|
Əjdər AĞAYEV,
Qafqaz Universitetinin pedaqogika kafedrasının müdiri,
pedaqoji elmlər doktoru, professor
 Bəlli
olduğu kimi, istər elmi-nəzəri, istərsə də əməli-praktik
fəaliyyətin metodoloji əsası düzgün müəyyənləşdirildikdə
nəzəriyyə ilə təcrübənin vəhdəti hasil olur və
məqsədəçatma müəyyənliyi inkişafın düzgün istiqamətdə
getməsini təmin edir. Bu baxımdan Azərbaycan
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət
Strategiyası təhsil sisteminin yeni inkişaf mərhələsində
fəaliyyətin metodoloji əsası hesab edilə bilər.
Metodologiya görüləcək işlərin həyata keçirilməsi üçün
yalnız metodlar sistemindən ibarət deyildir. Bu,
elmi-tədqiqat işlərində aparıcılıq təşkil edə bilər.
Geniş anlamda metodologiya fəaliyyətin ideya-siyasi,
sosial, iqtisadi, mədəni, mənəvi komponentlərini əhatə
edən və bu keyfiyyətləri əldə etmək mövqeyini göstərən
yoldur, əsasdır.
Strategiyanın məzmunu və sistem-strukturu yeni keyfiyyət
mərhələsində əldə ediləcək nailiyyətlərin hədəflərini,
fəaliyyət istiqamətlərini əks etdirir, bu fəaliyyətdə
insan amilinin, kadr potensialının, istifadə olunacaq
vasitə və vəsaitlərin formalaşdırılması ilə yanaşı,
onlardan istifadənin gərəklilik səviyyəsini
müəyyənləşdirir.
Strategiyanın metodoloji bazasını strateji istiqamətlər
təşkil edir. Bu istiqamətlər öncədən məhz elə buna görə
də öz əksini tapır. Fikrimizi daha dəqiq və aydın ifadə
etmək üçün həmin istiqamətlərə diqqət yetirək:
Birinci strateji istiqamət təhsilin yeni məzmununun
(kurikulumun) bütöv təhsil sistemi üzrə yaradılmasına
yönəlmişdir.
İkinci strateji istiqamət təhsil sahəsində çalışanların
müasirləşdirilməsini nəzərdə tutur. İnsanların
müasirliyi özünü nədə göstərəcəkdir? İnnovativ təlim
metodlarını tətbiq etməkdə; səriştəli təhsilverənin
formalaşdırılmasında; təhsilverənlərin peşəkarlığının
yüksəldilməsində; təhsilalanların nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üzrə yeni sistemlərin qurulması və
ondan məharətlə istifadə etməkdə.
Üçüncü strateji istiqamət təhsildə nəticələrə görə
cavabdehliyi, şəffaf və səmərəli idarəetmə
mexanizmlərinin yaradılmasını, bu prosesdə idarəetmənin
qabaqcıl beynəlxalq təcrübə əsasında tənzimlənməsini,
şəffaf idarəetmə modelinin, yeni məlumat və hesabat
sistemlərinin yaradılmasını nəzərdə tutur. Burada
təhsilin keyfiyyətinin təminatı başlıca məsələdir.
Dördüncü strateji istiqamət yeni təhsil
infrastrukturlarının yaradılmasına yönəlmişdir.
Beşinci strateji istiqamət isə iqtisadi cəhətdən
dayanıqlı və dünyanın aparıcı təhsil sistemlərinin
standartları ilə eyni səviyyəyə uyğun təhsil sisteminin
maliyyələşdirilməsi modelinin qurulmasını təklif edir;
təhsil müəssisələrinin adambaşına maliyyələşdirilməsinə
keçid, ödənişli təhsil xidmətlərinin dəstəklənməsi,
Təhsilin İnkişaf Fondunun yaradılması beşinci
istiqamətin tələblərindəndir.
Təhsil naziri cənab Mikayıl Cabbarovun Azərbaycan
müəllimlərinin XIV qurultayında məruzəsində bütün bu
istiqamətlər üzrə görüləcək işlərdə ön planda dayanan
insan amilinin əvəzolunmaz missiyası göstərilir. O qeyd
etmişdir ki, sənədin missiyası ölkəmizin
modernləşdirilməsi üçün zəruri olan insan kapitalını
inkişaf etdirmək və bununla Azərbaycanın beynəlxalq
rəqabət qabiliyyətini yüksəltməkdən ibarətdir.
Strategiya təhsil sahəsində aparılacaq islahatların
başlıca istiqamətlərini müəyyənləşdirir, Azərbaycan
təhsilinin XXI əsrin çağırışlarına uyğun inkişaf
üfüqlərini özündə ehtiva edir və təhsilin bütün
pillələrində keyfiyyətcə yeni mərhələyə başlamağı -
"qara qızılı insan qızılına çevirmək" fəlsəfəsini
qarşımıza əsas vəzifə kimi qoyur.
