Məktəbdə 11 il təhsil alan məzunlar xarici dildə
niyə danışa bilmirlər?
İnsanların qədim zamanlardan xarici dilləri
öyrənməyə can atması sübuta ehtiyacı olmayan bir
həqiqətdir. Xüsusilə son dövrlərdə bu məsələ
daha çox aktualdır. Qloballaşan dünyada
sərhədlərin açıldığı, hər bir sahədə əməkdaşlıq
əlaqələrinin qurulmasına geniş imkanların
yarandığı müasir dövrdə bu artıq bir zərurətə
çevrilib. Lakin heç kəsə sirr deyil ki, orta
məktəblərdə 11 il ərzində tədris olunsa da
şagirdlər xarici dillərə praktik cəhətdən
yiyələnə bilmirlər. Cəmiyyətdə bu vəziyyəti
müxtəlif səbəblərlə bağlayırlar: metodika düzgün
deyil, müəllimlərin hazırlığı aşağı
səviyyədədir, mühit amili mühüm rol oynayır,
qrammatik qaydaların mənimsənilməsinə xüsusi
diqqət yetirilir və s. Bəs əslində buna səbəb
nədir? Bu suala aydınlıq gətirmək üçün
mütəxəssislərə müraciət etdik. Onların
fikirlərini oxuculara təqdim edirik. |
|
Yeni kurikulumların xarici dillərin
öyrənilməsinə çox böyük təsiri olacaq |
Asif
HACIYEV,
Bakı Slavyan Universitetinin tədris işləri üzrə
prorektoru, filologiya elmləri doktoru,
professor
- Təcrübə göstərir ki, xarici dillərin
öyrədilməsi sahəsində mövcud metodika qənaətbəxş
nəticələr vermir. Ona görə də, ilk növbədə,
xarici dillərin tədrisi metodikasına yenidən
baxılmalıdır. Bu vasitələr təkmilləşdirilməli və
müasir yanaşmalar tədris prosesinə
gətirilməlidir.
Digər bir amil xarici dillərin tədrisi zamanı
şagirdlərin şifahi nitq qabiliyyətlərinin
inkişafına daha çox diqqətin yetirilməsidir.
Dilə mükəmməl yiyələnmək üçün həm şifahi, həm də
yazılı nitq vərdişləri aşılanmalıdır. Lakin
ünsiyyət daha çox şifahi nitq vasitəsilə
olduğundan şagirdlərdə bu vərdişlər daha
dərindən aşılanmalıdır. Xarici dilin dərindən
mənimsənilməsi sahəsində ən mühüm faktorlardan
biri də müəllim hazırlığıdır. Xarici dili tədris
edən müəllim öz üzərində daim işləməli, müntəzəm
olaraq müvafiq təlim kurslarından keçməklə
mövcud yeniliklərdən xəbərdar olmalı, onlardan
tədris prosesində istifadə etməlidir. Bu zaman
dilin öyrənilməsinə daha çox təkan verən fəal,
interaktiv təlim metodlarını tədris prosesində
uğurla tətbiq etməyi bacarmalıdır.
Aydındır ki, bu məsələdə təhsilin məzmunu mühüm
əhəmiyyət kəsb etdiyindən bütün dərslik və
proqramlar kompleks şəkildə nəzərdən
keçirilməlidir.
Hər hansı xarici dili öyrənmək üçün dil
mühitinin olması da çox vacibdir. Qabaqcıl
təcrübəyə malik müəllim sinifdə tədris
prosesində bu mühiti yaratmalıdır.
Hər bir dilin öyrənilməsi üçün motiv olmalıdır.
Olmasa, yalnız bədii əsər oxumaq üçün dili heç
kəs öyrənməz. Müəllim müxtəlif üsul və
priyomlardan istifadə etməklə tədris etdiyi dilə
şagirdlərdə maraq oyatmalıdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ümumtəhsil məktəblərində
rus dilinin tədrisinə çox az saat ayrılması da
bu dilin öyrənilməsinə mənfi təsir göstərən
amillərdən biridir.
