|
Qarşılaşdığı məsələni həll edərkən məntiqi düşünmə,
ətraf aləmə yaradıcı yanaşma, bilikləri müxtəlif
yollarla müstəqil əldə etmə, kimi bacarıqlar aşılanaraq
formalaşır. Bu isə ümumi təhsil sistemində qarşıya
qoyulan aktual və vacib məsələlərdəndir. Bu baxımdan da
hər bir müəllim öz potensialını, yaradıcı
professionallığını daha da inkişaf etdirməli və təlim
prosesində müxtəlif yanaşmalardan istifadə edərək
şagirdlərdə tədqiqatçı mövqeyini formalaşdırıb onların
işgüzar fəallığını artırmalıdır.
Bu işgüzar fəallığı dərs zamanı mövzuya uyğun oyunlar
hazırlayıb tətbiq edərək də yaratmaq olar. Çünki
oyunlardan tədris prosesində istifadə şagirdi təhsil
prosesinin müstəqil icraçısı etməklə yanaşı, həm də
onlara yaradıcı və fəal olması üçün bir vasitə olur.
Oyunlar həmçinin də təlim prosesində şagirdlərin
mövzunu tam mənimsəyərək məzmun standartlarından irəli
gələn bacarıqlara yiyələnməsinə zəmin yaradır. Belə ki,
oyunların təlim prosesinə tətbiqi dərsdəki canlanmanı
daha da artıraraq fəallıq tempini sönməyə qoymur,
şagirdlərdə real həyatda lazım olacaq bacarıqlar
formalaşdırır. Bu məqsədlə mən tədris etdiyim
informatika fənnində lazım gəldikdə mövzuya, şagirdlərin
yaş psixologiyasına uyğun müxtəlif oyunlar hazırlayaraq
istifadə edirəm. Onlardan bir neçəsini təqdim etmək
istərdim.
Belə ki, tədris edilən "Kompüter və informasiya" mövzusu
zamanı şagirdlərdə mövzunu necə mənimsədiklərini bilmək
və onlarda fəallığı daha da artırmaq məqsədi ilə
müxtəlif oyunlar tətbiq etmək olar. Məsələn, "Mən hansı
sıraya aidəm" oyunu.
Oyunun şərti belədir: Dörd şagird önə çıxarılaraq
üzərində "Təməl qurğuları", "Periferiya qurğuları",
"Daxiletmə qurğuları", "Çıxış qurğuları" yazılmış A-4
formatlı vərəqlər onlara verilir. Həmin şagirdlərə bu
vərəqləri əllərində tutaraq 4 sıra şəklində durmaq
tapşırılır. Daha sonra isə digər şagirdlərə masa
üzərində düzülmüş mətn hissəsi görünməyən A-4 formatlı
vərəqləri bir-bir götürərək qeyd edilmiş qurğunun adını
səsləndirmək və qurğunun iş funksiyasını şərh edib uyğun
sıraya keçmək tapşırılır. Bu oyunun tətbiq edilməsi
şagirdlərdə kompüter qurğularının iş prinsipini
sadalamaqla yanaşı, fikrini sərbəst ifadə etməyə kömək
edir.
İkinci oyunun şərti belədir: Şagirdlərdən masa
üzərindəki zərfləri götürərək dairəvi şəkildə düzlənib,
zərfdəki şəkli yoldaşlarına göstərməmək şərti ilə
qurğunun yerində özünü təsvir edib, onun funksiyasını
şərh etməyi tapşırmaq. Əgər qurğunun adını düzgün
səsləndirən olsa, şəkli bütün sinfə göstərərək qurğunun
adını səsləndirən şagirdə təqdim etmək. Ən çox qurğu
şəkli qazanmış şagirdi həmin günün ulduzu elan etmək.
Oyunun bu formatda tətbiq edilməsi istənilən şagirddə
hadisənin iştirakçısı olmaq və mövcud vəziyyətə
başqalarının gözü ilə baxmaq bacarığını formalaşdırır.
Üçüncü oyunun şərti belədir: Şagirdlərdən masa
üzərindəki vərəqləri götürüb qeyd edilmiş qurğunun real
həyatdakı oxşarını səsləndirməklə qurğunun adını digər
yoldaşlarından almağı tapşırmaq. Bu zaman şagirddə idrak
fəallığı yaranır, oxşarlığa görə əşyanı müəyyən etmə
bacarığı formalaşır.
