Görkəmli ictimai xadim, humanist filosof, dilçi,
tarixçi, dünya pedaqogikasının korifeyi Yan Amos
Komenski xələflərinə qiymətli irs qoymuş və orijinal
pedaqoji nəzəriyyələri ilə zəmanəsindəki pedaqoji
görüşlərdə köklü dəyişikliklər əmələ gətirmişdir. Avropa
tarixinin ən coşqun və qaynar dövründə yaşayan
Y.A.Komenski təlim-tərbiyənin məqsədi, məzmunu, təşkili,
cəmiyyətdəki rolu, ona verilən tələblər və s.
məsələlərdə sələflərini, həm də müasirlərini
(T.Kampanella, R.Dekart, C.Bruno, Q.Qaliley, F.Bekon və
b.) xeyli qabaqlamışdır. Y.A.Komenski pedaqoji elmin
qızıl sütunudur. Pedaqogikanın müstəqil bir elmə
çevrilməsi məhz onun adı ilə bağlıdır. Onun elmi
əsaslara və qabaqcıl məktəblərin təcrübəsinə istinad
edərək dövrün sxolastik məktəblərini kəskin tənqid
etməsi, təlim sahəsində bir novator pedaqoq kimi
sinif-dərs sistemini, "Hamıya hər şeyi öyrətməyin ümumi
nəzəriyyəsini" əsaslandırması; məktəbdə dəqiq qaydaların
yaradılması, dərsliklər tərtibi, müəllimə qarşı irəli
sürdüyü pedaqoji tələblər və s. haqqındakı baxışları
dünya pedaqoji fikrinə dəyərli bir töhfədir. O,
sələflərinin təlim-tərbiyə haqqındakı fikirlərini,
fəlsəfi nəzəriyyələrini mükəmməl surətdə öyrənmiş, böyük
pedaqoji ideyaların tükənməz xəzinəsi olan əsərlərində
uzunmüddətli müəllim təcrübəsindən istifadə etmişdir.
Y.A.Komenski
pedaqoji əsərləri üçün ilham mənbəyini xalq kütlələrinin
ideologiyasında tapdığından, zəngin yaradıcılığı ilə
XVII əsrə kimi aparıcı olan pedaqoji fikrə yekun vurmuş,
yeni pedaqoji nəzəriyyələr üçün bünövrə qoymuşdur.
Bu səbəbdən də onun zəngin irsi, pedaqoji nəzəriyyələri
neçə əsrdir ki, dünya pedaqoji fikrinin diqqət
mərkəzində olmuş, 90 cildlik əsərlərinin külliyatı nəşr
olunmuş, haqqında saysız-hesabsız monoqrafiyalar, kitab
və kitabçalar, qəzet-jurnal məqalələri çap olunmuş,
yubiley sessiyaları, elmi-praktik konfranslar
keçirilmiş, əsərlərinin müəyyən qismi (xüsusilə, "Böyük
didaktika") dünya dillərinə tərcümə olunmuşdur.
Y.A.Komenskinin 400 il bundan əvvəl söylədiyi pedaqoji
ideyaların elmi dəyəri orasındadır ki, qərinələr, əsrlər
keçdikcə bu ideyalar Avropa ölkələrinə yayılmaqla
qalmamış, sərhədləri keçərək Rusiyaya, Rusiya
imperiyasının ucqarlarına, Güney Qafqaza, Azərbaycana da
nüfuz etmiş və pedaqoji elmlərin inkişafına böyük təkan
vermişdir.
Y.A.Komenskinin ideyalarının Azərbaycanda yayılması hələ
keçən əsrin sonlarına təsadüf edir. Bu ideyalar
Zaqafqaziya Müəllimlər Seminariyasının məzunları
tərəfindən mənimsənilmiş və yayılmışdır. Seminariyanın
ilk məzunlarından olan T.Bayraməlibəyov ana dilinin
tərbiyəvi əhəmiyyətindən bəhs edərkən Y.A.Komenskinin
"Ana dilini bilmədən özgə dili bilmək olmaz" fikirlərinə
istinad edirdi. İnqilaba qədərki dövri mətbuatın
araşdırılması göstərir ki, Azərbaycan pedaqoqlarından
təkcə T.Bayraməlibəyov deyil, H.Zərdabi, N.Nərimanov,
Ü.Hacıbəyov, R.Əfəndiyev və başqaları da Komenskinin
adını əsərlərində hörmətlə çəkmiş, onun ideyalarından
yaradıcılıqla bəhrələnmişlər.
