|
 Azərbaycanda
memarı ulu öndər Heydər Əliyev olan təhsil islahatları
1998-ci ildən yüksələn xətlə inkişaf etməkdədir.
İqtisadi, siyasi, mədəni, elm və təhsil sahəsində
gerçəkləşən layihələr cəmiyyətin yenidən qurulması və
davamlı inkişafı üçün şərait yaratmış, BMT-nin İnsan
İnkişafı hesabatına əsasən Azərbaycan 169 ölkə arasında
101-ci yerdən 67-ci yerə yüksəlmiş, "orta insan
inkişafı" qrupundan "yüksək insan inkişafı" qrupuna
daxil olmuşdur. Sosial - iqtisadi, elmi-mədəni inkişafın
gələcək hədəfləri Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq
rəqabətə davamlılıq göstəricilərindən və ali təhsil
müəssisələrinin reytinq səviyyələrindən birbaşa
asılıdır. Ona görə də Azərbaycanda maddi kapitalın insan
kapitalına çevrilməsi istiqamətində sistemli və
məqsədyönlü iş aparılır. Çünki insanın ömür boyu təhsil
almaq tələbatının ödənilməsi təhsilin iqtisadi həyatda
rolunu əhəmiyyətli dərəcədə artırmışdır. Daha rəqabətli
iqtisadi mühitə uyğunlaşmağı tələb edən dünya
iqtisadiyyatındakı dəyişikliklər, Azərbaycan təhsilinin
sürətlə Avropaya inteqrasiyası təhsilin keyfiyyəti
problemini önə çıxarmışdır. Azərbaycanda da təhsildə
əsaslı və çoxşaxəli islahatların keçirilməsi zərurəti
yarandı. Dövlətin təhsil siyasətində əsaslı dəyişiklik
baş verdi.
Ulu öndər Heydər Əliyevin və onun siyasi məktəbinin
layiqli davamçısı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
İlham Əliyevin apardığı məqsədyönlü və ardıcıl dövlət
siyasəti nəticəsində təhsil sahəsində aparılacaq
islahatların vahid konsepsiyası, aydın strategiyası və
konkret dövlət proqramı hazırlandı, "Azərbaycan
Respublikasında ümumi təhsilin Konsepsiyası (Milli
Kurikulumu)", "Təhsil haqqında" Azərbaycan
Respublikasının Qanunu qəbul edildi. Məktəbəqədər,
ümumi, texniki peşə, orta ixtisas və ali təhsil
sahəsində mühüm addımlar atıldı. Təhsilin
normativ-hüquqi bazası möhkəmləndirildi, infrastrukturun
dövrün tələbləri səviyyəsində qurulması istiqamətində
praktik işlər görüldü, 2700-dən çox məktəb binası
tikildi, yararsız təhsil obyektləri əsaslı təmir olundu,
ümumi təhsilin məzmunu yeniləşdirildi, yeni dərslik
siyasəti reallaşdırıldı, təhsilalanların
nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsinin yeni modeli
tətbiq edildi, təhsil müəssisələrinin böyük əksəriyyəti
informasiya-kommunikasiya texnologiyaları ilə təmin
edildi, təhsil sisteminin informasiyalaşdırılması,
xaricdə təhsil və beynəlxalq əlaqələrin
genişləndirilməsi sahəsində uğurlu addımlar atıldı.
Məktəblərin infrastrukturunun yeniləşdirilməsində Heydər
Əliyev Fondunun və onun prezidenti Mehriban xanım
Əliyevanın müstəsna xidmətləri oldu. Bununla yanaşı,
sürətlə modernləşən respublikamızda təhsilin insan
kapitalının inkişafı çağırışlarına cavab verməsi üçün
yeni, daha səmərəli və təsirli addımların atılmasına
ehtiyac yarandı. Həmin ehtiyacların ödənilməsi, ölkədə
insan kapitalının davamlı inkişafı üçün şəraitin
yaradılması, mövcud infrastrukturun təkmilləşdirilməsi,
müasir düşüncəyə, yeni təhsil-tərbiyə texnologiyasına,
əxlaqi-mənəvi saflığa, yüksək peşə və ixtisas
hazırlığına malik pedaqoji, mühəndis-pedaqoji və
elmi-pedaqoji kadr hazırlığının təkmilləşdirilməsi
məqsədilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham
Əliyevin 24 oktyabr 2013-cü il tarixli sərəncamı ilə
"Azərbaycan Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə
Dövlət Strategiyası" təsdiq edildi.
