|
Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin əmrinə əsasən
biz - bir qrup nümayəndə heyəti məktəbəqədər təhsil
sahəsində qazanılmış təcrübələri öyrənmək məqsədilə
Finlandiyada birhəftəlik tədris səfərində olduq.
Finlandiya Avropanın şimalında, Baltik dənizinin
sahilində yerləşir. Bir tərəfdən Rusiya, digər tərəfdən
Norveç və İsveçlə həmsərhəddir. Ölkə ərazisinin çox
hissəsi (əsasən cənubu) düzənlikdir. Ölkənin şimalını və
şərqini 400-600 metrə çatan yüksəkliklər, şimal-qərbini
Skandinaviya yaylası tutur. Meşələr onun zəngin təbii
sərvətlərə malik olmasından xəbər verir. 187888 göl
Finlandiyaya əsrarəngiz bir gözəllik bəxş edir, onu
dünyanın digər ölkələrindən fərqləndirir. Finlandiya
1995-ci ildə Avropa Birliyinə daxil edilmişdir. 2002-ci
ildən onun pul vahidi avrodur. Fin və İsveç dilləri onun
rəsmi dilləridir. Paytaxtı Helsinki şəhəridir.
Ümumi mənzərə
 Finlandiya
həm də bir ölkə olaraq özünün təhsil sistemi ilə dünyada
məşhurdur. Heç də təsadüfi deyil ki, son illərdə
beynəlxalq qiymətləndirmənin nəticələrinə görə yüksək
yer qazanmış ölkələrin cərgəsində Finlandiyanın da adı
çəkilir. Şübhəsiz, dünyanın təhsil meridianında belə bir
uğurun qazanılmasını stimullaşdıran səbəblər vardır. Biz
Finlandiyanın Təhsil və Mədəniyyət Nazirliyində olarkən
təhsil məsələləri üzrə müşavir cənab Reijo Atrolainen bu
məsələdən bəhs edərək onu Finlandiyanın təhsil siyasəti
ilə əlaqələndirdi. Ölkənin demokratik təhsil
sistemindəki özünəməxsus cəhətlərdən danışdı. Oradakı
məktəblərin əksəriyyətinin dövlət və bələdiyyə
mülkiyyəti olmasını, özəl məktəblərin təhsil haqqı
olmadan fəaliyyət göstərdiyini vurğuladı. Eyni zamanda
onların maliyyələşdirilməsindən bəhs edərkən bildirdi
ki, məktəblərin 50%-i dövlət tərəfindən
maliyyələşdirilir, qalan məktəblərin xərci isə yerli
hökumətlər tərəfindən verilir. Maliyyələşdirilmə daha
ümumi prinsiplər əsasında qurulduğundan ən kiçik ödəniş
əməliyyatlarının göstərilməsi cəhdi ləğv edilmişdir.
Məktəblərin büdcəsinə verilən maliyyə vəsaiti ümumi
şəkildə, xırdalanmamış təqdim olunur. Sonra məktəblər
həmin maliyyə vəsaitini ehtiyaclarına uyğun olaraq
özləri planlaşdırır və xərcləyirlər. Finlandiyada
müəllimlərin əməkhaqqına üç amil təsir edir: vəzifə,
təcrübə və yerli şərait. Qalan hallarda əməkhaqları
qəbul olunmuş ümumi qaydalara əsasən verilir.
Mərkəzdənqaçma prinsipləri əsasında qurulan Finlandiya
təhsilində məsuliyyət daha çox məktəblərin üzərinə
düşür. Məktəblər göstərdikləri təhsil fəaliyyəti
sahəsində cavabdehlik daşıyırlar. Bu məsuliyyət daim
onları izləyir, kiminsə qarşısında hesabatlı olmağa
təşviq edir.
 Finlandiyada
ümumi təhsil dünyanın bir çox ölkələrində olduğu kimi,
onikiillikdir. I-IX siniflər icbari təhsil hesab olunur.
