|
İbtidai təlim dövrü uşaq həyatının çox əhəmiyyətli
mərhələlərindən biridir. Burada onun təbii imkanlarının
üzə çıxması üçün hər cür şərait yaratmaq mümkündür.
Şagirdlərdə qabiliyyətlərin vaxtında üzə çıxarılması,
möhkəmləndirilməsi, materialın şüurlu surətdə
mənimsədilməsi üçün təlimdə inteqrasiya vacibdir.
"Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsepsiyası
(Milli Kurikulumu)" sənədində təhsilin inteqrativliyi
əsas prinsip kimi nəzərdə tutulmuşdur. Milli Kurikulum
təhsildə fəndaxili və fənlərarası inteqrasiyaya xüsusi
önəm verir. Müxtəlif sahələr üzrə biliklərin
inteqrasiyası şagird təfəkküründə ətraf aləm haqqında
vahid, sistemli dünyagörüşün formalaşmasına kömək edir.
İnteqrasiya termini XX əsrin sonundan daha fəal istifadə
olunmağa başlasa da onun ifadə etdiyi mahiyyət və məzmun
həyat yarandığı gündən mövcud olmuş, onun varlığını
təşkil etmişdir. Zaman-zaman diferensial yanaşmalar
hissələrə bölünməni, ayrılmaları tənzimlədiyi kimi,
inteqrasiya prosesləri də bütövləşmələrin,
tamamlanmaların nəticəsi kimi meydana çıxmışdır.
Bəşəriyyətin tarixi boyu proqressiv xarakter daşıyan
yeniliklər diferensial və həmçinin inteqrativ
yanaşmaların fonunda yaranmışdır. Bütün elm sahələrində,
o cümlədən sosiologiyada, eləcə də pedaqogikada
inteqrasiya önəmli yer tutmuşdur. Ona görə də
pedaqogikada "inteqrasiya", "inteqrativlik", eləcə də
"təhsildə inteqrasiya" və s. anlayışlardan daha çox
istifadə olunmağa başlamışdır. İnteqrasiya təhsilin
bütün struktur elementlərinə aid olduğundan son
dövrlərdə "inteqrativ təlim", "inteqrativ dərs",
"inteqrativ fənn" və s. anlayışlar da işlənir.
Müasir dünyada sürətlə gedən sosial, mədəni və texnoloji
dəyişikliklər qlobal düşünmə tərzinin əhəmiyyətini xeyli
artırır. Belə olan halda şagirdlər təlim prosesinin
passiv iştirakçısı olmur. İnteqrativlik şagirdlərə ətraf
aləmin dərk edilməsinə yaradıcı idraki münasibət
bəsləyən subyektlər kimi yanaşılmasına imkan yaradır. Bu
o zaman mümkün olur ki, təhsil pillələrində öyrənilən
fənlər və onların əhatə etdiyi mövzular ayrı-ayrı
deyil, əlaqəli, inteqrativ şəkildə tədris olunur. Digər
bir tərəfdən inteqrativ kurikulum şagirdlərin
dərsliklərdə verilən materiallara yaradıcı yanaşmasına
kömək edir.