 Strategiya
məktəbəqədər, ümumi, ilk peşə-ixtisas, orta ixtisas və
ali təhsil pillələrində toplanmış potensialı qoruyub
saxlamaq və inkişaf etdirmək, təhsil sistemini
tənzimləyən müvafiq normativ-hüquqi bazanı gücləndirmək,
Azərbaycan Respublikasında təhsilin müasir vəziyyətini,
inkişaf dinamikası və spesifik xüsusiyyətlərini,
təhsilin vəzifələrini, strateji istiqamətləri, hədəfləri
və tələblərin həyata keçirilməsini, təhsil sahəsində
beynəlxalq təcrübə və meyillərin öyrənilməsini,
cəmiyyətin iqtisadi və sosial həyatının
demokratikləşdirilməsinə əsaslanan təhsil siyasətinin
uğurla həyata keçirilməsini özündə ehtiva edən
konseptual bir sənəddir.
Strategiyanın əsas məqsədi ölkədə səriştəli
təhsilverənlərə, ən yeni texnologiyalara əsaslanan
infrastruktura malik, keyfiyyət nəticələri və
əhatəliliyinə görə dünya ölkələri sırasında qabaqcıl
mövqe tutan təhsil sistemi yaratmaqdır. Azərbaycanın
təhsil sisteminin iqtisadi cəhətdən dayanıqlı və
dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin standartlarına
uyğun olması üçün strategiyada 5 istiqamət
müəyyənləşdirilmişdir: 1) səriştəyə əsaslanan
şəxsiyyətyönümlü təhsilin məzmununun yaradılması; 2)
təhsil sahəsində insan resurslarının müasirləşdirilməsi;
3) təhsildə nəticələrə görə cavabdehlik, şəffaf və
səmərəli idarəetmə mexanizminin yaradılması; 4) ömür
boyu təhsili təmin edən təhsil infrastruktunun
yaradılması; 5) təhsil sisteminin dünya standartlarına
uyğun maliyyələşdirilməsi.
Müəyyənləşdirilən bu istiqamətlərin həyata keçirilməsi
akademik bacarığı, tədris təcrübəsi və peşəkarlıq
səviyyəsi ilə fərqlənən keyfiyyətli müəllim kadrlarının
hazırlanmasını, müəllim peşəsinin nüfuzunun
yüksəldilməsini tələb edir. K.S.Stanislavski deyirdi ki,
teatr asılqandan başlayır. Keyfiyyətli və səriştəli
müəllim kadrlarının hazırlığının ilkin şərti pedaqoji
peşəyə seçimin düzgün, obyektiv və şəffaf aparılmasından
asılıdır. Bunun üçün isə, ilk növbədə, pedaqoji peşəyə
sənəd verən abituriyentlərin peşəyəyararlılıq səviyyəsi
yoxlanılmalıdır. Təəssüf ki, ali məktəblərə mövcud
tələbə qəbulu sistemi bu seçimi reallaşdırmağa imkan
vermir. Abituriyentlərin pedaqoji peşəyə maraq, meyil və
qabiliyyətləri, zahiri görünüşləri, xüsusi ilə də
ibtidai sinif müəllimliyi ixtisasını seçənlərin yazı və
nitq mədəniyyəti yoxlanılmır. Musiqiçi üçün musiqi
duyumu, rəssam üçün rəng duyumu nə qədər zəruri və
vacibdirsə, müəllim üçün pedaqoji sövqtəbiilik, pedaqoji
qabiliyyətlər o qədər zəruri və vacibdir. Müəllimin
xüsusi peşə və ictimai funksiyaları onun şəxsiyyətinə
mühüm tələblər verir. Müəllim şagirdlər, valideynlər və
ümumiyyətlə, cəmiyyət üçün nümunə, etalon olmalıdır.
Keyfiyyətli müəllim yaxşı həkim, yaxşı mühəndis, yaxşı
hüquqşünas, yaxşı iqtisadçı, peşəkar hərbiçi deməkdir.
Bu səbəbdən də strategiyada müəllim təhsilalanların
öyrənməsi və inkişafı, nailiyyətlərinin monitorinqi
prosesində həlledici sima hesab olunur.
Tədqiqatçılar müəllimlərin qarşısına qoyulan tələbləri
pedaqoji fəaliyyətin səmərəliliyini təmin edən peşə
keyfiyyətlərinin imperativ (qeyri-şərtsiz) sistemi kimi
şərh edirlər. Avropa alimlərinin fikrincə, praktik
pedaqoji fəaliyyətin yarısı pedaqoji texnologiyaların, o
biri yarısı isə pedaqoji ustalığın payına düşür.