1-6-cı siniflər ibtidai təhsil səviyyəsi kimi fəaliyyət
göstərir. Bütün təhsil müəssisələri keyfiyyətli nəticə
qazanmağa malik olan normal təhsil strukturları kimi
qəbul edilir. Ona görə də hər hansı təhsil müəssisəsinin
keyfiyyətli struktur olması onların seçilməsi işini
asanlaşdırır. Valideynlər uşaqlarını oxutmaq üçün
istənilən məktəbi yaxşı təcrübəsi olan məktəb kimi seçə
bilirlər.
Finlandiyada son təhsil islahatları 2003-cü ilə təsadüf
edir. İslahatlar humanist və demokratik prinsiplər
əsasında qurulduğundan onun idarəetmə sistemində ciddi
dəyişikliklər aparılmışdır. Artıq ötən əsrin 90-cı
illərindən etibarən məktəb inspeksiyası ləğv olunmuşdur.
Onun əvəzində qiymətləndirmə qurumları fəaliyyət
göstərir: qiymətləndirməni ümumtəhsil sahəsində
Ümumtəhsildə Qiymətləndirmə Şurası, ali təhsil sahəsində
isə Ali Təhsildə Qiymətləndirmə Şurası həyata keçirir.
Ölkə səviyyəsində həyata keçirilən milli qiymətləndirmə
zamanı müəyyən olunmuş prinsiplər əsasında məktəblər
seçilir və qiymətləndirmə aparılır. Nəticələr
ümumiləşdirilərək seçilmiş həmin məktəblərin nümunəsində
qərarlar qəbul olunur. Qiymətləndirmənin bütün
məktəblərdə keçirilməməsinin əsas səbəbi təhsil
müəssisələrində bərabər imkanları formalaşdırmaqla
onların arasında rəqabətin yaranmaması, bununla ölkə
üzrə bütün təhsil müəssisələrində uyğun keyfiyyət
səviyyəsinin saxlanılmasından ibarətdir.
Finlandiyada təhsil ölkənin prioritet sahələrindən biri
hesab edilir və onun daim inkişaf etdirilməsi başlıca
siyasət kimi diqqət mərkəzində saxlanılır. Bu siyasətin
davam etdirilməsində dövlət və bələdiyyələr aparıcı rol
oynayır. Hər bir məktəbə fəaliyyətini qurmaqda
sərbəstlik verilir: onlar müstəqil olaraq öz işini
planlaşdırır və həyata keçirir. Bu ölkədə icbari təhsil
7 yaşdan başlayır və 9 il davam edir. Ümumtəhsil
məktəbləri iki mərhələdə fəaliyyət göstərir: kiçik
ümumtəhsil məktəbi (I-VI siniflər); böyük ümumtəhsil
məktəbi (VII-IX siniflər). Kiçik ümumtəhsil
məktəblərində bütün fənlər bir müəllim tərəfindən
aparılır. Finlandiyada təhsil pulsuzdur. Həm dövlət,
həm də özəl məktəblər dövlət tərəfindən
maliyyələşdirilir. Özəl məktəblər maliyyələşdirilərkən
dövlət məktəblərindən fərqli olaraq onlardan xidmət
paketi (qidalanma, tibbi xidmət, pulsuz təlim
materialları və məktəb nəqliyyatı) tələb olunur.
Ümumtəhsil məktəbini bitirənlərin, demək olar ki, hamısı
orta təhsilə cəlb edilir, liseylərdə və texniki peşə
məktəblərində təhsil alırlar.
Liseylər, əsasən, universitetlər üçün kadr hazırlayır.
