Böyük Azərbaycan şairi M.Müşfiq yazırdı: "Ah, mən
gündən-günə bu gözəlləşən, işıqlı dünyadan necə əl
çəkim?". İbn Sina isə deyirdi: "Ölümə məhkum bir insanda
yaşamaq eşqinin nə qədər güclü olduğunu təsəvvür edə
bilsəydiniz, ən qüssəli günləriniz də sizə çox gözəl
görünərdi". Həyat çox qəribədir. Heç kəs ölüm haqqında
fikirləşmək istəmir. Ölüm haqqında fikirlər ölümün
özündən də qəddar və qorxuncdur. Ölüm varlı, kasıb
tanımır, hamının qapısını döyür. Ölüm olmasaydı həyat bu
qədər şirin olmazdı. Özümə doğma və yaxın bildiyim,
böyük qardaş qədər xatirini əziz tutduğum Şamxəlil
Məmmədov ailəsinin xoşbəxtliyi üçün əlləşib-vuruşanda
heç ağlına da gətirməzdi ki, can atdığı xoşbəxt
gələcəyin son ucunda onu ölüm gözləyir. Ölüm onu
gözlədiyindən də tez yaxaladı. Arzularının sonuna
çatmamış həyatının son mənzilinə yetişdi. 62 il sadə,
səmimi, təmtəraqdan uzaq, ləyaqətli ömür yaşadı.
Ləyaqətlə yaşanmış həyat yolu illərlə deyil, əməllərlə
ölçülür.
Zəhməti,
əziyyəti, əsəbi, qələmi, gecə-gündüz çalışmağı hesabına
çox şeyə nail oldu. Xeyirxahlığı, təvazökarlığı,
işgüzarlığı, gözəl ailəsi ilə başqalarına nümunə oldu.
Sevincini dostları ilə bölüşdü, dərdini, kədərini,
nisgilini, acısını-ağrısını içində yaşatdı. Həyat çox
hallarda üzünə gülməsə də, o, gülməyi, dostlarının
sevincinə sevinməyi bacardı. İmkanları geniş idi,
müxtəlif vəzifələrdə çalışan qohumları, dostları vardı.
Amma heç vaxt, heç kəsə öz işi üçün ağız açmadı. Ailənin
ruzisi onun qələmindən çıxırdı. Zarafat deyil, müxtəlif
mətbuat orqanlarında mindən artıq məqaləsi işıq üzü
görüb, 36 kitabı nəşr olunub, 20 kitabın redaktoru, 4
irihəcmli kitabın tərtibçisi olub. Bunun üçün heç də
riyaziyyatçı olmaq lazım deyil ki, onun gündə neçə saat
işlədiyini müəyyənləşdirəsən. Günlər həftələrə, həftələr
aylara, aylar illərə qovuşacaq, fəsillər bir-birini əvəz
edəcək, hər il Şamxəlil Məmmədov müasirlərindən bir az
da uzaqlaşacaq. Uzaqlaşdıqca da yaxınlaşacaq. Çünki
zəngin ənənələrə malik Azərbaycan pedaqoji
jurnalistikasının inkişafında onun mühüm xidmətləri var.
O, öz dəst-xətti, yaradıcılıq üslubu və texnikası ilə
seçilən yazarlardan biri olmuşdur. Yazılarımın birində
onu jurnalistlər içərisində ən yaxşı pedaqoq, pedaqoqlar
içərisində ən yaxşı jurnalist adlandırmışdım. Mənim
pedaqoq-alim kimi formalaşmağımda Şamxəlil müəllimin də
müəyyən rolu olmuşdur. "Azərbaycan müəllimi" qəzetində
nəşr etdirdiyim bütün məqalələri hazırlayan və çapa
təqdim edən məhz o olmuşdur. Hələ aspirant olarkən 4
noyabr 1988-ci ildə "Azərbaycan müəllimi" qəzetində nəşr
olunan "Böyük oktyabr və pedaqoji elmimiz" məqaləsi də
onun xeyirxahlığı nəticəsində işıq üzü görmüşdü.