Təcrübə göstərir ki, tədris prosesində fəndaxili və
fənlərarası inteqrasiyanın təmin edilməsi bilik və
bacarıqların şagirdlər tərəfindən daha asan
mənimsənilməsi, dərslərin maraqlı və məzmunlu qurulması,
uşaqlarda tədqiqatçılıq meyillərinin yaranması üçün
vacib şərtdir. Fəndaxili inteqrasiya müəyyən bir fənnin
aşıladığı anlayış, bilik və bacarıqların
əlaqələndirilməsi, fənn daxilində səpələnmiş faktların
sistemləşdirilməsidir. Belə səviyyədə inteqrasiyanı
verilmiş materialın ayrı-ayrı tədris vahidlərində
cəmləşdirilməsi də hesab etmək olar. Bu isə son nəticədə
fənnin məzmununun strukturunun dəyişdirilməsinə gətirib
çıxarır. Bu mənada inteqrasiya olunmuş məzmun informativ
cəhətdən daha tutumlu olur, şagirdlərin daha əhatəli
kateqoriyalarla düşünmə bacarıqları formalaşdırmalarına
kömək edir. İbtidai təhsil pilləsi fənlərinin tədrisində
geniş şəkildə istifadə olunan fəndaxili inteqrasiya üçün
konsentrik prinsipə əsaslanan spiralvari quruluş daha
xarakterikdir. Bu cür inteqrasiya prosesində dəyərlərin
dərk olunması xüsusidən ümumiyə və yaxud ümumidən
xüsusiyə doğru ola bilər. Beləliklə, məzmun get-gedə
yeni məlumatlarla, bağlılıqlarla və asılılıqlarla
zənginləşərək daha maraqlı hala gəlir. Bu formanın üstün
xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, şagirdlər başlanğıc
problemi diqqətdən qaçırmadan onunla bağlı olan
bilgilərini daha da genişləndirir və dərinləşdirirlər.
Fənlərarası inteqrasiya bir neçə fənnin əhatə etdiyi
ortaq bilik və bacarıqların sintezi olmaqla, bir fənnə
aid anlayışların və metodların digər bir fənnin
tədrisində istifadəsini nəzərdə tutur. Bu inteqrasiya
müxtəlif fənlər arasında məntiqi əlaqələrin qurulmasına
xidmət edir. Bu proses eyni bir bacarığın ayrı-ayrı
fənlər vasitəsilə daha da təkmilləşdirilməsini təmin
etməklə təlim prosesinin səmərəliliyinin artırılmasına
şərait yaradır.
Fənlərarası və fəndaxili münasibətlərin sadəcə əlaqə
deyil, inteqrasiya xarakteri daşıması bu münasibətlərin
daha sıx və möhkəm olmasına, onun bütöv bir prosesə
çevrilməsinə şərait yaradır. Müəllimlər pedaqoji
prosesdə ondan daha səmərəli qaydada istifadə etmək
imkanı qazanırlar. Bundan əlavə, fənlərarası və
fəndaxili inteqrasiya interaktiv öyrənməyə geniş yol
açır. Şagirdlərin təbiət, cəmiyyət və insanlar haqqında
qarşılıqlı əlaqələr şəraitində qurulmuş biliklərə
yiyələnməsini stimullaşdırır.
İnteqrasiya nəticəsində tədris materialının yığcamlığı
təmin edilir, təkrara yer verilmir, şagirdlər artıq
yüklənmir və tədris vaxtına qənaət edilir. Onlar az vaxt
içərisində çox, həm də bir-biri ilə üzvi əlaqədə
formalaşmış biliklər əldə edirlər. Bu məqsədlə uşaqları
inteqrativ biliklər əldə etməyə hazırlayan fənlərarası
əlaqəyə geniş yer verilməlidir. Bunun təmin edilməsi
üçün müəllim bütün fənlər üzrə proqram materiallarına
yaxşı bələd olmalı, fənlərarası əlaqədən istifadə
etməyin yollarını, onun metodikasını dərindən
bilməlidir.
Fənlərarası əlaqə prosesində tədris fənni şagirdlər
tərəfindən yaxşı mənimsənilir, bir neçə fənn üzrə bilik,
bacarıq və vərdişlər təkrarlanır. Biliyin şagirdlər
tərəfindən sistemli mənimsənilməsi təmin edilir.
Fənlərarası əlaqədən ardıcıl şəkildə istifadə tədrisin
səviyyəsini yüksəldir, şagirdlərin təfəkkürünü inkişaf
etdirir, dünyagörüşünü genişləndirir. Buna görə də
təhsilə ayrı-ayrı fənlərin öyrədilməsi kimi deyil, XXI
əsrin tələb etdiyi həyati bacarıqların inkişaf
etdirilməsi prosesi kimi baxılmalı, şagirdlər həyat boyu
öyrənməyə hazırlanmalıdır.
Günel ƏSGƏROVA,
Rumiyyə PİRİYEVA,
Naxçıvan Dövlət
Universitetinin əməkdaşları |