Orada təhsil müddəti 3 ildir. Texniki peşə məktəblərində
isə 3 illik təhsili başa vuranlara orta peşə təhsilini
bitirmələri barədə attestat verirlər. Aparılan son
hesablamalara əsasən Finlandiyada sənaye üzrə 53 peşə
təhsili verilir. Söz yox ki, bu, müasir Finlandiyada
cəmiyyətin ehtiyac və tələbatlarının təzahürü kimi
meydana çıxır. Ölkə miqyasında ali məktəblərin
yaradılmasında başlıca tələblərdən biri cəmiyyətin
tələbat və ehtiyaclarına uyğunluqdur. Finlandiyada ali
təhsil müəssisələri iki qrupa ayrılır: universitetlər,
politexniklər. Politexniklərin sayı 25 olmaqla nisbətən
çoxluq təşkil edir. İzah olunduğuna görə, bu, ölkənin
sənaye və təsərrüfat sahələrindəki mütəxəssislərə olan
ehtiyacla bağlıdır. Ölkədə olan universitetlərin sayı
isə 16-dır.
Müəllimlərin məktəblərə götürülməsi, yaxud hansısa
səbəbdən məktəbdən çıxarılması onun rəhbərliyi
tərəfindən həyata keçirilir.
Hər il əhalinin 50 %-i hər hansı təhsil proqramlarında
iştirak edir. Bu işdə ölkənin ali təhsil müəssisələri
fəal iştirakçı olurlar.
Uşaqlara qayğı mərkəzi
1-6 yaş arasında isə uşaqların cəlb olunduğu müəssisələr
uşaqlara qayğı mərkəzi adlanır. Bu mərkəzlər ölkədə
geniş yayılmaqla daha çox cəmiyyətin ehtiyac və
tələbatlarının ödənilməsi istiqamətində fəaliyyət
göstərir. Onlar müxtəlif formalarda təşkil olunmaqla
bir-birlərindən fərqlənir: gün ərzində fəaliyyət
göstərən (qısamüddətli) mərkəzlər; sutka ərzində
fəaliyyət göstərən mərkəzlər; ailəyə qayğı mərkəzləri;
oyun parkları və s.
Qayğı mərkəzlərində uşaqlar böyük, orta və kiçik yaş
qruplarına bölünmürlər. Onlar, əsasən, iki yaş qrupuna
uyğun olaraq qruplaşdırılırlar. Bu zaman 1-3 yaşlıların
bir, 4-6 yaşlıların isə bir olmasına üstünlük verilir.
3 yaşa qədər olan 4 uşağa bir müəllim, 4 yaşdan yuxarı
olan hər 7 uşağa bir müəllim təhkim olunur. Beləliklə,
hər qrupa 21 uşaq qəbul edilir və onlarla ardıcıl və
sistemli olaraq məşğələlər keçirilir. Hər bir müəssisə
müstəqil olaraq kurikulumlar hazırlayır və onun
reallaşdırılması üçün silsilə tədbirlər həyata keçirir,
özünəməxsus gün rejimi ilə işləyir.
Uşaqlar 10-11 aylığından qayğı mərkəzlərinə cəlb
olunurlar. Bu müddətdə uşaqları mütəmadi müayinədən
keçirmək üçün pulsuz fəaliyyət göstərən tibbi
klinikalara müraciət edilir. Ailələr uşaqları 5 yaşında
ailəyə dəstək mərkəzinə gətirir, onları tibbi yoxlamadan
keçirirlər. Əgər problem olarsa, müvafiq tədbirlər
görürlər.
Valideynin dekret vaxtı bitdikdə dövlətin mövcud
qaydalarına görə uşaq hər hansı bağçada yerləşdirilir.
Bu zaman ən yaxşı uşaqlara qayğı mərkəzi axtarmağa
ehtiyac qalmır. Çünki hər bir belə mərkəz özünün
keyfiyyətli fəaliyyəti ilə digərlərindən o qədər də
fərqlənmir. Onların, demək olar ki, hamısı uyğun
səviyyədə, eyni məsuliyyətlə fəaliyyət göstərir.
Uşaqlara qayğı mərkəzlərində fəaliyyət rəsmi məşğələ
formasında deyil, sərbəst təşkil olunur. Müəllimlərə
imkan verilir ki, onlar uşaqların sadəcə fəaliyyətini
təşkil etsinlər. Onların ümumi inkişafını təmin edə
bilsinlər.
