Javascript DHTML Drop Down Menu Powered by dhtml-menu-builder.com

ARXİV

28 Fevral 2014 - №08

 

Baharın müjdəçisi Novruz

 

Bu gün  əsirlikdə qalan torpaqlarımızın bu çəkidə, bu böyüklükdə əminliyə ehtiyacı var: "Əgər bir gün günəş doğmağı, rüzgar əsməyi, zaman keçməyi, mövsümlər dəyişməyi unudarsa, biz də onda unudarıq səni- Novruz tonqallarına həsrət Xocalı, Şuşa, Laçın, Xankəndi,  Ağdam, Kəlbəcər... yəni cəmi bir neçə səhifəlik  bu yazıya adlarını sığışdıra bilmədiyim irili- xırdalı bütün əsir  yurd yerlərimiz! Bizi gözləyin! İndi kol-kos basmış, cığırları itmiş yollar bir gün bizi sizə qovuşduracaq!  

Mən qurbət ellərin baharını görməmişəm. Özgə yerlərin, qərib diyarların havasına köklənə bilmirəm. İyirmi ildən artıqdır ki, əsir yurd yerlərimizdə Novruz tonqalları çatılmır, torpaqdan baş qaldırmaq istəyən körpə fidanlar  güllə səsindən diksinir, didərgin ruhlarımız bir ziyarətə möhtacdı... Hər Novruz gələndə  o torpaqlara sarı uzanan yolların bir quru kəsəyinə, bir qara daşına, bir körpəcə otuna, bir qaratikanına sığınmış bənövşəsinə çevrilmək istərdim... Üzü yurd yerlərinə yönələcək Böyük  Köçü qarşılamaq üçün...  

"Yer üzünü qarış-qarış gəzəsən,

Bu torpağa, bu diyara tay olmaz.

Yad ellərin yüz baharı yığılsa,

Yurdumdakı bir bahara tay olmaz". 

- ibtidai sinifdə öyrəndiyim bu uşaq mahnısının sözlərini tam anlamasam da musiqisi xoşuma gəlirdi. Böyüdüm, vətənin, vətən sevgisinin nə demək olduğunu daha dərindən dərk etdim. Və mən böyüdükcə uşaq vaxtı oxuduğum o mahnının sözlərindəki anlam da böyüdü: "Yad ellərin yüz baharı yığılsa, yurdumdakı bir bahara tay olmaz".

Xalqımızın ən gözəl milli bayramının- Novruzun ilk çərşənbəsini yola saldıq. Gəlişi təbiətin, həyatın oyanmasına köklənən Novruz bayramı  haqqında "Dədə Qorqud" dastanında, Nizaminin "Siyasətnamə"sində, Xətainin  "Bahariyyə"sində, Xəyyamın "Novruznamə"sində bilgilərə rast gəlirik. Novruz sözü yeni gün,  təzə gün anlamını özündə ehtiva edir.  

Novruz bayramı Azərbaycanın dövlətçilik tarixində 

XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan Demokratik Respublikası  Novruzu  ilk dəfə olaraq milli bayram kimi rəsmiləşdirdi.  Sovetlərin hakimiyyətə gəlməsi və milli hökumətimizin devrilməsi ilə Azərbaycanda milli bayramların, o cümlədən Novruz bayramının da keçirilməsi  qadağan olundu. Ötən əsrin altmışıncı illərində Azərbaycan KP MK-nın katibi işləyən Şıxəli Qurbanov 1967-ci ildə xüsusi qərarla Novruz bayramının dövlət səviyyəsində keçirilməsinə nail oldu.

Yaşı qədim olsa da Novruz müasir dünyamızla ayaqlaşan, özündə təbiətlə bərabər insanların da ruhunun oyanışını əks etdirən bayramdır. Torpaqlarımızda, sərvətlərimizdə  gözü olanlar  hər zaman Novruzu qısqanclıqla qarşılayıblar.