Keçən əsrin 20-30-cu illərindən başlayaraq
Y.A.Komenskinin pedaqoji əsərləri daha ciddi tədqiqat
obyektinə çevrilir. "Klassik pedaqoqların mütərəqqi
irsini sovet pedaqogikası üçün bir mənbə" hesab edən
sovet pedaqoji elmi həmin istiqamətli tədqiqatların
genişlənməsini zəruri və vacib hesab edirdi. Buna görə
də, ilk növbədə, Y.A.Komenskinin dünya pedaqoji fikrinin
incilərindən sayılan əsərlərini milli dillərə tərcümə
etmək zərurəti yarandı.
Azərbaycanda bu sahədə (ümumiyyətlə, pedaqoji elmin
bütün kardinal problemlərinin həllində) bütün ağırlıqlar
Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Pedaqoji Elmlər İnstitutunun
(indiki TPİ) üzərinə düşürdü. Bu da hər şeydən öncə,
elmi potensial qüvvə ilə bağlı idi. Belə ki, səriştəli
pedaqoqların böyük bir qrupu məhz həmin institutda
fəaliyyət göstərirdi.
40-cı illərdə Azərb. DETMİ tərəfindən pedaqoji
klassiklərin Azərbaycan dilində əsərlərinin nəşrinə
başlanılır. İlk dəfə Y.A.Komenskinin "Böyük didaktika"
və "Ana qucağı məktəbi" adlı əsərlərindən parçalar
"Didaktik prinsiplər" adı ilə nəşr olunur (Y.A.Komenski.
Didaktik prinsiplər. Azərnəşr. Tədris-pedaqoji şöbəsi.
Bakı, 1941).
Kitabın giriş hissəsində bildirilir ki, bu əsərlər üç
əsr bundan qabaq yazılmış olduğundan burada bəzi
fikirlər ancaq tarixi əhəmiyyətə malikdir, lakin
müəllimlər öz nəzəri biliklərini artırmaq və praktik
işlərində tətbiq etmək üçün bu əsərlərdə olduqca
qiymətli metodik göstərişlər tapa bilərlər. Kitabda
verilmiş hissələr orijinaldan deyil, Ioffun
"Xrestomatiya po pedaqoqike XV-XVIII vv" və "Böyük
didaktika"nın 1893-cü il rus variantındakı çapından
tərcümə olunmuşdur. Kitab "Y.A.Komenskinin pedaqoji
görüşləri" adlı məqalə ilə açılır. Kitabın sonunda
M.Muradxanov tərəfindən 47 sözün geniş izahı
verilmişdir. Bu kitabın nəşri ilk təşəbbüs kimi olduqca
qiymətlidir.
Y.A.Komenskinin Azərbaycanda ikinci kitabı 60-cı illərdə
işıq üzü görmüşdür. Azərbaycan DETPİ tərəfindən çapa
hazırlanmış bu kitab 1955-ci ildə professor
A.A.Krasnovskinin Moskvada nəşr etdirdiyi
"Y.A.Komenskinin seçilmiş pedaqoji əsərləri"nin rus
variantından tərcümədir. Kitab dilimizə A.İ.Kərimov və
M.Ə.Muradxanov tərəfindən yüksək professionallıqla
tərcümə olunmuş, Ş.Ağayev tərəfindən redaktə olunmuşdur.
A.A.Krasnovskinin ön söz kimi təqdim olunan "Yan Amos
Komenskinin həyatı və pedaqoji əsərləri" adlı məqaləsi
xüsusi tədqiqat işi kimi səciyyəvidir və böyük maraq
doğurur.