Əsərlərim və özüm haqqında ən çox yazanlardan biri də
məhz o olmuşdur. Onun "Azərbaycan pedaqoji
biblioqrafiyası" (1996), "Məhəbbət və əmək qovuşanda"
(1997), "Gənc akademik" (1998), "Azərbaycan
pedaqogikaşünaslığına töhfə" (1999), "Beynəlxalq
Pedaqoji Akademiyanın həqiqi üzvü" (1999), "Gənc alimlər
mükafatı laureatı" (2001), "Pedaqoji tədqiqatlar"
(2001), "Şərqdə pedaqogika tarixi" (2003),
"Pedaqogikaşünas alimin uğuru" (2004), "N.Nərimanov
pedaqoji tədqiqatlarda" (2005), "Elmini əməllərdə
göstərən alim" (2010), "Pedaqoji oçerklər: sələflərim və
müasirlərim" (2011) adlı məqalələri həyatımın və
yaradıcılığımın ən müxtəlif məqamlarını, xoş anlarını
özündə ehtiva edən dəyərli əsərlərdir.
Yüksək əxlaq və fəzilət sahibi olan Şamxəlil Məmmədov 7
fevral 1949-cu ildə indi hüquqi-siyasi xəritəmizdən
kənarda qalan qədim Azərbaycan torpağı -Dmanisi
rayonunun Azərbaycan Gəyliyəni kəndində anadan olub. İlk
təhsilini anası Həmayıl xanımdan alıb.1966-cı ildə orta
məktəbi qurtardıqdan sonra arzularının sorağında isti
yay günlərinin birində Bakıya gəlib, əmisi Mahmud
müəllimin təşəbbüsü və xeyir-duası ilə respublikanın ən
nüfuzlu ali pedaqoji məktəbinə - APİ-nin filologiya
fakültəsinə qəbul olunub. Ali təhsilini bitirdikdən
sonra bir müddət Mərdəkanda müəllimlik edib,
ədəbiyyatımızı balalarımıza sevdirib. Sonra da hərbi
xidmət illəri. Hərbi xidmətdən sonra əmək kitabçasına
yalnız bir iş yeri yazılıb: "Azərbaycan müəllimi"
qəzeti. Bu qəzetin son 40 ilinin müxtəlif saylarında
yüzlərlə elmi-pedaqoji və publisistik məqalənin, oçerkin
altında məhz onun "Ş.Məmmədov", "Ş.Hətəmoğlu",
"Ş.Elnur", "Şamxəlil Məmmədov" imzaları durur. Bu
siyahıya "Gürcüstan", "Trialeti", "Azərbaycan pioneri",
"Yeni Marneuli", "Yeni həyat" (Zəngilan), "Bakı",
"Naxçıvan", "Mingəçevir işıqları", "Azərbaycan
gəncləri", "Ədəbiyyat və incəsənət", "İki sahil"
qəzetlərində, "Azərbaycan məktəbi", "Azərbaycan dili və
ədəbiyyat tədrisi", "Tarix, ictimaiyyat və coğrafiya
tədrisi", "İbtidai məktəb və məktəbəqədər tərbiyə",
"Kimya və biologiya tədrisi", "Fizika və riyaziyyat
tədrisi", "Milli folklor (Türkiyə)", "Mədəni maarif işi"
jurnallarında, ali məktəblərarası konfransların
materiallarının çap olunduğu elmi toplularda dərc
edilmiş məqalələri də əlavə etsək, bir alim-pedaqoq,
peşəkar jurnalist kimi onun çoxşaxəli fəaliyyətinin bəzi
məqamları aydınlaşar.
Şamxəlil Məmmədovun qəzet səhifəsinə çıxartdığı hər bir
yazı pedaqoji elmlərin ən mühüm problemlərinin, nəzəri
və praktik məsələlərinin həllinə yönəlib. Onun pedaqoji
yazıları elmi arqumentasiyasına, təbliği istiqamətinə,
öyrədici, tərbiyəedici və inkişafetdirici funksiyasına
görə seçilən, müəllimlərə nəzəri, metodik və praktik
cəhətdən kömək edən dəyərli elmi nümunələrdir.
Məktəblərin maddi-tədris bazasının dinamik surətdə
möhkəmləndirilməsi, məktəbəqədər və məktəbdənkənar
tərbiyə müəssisələrinin şəbəkəsinin genişləndirilməsi,
yüksək ixtisaslı müəllim kadrlarının hazırlanması və
onların peşə ustalıqlarının təkmilləşdirilməsi, qabaqcıl
pedaqoji təcrübənin öyrənilib yayılması onun
pedaqoji-publisistik yazılarında mühüm yer tutur. O,
"Azərbaycan müəllimi" qəzetində tanınmış, görkəmli
pedaqoq-alim, metodistlər, təhsil islahatını həyata
keçirən bacarıqlı işçilərlə bağlı oçerklər, pedaqoji
elmləri zənginləşdirən kitablar haqqında resenziyalar
yazmış, təhsil islahatının tələbləri baxımından məktəbin
yenidən qurulmasının mühüm problemlərini "dəyirmi
masa"larda müzakirə etmiş, elmi diskussiyalar açmışdır.