Bu mərkəzlərdə uşaqların fəaliyyətləri başlıca olaraq
aşağıdakı istiqamətlərdə təşkil edilir:
*
Oyun
*
Hərəkətlilik (fiziki inkişaf)
*
İncəsənət (estetika)
*
Ətraf aləmlə tanışlıq (idrak)
Qeyd olunan istiqamətlərdə uşaqların fəaliyyətini daha
səmərəli qurmaq üçün müəllimlərdən xüsusi hazırlıq işini
təşkil etmək və onu məqsədəuyğun formada həyata keçirmək
tələb olunur. Bunun üçün müəllimlər, ilk növbədə,
uşaqlarla tanış olur, onlar barəsində ümumi məlumat
alırlar. Müəllimlər, eyni zamanda valideynlərlə də tanış
olur, uşaq barədə təəssüratlarını tamamlamaqla nisbətən
təfərrüatlı məlumat almaq, uşaqların bir sıra fərdi
keyfiyyətləri barədə mülahizələrini bölüşmək və nəticədə
uşaq üçün fərdi təhsil planı hazırlamaq üçün müzakirələr
aparırlar. Nəticədə uşağın inkişafı ilə bağlı strateji
fəaliyyət xətti müəyyən olunduqdan sonra onun tətbiqinə
başlayırlar. Uşağın fiziki, idraki, hissi-emosional və
ünsiyyət bacarıqlarının inkişaf etdirilməsini xüsusi
olaraq diqqət mərkəzində saxlayırlar. Bütün fəaliyyətlər
maraq üzərində qurulur. Uşaqlar stimullaşdırılmaqla
axtarıcılığa, yaradıcılığa söykənən fəaliyyətə təşviq
olunurlar.
Uşaqlara qayğı mərkəzlərində ilk gündən valideynlərlə
əməkdaşlıq əlaqələri qurulur. Uşaqlar üçün fərdi
planların hazırlanmasından başlayaraq bütün işlərdə
valideynlər fəal iştirakçı kimi çıxış edir,
övladlarının ümumi inkişafını ardıcıl olaraq izləmək
imkanı qazanırlar. İl ərzində uşaqların fəaliyyəti
barədə valideynlərə ardıcıl olaraq məlumatlar verilir:
uşaqların hazırladıqları əl işlərinin nümunələri, onlara
dair fotolar, eləcə də uşaqların iştirak etdikləri
tədbirlərin elektron variantı disk formasında
valideynlərə göndərilir. Onların proseslə tanışlığı
təmin olunmaqla yanaşı, görülmüş işlərə dair
münasibətləri öyrənilir.
Finlandiyada məktəbəqədər təhsil dedikdə 6-7 yaşlıların
təhsili başa düşülür. Əslində bu, məktəbə hazırlıq
mərhələsi kimi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Ölkənin 5
yaşlılarının 99%-i məktəbəqədər təhsilə cəlb olunur və
hazırlıq keçərək məktəbə gedir. Məhz bu mərhələ
məktəbəqədər təhsil adlanır və inkişafının hazırkı
mərhələsində ümumi təhsilin əsasını təşkil etməklə
xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Finlandiyada bağça yaşlı uşağı
olan valideynlərin xüsusi imtiyazları vardır: körpəsi
olan ana və ya ata uşağa baxmaq üçün məzuniyyət almaq
hüququna malikdir. Əgər valideyn müəyyən səbəbdən
uşağını bağçaya qoymaq imkanına malik deyilsə, o zaman
onlardan biri uşağa baxmaq üçün evdə qalmalı olur və
bunun müqabilində əlavə olaraq ailəyə 500 avro verilir.