Eyni zamanda bildiririk ki, artıq tətbiqinə
başlanılmış yeni kurikulumların xarici dillərin
öyrənilməsinə çox böyük təsiri olacaq. |
|
Universitetimizə qəbul olunan tələbələrdən
bəziləri ingilis dilində danışa bilmirlər |
Dünyamin
YUNUSOV,
Azərbaycan Dillər Universitetinin elmi işlər
üzrə prorektoru, filologiya elmləri doktoru,
professor
- Toxunulan məsələ ilə bağlı bir neçə səbəb
göstərmək olar. Mən bir mütəxəssis kimi
kommunikativliyi ən vacib amil hesab edirəm.
Kommunikativlik dünya təcrübəsində də önə
çəkilir.
Respublikamız müstəqillik qazandıqdan sonra
xarici ölkələrlə birbaşa münasibətlərimiz,
əlaqələrimiz yaranıb. Bunun nəticəsində həmin
ölkələrin təhsil sistemi ilə yaxından tanış
olmaq, qabaqcıl iş təcrübələrini öyrənərək
tədris prosesində tətbiq etmək imkanı
qazanmışıq. Xarici təcrübə ilə yaxından tanışlıq
göstərir ki, xarici dillərin öyrənilməsində
kommunikativliyə daha çox diqqət yetirilməlidir.
Yəni mərkəzləşmə nə müəllimin, nə də şagirdin
üzərinə yüklənməməli, bərabər şəkildə
bölünməlidir. Bu məqsədlə fəal təlim
metodlarından geniş istifadə edilməlidir.
Hazırda universitetimizdə dil ümumi aspektdə
tədris olunur və bu zaman kommunikativlik əsas
götürülür.
Doğrudan da, XI sinfi bitirərək universitetimizə
qəbul olunan tələbələrdən bəziləri ingilis
dilində danışa bilmirlər. Lakin birinci kursun
sonunda, ikinci kursda onlar artıq səlis
danışmaq qabiliyyətinə malik olurlar. Deməli,
dil kommunikasiya məqsədilə tədris olunmasa, bu
mümkün olmaz. Mən əminəm ki, bu gün orta
məktəblərdə çalışan məzunlarımız öyrəndiklərini
tətbiq etsələr, onların şagirdləri mütləq
ingilis dilində yaxşı danışa biləcəklər.
Müəllim öz üzərində daim işləməlidir. Şagirdinin
marağına səbəb olan müxtəlif üsullar düşünüb
tapmalıdır. Oyun, mahnı, dialoq - nə yolla
olursa-olsun, şagirddən istədiyini almağı
bacarmalıdır. Şagirdi elə vəziyyətə salmalıdır
ki, o, tələb olunan cavabı verməyə məcbur olsun.
|
|
Xarici dilin mənimsənilməsində şagirdlərin fərdi
qabiliyyətləri nəzərə alınmalıdır |
Vahid
ƏRƏBOV,
Azərbaycan Dillər Universitetinin üslubiyyat və
nitq mədəniyyəti kafedrasının dosenti
-
Orta məktəblərdə
birinci sinifdən
başlayaraq
ingilis dili tədris
olunur və
bunun
üçün
kifayət
qədər
vaxt ayrılır.
Hətta bununla kifayətlənməyən valideynlər,
üstəlik, övladlarının dili fərdi qaydada
öyrənmələri üçün də şərait yaradırlar. Lakin bu
sahədə səmərəli nəticənin olmamasının əsas
səbəblərindən biri, bizim fikrimizcə, dil
mühitinin yoxluğudur. Nə qədər keyfiyyətli olsa
da yalnız tədrislə tam yüksək nəticələr almaq
qeyri-mümkündür. Əlbəttə ki, xarici dilin
mənimsənilməsində şagirdlərin fərdi
qabiliyyətlərini nəzərə almamaq da düzgün
yanaşma olmazdı. Dərsdə iştirak edən hər bir
şagird verilən bilikdən fərdi qavrama
qabiliyyəti, mühakiməsi, bacarığına görə
yararlana bilir, yəni bütün şagirdlər biliyi
eyni dərəcədə mənimsəyə bilmir. Sadəcə, digər
fənlərin tədrisində bu normal hal kimi qəbul
olunur və o qədər də diqqəti cəlb etmir. Xarici
dilin öyrənilməsində isə bu, qabarıq nəzərə
çarpır.