Onun yazılarında məktəb rəhbərlərinin işinin
xüsusiyyətləri, sinifdənxaric tədbirlərin texnologiyası,
məktəb həyatının demokratikləşdirilməsi kimi problemlər
mühüm yer tutur. Həmin yazılar müasir dərsin
təlim-tərbiyə prosesinin səmərəli təşkilində, yeni təlim
metodlarının tətbiqində müəllimlərin ən yaxın
köməkçisidir.
Bu bir həqiqətdir ki, dünya fikir bazarında ən az
tapılan ideya yeni pedaqoji ideyadır. Pedaqoji aləmdə
yaranan yeni ideyalar, forma və metodlar bir-biri ilə
üzvü əlaqədə olan iki yolla; elmi axtarışlar və əməli
təcrübə ilə yaranır. Şamxəlil müəllim uzun illər
Azərbaycan folklorunun tədrisi ilə bağlı ciddi
yaradıcılıq axtarışları aparıb. 1990-cı ilin 11
noyabrında namizədlik dissertasiyası müdafiə edərək
pedaqoji elmlər namizədi alimlik dərəcəsi alıb.
"Klassik ədəbiyyatla folklorun korrelyativ əlaqəsi"
mövzusunda doktorluq işi yazsa da, dissertasiyanı
müdafiə etmək xoşbəxtliyi ona nəsib olmadı.
O, elmi araşdırmalarını sistemli və ardıcıl aparmaq,
nəzəri müddəalarını təcrübənin məhək daşında sınaqdan
keçirmək məqsədilə ali təhsil müəssisələrində uzun
müddət mühazirə və seminar məşğələləri aparmışdı.
Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universitetində, Qafqaz
Universitetində, Bakı Qızlar Universitetində, Sumqayıt
Dövlət Universitetində uzunmüddətli təcrübələr əsasında
apardığı tədqiqatların praktik cəhətdən də əsaslı
olduğunu təsdiq etməklə yanaşı, hər şeydən əvvəl, onun
bir peşəkar müəllim kimi çoxşaxəli fəaliyyətini təsdiq
edir. O, bir müddət Sumqayıt Dövlət Universitetinin
"Folklorşünaslıq" elmi-tədqiqat laboratoriyasına
rəhbərlik etmişdir. Əslində laboratoriyanın təşkili onun
adı ilə bağlı idi. Burada həm də o, "Dədə Qorqud
dünyası" dərnəyi təşkil etmişdi. Onun müəllifliyi və
rəhbərliyi ilə "Folklorşünaslıq terminləri lüğəti",
"Folklor müntəxəbatı" kimi kitablar hazırlanmışdır.
Ş.Məmmədov 10 il "Pioner" (indiki "Günəş") jurnalında
"Dədə Qorqud" folklor guşəsinin aparıcısı olub. 33 il
Azərbaycan Teleradio Verilişləri Şirkətinin təhsil, xalq
yaradıcılığı, ədəbiyyat, Güney Azərbaycanı redaksiyaları
ilə əməkdaşlıq etmişdir. Güney Azərbaycanı baş
redaksiyasının ən fəal yazarlarından biri olmuşdur. Onun
daimi aparıcısı olduğu "Azərbaycan dünyası",
"Folklorşünaslar", "Azərbaycan alimi dünya
meridianlarında", "Ustad aşıqlar", "Qadın
sənətçilərimiz", "Dədə Qorqud dünyası", "Yubilyarlar",
"Ədəbi simalar" adlı verilişlər dinləyicilər
tərəfindən həmişə rəğbətlə qarşılanmış, ona və
redaksiyanın ünvanına saysız-hesabsız məktublar
gəlmişdir. O, millətin əxlaqi-mənəvi dəyərlərini,
mədəniyyətini, ədəbiyyatını, incəsənətini, mənəviyyat
pasportuna çevrilən oğullarını təbliğ etmiş, xalqımızın
şərəfli keçmişini efir vasitəsi ilə dünyaya yaymışdır.