Müəllimə verilən başlıca tələb onun peşə
kompetensiyalarına malik olmasıdır. Müəllimin şəxsi
keyfiyyətləri hesab olunan pedaqoji kompetensiyalar
onun uşaqlara məhəbbətində, onlarla işləməkdən və
ünsiyyətdə olmaqdan həzz almaqda özünü göstərir.
İllərlə ağ xalatlı həkim olmaq, insanların fiziki
sağlamlığının keşiyində dayanmaq arzusu ilə yaşayan, ali
məktəbə qəbul zamanı bu istəyini reallaşdıra bilməyən,
təsadüf nəticəsində biologiya müəllimliyi ixtisasına
düşən və yaxud hüquqşünas, diplomat olmaq istəyən
abituriyentlərinin tarix, ədəbiyyat, sinif müəllimliyi
ixtisaslarına daxil olmaları, həmin peşəni istəyərək
seçənlərə nisbətən yüksək bal toplamalarına baxmayaraq
onların gələcəkdə yaxşı müəllim olacaqlarına dəlalət
etmir. Müəllim fitrətən müəllim, ustad olmalıdır.
Müəllimin praktik fəaliyyəti üçün zəruri olan
təşkilatçılıq, tədqiqatçılıq, təlim (öyrətmə),
perseptiv, kommunikativ, suqqestiv, elmi-idraki
qabiliyyətləri pedaqoji peşəyə maraq və meyili olmayan,
təsadüf nəticəsində bu ixtisasa düşən abituriyentlərdə
yaratmaq olduqca çətindir. Bir müddətdən sonra həmin
tələbələrin özləri də səhvlərini dərk edir, təhsillərini
yarımçıq qoymalı olurlar. Nəticədə müəllimlik peşəsini
sevməyən birisinin onun yerini tutması səbəbindən ali
məktəbə qəbuldan kənarda qalan abituriyent də, düzgün
olmayan seçimin qurbanı olan tələbə də, onun valideyni
də əziyyət çəkir, tələbənin təhsilini maliyyələşdirən
dövlət külli miqdarda vəsait itirir. Elə buna görə də
ali məktəblərə tələbə qəbulunun qaydaları
təkmilləşdirilməli, ixtisaslar, xüsusi ilə də təhsil
ixtisasları digər qruplardan ayrılmalıdır. Azərbaycan
Respublikası Nazirlər Kabinetinin 2009-cu il 12 yanvar
tarixli qərarı ilə ali təhsilin bakalavriat səviyyəsi
ixtisasları 8 qrupda təsnif olunduğu halda, ali
məktəblərə qəbul zamanı bütün ixtisasların 4 qrupa
bölünməsi ixtisas seçimində müəyyən problemlər yaradır.
Keyfiyyətli müəllim kadrları yetişdirmək məqsədi ilə
pedaqoji ixtisaslara sənəd verən abituriyentlərin
peşəyəyararlılıq səviyyəsinin müəyyənləşdirilməsi, nitq
və yazı mədəniyyətinin yoxlanılması üçün müsahibələrdən
keçirilməsi, yüksək bal toplayanların pedaqoji peşəyə
istiqamətləndirilməsi zəruri və vacibdir.
Cəmiyyətin tərəqqisi məktəbdən, məktəbin inkişafı isə
müəllimdən asılıdır. Məktəblərimizdə öz peşəsinin
vurğunu olan, peşəkarlığı, tədris uğurları, cəmiyyətdə
yüksək nüfuzu ilə seçilən müəllimlərlə yanaşı,
elmi-metodiki hazırlığı zəif, məktəbdən, şagirddən
ruhən, qəlbən uzaq olan, hər cür yeniliyi "süngü" ilə
qarşılayan, müqəddəs müəllim adına kölgə salan
müəllimlər, vəzifə məsuliyyəti, təşkilatçılıq
qabiliyyəti, kollektivi vahid məqsəd ətrafına səfərbər
etmək baxımından müasir tələbləri ödəməyən, təhsilin
müasir problemlərini, bu sahədəki islahatların
mahiyyətini dərk etməyən, yaradıcılığı və
təşəbbüskarlığı ilə fərqlənməyən məktəb direktorları da
az deyil. Platon deyirdi ki, pinəçinin bir cüt
ayaqqabını pis tikməsi bir nəfər afinalıya ziyan vurduğu
halda, müəllimin pis işi, pis tərbiyəsi bütün
Yunanıstana ziyan gətirir. Ona görə də strategiyada
"təhsil sisteminin bütün pillələrində müəllimlərin
bilik, bacarıq və peşəkarlıq qabiliyyətlərinin müasir