Mövzunun mənimsənilməsində, tədris keyfiyyətinin
yüksəldilməsində xarici dil müəlliminin qabaqcıl
iş təcrübəsi, metodik ustalığı, həm nəzəri, həm
də praktik biliyini şagirdlərə aşılamaq bacarığı
mühüm əhəmiyyətə malikdir. |
|
Şagird xarici dili yalnız canlı ünsiyyətdə
öyrənir |
Xədicə
BALAYEVA,
Türkiyə Dəyanət Vəqfinin Bakı Türk Liseyinin
ingilis dili müəllimi
- Xarici dil öyrənmək istəyən şagirdə 4 əsas
cəhət - dinləyib anlamaq, danışmaq, oxumaq və
yazmaq vərdişləri aşılanmalıdır.
Xarici dili öyrənmək üçün ən vacib şərtlərdən
biri real dil mühitinin olmasıdır. Xarici dil
həmin dildən hamının ünsiyyət vasitəsi kimi
istifadə etdiyi bir ölkədə daha asan öyrənilir.
Buna dilin dildən öyrənilməsi deyilir.
Azərbaycanda ingilis dilini tədris edən müəllim
sinifdə bu mühiti yaratmağı bacarmalıdır.
Hər bir fəaliyyətin reallaşdırılması, o cümlədən
xarici dilin öyrənilməsi üçün müəyyən bir motiv
olmalıdır: səyahət, karyera, iş yerində xarici
ölkə vətəndaşı ilə ünsiyyətdə olmaq məcburiyyəti
və s. Tədris prosesində isə xarici dilin
dərindən mənimsədilməsi, şagirdin xarici dilə
digər fənlərdən daha çox maraq göstərməsi
müəllimin pedaqoji ustalığından asılıdır. O,
dili tədris edərkən elə priyomlardan istifadə
etməlidir ki, şagird daxilən bu dili öyrənməyə
ehtiyac duysun, özü haqqında məlumat vermək,
digərlərindən informasiya almaq, yoldaşları ilə
dialoqa girmək üçün bu dildə danışmağa məcbur
olsun.
Müəllim müəyyən bir mövzunu keçərkən
şagirdlərinə istiqamət verib, bir növ, kənara
çəkilməlidir. Verilən bilik şagirdlərin
özlərinin dialoqu, müzakirələri zamanı
mənimsənilməlidir. Belə olduqda şagirdlər həm də
gözəl nitq qabiliyyətinə yiyələnirlər. Bu
prosesdə müəllim xarici dildə fikrini səhv ifadə
edən şagirdə irad tutmamalıdır. Əks halda, həmin
şagirddə özünə inamsızlıq yaranar və o, növbəti
diskussiyada aktiv iştirak etməkdən çəkinər.
Sadəcə, digər şagirdlərin müdaxiləsindən sonra
o, səhvini özü başa düşər.
Yaddan çıxarmaq olmaz ki, şagird xarici dili evə
verilən tapşırıqları yerinə yetirməklə deyil,
yalnız canlı ünsiyyətdə öyrənir. |
|
Bir çox ölkələrdə xarici dil şagirdlərə
səviyyələrə uyğun qruplara bölünməklə öyrədilir |
Təranə
ƏLİYEVA,
Bakıdakı 20 nömrəli məktəb-liseyin ingilis dili
müəllimi, ABŞ-ın TEA proqramının məzunu, təlimçi
müəllim
- Dil uzun müddətdə öyrənilən bir prosesdir.