Məktəbəqədər təhsil kurikulumu
Məktəbəqədər təhsil sahəsində fəaliyyətlərin ölkə
miqyasında nizamlanmasında kurikulumların əvəzsiz rolu
vardır. Ona görə də bu kurikulumların xüsusi qaydada,
müəyyən ardıcıllıqla hazırlanması əsas tələb kimi
gözlənilir. Finlandiyada ölkə üzrə kurikulumların
özünəməxsus şəcərəsi vardır. Burada kurikulumlar
barəsində kimdən soruşularsa, o, həmin anda aşağıdakı
sxemi təqdim etməklə onun ardıcıllığını şərh edir.
Finlandiyada təhsilin məzmununun, eləcə də digər
texnologiyaların qurulmasına münasibət də yeni
xarakterdədir. Bir qayda olaraq Milli Kurikulum Təhsil
üzrə Milli Şura tərəfindən hazırlanır. Bu işə
müəllimlər, valideynlər, şagirdlər, eləcə də cəmiyyətin
digər üzvləri cəlb olunurlar. Milli səviyyədə
yaradılmış bu kurikulumlar bütün ölkə üçün eynidir.
Orada bütün məktəblər üçün eyni olan xüsusiyyətlər ifadə
edilir. Məktəblər isə, öz növbələrində, özlərinə məxsus
kurikulumlar hazırlayırlar. Milli Kurikulumlarda olan
ümumi müddəaları konkretləşdirməklə məktəb səviyyəsində
təfərrüatlı bir sənəd formalaşdırırlar. Bu zaman
məktəbin şəraiti, müəllim və şagirdlərin potensial
imkanları nəzərə alınır. Finlandiyada məktəbəqədər
təhsil özünəməxsus kurikulumu ilə fərqlənir. 2000-ci
ildə qəbul olunmuş, sonralar təkmilləşdirilən bu
kurikulum ümumi prinsiplərə görə dünyəvi xarakter
daşıyır və inkişafetdiriciliyi baxımından daha çox
diqqəti cəlb edir. Bu sənəd birdən-birə deyil,
cəmiyyətin qazanmış olduğu dəyərlər üzərində
qurulmuşdur. Bu zaman cəmiyyətin ehtiyacı, tələbatları
öyrənilmiş və kurikulumların hazırlanmasında onlar
nəzərə alınmışdır.
Məktəbəqədər təhsilin baza kurikulumu hazırlanarkən
uşaqların fiziki, psixoloji, sosial, idraki və emosional
inkişafının dəstəklənməsi, yaranacaq risklərin aradan
qaldırılması zəruri hesab edilmişdir. Eyni zamanda
uşaqların sağlam özünüdərkinin güclənməsi, müvafiq
biliklərə yiyələnmələri, nəyin düz, nəyin yanlış olması
barədə bacarıqları mənimsəmələri, nitq mədəniyyətinə
bələd olmaları, təbiət, insanların qurduğu ətraf mühit
haqqında zəruri bacarıqları əldə etmələri vacib
bilinmişdir.
Bu səbəbdən də kurikulumun strukturunda məktəbəqədər
təhsilin rolu və əhəmiyyəti, zəruri bacarıqlar, tədris
mühiti, iş metodları, inteqrasiya imkanları, zəruri
biliklər, ümumi dəstək olaraq valideyn və qəyyumlarla
əlaqə, uşağın məktəbəqədər təhsil planı, qiymətləndirmə,
xüsusi dəstəyə ehtiyacı olan uşaqlarla iş, fərdi
pedaqoji sistem və ya prinsiplərə əsaslanma məsələləri
nəzərə alınmışdır.
Finlandiyada hazırlanmış mövcud məktəbəqədər kurikulum
təhsil prosesində uşaqların fərdi inkişafını
dəstəkləməklə onların daha məqsədəuyğun istiqamətə
yönəlməsində həlledici rol oynayır. Ən başlıcası uşağın
sosiallaşması, idraki, fiziki qabiliyyətinin inkişaf
etdirilməsinə imkan yaradır. Kurikulumlar
inkişafyönümlü, dinamik xarakter daşımaqla yanaşı, həm
də ardıcıl və sistemli yaradıcı fəaliyyətə təminat
verir. Müxtəlif inkişaf səviyyəsində olan, eləcə də
əqlində, fiziki inkişafında müxtəlif qüsurlar olan
uşaqların əhatə olunması da bu ölkədə kurikulumların
başlıca cəhəti kimi maraq doğurur.