Müstəqilliyimiz ikinci dəfə bərpa  edildikdən sonra  bir çox milli adət-ənənələrimiz, bayramlarımız  yenidən öz azadlığına  qovuşdu. Novruz bayramının qeyd edilməsi rəsmiləşdirildi. Ümummilli liderimiz Heydər  Əliyevin Azərbaycanda hakimiyyətə gəlişi ilə milli mənəvi dəyərlərimiz yüksək inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu.  Hər il Novruz şənliklərində, xalqın içərisində görünən,  sadə vətəndaşlarla  bayramlaşan ulu öndərin  bu bayrama diqqəti, xüsusi münasibəti hamımızın xatirindədir.  Heydər Əliyevin  layiqli davamçısı, hörmətli Prezidentimiz  İlham Əliyev vətəndaşlara və bayram atributlarına olan qayğıkeş münasibəti ilə bu gün eyni ənənəni  yaşadır.

Heç təsadüfi deyildir ki, 2009-cu ilin  sentyabr ayının 30-da  Novruz bayramı YUNESKO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib. 2010-cu ilin fevral ayının 23-də BMT Baş Assambleyası tərəfindən keçirilən 64-cü sessiyada isə 21 mart tarixi "Beynəlxalq Novruz Günü" kimi elan olunub. 

Milli adət-ənənələrimizi yaşadan Novruz 

Həm Şərq dövlətlərinin,  həm də türk dünyasının möhtəşəm bayramı olan Novruz Azərbaycanla yanaşı,  İranda, Türkiyədə, Tacikistanda, Türkmənistanda, Özbəkistanda, Əfqanıstanda, Hindistanda  və dünyanın bir çox ölkələrində qeyd edilir.

Tarixin bütün dönəmlərində Novruzu dinlə bağlayıb onu müxtəlif məqsədlərlə xalqların milli boxçasından çıxarmağa çalışanlar tapılsa da, əslində bu bayramda  keçirilən  mərasimlərin heç birinin dinə aidiyyəti yoxdur. Novruzla bağlı adət-ənənələr, oyunlar, tamaşalar bəşəriyyətə mərhəmət, zəhmət, birlik, mehribanlıq təlqin edir.

Novruz bayramına bir ay qalmış ardıcıl olaraq dörd həftənin çərşənbə axşamı və çərşənbə günü  su, od, yel və torpaq çərşənbəsi  adı ilə xalq tərəfindən böyük şadyanalıqla qeyd edilir. Novruz çərşənbələrinin mənası belə yozulur ki,  dünya əvvəlcə başdan-başa Su ilə örtülü olub, sonra Od, yəni Günəş gəlib suyu buxarlandırmağa başlayıb. Yel baba prosesi daha da  sürətləndirib, nəticədə Torpaq görünməyə başlayıb. Öz  mərasimləri,  öz ayinləri, öz əyləncələri olan hər bir çərşənbə bayramının tarixi kökləri təbiət hadisələrinə söykənir.

Fevral ayının  son həftəsindəki  Su çərşənbəsində inanclara görə, su mənbələri oyanır, hərəkətə gəlir, təzələnir.

Su çərşənbəsində durğun suyun üstünə getmək uğursuzluq sayılar. Bu çərşənbədə insanlar bir-birinin üstünə narın  su  çiləyirlər.  İnanclarda da, həqiqətdə də su dirilik, həyat, sağlamlıq mənbəyi, təmizlik, paklıq rəmzi, əsas həyatverici  qüvvədir.

Su çərşənbəsinə aid olan adətlərin, mərasimlərin kökündə dayanan əsas fikir  odur ki, insanın xəlq olunmasında iştirak edən dörd müqəddəs ünsürün biri sudur.

Kənd yerlərində, qız-gəlinlər sübh tezdən gedib  bulaqlardan gətirdikləri çərşənbə suyundan evin dörd bir tərəfinə, həyət-bacaya çiləyir, həmin su ilə əl-üzlərini yuyurlar.