Məqalədə Y.A.Komenskinin pedaqoji əsərlərinin silqəti,
bəşəri dəyəri aşkarlanmaqla yanaşı, ictimai-siyasi, həm
də pedaqoji ideyalarının zəif cəhətləri də şərh
olunmuşdur. Məqalədə Y.A.Komenskinin "Seçilmiş pedaqoji
əsərləri"nin həm azərbaycanca tərcüməsində olan, həm də
buraya daxil edilməyən əsas pedaqoji əsərlərinin ("Böyük
didaktika", "Dünya labirinti və qəlbin cənnəti", "Ümumi
müdrikliyin nişanəsi", "Təbii istedadların mədəniyyəti
haqqında", "Pansofiya məktəbi", "Dirilmiş Forsi və ya
məktəbdən durğunluğun qovulması haqqında", "Həqiqi
üsulun tərifi", "Şeyləri dürüst adlandırmağın xeyri
haqqında", "Davranış qaydaları", "Yaxşı təşkil olunmuş
məktəbin qanunları", "Sxolastik labirintlərdən çıxış
yolu") məzmunu, quruluşu, irəli sürülən pedaqoji
ideyaları öz şərhini tapmışdır. Onu da qeyd edək ki,
A.A.Krasnovskinin məqaləsində təhlil olunan əsərlərindən
bəziləri Azərbaycan dilinə tərcümə edilməmişdir. Rus
variantında olan kitabla fərqli cəhətdən biri də dini
xarakterdə olan hissələrin ("Böyük didaktika"nın
I,II,III və IV fəsillərinin dini ayinlərindən ibarət
müddəaları, "Didaktikanın faydası" adlı bölmənin 7-ci
bəndinin xeyli hissəsi) ixtisarı, bəzi təkrar olunan
izahedici nümunələrin tərcümə edilməməsidir. Komenskinin
yaşadığı dövr kilsənin ən yüksək inkişaf dövrünə, zehni
fəaliyyətin bütün sahələrində ilahiyyətin hökm sürdüyü
vaxtlara təsadüf edir. Təbii ki, bütün bunlar
Komenskinin yaradıcılığına təsir göstərməyə bilməzdi.
Onun fikrincə, bütün təbiəti, onun bir hissəsi olan
insanı Allah yaratmışdır. Kitabdakı dini parçaların
ixtisarı təəssüf doğurmaya bilməz. Tərtibçilər dövrün
tələbinə uyğun olaraq həmin addımı atsalar da,
unutmamalı idilər ki, din tarixin, mədəniyyətin ayrılmaz
hissəsi, insanlığın əsas mənəvi təkamül yollarından
biridir.
Y.A.Komenskinin "Seçilmiş pedaqoji əsərləri"nin
Azərbaycan dilində nəşri onun zəngin və dəyərli pedaqoji
irsini öyrənmək, tədqiq etmək, praktik iş zamanı
istifadə etməkdə böyük rol oynamışdır.
50-ci illərdə Y.A.Komenskinin pedaqoji irsinin irəli
sürdüyü nəzəri fikirlərin, orijinal üsulların dünya
əhəmiyyətini nəzərə alaraq Ümumdünya Sülh Şurasının
qərarına əsasən, Çexoslovakiya Respublikası 1956-58-ci
illərdə böyük pedaqoqun ilk külliyatının nəşr
edilməsinin (1656-cı ildə Hollandiya senatının qərarı
ilə Komenskinin əsərlərinin ilk külliyyatı nəşr
edilmişdir) 300 illiyinə həsr edilmiş yubiley keçirir.
Bu tədbir bütün dünyaya yayılır.
Bu kimi tədbirlər Azərbaycanda da Y.A.Komenskinin
pedaqoji irsinin, dəyərli nəzəri ideyalarının
araşdırılması sahəsindəki tədqiqatlara güclü təkan
verdi, bir sıra yeni tədqiqatlar, araşdırmalar meydana
gəldi.
İlk tədqiqat işi kimi M.Muradxanovun "Azərbaycan
müəllimi" qəzetində dərc etdirdiyi "Yan Amos Komenski"
məqaləsi diqqəti cəlb edir. Müəllimlərin pedaqoji-nəzəri
biliyini artırmaq, onları məşhur pedaqoji klassiklərin
görüşləri və pedaqoji üsulları ilə tanış etmək məqsədilə
dərc olunmuş məqalədə M.Muradxanov Y.A.Komenskinin bütün
pedaqoji fikirlərini deyil, "ancaq onun əsas didaktik
fikirlərini şərh etməyə çalışmışdır". Komenskinin
sxolastik məktəblərə münasibəti, uşaqların təlimi, irəli
sürdüyü didaktik prinsiplər, sinif-dərs sistemi və
məktəbşünaslıqla bağlı fikirləri aşkarlanmış, lakin
əxlaq tərbiyəsinin məqsədində dini mövqedə durduğundan
bu sahədəki görüşləri tədqiqatlardan təcrid edilmiş,
bizim məktəblər üçün əhəmiyyətsizdir, - deyə üstündən
sükutla keçilmişdir (M.Muradxanov. Yan Amos Komenski.