"Mətnlərin yığılması" mövzusu və ya digər praktiki
mövzuların tədrisi zamanı istifadə edilən "Düşmənə qalib
gəlmək lazımdır" oyunu da bu baxımdan maraqlıdır. Oyunun
şərti belədir: Real Admin Menecer proqramı vasitəsi ilə
kompüter İnternet şəbəkəsinə qoşulmamış olsa belə
kompüter vasitəsi ilə onları idarə etməyin mümkün
olduğunu bilirik. Bu mövzunun tədrisi zamanı cütlərlə iş
formasından istifadə edərək bütün sinfə eyni cümlələr
yazılmış iş vərəqləri paylanılır. Daha sonra istifadə
ediləcək oyunun gedişi izah olunur. Əgər iş zamanı
kompüterin fəaliyyəti dayanarsa (müəllim Real Admin
Menecer proqramı vasitəsi ilə idarə etdiyi kompüter
vasitəsi ilə kompüterlərin fəaliyyətini dayandırır)
demək, siz bizim ən qatı düşmənimiz olan erməni
vandalları tərəfindən mühasirəyə alınmısınız. Bu zaman
şagirdlər masaları üzərindəki zərfi açaraq mövzu ilə
bağlı sualın cavabını vərəqdə qeyd edib lövhədən
asırlar. Əgər sual düzgün cavablandırılıbsa, müəllim
sualın cavabının doğruluğunu təsdiqləyərək kompüterin
fəaliyyətini idarə etdiyi kompüterdən işə salır. Sonda
həmin cavab bütün sinfə təqdim edilir. Əgər cütlük sualı
cavablandıra bilməsə, digər cütdən kömək istəyə bilər.
Bu zaman təbəssüm simvolunu həmin cütə verir. Beləliklə,
oyun zamanı hər bir cüt mühasirəyə alınmadan ona
verilmiş cümləni tez bir zamanda yazmağa və çoxlu sayda
təbəssüm simvolu qazanmağa çalışır. Dərsin sonunda ən
çox təbəssüm simvolu qazanmış cütlük "Yenilməz" fəxri
adı ilə təltif olunur. Bu oyun şagirdlərdə tez bir
zamanda kompüterdə səhv etmədən mətn yığmaq bacarığı
ilə yanaşı düşmənə məğlub olmamaq hissini də
formalaşdırır.
"Alqoritmin icraçısı" mövzusunun və ya digər mövzuların
tədrisi zamanı istifadə edilən "Köməksiz canlılara
yardım edək" oyununun isə şərti belədir:
I. Sinifdəki şagirdləri iki böyük qrupa bölmək. Lövhədən
akvarium təsvir olunmuş iki şəkil asmaq. Qrup üzvlərinə
hazırlanmış balıq şəkillərini paylamaq. İki qrupa da
tapşırığa ayrılmış vaxtı elan edərək verilmiş A-4
formatlı vərəqdə digər qrupa mövzu ilə bağlı suallar
(müəyyən sayda) yazaraq verməyi tapşırmaq. Qruplara
onlara ünvanlanmış sualın cavabını əvvəlcədən verilmiş
balıqlar üzərində yazaraq akvariuma yapışdırmağı
tapşırmaq. Bu zaman sualı düzgün cavablandıraraq ən çox
balıq yapışdıran qrup "könüllülər" adı ilə təltif
olunur.
Bu oyun şagirdlərdə müzakirə edərək düzgün qərar etmə
qabiliyyəti, çeviklik, vaxtdan səmərəli istifadə etmə
bacarığı formalaşdırır.
Oyunu başqa formatda da keçirmək olar. Məsələn, müəllim
balıqlar üzərində yazılmış yarımçıq cümləni səsləndirir.
Cümlənin sonunu hansı qrup düzgün tamamlayarsa, balıq
onlara aid akvariuma yapışdırılır və ya balıq üzərində
yazılmış sualı hansı qrup düzgün cavablandırarsa, balıq
həmin qrupa aid akvariuma yapışdırılır və s.