El arasında  Od çərşənbəsi, bəzi yerlərdə isə  "Üsgü çərşənbə" və ya "Addı çərşənbə" deyilən ikinci çərşənbədə qalanan  tonqalların  üzərindən  atılmaqla, insanlar çirkabları, azar-bezarları sanki, oda atıb yandırırlar. Elin inancına görə, yanar odun üstünə soyuq su tökmək, odun qarasına söylənmək günah sayılır.

Üzünü bahara yönəldən Od çərşənbəsində günəş yavaş-yavaş torpağı hənirləndirir, onu yoxdan var etməyə, yəni toxumdan bar verməyə  hazırlayır.

Bizim rayonumuz dağ ətəyində yerləşdiyindən axşamlar həyətimizdən dağ kəndlərinin işıqları görünərdi. Novruz bayramında o kəndlərin camaatı hündür təpələrdə bayram tonqalları qalayardılar. O tonqalların ərşə ucalan şölələri göz yaddaşımda qalan ən şirin xatirəmdir.

Yel çərşənbəsi mart ayının ikinci həftəsinə düşür. Bəzi bölgələrimizdə   külək əsməyə başlayanda camaatın ehtiramla "Yel babamız gəldi" deməsinin dəfələrlə şahidi olmuşam. Mifologiyamızda yel, külək, hava möcüzəli bir təbiət hadisəsi, ilahi  bir qüvvə kimi təqdim edilir.  "Yel baba" ilə bağlı "Yel olmasa, sel olmaz", "Yel eləyəni fələk eləyə bilməz" qəbildən olan inanclı fikirləri bu gün də eşidirik. Yel baba əsməsə, kənd yerlərində xırmandan məhsulu anbara daşımazlar.

Novruza qədərki axırıncı çərşənbəyə "Torpaq çərşənbəsi", "Yer çərşənbəsi", bəzən də "İlaxır çərşənbə"  deyirlər. Torpaq müqəddəslik rəmzi, yurd, vətən, el-oba anlamı daşıyır. Yazın gəlişi ilə bütün aləm sanki yenidən oyanıb canlanır, dirilik tapır, havalar isindikcə günlər də tədricən  uzanır.

Növbəti oyanışa köklənmiş bütün təbiət bu mövsümdə  baharın gəlişindən xəbər verir. İndi də bir çox bölgələrdə ilk yaz əkininə məhz torpaq çərşənbəsi günündə başlayırlar.

Bu çərşənbədə hamı bir-biri ilə bayram sevincini paylaşır, ən yaxşı sözlər, ən xoş arzular dilə gətirilir, küsülülər kini-küdurəti unudub bir-biri ilə  barışır. 

Axırıncı çərşənbədə  və Novruz  axşamında  evlərin, həyət-bacaların hər tərəfinə uzun dəstəkli  məşəllər sancılır. Çatılan tonqalların şölələri gecə göy üzündə sirli və cəlbedici  gözəllik yaradır. İnanclara görə, hər ailə yeddi yerdə ocaq qalamalı, ailənin hər bir üzvü ya yeddi tonqalın hər  birinin üzərindən bir dəfə, ya da bir tonqalın üzərindən yeddi dəfə  o tərəf-bu tərəfə keçməlidir.

İnsanlar dünyadan köçən doğmalarının məzarlarını axırıncı çərşənbədə ziyarət edir, onların ruhlarına rəhmət diləyirlər. Evin ağbirçəyi bayram xörəyi hazırlanan qazana  duz atanda "Bu qazanı ocağımda gözü olanlarımın adına asıram"-deyir.

İlaxır çərşənbədə süfrələrə aş, paxlava, şəkərbura, şirinçörək, şorqoğalı, badambura, qovurğa, qurudulmuş meyvələr, xurma, badam, püstə, qoz, fındıq düzülür.