Xarici dilin öyrədilməsində əsas məqsəd
ünsiyyətdir. Qrammatika isə dilin öyrənilməsində
vasitələrdən biridir. Təəssüf ki, biz uzun
müddət əsas məqsədi bir kənara qoyub vasitəni -
qrammatikanı öyrətmişik. Lakin qrammatikanı
öyrənməyin lüzumsuz olması ilə bağlı son illərdə
yaranmış fikirlər də səhv mühakimədir.
Qrammatika dilin özü ilə birlikdə kommunikativ
aspektdə öyrədilməlidir.
Ümumiyyətlə, xarici dillərin öyrədilməsində bir
neçə faktor mühüm əhəmiyyət kəsb edir: dil
mühiti, motiv, tədrisin məzmunu, müəllim
hazırlığı və s.
Yeni tətbiq olunan kurikulumlarda xarici
dillərin tədrisində bütün bunların vəhdət
halında götürülməsi bir tələb, standart kimi
qoyulub. Hər bir islahatın həyata keçməsi üçün
vaxt lazımdır. Mən öz təcrübəmdən deyə bilərəm
ki, xarici dil bütün faktorlar nəzərə alınmaqla
kompleks şəkildə tədris olunarsa, şagirdlər on
birinci sinfi qurtaranda bu dildə səlis danışa
bilərlər.
Xarici dillərin öyrədilməsində ən vacib
amillərdən biri müəllim hazırlığıdır. Etiraf
etmək lazımdır ki, bu sahədə müəllimlərin
səviyyəsi qənaətbəxş deyil. Müəllim özü
kommunikasiya qura bilmirsə, tədris etdiyi dildə
tam sərbəst danışmağa çəkinirsə, ondan dərsi
kommunikativ keçməyi necə tələb etmək olar?
Dil mühiti də mütləqdir. Müəllim dərsdə o
mühiti yaratmalıdır, tədris etdiyi dildə
danışmalı və uşağı danışdırmalıdır. Müəllim
xarici dil dərsində motiv yaratmağa borcludur.
Elə situasiya yaratmalıdır ki, şagird xaricə
getməsə də məcbur olub dili öyrənsin.
Dərs monoton, bir metoddan istifadə olunmaqla
keçilməməlidir. Uşağın diqqəti 8-10 dəqiqədən
sonra yayınır. Şagirdlərdə maraq oyatmaq
məqsədilə bir neçə dəqiqədən sonra fəaliyyət
növünü dəyişərək digərinə keçmək zəruridir.
Təhsilin məzmununa gəlincə, müəllim başa
düşməlidir ki, xarici dilin öyrədilməsində
dərslik bir vasitədir, kitab yeganə bilik
mənbəyi deyil, onlardan biridir. Çox təəssüf ki,
bu gün müəllimlərdən çoxu kitabdan asılı
vəziyyətdədir. Onlar elə başa düşürlər ki,
dərslikdə nə varsa, onu da keçməlidirlər.
Əslində isə dərslik üzərində işləməklə sinfin
səviyyəsinə, uşaqların qabiliyyətinə, mövzuya
uyğun dəyişikliklər edilməlidir.
Mənim fikrimcə, sinfin şagirdlərin səviyyəsinə
görə bir neçə qrupa bölünməsi xarici dilin
tədrisində ən mühüm amildir. Şagirdlərin
səviyyəsinə görə bölünmüş qruplarda xarici dil
fərqli proqramlara əsasən tədris edilərsə, hər
bir şagird dili öz qabiliyyətinə uyğun
mənimsəyər. Belə olduqda, sözsüz ki, daha yüksək
nəticələr əldə edilər. Nəzərə çatdırım ki, bir
sıra xarici ölkələrdə (o cümlədən, ABŞ-da) məhz
bu üsul tətbiq edilir.
Hicran ƏKBƏROVA |
|