"Azərbaycan müəllimi" qəzeti, 9 fevral 1947).
Əmir Tağıyevin qiyabiçi tələbələrə kömək məqsədilə nəşr
etdirdiyi "Y.A.Komenskinin pedaqoji görüşləri"
kitabçası, "Y.A.Komenskinin həyat və pedaqoji
fəaliyyəti" ("Azərbaycan məktəbi" jurnalı, 1957, №4, s.
49-52) adlı məqaləsi Komenskinin pedaqoji ideyalarını
öyrənmək baxımından qiymətlidir. Tədqiqatlarda
Y.A.Komenskinin həyatı və pedaqoji fəaliyyətinin ümumi
istiqamətləri şərh olunur, intibah dövrü pedaqogikasının
onun dünyagörüşünə, pedaqoji fikirlərinə təsiri
aşkarlanır.
B.B.Komarovskinin "Y.A.Komenskinin didaktik təlimi"
məqaləsi özünəqədərki tədqiqatlardan təhlil tərzi ilə
seçilir. Müəllif əsaslı dəlillərlə, məntiqi mühakimə ilə
əsaslandırır ki, məhz Y.A.Komenski birinci olaraq
didaktikanın əsas problemlərini-təhsilin məqsədi və
məzmununu, didaktikanın prinsip və qaydalarını, təlim
üsulları məsələlərini elmi şəkildə qoydu, didaktikanın
elmi səviyyəsini yüksəltdi. O, təlim üsulu məsələlərini
təcrid edilmiş halda deyil, tədrisin təşkilat, psixoloji
və məntiqi əsasları ilə üzvü əlaqədə işləyib
hazırlamışdır. B.B.Komarovski başqaları kimi
Y.A.Komenski didaktikasının üstünlüyündən, böyüklüyündən
ümumi, şablon sözlərlə danışmır, onun didaktikasının
böyüklüyünün səbəbini açır. Məlum olur ki, bu didaktika
"yalnız məhdud texniki mülahizələrə deyil, psixoloji,
fəlsəfi və ictimai fikirlərə əsaslanır".
Ş.S.Ağayevin "Y.A.Komenskinin psixoloji görüşləri
haqqında" ("Azərbaycan məktəbi" jurnalı, 1957, №6, s.
35-45) məqaləsində Y.A.Komenskinin pedaqoji
psixologiyanın inkişafındakı rolu yüksək
qiymətləndirilir. Əsaslandırılır ki, Komenski öz
əsərləri ilə psixologiyanın inkişaf etməsinə, pedaqoji
psixologiyanın bir elm kimi yaranmasına böyük kömək
göstərmiş və öz pedaqoji nəzəriyyəsini məhz psixoloji
məsələlərə istinad edərək qurmuşdur.
"Pedaqogika", "Pedaqogika tarixi", "Məktəbəqədər
pedaqogika tarixi" və s. dərs vəsaitlərində, bir sıra
orijinal və tərcümə ədəbiyyatlarında Komenskinin
pedaqoji ideyaları, nəzəri fikirləri yüksək
qiymətləndirilir, hərtərəfli araşdırılır, onunla bağlı
ayrıca portret-oçerk verilir, yaradıcılığının əsas
istiqamətləri işıqlandırılır. Əhməd Seyidovun
(Pedaqogika tarixi. Bakı, Maarif, 1968) və Hüseyn
Əhmədovun (Pedaqogika tarixi kursundan mühazirələr.
Bakı, APİ, 1987) dərs vəsaitlərində, Fərrux Rüstəmovun
"Pedaqogika tarixi" dərsliyində Y.A.Komenskinin həyatı,
pedaqoji fəaliyyəti, dünyagörüşü, demokratik görüşləri,
açdığı məktəblər, təhsil illəri, müəllimlik fəaliyyəti
araşdırılır, pedaqoji sistemində təbiətəmüvafiqlik
prinsipi, təhsilin məzmunu, məktəb sistemi, sinif-dərs
sistemi, məktəbin idarə olunması, direktor, müəllim və
şagirdlərin vəzifələri barədə fikirləri
sistemləşdirilir, əxlaq tərbiyəsi, intizam tərbiyəsi,
müəllim və ona verilən tələblər haqqındakı baxışları
pedaqoji fikir süzgəcindən keçirilir. Komenskinin
pedaqoji ideyalarının Qərbi Avropada, Rusiyada və onun
ucqarlarında pedaqoji fikir və məktəb tarixinə təsiri
aydınlaşdırılır.