tələblərə uyğun yüksəldilməsi, müvafiq stimullaşdırıcı
mexanizmlər və səmərəli monitorinq sistemi vasitəsi ilə
müəllim fəaliyyətinin keyfiyyətinin artırılması" bir
vəzifə kimi qarşıya qoyulmuşdur. Hesab edirik ki,
cəmiyyət qarşısında öz borcunu və vəzifəsini dərk
etməyən "diplomluların" məktəblərdən uzaqlaşdırılmasını,
təhsilverənlərin peşəkarlıq səviyyəsinin daim
yüksəldilməsini təmin etmək məqsədilə treninq
mərkəzlərinin yaradılması, ayrı-ayrı ixtisaslar üzrə
xarici ölkələrdən tanınmış mütəxəssislərin dəvət
edilməsi, milli kadrların müvafiq ölkələrin elm və
təhsil mərkəzlərində təcrübə keçməsi və qarşılıqlı
əməkdaşlığın gücləndirilməsi, bu məqsədlə xarici
təcrübənin (məsələn, Qazaxıstanın "Nazarbayev
İntellektual Məktəbləri" Pedaqoji Ustalıq Mərkəzinin)
öyrənilməsi məqsədəmüvafiq olardı. 2008-ci ildən indiyə
qədər respublikada fəaliyyət göstərən məktəblərin I-VI
siniflərində dərs deyən müəllimlərin demək olar ki,
hamısı müvafiq kurslardan keçərək eyni səviyyəli
sertifikatlar alıb. Ölkədə və xaricdə müvafiq kurslardan
keçən, müasir təhsil-tərbiyə texnologiyasını mənimsəyən,
tədris uğurları ilə seçilənlərlə yanaşı, müvafiq
göstəriciləri olmayan müəllimlərin fəaliyyətinin eyni
meyarlarla dəyərləndirilməsi, eyni əməkhaqqının
verilməsi nə dərəcədə doğrudur? Böyük şairimiz Şəhriyar
deyirdi ki, hamının başını eyni ülgüclə qırxmaq olmaz.
Köhnə stereotiplərdən əl çəkilməli, müəllimlərin
əməkhaqqı diferensiallaşdırılmalıdır. Bu, sağlam rəqabət
mühitinin yaranmasını şərtləndirməklə bərabər
Azərbaycan təhsilinin beynəlxalq rəqabətə davamlılıq
göstəricilərinin yüksəldilməsinə zəmin yaratmış olardı.
Treninqlərdən keçən təhsilverənlərin peşəkarlıq və
səriştəlilik səviyyəsi əvvəlcədən hazırlanmış meyarlar
əsasında yoxlanılmalı, aldıqları müvafiq sertifikatlara
(I, II, III dərəcəli) uyğun olaraq fəaliyyətləri
stimullaşdırılmalı, peşəkarlığa əsaslanan
stimullaşdırıcı əməkhaqqı sistemi yaradılmalıdır.
Avropada və Yaponiyada müəllimlər yüksək əməkhaqqı
alanlar kateqoriyasına aiddir. Yaponiyada müəllimlərin
əməkhaqqı dövlət qulluqçularının orta əməkhaqqından 25%
çoxdur. Fransada kollec və lisey müəllimləri adi dövlət
qulluqçularından 2 dəfə çox maaş alırlar. Onu da qeyd
edək ki, Qərbi Avropada bir müəllimə təxminən 20,
Yaponiyada 24, Rusiyada 15, Azərbaycanda isə 10 şagird
düşür. Xarici ölkələrdə əhalinin çox yaşadığı
regionlarda şagirdlərin sayı normadan artıqdır. Məsələn,
Yaponiyada elə məktəb var ki, orada hər sinifdə 40
şagird təhsil alır. Ölkədə fəaliyyət göstərən
məktəblərin 1300-ə yaxınında şagirdlərin sayı normadan
aşağıdır. Şagirdlərin sayı 30-dək olan 387, 50-dək olan
238, 100-dək olan 614 məktəb fəaliyyət göstərir
(Azərbaycan müəllimlərinin XIII qurultayı, Bakı, 2009,
s.54-55). Son illərdə regionlarda təhsil alan
şagirdlərin sayının bir az da azalmasını nəzərə alaraq,
strategiyada göstərildiyi kimi, ümumi təhsil
müəssisələri şəbəkəsinin rasionallaşdırılması sahəsində
ciddi addımlar atılmalıdır. Həmin məktəblərdə dərs
saatları xeyli az olduğundan onları bütün fənlər üzrə
ixtisaslı müəllimlərlə təmin etmək, təhsilin
keyfiyyətini yüksəltmək qeyri-mümkündür.