İnsanın ağlına, zəkasına qida və qüvvət verən folklor
nümunələrini, əsrlərin qəlbindən qopub gələn bitməz
-tükənməz xalq yaradıcılığını elmi-pedaqoji üslubda
incələyərək xalqa çatdırmışdır. Ulularımızın kamal
dünyası, müdriklik çeşməsi və milyonlarla insanların
tərbiyə məktəbi olan şifahi xalq yaradıcılığının
toplanmasına, araşdırılmasına, tədqiq və təbliğ
olunmasına ömür sərf edən Şamxəlil müəllim kimi insanlar
dünyalarını dəyişsələr də, birdəfəlik ölmürlər, tamam
yox olmurlar, millətin yaddaşında, millətin tarixində,
onu tanıyanların fikirlərində, xəyallarında və
təsəvvürlərində yaşayırlar.
Hələ sağlığında ikən özünə mənəvi abidə ucaldan folklor
bilicilərindən biri də şübhəsiz ki, Şamxəlil müəllimdir.
O, xalq yaradıcılığı materiallarını oba-oba, kənd-kənd
toplamaqla kifayətlənməmiş, onları elmi-nəzəri cəhətdən
saf-çürük etmiş, zəruri məsələləri tədrisə gətirmişdir.
Onun bakalavr təhsil pilləsi üçün "Azərbaycan şifahi
xalq ədəbiyyatı", "Ədəbiyyat tədrisi metodikası", "Qədim
və orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatı", "XIX əsr
Azərbaycan ədəbiyyatı", "Folklor və Azərbaycan
ədəbiyyatı", "Ədəbiyyatşünaslığa giriş", magistr pilləsi
üçün "Azərbaycan təsəvvürü", "Azərbaycan ədəbiyyatı Şərq
ədəbiyyatı kontekstində", "Ədəbiyyat nəzəriyyəsi",
"Müasir dramaturgiya", "Azərbaycan mühacirət ədəbiyyatı"
adlı proqramları filoloq kadrların hazırlanmasında mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Şamxəlil Məmmədovun əsərləri
içərisində "Azərbaycan folkloru üzrə sinifdənxaric
işlərin forma və yolları" (1983), "N.Gəncəvinin həyat və
yaradıcılığının ümumtəhsil məktəblərində tədrisi
məsələləri" (şərikli) (1987), "Həyat işığı" (şərikli)
(1988), "Dünya arzularda yaşayır" (1990), "Əllərin
sehri" (1995), "Müəllim ömrü" (1997), "Qafqazda ilk
pedaqoji elmlər doktoru" (1996), "Müasir elmin
korifeyləri" (şərikli) (1997), "Ümid və inam olmasaydı"
(1997), "Dərslərdə yaşanan həyat" (2002), "Qonağım olun"
(2003), "Milli təhsilin fədailəri" ( 2004), "Tədrisin
estetikası" (2005), "Azərbaycan folkloru" (2008),
"Yaradan nurundan payı olanlar" (2011) və s. kitabları
xüsusilə seçilir.
Şamxəlil müəllim pedaqoji jurnalistikaya gələndə elə ilk
gündən elmi-pedaqoji ictimaiyyət arasında səmimiyyəti,
insanlara münasibəti, zəhmətsevərliyi, yüksək
intellektual səviyyəsi və geniş erudisiyası ilə böyük
hörmət və ehtiram qazanmış, elmə və yazı-pozuya marağı
ilə seçilmişdir. O, filoloq olsa da həmişə içində
peşəkar jurnalist idealını yaşatmışdır. Onunla
söhbətlərimizin birini yaxşı xatırlayıram. O, jurnalist
olmağını belə xatırlayırdı: "Məndə jurnalistikaya marağı
Qulu müəllim oyatmışdı. Üçüncü kursdan başlayaraq APİ-də
çıxan "Gənc müəllim"də kiçik yazılar dərc etdirdim. O
vaxtlar qəzetin redaktoru professor Zahid Xəlil, məsul
katib Sərhəd Məmmədov idi. İlk bədii yazımı - "Bulaq
olaydım" mənsur şeirimi də onlar dərc etdiriblər. Ordu
sıralarından dönəndə işsiz idim. Mərdəkandakı 181
nömrəli məktəbdən hərbi xidmətə getmişdim. May ayı idi.
Rəhmətlik Şahin müəllim (o vaxt "Azərbaycan müəllimi"nin
redaktor əvəzi idi) qohumum Yusif Talıbovla qonşu
idilər. Söhbət zamanı mənim barəmdə soruşur. O vaxt
folklorşünaslığımızın korifeyi M.H.Təhmasibin rəhbərliyi
ilə dissertasiya üzərində işlədiyimi eşidib, məni
redaksiyada işə kiçik ədəbi işçi vəzifəsinə dəvət etdi.