Göründüyü kimi, sənəd öncə ölkəmizin inkişafına
yönəldilmiş gələcəyə fəlsəfi baxışdır. Daha sonra bu
baxışların həyata keçirilməsinin zəruriliyini və
alınacaq nəticələrin, ümumiyyətlə, qabaqcıl ölkələrin
standartlarına uyğun gələn və milli dəyərləri yaya bilən
keyfiyyət səviyyəsinə çatdırılmasını göstərən konseptual
sənəddir.
Strategiya indiyə qədər qazanılmış nailiyyətlər
bazasında irəli sürülən yeni tələblərin və elmi-texniki
tərəqqinin, cəmiyyətin müasir inkişaf səviyyəsinin
aktuallaşdırdığı düşüncə və həyati bacarıqların
mahiyyətini açmaqla yeni dövrün yeni təhsil sisteminin
formalaşdırılmasını nəzərdə tutur. Son illərdə təlim
prosesində yeni metod və texnologiyalardan istifadə
etməklə fəal, təşəbbüskar, müstəqil düşünə bilən
insanların yetişdirilməsi cəhdi diqqəti cəlb edir.
Strategiya mövcud şəraiti çoxəlaqəlilik və inteqrativ
yanaşma ilə mobilləşdirməyi, müasir insanın sadəcə fəal
deyil, kreativ düşüncəyə malik olmasını, milli və
beynəlxalq səviyyədə rəqabətədavamlılığını,
özünütəsdiqin və özünütanıtmanın normal münasibətlər
səviyyəsinə çevrilməsini nəzərdə tutur. Bütün bunlar
metodoloji yanaşmadan irəli gəlir.
Yeni mərhələyə və yeni keyfiyyət göstəricilərinə necə
çatmaq olar? Bu sualın cavabı strategiyada praktik
yönümlü işlərin görülməsində öz həllini tapır. Bunlar
hansılardır? Yüksək təhsil səviyyəsinə malik, ölkənin
intellektual potensialının əsasını təşkil edən peşəkar
və səriştəli kadrların hazırlanması; iqtisadiyyatda
tələb olunan bilik və bacarıqların aşılanması ilə
bərabər, vətəndaşın gerçək həyata və cəmiyyətə
inteqrasiyasına hərtərəfli hazırlığı.
İdarəetmə ilə əlaqədar strategiyada irəli sürülən
metodoloji və praktik əhəmiyyətli baxışın nəzərdən
keçirilməsi tam yeni yanaşmanın təqdimatını üzə çıxarır.
Strategiyada oxuyuruq: "Təhsil sahəsində idarəetmə
islahatlarının başlıca istiqamətlərini təhsil prosesinin
iştirakçıları arasında münasibətlər sisteminin, eləcə də
tənzimləmə orqanlarının funksiyaları, səlahiyyətləri və
cavabdehliyinin dəqiq müəyyən olunması, təhsil
müəssisələrinin idarəetmə səlahiyyətlərinin və təhsilin
nəticələrinə görə cavabdehliyinin artırılması,
fəaliyyətin monitorinqi və qiymətləndirilməsi, təhsilin
keyfiyyətini ölçən göstəricilər sisteminin
təkmilləşdirilməsi, təhsilin maliyyələşdirilməsinin onun
keyfiyyətinə yönəldilməsi, adambaşına maliyyələşdirmə
mexanizminin tətbiqi və bu zəmində stimullaşdırıcı
mexanizmlərin gücləndirilməsi, habelə maliyyələşmə
mənbələrinin yetərliyinin təmin edilməsi təşkil edir.
İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsindən aydın olur ki,
təhsildə idarəetmənin ictimailəşməsi prosesi
sürətlənməkdədir. Təhsil strategiyasının uğurla həyata
keçirilməsində və təhsilin keyfiyyətinin dayanıqlı
yüksəlişində maraqlı tərəflərin cəlb olunmasını təmin
edən səmərəli idarəetmə mühüm rol oynayır. Bu, ilk
növbədə, bütün növ təhsil müəssisələrinin
müstəqilliyinin artırılmasını, valideyn, şagird, tələbə
və təhsil prosesinin digər iştirakçılarını geniş cəlb
etməklə təhsil ocaqlarının idarə olunmasını, nəticəyönlü
menecmentin və digər müasir idarəetmə texnologiyalarının
prosesə tətbiqini tələb edir".
Elə bilirəm ki, əlavə şərhə ehtiyac yoxdur. Çünki burada
konkretlik, aydınlıq, perspektivlilik, hədəfəçatma
yönəlişliyi sübutlu-dəlilli göstərilmişdir.
İdarəedənlərin, eləcə də tədris prosesi iştirakçılarının
fəaliyyət nəticələrinin dəyərləndirilməsi, həmçinin zay
məhsula görə cavabdehliyinin, məsuliyyətinin önə
çəkilməsi, heç şübhəsiz, təhsil sistemində keyfiyyətin
yüksəldilməsinə təsir göstərəcəkdir. Bununla bağlı
strategiyada strateji istiqamət olaraq nəticələrə görə
cavabdeh, şəffaf və səmərəli tənzimləmə mexanizmlərinə
malik, dövlət-ictimai xarakterli və dövlət-biznes
partnyorluğuna əsaslanan təhsildə yeni idarəetmə
sisteminin formalaşdırılması nəzərdə tutulur.