Ötən əsrin ikinci yarısından başlayan, müasir dövrdə
həyəcan doğuracaq bir həddə çatmış məktəblərdə gedən
feminizasiya prosesinin qarşısını almaq məqsədilə
oğlanların müəllimlik peşəsini seçmələri üçün zəruri
tədbirlər görülməlidir. Feminizasiya effektlərini təhlil
edən professor Əbdül Əlizadə oğlanların tərbiyəsində
qadınların - evdə ananın, məktəbdə isə çoxluq təşkil
edən qadın müəllimlərin daha fəal rol oynaması faktına
diqqəti cəlb edir: günün çox hissəsini qadınlarla
ünsiyyət şəraitində keçirən oğlan uşaqları çox vaxt
onların təkcə düşüncə tərzini götürmür, həm də məhz
qadın meyarlarını mənimsəyir, başqa sözlə, dünyaya qadın
gözü ilə baxmağa başlayır. (Ə.Əlizadə. Müasir
Azərbaycan məktəbinin psixoloji problemləri. Bakı, 2004,
s.308). Deməli, onda qadın xarakteri formalaşır.
Xarakter insan şəxsiyyətinin mahiyyətini, istiqamətini,
meylini, məqsədini, hisslərini, fəaliyyət tərzini ifadə
edir. Xarakter insanın həyat yolundan, tərbiyəsindən və
özünütərbiyəsindən asılı olaraq dəyişir. Qüvvətli və
möhkəm xarakterin formalaşması təhsilverənlərin
xarakterindən asılıdır. Əbəs yerə demirlər ki, xarakteri
xarakter formalaşdırır. Ali pedaqoji təhsil
müəssisələrinə qəbul olan tələbələrin böyük
əksəriyyətinin, hətta mühəndis-pedaqoji ixtisasına daxil
olanların 90%-ə qədərinin qızlardan ibarət olması bizi
həyəcan təbili çalmağa sövq edir. Qeyri-adekvat olan bu
vəziyyətin aradan qaldırılması məqsədi ilə oğlanların
pedaqoji peşəni seçmələri üçün stimullaşdırıcı
tədbirlərin həyata keçirilməsi, onlara xüsusi
təqaüdlərin və imtiyazların verilməsi, müəllim
işlədiyi dövrdə bazar iqtisadiyyatı tələbatına uyğun
əməkhaqqı ilə təmin edilməsi və s. kimi vacib və
təxirəsalınmaz işlər görülməlidir.
Strategiyada müasir tələblərə uyğun və ömürboyu təhsili
təmin edən təhsil infrastrukturunun yaradılması strateji
istiqamət kimi müəyyənləşdirilmişdir. Ali təhsilin
zamanın tələblərinə uyğun qurulması onun
infrastrukturunun təkmilləşdirilməsini tələb edir.
Yüksək elmi-pedaqoji kadr potensialına, güclü
maddi-texniki bazaya, müasir və yeni kampuslara malik
olmadan təlimin keyfiyyətini Avropa standartları
səviyyəsində təmin etmək real görünmür. Keyfiyyətli və
səriştəli müəllim kadrlarının hazırlanması ali pedaqoji
təhsil müəssisələrinin nəzdində baza məktəblərinin,
təcrübə-istehsalat mərkəzlərinin yaradılmasının
vacibliyini ön plana gətirir. Məktəbəqədər, ümumtəhsil,
ilk peşə-ixtisas, musiqi məktəbləri üçün pedaqoji kadr
hazırlığını həyata keçirən ADPU-nun nəzdində
bağça-məktəb-lisey kompleksinin, musiqi və peşə
məktəbinin yaradılması nəzəriyyə ilə praktikanın
vəhdətini, gələcək müəllimlərin təhsil prosesinə çevik
və dinamik adaptasiya olunmasını təmin etməklə yanaşı,
innovativ təlim metodlarını öz işinə uğurla tətbiq edən,
təhsilin məzmununun səmərəli mənimsənilməsinə nail olan
səriştəli və peşəkar müəllimlərin yetişməsini təmin
edər. Pedaqoji təhsilin vacib komponentlərindən biri
olan pedaqoji təcrübənin səmərəliliyinin artmasına imkan
yaradar. Pedaqoji təcrübənin məqsədi tələbəni həm fənn
müəllimi, həm də sinif rəhbərinin funksiyası ilə tanış
etmək və onu bu istiqamətdə gələcək fəaliyyətə
hazırlamaqdır. Universitetlərin nəzdində belə məktəblər
olarsa (Azərbaycan Tibb Universitetinin nəzdindəki
tədris klinikaları kimi), gələcək müəllimlər müntəzəm
şəkildə həmin məktəblərin nümunəsində təhsil-tərbiyə
şəraiti, direktor-müəllim, müəllim-şagird, şagird-şagird
münasibətləri, təlim texnologiyaları və resursları,
təlim strategiyaları və qiymətləndirmə mexanizmləri ilə
tanış olar, müəllimlik peşəsinin sirlərini öyrənər,
praktik bacarıqlar qazanarlar. Məktəblər
universitetlərin tədris laboratoriyalarına çevrilərsə,
professor-müəllimlərin təhsil-tərbiyənin praktik
problemləri ilə bağlı eksperimentlər aparmasına, nəzəri
fikirlərini məktəb təcrübəsinə tətbiq etməsinə
əlverişli şərait yaranar.