Sonra elə burada qalıb əməkdaş oldum. Əlimin qələm
tutmasında rəhmətlik Məhyəddin Əbdülovun, Cavad
Cavadlının, Tahir Əliyevin, Pirxanım Qasımovanın əməyi
olub. Beləcə illər ötdü, müxbir, xüsusi müxbir, elm və
təhsil şöbəsinin müdiri oldum".
Müəllimliklə jurnalistlik Şamxəlil Məmmədov üçün qoşa
qanad olub. O, ailədəki müəllimlər sülaləsinin ikinci
nümayəndəsi olub. Ömrünü şam tək balalarımızın
təhsil-tərbiyəsi yolunda əridən anası Həmayıl xanım
Dilbazi həm də onun sinif müəllimi olub. Üç bacısı, üç
qardaşı və həyat yoldaşı Maya Məmmədova da müəllimdir.
Şamxəlil müəllim həyatda çox əzab-əziyyət çəkib, amma
işıqlı sabaha ümid və inamla baxıb, ağır zəhmətdən
yoğrulmuş uğurları ilə özünü təsdiq edib. O,
"Azərbaycan maarif əlaçısı" (1978), "SSRİ maarif
əlaçısı" (1985) döş nişanları, Təhsil Nazirliyinin Fəxri
fərmanları ilə (1994, 2003) təltif olunub, akademik
Mehdi Mehdizadə və "Araz" ali ədəbi mükafatlarına layiq
görülüb. 2005-ci ildə ölkə Prezidenti cənab İlham
Əliyevin sərəncamı ilə ona "Tərəqqi" medalı, 2008-ci
ildə isə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar jurnalisti"
fəxri adı verilmişdir.
Şöhrətin uca və şərəfli məqamına yetişən Şamxəlil
müəllim bu uğurları asanlıqla qazanmayıb. Onun böyük
müəllimi həyatın acısı-şirini, qəmi-kədəri və nisgili
olub. Dərdi dərd üstündən şələləyən dünyada "Göy üzünə
daş atanlar" onun da yolunda müxtəlif maneələr yaradıb.
Müstəqil yaşamağa başladığı gündən həyat ona müxtəlif
sürprizlər bəxş edib. ADU-nun jurnalistika fakültəsinə
daxil olmaq istəsə də, heç sənədlərini belə
götürməyiblər. Həm maddi, həm də mənəvi cəhətdən sıxıntı
keçirib. Birinci dəfə üzərində işlədiyi dissertasiya
mövzusu yarımçıq qalıb, elmi rəhbərinin dünyasını
dəyişməsi onun da həyatında dəyişiklik yaradıb. Ona
qarşı edilən haqsızlıq, yersiz tələbkarlıq, psixoloji
sarsıntı sağlamlığında izsiz qalmayıb. Yaxşı ki, dünyada
yaxşılar varmış. Z.Qaralov, Y.Kərimov, Y.Talıbov,
H.Əhmədov, A.Babayev, B.Əhmədov, Ə.Ağayev, A.Rəhimov,
Ə.Əlizadə, Q.Binnətov və M.Süleymanlı kimi elm, sənət
adamları onun xeyirxahları və yol göstərənləri olub.
Uzun müddət xəstəlikdən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq o,
qələmini yerə qoymadı, ömrünün sonunadək yorulmadan
yazıb-yaratdı. Qu quşu ölməzdən əvvəl oxuyur. O da
ölməzdən əvvəl "Yaşıdlarım", "Kəndimizin adamları",
"Yaddaşımdan boylananlar", "Ömrümdə izi qalanlar",
"Çinarlı yurda həsrət nəğmələr" adlı publisistik,
"İyirmi ildən sonra" adlı hekayə və povestlər kitabını
yazdı. Həyatın bütün sevincini yaratmaqda görən
Şamxəlil Məmmədov yazıb-yaratmaqla ölümü öldürmək, ona
qalib gəlmək arzusu ilə yaşadı. Yazdıqları son
kitabların əlyazmaları onun həyatının davamıdır. Bu
əsərləri və şəxsiyyəti ilə o, jurnalistika tarixində
yaşamaq hüququ qazanan insanlardan biri kimi daim
anılacaq, həmişə xatırlanacaq.
Fərrux RÜSTƏMOV,
ADPU-nun pedaqoji fakültəsinin dekanı, pedaqogika
üzrə elmlər doktoru, professor, əməkdar elm xadimi |