Çərşənbə və Novruz təntənələrində övladlar yaşlı valideynlərinə, kiçiklər böyüklərə, qohumlar, qonşular bir-birinə  baş çəkir. Hər kəs qonaq getdiyi evə əlində bayram sovqatı aparır.

İnanclara görə, bayramda ailənin hər bir üzvünün  adına yumurta boyanmalı, şam yandırılmalı, kiçik güzgülər qoyulmalıdır. Bunların yozumu belədir: Şam insanları bədnəzərdən qoruyur. Güzgü müqəddəs günəş şüalarını özündə əks etdirir. Yumurta isə bədlik gətirən hər şeydən imtina etməyə işarədir.

Səməni qoyulmayan süfrəni Novruz süfrəsi hesab etməzlər. Novruzda səməni göyərtmək  məhsuldarlıq, bərəkət rəmzidir. Bayramdan bir neçə gün sonra səməni axar suya axıdılır.

Adı "S" hərfi ilə başlanan yeddi adda  nemət - səməni, su, sarıkök, sumaq, süd, süzmə, səbzi - səməni halvası, rəngbərəng boyanmış yumurtalar, al-əlvan şamlar, şəkərbura, paxlava, quru meyvələr Novruz süfrəsinin  bəzəyidir.

Hər kəs  bayram axşamını və bayramın ilk gününü öz evində, öz ailə üzvlərinin yanında keçirməli, öz çırağını yandırmalıdır. Qohum-əqrəbasına, doğmalarına, yaxınlarına baş çəkməyə gedənlər də elə həmin gün  öz evinə, öz ocağına qayıtmalıdır. Hər ailə öz bayram  süfrəsinin başına yığışmalıdır. Deyirlər ki, bu inanclara əməl etməyənlərə yeddi il öz ocağında Novruzu qarşılamaq qismət olmaz. Qürbətdə yaşayanlar, uzaq səfərdə olanlar, hərbi xidmətdə vətən keşiyini çəkən igidlər doğmalarına olan ürək sözlərini neçə gün əvvəldən yazırlar ki, məktublar öz sahibinə, ünvanına məhz bayram günü çatsın. Min illərdir, Novruzdakı ritualların, mərasimlərin hamısı sanki, elmi hesablamalarla, dəqiqliklə tənzimlənir. 

Novruz bayramından sonrakı ilk dörd gündə  təbiət hər gün bir dona düşür. Bayramın  ertəsi  gününü yaza, ondan sonrakı günü yaya, üçüncü günü payıza, dördüncü günü isə qış gününə bənzədirlər. Xalq oyunları, nağıllar, hekayələr, dastanlar, lətifələr, hətta yumorlu məsxərələr də Novruzun bayram  çələngidir.

Əziz soydaşlarım! Qarşılayın, haçaquyruq qaranquşların qanadında bahar müjdəli Novruz gəlir planetimizə, yurdumuza, ocağımıza... Üzlərə təbəssüm, insanlara mehribanlıq, dünyaya barış, torpağa bərəkət, cəmiyyətə xoş ovqat  gətirən Novruz bayramımız Mübarək!

Kaş ki, 2014-cü ilin Novruzunun ayağı sayalı olsun, torpaqlarımızı yad tapdağından xilas edə bilib laləzara çevirək. Və kaş ki, heç bir arzumuz gələn Novruzda "Kaş ki..." diləyinə sığınmasın. 

Ellada UMUDLU,
"Azərbaycan müəllimi"
 

Qeyd: "Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında  Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün"

 
 
 
Səhifənin başına qalx Nömrənin müdəricatına dön Səhifənin başına qalx
 

AZƏRBAYCANIN TƏHSİL NAZİRLƏRİ

 

DÜNYA UNİVERSİTETLƏRİ

 

DÜNYA TƏHSİLİ

 

DÜNYA ÖLKƏLƏRİNDƏ ALİ MƏKTƏBLƏRƏ QƏBUL

 
 
 

Copyright  ©  All Rights Reserved.
Created and supported by Mehman Shafagatov