Ümumtəhsil məktəb şagirdlərinin pedaqoji peşəyə
istiqamətləndirilməsi üçün təhsil müəssisələrində
karyera və resurs mərkəzlərinin yaradılmasına, pedaqoji
peşəyə qəbul üçün müvafiq bal həddinin
müəyyənləşdirilməsinə, ümumtəhsil məktəbinin yekun
imtahanının qəbul imtahanı ilə birləşdirilməsinə,
pedaqoji peşə təhsilinin "sifariş-təklif" əsasında
təşkilinə böyük ehtiyac vardır.
Pedaqoji təcrübəsi az olan müəllimlərə, pedaqoji təcrübə
və internatura keçən gələcək müəllimlərə himayədarlıq
etmək məqsədilə məktəblərdə mentorluq sisteminin
yaradılması pedaqoji prosesin qurulmasının, gedişinin,
təşkilinin və məqsədə nail olmağın daha səmərəli
variantının seçilməsinə (pedaqoji prosesin
optimallaşdırılmasına), müəllimlərin peşəkarlıq
səviyyəsinin yüksəldilməsinə real kömək etmiş olardı.
Pedaqoji ixtisaslar üzrə bakalavriat təhsil pilləsini
uğurla bitirən, ən azı birillik internatura təhsili
keçən, fəaliyyəti lisenziyalaşdırılan məzunlara müəllim
işləmək hüququnun verilməsi, internatura təhsili üçün
xüsusi proqramın (kurikulumun) hazırlanması keyfiyyətli
müəllim kadrları hazırlığında mühüm amil kimi
dəyərləndirilməlidir. Hesab edirik ki, ali təhsilin
bakalavriat pilləsini bitirən məzunlardan müəllim
işləmək istəyənlər ən azı bir il internatura keçməli,
qabaqcıl müəllimlərin təcrübəsini öyrənməli, tədris
prosesində şəxsən iştirak etməklə müəllimlik sənətinin
sirlərini mənimsəməli, sonda isə elmi, metodiki,
pedaqoji qabiliyyətini peşəkarlıq səviyyəsini,
şagirdlərlə işləmək bacarığını nümayiş etdirməli, tədris
edəcəyi fənn üzrə dərslər verməli və buna müvafiq olaraq
fəaliyyəti lisenziyalaşdırılmalıdır.
Ali təhsil müəssisələrinin yataqxanasının olmaması və ya
müasir tələblərə cavab verməməsi ölkəmizdə təhsil almaq
istəyən əcnəbi tələbələrin müvafiq təhsil
müəssisələrində oxumalarına mane olur. ADPU-nun
yataqxanasının olmaması yüksək balla qəbul olunmuş maddi
vəziyyətləri ağır olan bəzi tələbələrin təhsildən imtina
etməsinə səbəb olur. Yataqxana təkcə yaşayış yeri deyil,
həm də tələbələrin sosiallaşmasının, birgəyaşayış
qaydalarına uyğunlaşmasının, əməkdaşlığa alışmasının,
sosial işə hazırlanmasının vacib məkanıdır. Ali təhsil
müəssisələri üçün yeni kampusların tikilməsi, xüsusilə
də yataqxanalarla təmin olunması Bolonya prosesinin
əsas tələblərindən biri olan tələbə mobilliyinin həyata
keçirilməsinə kömək etmiş olardı.
İlkin müəllim hazırlığının təkmilləşdirilməsi məqsədilə
"Azərbaycan Respublikasında ali təhsilin bakalavr
pilləsində ibtidai sinif müəllimlərinin hazırlığı üzrə
çərçivə Kurikulumu" hazırlanmış, 3 pilot ali təhsil
müəssisəsində (ADPU, AMİ, GDU) tətbiqinə başlanılmışdır.
Strategiyada təhsilin bütün pillələri, o cümlədən ali
təhsil üzrə yeni kurikulumların, səriştəyə əsaslanan
standartların hazırlanması zəruri və vacib hesab olunur.
Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri M.Cabbarov
müsahibələrinin birində haqlı olaraq qeyd etmişdir ki,
müəllim hazırlığı üzrə yeni kurikulumlar tətbiq edilsə
də bütövlükdə ali təhsil müəssisələrinin kurikulumları
əmək bazarının müasir şərtlərinə uyğun gəlmir
("Azərbaycan müəllimi"qəzeti, 29 noyabr 2013-cü il).
Strategiyada isə göstərilir ki, ali təhsil pilləsində
kurikulumların inkişafı iqtisadiyyatın inkişaf
dinamikasından geri qalır. Dövlətin ali təhsildən,
xüsusi ilə də ali pedaqoji təhsillilərdən gözləntiləri
böyükdür. Millətin mənəvi potensialının formalaşması
onların dərin və hərtərəfli biliyə, praktik bacarığa,
yüksək mədəniyyətə, məsuliyyət hissinə və müasir
dünyagörüşə hansı səviyyədə malik olmalarından
asılıdır. Müasir dövrdə cəmiyyətdə intensiv olaraq
dəyişən sosial-iqtisadi münasibətlər təhsil sisteminin
bu proseslərə çevik və dinamik adaptasiyasını tələb
etdiyindən, ildən-ilə öyrənmə prosesinin keyfiyyətini
yüksəltmək müəllimlərdən təhsil prosesinə daha səriştəli
yanaşma tələb edir. Müasir müəllim araşdırmalar aparmağı
bacarmalı, müasir təhsil, tərbiyə, inkişaf
texnologiyalarından baş çıxarmalı, düzgün
diaqnozlaşdırma, proqnozlaşdırma, layihələşdirmə,
informasiyavermə, təşkiletmə, qiymətləndirmə,
nəzarətetmə və korreksiya funksiyalarını bilməli,
tədqiqatçılıq keyfiyyətinə malik olmalıdır.
Tədqiqatçılıq bacarığı olmayan müəllim bu keyfiyyəti
öz şagirdlərinə aşılaya bilməz. Müasir məktəbin müəllimi
yaradıcı olmalı, dərs dediyi şagirdin inkişafını bütün
mərhələlər üzrə görməyi bacarmalı, onların şəxsiyyət
kimi formalaşmasını düzgün istiqamətləndirməlidir.
Məsuliyyətini dərk edən, demokratiya prinsiplərinə və
xalqın milli ənənələrinə, insan hüquq və azadlıqlarına
hörmət edən, azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan,
müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət
yetişdirmək üçün müəllim şagirdin yaradıcı təfəkkürünə
məxsus bütün psixo-pedaqoji xüsusiyyətləri bilməlidir.
Bunun üçün isə vahid konsepsiya olmalıdır. Ali pedaqoji
təhsillə bağlı ölkə üzrə vahid strategiya və
konsepsiyanı, məzmun və texnologiyanı müəyyənləşdirən,
dövlət standartlarını (pedaqoji təhsillə bağlı
kurikulumu) hazırlayan, tədris resurslarına (dərslik,
dərs vəsaiti, proqram, metodik vəsait və s.) rəy verən
və onun monitorinqini keçirən pedaqoji kadr hazırlığı
ilə məşğul olan təhsil müəssisələrinin nümayəndələrinin
iştirakı ilə baş ali pedaqoji məktəbdə - Azərbaycan
Dövlət Pedaqoji Universitetində elm-tədris və metodik
mərkəzin yaradılması müəllim hazırlığı sistemində
keyfiyyətin təmin olunmasına şərait yaradardı.
Strategiyada ali və ümumi təhsil üzrə dərsliklərin elmi
və metodik baxımdan təkmilləşdirilməsi tələb olunur.
Qeyd edək ki, ümumtəhsil məktəbləri, xüsusilə I-VI
siniflər üçün dərsliklərin yeni nəsilləri
yaradılmışdır. 12 illik ümumi təhsilə keçidlə əlaqədar
olaraq ümumtəhsil məktəblərinin bütün dərsliklərini
yenidən hazırlamaq zərurəti yaranmışdır. Ali təhsil üçün
dərslik və dərs vəsaitlərinin hazırlanması və nəşri 25
ildir ki, özfəaliyyət xarakteri daşıyır, bu sahəyə
dövlət vəsaiti ayrılmır. Ali təhsil müəssisələrində
tədris olunan fənlər üzrə yeni nəsil dərsliklərin
müsabiqə yolu ilə hazırlanması, dövlətin maliyyə vəsaiti
hesabına çap olunması, onların elektron variantlarının
hazırlanması, tələbələrin müasir tələblərə cavab verən
dərsliklərlə, tədris resursları ilə təmin olunması kadr
hazırlığının keyfiyyətini təmin edən əsas amillərdən
biri kimi dəyərləndirilməlidir.