Bu kurikulumların ümumi cəhəti ondan ibarətdir ki,
onların heç birində standartlar verilmir. Uşaqlara
öyrədiləcək məzmunun, onların inkişafını tənzimləyən
nəticələrin ifadə edilməsindən yan keçilir. Orada yalnız
ümumi tələblərə, prosedur qaydalara üstün yer ayrılır.
Milli kurikulumlara əsasən hazırlanan şəhər
kurikulumlarında başlıca olaraq yerli xüsusiyyətlərə
üstünlük verilir, milli səviyyəli ümumi tələblərin
gözlənilməsi diqqət mərkəzində saxlanılır. Qayğı
mərkəzlərinin kurikulumlarının hazırlanması zamanı milli
və şəhər səviyyəli kurikulumların tələblərini nəzərə
almaqla qayğı mərkəzlərinin məhz özünəməxsus olan
sənədin yaradılması əsas şərtlərdən hesab edilir. Qayğı
mərkəzlərində əhalinin tərkibi, onun mənəvi-psixoloji
xüsusiyyətləri əsas göstəricilərdən biri kimi götürülür.
Finlandiyada 6-7 yaşlı uşaqları əhatə edən məktəbəqədər
təhsil qisamüddətli bir dövr olsa da, çox ciddi və
həlledici rola malikdir. Uşaqlar bu dövrdə mahiyyət
etibarı ilə məktəbə hazırlaşırlar. Müəllim bütün
fəaliyyətini uşaqların məktəb təhsilinə hazırlanmasına
yönəldir.
Bu dövrdə uşaqları inkişaf etdirmək üçün aşağıdakı
istiqamətlərdə iş aparılır:
*
dil və ünsiyyət;
*
riyaziyyat;
*
etika;
*
ətraf mühit;
*
fiziki inkişaf;
*
incəsənət.
Sağlamlığın qorunması
Finlandiya şimal ölkəsidir. Orada havaların soyuq
keçməsi həmişə insanları səfərbər olmağa, işlərini
ehtiyatlı görməyə məcbur edir. Məktəbəqədər təhsil
müəssisələrində də bu ehtiyatlılıq diqqəti cəlb edir.
Uşaqlarla aparılan sistemli təhsil-tərbiyə işində
onların təbiətə, mühitə adaptasiya olunması ön planda
dayanır. Uşaqların fiziki cəhətdən möhkəmliyi
istiqamətində iş aparılır. Adi hava ilə bağlı uşaq
bağçalarının devizi belədir: "pis hava yoxdur, uyğun
gəlməyən geyim var". Bu o deməkdir ki, Finlandiyada
hansı hava şəraiti: istər qar, yağış, istərsə də şaxta
olsun, uşaqlar həmişə açıq havada, çöldə-bayırda gəzir,
heç nədən qorxmurlar. Müxtəlif hava şəraiti üçün
geyimlərdən istifadə edirlər. Kiçik yaşlarından müxtəlif
hava şəraitində oynamağa, gəzməyə uyğunlaşırlar.