Tələbələr üçün köməkçi vəsait kimi nəşr olunan
"Pedaqogika tarixi üzrə sxemlər"də (Tərtib edənlər:
Ə.S.Tağıyev, Ə.Ə.Əhmədov. Bakı, 1980) Y.A.Komenskinin
həyat və fəaliyyətinin əsas dövrləri, qabiliyyət,
xarakter haqqında fikirləri, didaktik görüşləri, dərsin
pillələri, tərbiyəçinin qarşısında qoyduğu tələblər
yüksək səviyyədə işlənmiş, cəmi 6 sxemdə öz elmi həllini
tapmışdır.
Ötən əsrin 50-70-ci illərində çap olunmuş qəzet
məqalələrində (M.Məmmədov. Y.A.Komenski. "Kirovabad
kommunisti", 25 aprel 1957; Ə.Y.Seyidov. Görkəmli
pedaqoq, böyük vətənpərvər "Kommunist", 16 aprel 1957;
yenə onun. "Böyük çex pedaqoqu", "Azərbaycan gəncləri",
23 aprel 1957; Y.Talıbov. Pedaqogikanın Qalileyi.
"Azərbaycan müəllimi", 18 noyabr 1970; T.Efendiyev
Velikiy pedaqoq-qumanist. "Bakinskiy raboçiy", 14 aprel
1957). Komenskinin dövrü, həyatı, yaradıcılığı, fəlsəfi
və ictimai-siyasi görüşləri, dünyagörüşü, ümumi pedaqoji
ideyaları, məktəb, didaktika, tərbiyə nəzəriyyəsi,
intizam və müəllim haqqında fikirləri, məktəbə
rəhbərlik, ailənin tərbiyəvi fəaliyyəti öz əksini tapıb.
Y.A.Komenski ideyalarının, ümumiyyətlə pedaqoji irsinin
yayılması, tədqiqi və təbliği üç əsas mərhələni əhatə
edir: ilkin mərhələdə o, yaxşı dərsliklər müəllifi kimi
tanınırdı. Hansı ki, dərslikləri (xüsusilə "latın dili")
təkmilləşdirilmiş şəkildə XIX əsrdə də istifadə
olunurdu; ikinci mərhələ anadan olmasının 300 illiyi ilə
bağlıdır. Bir sıra ölkələrdə onun əsərlərinə, pedaqoji
ideyalarına maraq artdı, əsərləri əksər dövlətlərdə
tərcümə və nəşr olundu. Almaniyada 90-cı illərdə
Komenski adına Elmi Pedaqoji Cəmiyyət yarandı. Peterburq
hərbi-məktəb muzeyi yanında Komenski şöbəsi açıldı. Məhz
həmin dövrdə dünya pedaqoji fikri tərəfindən Komenski
yekdilliklə yeni məktəb və pedaqoji fikrin yaradıcısı
kimi tanındı. Dünya pedaqoji fikrinin korifeyi
səviyyəsinə qalxdı, üçüncü mərhələ XX əsrin 60-cı
illərindən sonrakı dövrü əhatə edir. Məhz həmin dövrdə
Komenskinin 175 çap vərəqi həcmində "Obşemu sovetu ob
ispravlenii del çeloveçeskix" adlı siyasi-fəlsəfi və
pedaqoji traktatı işıq üzü gördü. Bu münasibətlə ÇSR-in
Olomouçe şəhərində Beynəlxalq konfrans (20-24 sentyabr
1967-ci il) keçirildi. Konfransda 16 ölkədən nümayəndə
iştirak edirdi.
YUNESKO-nun qərarı ilə 1992-ci ildə Y.A.Komenskinin
anadan olmasının 400 illiyi bütün dünyada geniş qeyd
edilmişdir. Bu tədbirlərdə iştirak etmək, "xalqımızı bu
pedaqogika nəhəngi ilə bir daha yaxından tanış etmək
məqsədilə" professor Y.Talıbov "Y.A.Komenskinin pedaqoji
sistemi" (Bakı, ADBTİ, 1992) kitabçasını qələmə
almışdır.