Tədrisin keyfiyyətini yüksəltmək, professor-müəllimlərin
elmi-metodiki hazırlığını, peşəkarlıq səviyyəsini
artırmaq məqsədilə 5 ildən bir keçirilən ixtisasartırma
və stajkeçmə modelinin dəyişdirilməsi zəruridir. Belə
ki, ixtisasartırma təhsil müəssisələri tərəfindən təklif
edilən proqramlar bu təhsilə cəlb olunan müəllimlərin
ehtiyaclarına uyğun hazırlanmır, ümumiyyətlə, bu
ehtiyacların dəqiq müəyyənləşdirilməsi sahəsində
etibarlı mexanizmlər yoxdur. İndiki dövrdə tanınmış
tədqiqatçı alimlərin xarici ölkələrin elm və təhsil
mərkəzlərində ixtisasartırma və staj keçməsi daha
effektli ola bilər.
Strategiyada istedadlı uşaqlarla yanaşı, xüsusi qayğıya
ehtiyacı olan uşaqlar üçün də inkişaf və inklüziv təlim
proqramlarının hazırlanması məsələsinə diqqət yetirilir.
Xüsusi qayğıya ehtiyacı olan uşaqların hamısı üçün
bərabər təhsilalma imkanlarının yaradılması, inklüziv
təlimə keçidin reallaşdırılması üçün yeni müəllim -
defektoloqların hazırlanması zəruridir. Ali pedaqoji
məktəblərdə hazırlanan defektoloq kadrları müasir
tələblərə cavab vermir. Respublikada inklüziv təhsilə
ehtiyacı olan şagirdlərin sayının çox olmasını nəzərə
alaraq, müvafiq ixtisaslar üzrə-surdopedaqoq,
tiflopedaqoq, oliqofrenopedaqoq, loqoped hazırlanması,
sağlamlıq imkanları məhdud olan şagirdlərlə işləmək
istəyən gələcək müəllimlərə aldıqları ixtisaslarla
(tarix, riyaziyyat, fizika, ədəbiyyat, coğrafiya və s.)
yanaşı, surdopedaqoq, tiflopedaqoq, olifqofrenopedaqoq,
loqoped ixtisaslarından birini almaları üçün şəraitin
yaradılması məqsədəuyğun hesab edilməlidir.
Ölkənin kadr potensialını qoruyub saxlamaq və inkişaf
etdirmək məqsədilə ali təhsilin bakalavriat və
magistratura səviyyələri üzrə ixtisasların təsnifatı
yenidən hazırlanmalı, sonrakı illərdə zəruri və vacib
olacaq peşələr (ixtisaslar) müəyyənləşdirilməli, həmin
sahədə kadr hazırlığına başlanılmalıdır. Ali təhsil
müəssisələrində peşəkarlığa əsaslanan stimullaşdırıcı
əməkhaqqı sisteminin yaradılması üçün meyarların
hazırlanması, peşəkarlıq səviyyəsi yüksək olan
müəllimlərə əlavə əməkhaqlarının verilməsi, mütəmadi
olaraq akademik göstəriciləri aşağı olan müəllimlərlə
əmək müqavilələrinin ləğv edilməsi keyfiyyətli müəllim
kadrları hazırlığında mühüm rol oynaya bilər.
Dövlətin təhsil siyasətini elmi - pedaqoji əsaslarla
reallaşdırmaq, pedaqoq, psixoloq və metodist alimlərin
qüvvəsini eyni məcraya yönəltmək, onların nüfuzunu
yüksəltmək məqsədilə Təhsil Nazirliyinin nəzdində Təhsil
Akademiyasının yaradılması məqsədəuyğun olardı.
Strategiyada nəzərdə tutulan strateji istiqamətlərin
reallaşdırılması təhsilin məzmununun, kadr hazırlığının,
təhsili idarəetmə sisteminin və təhsil infrastrukturunun
beynəlxalq təcrübəyə və Azərbaycanın inkişaf
konsepsiyasına uyğun yenidən qurulmasını, informasiya
cəmiyyətinin davamlı inkişafını, ölkədə biliklərə
əsaslanan iqtisadiyyatın bərqərar olmasını təmin
edəcəkdir.
Fərrux RÜSTƏMOV,
ADPU-nun pedaqoji fakültəsinin dekanı, professor,
əməkdar elm xadimi |