"Qrafik redaktor" mövzusunun tədrisi zamanı istifadə
edilən "Əgər çevik olsaydım" oyunu da şagirdlərdə maraq
doğurur. Oyunun şərti belədir:
Qrafik redaktorun iş sahəsində milli bayramımızın
atributlarını yerləşdirib çap etmək, daha sonra onu
pazll halında hissələrə ayıraraq zərfə yerləşdirmək.
Sinifdəki şagirdləri kiçik qruplara bölərək bu pazlları
birləşdirməyi tapşırmaq. Bu oyun şagirdlərdə müzakirəni
əyani vəsait üzərində edərək, hissələrə uyğun
ardıcıllığı təyinetmə bacarığı formalaşdırır.
"İnformasiyanın ötürülməsi" mövzusunun tədrisi zamanı
"Azərbaycanı tanı" oyunundan istifadə edilə bilər.
Oyunun şərti belədir:
Oyunu reallaşdırarkən sinifdəki şagirdləri qruplara
bölmək. Oyunu proyektor vasitəsi ilə bütün sinfə təqdim
etmək. İlk bölgəni müəllim müəyyən edir və həmin bölgəyə
aid informasiyanı uşaqlara informasiyanın ötürülməsi
vasitəsinin biri ilə ötürür. Müəllim oyunun bu qaydada
davam edəcəyini elan edərək ilk qrupdan növbəti bölgəni
təyin edib informasiyanı ötürməyi tapşırır. Bölgəni
düzgün təyin edərək qazanılmış xal o qrupa aid olur ki,
həmin bölgəyə uyğun informasiyanı informasiyanın ötürmə
vasitələrindən birini təyin edərək düzgün ötürə bilsin.
Əks halda həmin xal tələb olunan şərtə uyğun
cavablandıran rəqib qrupa verilir. Vizual görüntünün
yaddaşda yaxşı qalacağını nəzərə alaraq bu oyunun
proyektor vasitəsi ilə nümayişi şagirdlərin bölgələrə
yaxın əraziləri yadda saxlamaqla bərabər həmin bölgəyə
uyğun informasiyanı mənimsəyib, ötürmə bacarığı
formalaşdırır.
Oyunlar ümumiləşdirici dərs zamanı da tətbiq edilə
bilər. Məsələn, "Ekologiyamızı qoruyaq" oyunu. Oyunun
şərti belədir:
Sinifdəki şagirdləri kiçik qruplara bölmək. Lövhədən
hər qrup sayına uyğun yarpaqsız ağac şəkilləri asmaq.
Qruplara eyni sayda suallar və sualların cavabını qeyd
edərək yapışdırmaq üçün yarpaqlar paylamaq. Bu oyun
zamanı düzgün cavabları qeyd edərək ən çox yarpaq
yapışdıran qrup qalib hesab olunur və "Ekoloqlar" adı
ilə təltif olunur.
"Soğan" oyunu. Bu oyunun şərti belədir:
Oyun qruplar arasında keçirilir. Soğan şəklində bükülmüş
vərəqlərdə suallar yazılır. Qruplar bu soğanı soyub
sualı cavablandırdıqdan sonra digər qrupa ötürürlər.
Düzgün cavablar səsləndirən qruplara təbəssüm, yanlış
cavab səsləndirən qruplara isə məyusluq smaylinkləri
verilir. Sonda ən çox təbəssüm smaylinki qazanmış qrup
qalib hesab olunur.
Bir sözlə, oyunların tədris prosesində tətbiqi dərsi
daha maraqlı, rəngarəng və intensiv etməklə yanaşı,
şagirdlər arasında ünsiyyəti daha da artırır.
Ümumiyyətlə, tədris yönümlü oyunlar şagirdlərdə fərdi və
komanda şəklində işləmək; yüksək motivasiya; biliyin
dərk edilməsi; qərar qəbuletmə bacarığı və s.
bacarıqları formalaşdırır.
Ümid edirəm ki, fəal dərs zamanı istifadə etdiyim bu
oyunlardan hər bir fənn müəllimi tədris etdiyi mövzuya
uyğun şəklə gətirərək istifadə edəcək.
Natəvan MUSTAFAYEVA,
Mingəçevir şəhər 4 nömrəli tam orta məktəbin informatika
müəllimi,
2012-2013-cü tədris ilində "Ən yaxşı müəllim"
müsabiqəsinin qalibi |
