çevrilməsi, bu
çevrilmələrin qanunauyğunluğunun dərk olunması, ətraf
aləmdə baş verən çevrilmələrdən həyati məqsədlər üçün
istifadə bacarıqları formalaşdırır.
"Eksperiment və modelləşdirmə" məzmun xəttində şagird
VII sinifdə sadə molekulları modelləşdirməyi bacarırsa,
VIII sinifdə kimyəvi prosesləri modelləşdirir. Bu zaman
VII sinifdə molekulların modelləşməsi zamanı öyrəndiyi
biliklərdən istifadə edir.
"Kimya və həyat" məzmun xəttində şagird ekoloji təmiz
mühitin saxlanmasının niyyətini dərk edir, yuxarı
siniflərdə ətraf mühiti çirkləndirən mənbələr haqqında
məlumatlar toplayır, onun aradan qaldırılması yollarını
izah edir, referatlar hazırlaya bilir.
Gülpəri DƏMİROVA,
Şamaxı rayon Sabir qəsəbə tam orta məktəbin kimya
müəllimi |