Sənəddə təhsil sisteminin vahid orqanizm kimi
səciyyələndirilməsi, məktəbəqədər təhsildən başlamış
diplomdansonrakı təhsil prosesinə qədər bütün
parametrlər üzrə yeniləşdirilməsi, yeni
infrastrukturların yaradılması təhsildə tamlıq və
sistemliliyi ortaya qoyur.
İntellektuallıq, həyati bacarıqların yüksək səviyyəsi
hələ insanın kamilləşməsi demək deyildir. Bunun üçün
böyüyən nəsil əxlaqi-etik, fiziki, estetik, ekoloji,
iqtisadi, hüquqi, əqli və digər tərbiyəvi keyfiyyətlərə
yiyələnməli, dini-mənəvi dəyərləri öyrənməli,
ümumiyyətlə, kulturoloji mədəniyyətə sahib olmalıdır.
Təhsil naziri cənab Mikayıl Cabbarov Azərbaycan
müəllimlərinin XIV qurultayında bu cəhətə diqqət
yetirərək demişdir: "...biz pedaqoji təlimi təhsilin
ikinci əsas funksiyasından - tərbiyədən ayırmamalıyıq,
uşaqlarımızı erkən yaşdan düzgün - saf və təmiz
tərbiyələndirməliyik. Birinci sinifdən şagirdlərdə
mərdlik, məsuliyyət, yoldaşlıq, Vətənə məhəbbət,
millətə, xalqa bağlılıq kimi keyfiyyətlər aşılanmalıdır.
Şagirdlərin mənəvi aləmi bu keyfiyyətlər üzərində
qurulduğu zaman müəllim bir tərbiyəçi kimi öz məqsədinə
çatmış hesab oluna bilər".
Təhsilin inkişafını müəyyənləşdirən Dövlət
Strategiyasının metodoloji mahiyyətindən irəli gələn
vəzifələrin yerinə yetirilməsi sırf praktik əhəmiyyət
daşıyır. Bu, ciddi məsələlərdən biridir.
Müəyyənləşdirilmiş, görüləsi işlər metodoloji əsasa
söykənməzsə, şəffaflıq, işgüzarlıq, peşəkarlıq və
səriştəlilik, dövlət-ictimai xarakterin təmin edilməsi,
məsuliyyət cavabdehliyinin dönmədən həyata keçirilməsi
lazımi tələbkarlıqla yerinə yetirilməzsə, alınacaq
nəticələrin müddəti uzana bilər.
Fikrimcə, sənəddə "Strategiyanın uğurlu həyata
keçirilməsinin əsas şərtləri onun məqsədi və məzmunu
haqqında aydın təsəvvürün yaradılması, ictimai dəstək
qazanması və reallaşmasını təmin edən effektiv icra
mexanizminin formalaşdırılmasıdır", - fikrinin ifadə
edilməsi praktik işlərin görülməsi üçün metodoloji
əsasdır.
Bu günlərdə strategiya haqqında söhbətlər, müsahibələr,
verilişlər diqqəti cəlb edir. Lakin bunlar nə qədər ki,
praktik yönümdə tətbiqini tapmır, sadəcə danışıqlardan
ibarət olaraq qalır. Konkret fəaliyyət proqramı - işlək
mexanizm hazırlanana qədər də sağlam mühit yaratmaq üçün
mövcud problemlər sürətlə öz həllini tapmalıdır.
Kurikulum sənədlər toplusu qəbul edildikdən sonra
"öyrədənləri öyrədənlər" anlayışı meydana çıxdı,
təlimlər keçirilməyə başlandı. Bu proses bu gün də davam
edir. Bu sahədə keyfiyyətli nəticələrlə yanaşı, pedaqoji
prosesə yaxından bələd olmayan, hətta iş təcrübəsi
olmayan bəzi gənclərin "öyrədən" rolunda çıxış etməsi
yalnız formalizmlə nəticələnir. Bu cür təlimlər sadəcə
İKT-dən istifadəni, təlim metodlarına yeni yanaşmaları
öyrətməklə kifayətlənməməlidir. Əvvələn, öyrədən
peşəkarlıq və səriştəlilik nümayiş etdirməli, təhsildə
tarixilik, varislik və müasirlik prinsipini gözləməli,
dərsdə pedaqoji-psixoloji, metodiki situasiyaları
səciyyələndirməli, öyrətməni şəxsiyyətyönümlü
aparmalıdır.
Yekun olaraq qeyd etmək istərdim ki, Dövlət
Strategiyasının həyata keçirilməsi mexanizmi və onun
reallaşdırılması eyni dərəcədə mühüm əhəmiyyət daşıyır.
|