Finlandiyada həm də uşaqların təlim-tərbiyəsində
gəzintilərdən geniş istifadə olunur. Məktəbəqədər təhsil
müəssisələrində buna daha çox yer ayrılır. Uşaqlar
meşələrə, təbiətin qoynuna səyahət etməkdən xüsusi həzz
alır, bu tip tədbirlərdə məmnuniyyətlə iştirak etməkdən
çəkinmirlər. Onlar məktəbəqədər təhsil müəssisələrində
yaradılmış isti, sakit və rahat şəraitdə özlərini
sərbəst hiss edirlər. Bu müəssisələrdə uşaqların
fəaliyyətini tənzimləyən xüsusi qaydalar vardır ki,
onlar uşaqları işlərini daha mədəni, ardıcıl və sistemli
qurmağa sövq edir. Məsələn, bazar ertəsi uşaqlar meşəyə
gedir, çərşənbə axşamı çörək bişirir, çərşənbə günü
şəkil çəkir, cümə axşamı nəyisə rəngləyir, cümə günü
kukla teatrında nağıl-tamaşalara baxırlar. Uşaqlarının
fəaliyyəti ilə maraqlanan valideynlər daim onları
izləməklə həm də bağçalara yaxından köməklik göstərir,
xüsusi növbətçilik qrafiki düzəldərək bağçanın
problemlərinin həll olunmasında fəal iştirak edirlər.
Uşaqlar məktəbəqədər təhsil müəssisəsinə qəbul olunanda
da, ondan sonra da dövri olaraq tibbi müayinədən
keçirilir. Lakin maraqlıdır ki, məktəbəqədər təhsil
müəssisələrində tibbi xidmət fəaliyyət göstərmir. Onun
əvəzində sağlamlaşdırıcı mühit vardır. Bu mühit
uşaqların inkişafını təmin etməklə həm də onların sağlam
böyümələrini stimullaşdırır. Əgər uşağın səhhəti ilə
bağlı ciddi bir problem yaransa, valideyn
məlumatlandırılır. Onun vasitəsilə uşaq sağlamlıq
mərkəzinə müraciət olunur.
Məktəbəqədər təhsil müəssisələrində hamı üçün vahid olan
qaydalar vardır ki, uşaqlar ilk gündən onlarla
rastlaşırlar. Tədricən bu qaydalara uyğunlaşırlar. Bütün
uşaqların, o cümlədən başqa millətlərdən olan uşaqların
məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə cəlb olunması üçün
hər cür imkanlar yaradılır. Onların fin dilini
öyrənmələri xüsusi tələb kimi qoyulur.
Bundan əlavə, bəzi məktəbəqədər təhsil müəssisələrində
bütün uşaqlar, o cümlədən fiziki və əqli cəhətdən qüsuru
olan uşaqlar bir yerdə fəaliyyətə cəlb olunurlar.
Uşaqların bir-birlərinə kömək göstərmələrinə imkan
yaradılır.
Uşaqların məktəbəqədər təhsil müəssisələrinə qəbul
olunması üçün ümumi qaydalara əsasən ərizə yazmaq, yaxud
bu barədə fin dilində İnternet vasitəsilə müraciət etmək
tələb olunur. Ərizə, adətən, yazda, zəruri olan hallarda
isə ilboyu təqdim edilir. Ödənişlər ayda bir dəfə
aparılır. İmkansız ailələr ödənişlərdən azad olunur.
Müəllim hazırlığı
Məlum olduğu kimi, təhsildə yaxşı nəticələrə nail olmaq,
ilk növbədə, müəllimlərdən asılıdır. Müəllimin
peşəkarlığı, biliklərə yiyələnməsi, eyni zamanda fitri
qabiliyyətlərə malik olması onu daha yaxşı nəticələrə
doğru aparır. Ona görə də Finlandiyada ilkin müəllim
hazırlığında bu məsələyə xüsusi diqqət yetirilir.
Məktəbəqədər pillə üçün müəllimlərin hazırlanmasında
digər pillələrdən fərqlilik nəzərə alınır. Hec təsadüfi
deyildir ki, təhsil müəssisələrində işləmək üçün
müəllimlərin magistr dərəcəsinin olması vacib hesab
edilir. Onun peşəkarlığına, uğurlu fəaliyyətinə etibar
edilir.
Biz Helsinki universitetlərində Müəllim hazırlığı
departamentinin Müəllim hazırlığı və erkən təhsil
şöbəsinin müdir müavini professor xanım Nina Sajaniemi
ilə görüş zamanı bu məsələ ilə bağlı xeyli fikir
mübadiləsi apardıq. Belə məlum oldu ki, ali məktəbə
qəbul zamanı ciddi seçim edilir.