Kitabçada Y.A.Komenskinin dövrü, həyatı, dünyagörüşü,
ümumi pedaqoji ideyaları, məktəb nəzəriyyəsi, didaktik
görüşləri (didaktikanın mahiyyəti və vəzifələri, təlimin
qneseloji əsasları, prinsipləri, metodları, sinif-dərs
sistemi və s. (şəxsiyyətin formalaşmasının ümumi
pedaqoji əsasları (tərbiyənin prinsipləri, metodları,
intizam tərbiyəsi, tərbiyədə ailənin rolu və s.) və
müəllim haqqında fikirləri komenskişünaslığın son
nailiyyətlərinə istinadən yazılmış, böyük pedaqoqun
pedaqoji sistemi yüksək professionallıqla təhlil və
tədqiq edilmişdir.
Əsər özünəqədərki tədqiqatlardan orijinallığı ilə
seçilir. Komenskinin anadan olmasının 400 illiyi ilə
əlaqədar respublikamızın bütün ali pedaqoji təhsil
müəssisələrində elmi-praktik konfranslar keçirilmişdi.
Y.A.Komenskinin pedaqoji irsinin Azərbaycanda tədqiqində
və təbliğində akademik Hüseyn Əhmədovun müstəsna
xidmətləri vardır. O, Azərbaycan ("Ümumdünya" pedaqoji
elminin korifeyi, "Azərbaycan müəllimi", 03 aprel 1992),
rus (Y.A.Komenskiy i eqo "Velikaya didaktika".
"Bakinskiy raboçiy", 08.01.1993) və çex dillərində
Y.A.Komenskinin həyatı və pedaqoji fəaliyyətinin əsas
aparıcı ideyaları ilə bağlı əsərlər yazmış, Azərbaycanın
və xarici ölkələrin nüfuzlu elmi nəşrlərində çapına nail
olmuşdur.
Akademik Hüseyn Əhmədovun təşəbbüsü ilə ADPU-da
keçirilən konfrans daha maraqlı və yaddaqalan olmuşdur.
Belə ki, həmin konfransda respublikanın tanınmış pedaqoq
alimləri, gənc tədqiqatçılar, praktiklər Komenski irsi
ilə bağlı çıxış etmiş, onun pedaqoji sisteminin,
ideyalarının həmişəyaşarlığının səbəblərini açıqlamışlar
(Bax: Y.A.Komenskinin anadan olmasının 400 illiyinə həsr
edilmiş respublika elmi-praktik konfransının tezisləri.
Bakı, ADPU, 1992).
Son illərdə Y.A.Komenskinin pedaqoji irsinin
araşdırılması sahəsində diqqətəlayiq nailiyyətlər
qazanılmışdır. Belə ki, Azərbaycan pedaqoji elmində ilk
dəfə olaraq Y.A.Komenskinin dini - əxlaqi görüşləri
tədqiqata cəlb edilmişdir. (F.Rüstəmov, F.Rüstəmli.
Y.A.Komenskinin dini-əxlaqi görüşlərinə dair. Bakı,
"Nurlan", 2000, s.3; F.Rüstəmov. Pedaqogika tarixi.
Bakı, 2007, s. 331-347). Qeyd etmək lazımdır ki, keçmiş
sovetlər ölkəsində Y.A.Komenski irsinə geniş yer verilsə
də, dünyagörüşünün əsas mənbəyi olan dini ideyalarının
üstündən sükutla keçilmiş və belə bir fikir irəli
sürülmüşdür ki, onun pedaqoji baxışlarını ilahiyyat
pərdəsi altında şərh etməsi o dövrdə ilahiyyatın
zehnlərə hakim kəsilməsi ilə əlaqədar olmuşdur.
Bu il Yan Amos Komenskinin anadan olmasının 420 ili
tamam olur. Yubileyə töhfə olaraq tərəfimizdən onun
"Böyük didaktika" əsəri "Elm və təhsil" nəşriyyatında
(2012, 385 s.) nəşr olunmuşdur.
Yan Amos Komenski öz əsrinin oğlu olsa da,
müasirimizdir, ölməz ideyaları, bu ideyaların şərh
olunduğu xəzinədarı olan misilsiz qiymətli əsərləri ilə
bu gün üçün də gərəklidir, əhəmiyyətlidir, aktualdır.
Fərrux RÜSTƏMOV,
əməkdar elm xadimi, pedaqoji elmlər doktoru, professor
|