Ali məktəbə qəbulla yanaşı, onların hazırlanması, təhsil
alması da diqqət mərkəzində saxlanılır. İlk növbədə,
onlara ən zəruri məsələlərin öyrədilməsi istiqamətində
iş aparılır. Ən əsası müəllimlik sənətinin incəliklərini
aşılayan fənlərə, mövzulara üstün yer verilir.
Məktəbəqədər təhsil üzrə müəllim hazırlığının kurikulumu
ilə tanış olarkən məlum oldu ki, tələbələrə tədris
olunan fənlər dörd blokda ümumiləşdirilib: "Dil və
ünsiyyət bilikləri", "Təhsildə vasitəçi biliklər",
"Erkən yaş təhsili" və "Məktəbəqədər təhsil quruculuğu".
"Dil və ünsiyyət bilikləri"nin müəllim şəxsiyyətinin
formalaşmasındakı rolu nəzərə alınmaqla tələbələrə "Elmi
yazı", "Nitq ünsiyyəti", "Milli dil", "Xarici dil",
"İnformasiya və ünsiyyət texnologiyası" fənlərinin
öyrədilməsi nəzərdə tutulur. "Təhsildə baza bilikləri"
kimi isə təhsilin sosial və mədəni əsasına aid "Təhsildə
psixoloji, tarixi və sosial üstünlüklər", "Uşağın
formalaşması və inkişafı", erkən uşaq təhsilinin fiziki
bazasına aid "Artma, inkişaf və öyrənmə", "Uşaq
inkişafının səciyyəsi və inkişaf prosesi", erkən uşaq
təhsilinin pedaqoji bünövrəsinə aid "Ümumi pedaqogika",
"Erkən uşaq təhsili pedaqogikası", təhsilin elmi
bazasına aid "Tədqiqatın psixologiyası və
metodologiyasi" fənlərinin tədrisi planlaşdırılır. Eyni
zamanda "Erkən uşaq təhsilində planlaşdırma və inkişaf",
"Hərəki biliklər", "Erkən uşaq vaxtında xüsusi təhsil",
"Erkən uşaq təhsilinin nəzəriyyəsi və didaktikası",
"Erkən uşaq təhsilinin qurulmasında əməkdaşlıq" kimi
fənlərə tələbələrin təhsilində vasitəçi bilik kimi
yanaşılır. Eləcə də "Səhiyyə təhsili", "Dil və
qarşılıqlı təhsil", "Riyazi biliklər", "Ekoloji və
təbiət bilikləri", "Din və mənəviyyat bilikləri" və sair
fənlər erkən yaş təhsil quruculuğunda konkret
oriyentirlər, istiqamətlər kimi dəyərləndirilir.
Finlandiya təhsilinin, xüsusilə də məktəbəqədər təhsilin
özünəməxsus cəhətləri çoxdur. Təhsil quruculuğunda
prioritet istiqamətlərin müəyyənləşdirilməsi, təhsilin
təşkil olunması və həyata keçirilməsi sahəsində əldə
olunan irəliləyişlər, ölkənin bütöv təhsil sistemində
məktəbəqədər təhsilin həlledici rolunun nəzərə alınması,
diqqət mərkəzində saxlanılması hər kəsin marağına səbəb
ola bilən parametrlərdir. Biz səfər müddətində onlarla
ümumi şəkildə tanış ola bildik. Heç şübhəsiz, bunları
daha yaxından öyrənmək, bu və ya digər istiqamətlərdə
fəaliyyətlərin əhəmiyyətlilik dərəcəsini
müəyyənləşdirmək üçün xüsusi tədqiqat formasında
araşdırmaların aparılmasına ehtiyac vardır.
Ənvər ABBASOV,
Təhsil Problemləri İnstitutunun direktor müavini,
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent |
