|
Şagird və müəllimin yaradıcı fəallığını nəzərdə tutan,
hər bir məktəblinin özünü komfort hiss etdiyi, öyrənilən
problem üzrə öz fikrini bildirmək imkanı olan, öz şəxsi
maraqlarını, sərbəstliyini, işdə tədqiqatçılıq
bacarığını büruzə verən, əməkdaşlıq atmosferini,
uğurlarını hiss edən və yaşayan dərs hazırlayıb keçmək
hər bir müəllimin arzusudur.
Mən məktəbdə işlədiyim uzun illər ərzində məhz bu cür
dərslər keçməyə çalışmışam. Belə dərslərin hazırlanması
və keçilməsi metodikasını mənimsəməkdə mənə təlim və
tərbiyəyə, şəxsiyyətyönümlü yanaşmanın zəngin xüsusiyyət
və imkanlarını öyrənmək çox kömək edib.
Mütəxəssislər şəxsiyyətyönümlü dərsə verilən əsas
tələblərdən danışarkən məktəblilərin idrak fəallığı üçün
şəraitin yaradılmasını onun əsas məqsədi hesab edirlər.
Belə dərsdə uğur qazanmağa imkan verən vasitələri, metod
və üsulları isə müəllim özü fikirləşməli və seçməlidir.
Bu zaman o öz şagirdlərinin yaş, psixoloji, fərdi
xüsusiyyətlərini, sinfin hazırlıq səviyyəsini bilməli,
peşəkarlığını, intuisiya və yaradıcılıq potensialını işə
salmalıdır. Şəxsiyyətyönümlü dərslərin öz təcrübəmdə
mənimsədiyim və sınaqdan çıxardığım, dərsin məqsəd və
vəzifələrini yerinə yetirməyə, onun nəticəliliyinə nail
olmağa imkan verən bəzi forma, metod və üsulları
üzərində dayanmaq istərdim.
Motivasiya.
Üzərində həmişə diqqətlə düşündüyüm ən mühüm məqamlardan
biri şagird fəaliyyətinin motivasiyasıdır. Şagirdlər bu
və ya digər materialı nə üçün öyrəndiklərini aydın başa
düşməli, dərsdə öz işinin əhəmiyyətini və nəticələrini
dəqiq təsəvvür etməlidirlər. İmkan daxilində yönəldici
suallar, xüsusi tapşırıqlar vasitəsi ilə onları dərsin
məqsədi və vəzifələrini sərbəst ifadə etmələrinə gətirib
çıxarıram.
Məsələn, məşğələnin mövzusunu elan etdikdən sonra
soruşuram:
- Necə düşünürsünüz, mövzu nə üçün belə səslənir?
- Sizin fikrinizcə, bugünkü dərsdə söhbət nədən gedir?
- Siz öz qarşınıza hansı vəzifələri qoymusunuz?
- Bugünkü dərsdən aldığınız biliklər sizə harada lazım
ola bilər?
Suallar dərsin mövzusu, tipindən asılı olaraq digər
variantlarda da ola bilər. Lakin nəticə birdir:
şagirdlər öyrənilən materialın əhəmiyyətini başa düşərək
ona xüsusi maraq göstərir, diqqətlə işləməyə
başlayırlar. Dərsin sonunda isə hökmən uşaqlarla təkcə
nə öyrəndiklərini deyil, həm də nəyin onların xoşuna
gəldiyini və ya gəlmədiyini, hansı iş növlərini yenə də
yerinə yetirmək, nəyi isə dəyişmək istədiklərini
müzakirə edirəm. Çalışıram ki, öz fikrini bildirmək
istəyən hər kəsə, hətta onun fikri müəllimin fikri ilə
eyni olmasa da, imkan yaradım.
Şagirdlərin şəxsi təcrübəsi.
Şəxsiyyətyönümlü dərsin ən mühüm aspektlərindən biri
məktəblilərin şəxsi, subyektiv təcrübəsinə istinad
etməkdir. Dərsdə şagirdə təqdim olunan elmi informasiya
o vaxt möhkəm fərdi biliyə çevrilir ki, onu şagird
özünün və ya yaxşı tanıdığı adamın, məsələn, müəllimin
şəxsi həyat təcrübəsindən "keçirsin".
Assosiativ, obrazlı təfəkkür əsasında qurulan sual və
tapşırıqlar isə öyrənilən obyekti aydın, dərkedilən
edir.
Bu baxımdan IX sinifdə "Tənəffüs hərəkətləri" mövzusunda
keçdiyim fəal dərsin bəzi məqamlarını diqqətə çatdırmaq
istəyirəm.
Dərsin əvvəlində canlıların həyatında oksigen qazının
əhəmiyyətindən danışıram. Şagirdlər hələ VI sinif
botanika kursundan oksigenin bitkilərdə fotosintez
nəticəsində yarandığını bilirlər. Bu bilikləri yada
saldıqdan sonra slayd və tablolar təqdim olunur.
Tədqiqat sualı müəyyənləşdirilir.
"Beyin həmləsi" üsulundan istifadə edərək aşağıdakı
tədqiqat sualını verirəm: Tənəffüs dayanarsa, canlıların
həyatında nə baş verər?
Qrup işindən istifadə edirəm. Qruplara tədqiqat sualına
cavab verməyə kömək edəcək müxtəlif çalışmalar verirəm.
I qrup. Tənəffüs orqanlarının təkamülü.
II qrup. Tənəffüs hərəkətlərində qabırğa və diafraqmanın
rolu.
III qrup. Ağ ciyərlərdə qaz mübadiləsi və qan dövranı
arasında əlaqə.
IV qrup. Ağ ciyərlərin həyat tutumu.
Sonra qrup üzvlərindən biri təqdimat edir. Qruplar
bir-birinin işi ilə tanış olur. Təqdimatdan alınan
cavablara əsasən sinfə suallar verirəm:
Ağ ciyər parçasını suya atdıqda nə üçün batmır?
Nəfəsalma və nəfəsvermə aktının baş verməsi zamanı ağ
ciyərdə və atmosfer havasında təzyiq necə dəyişir?
Sakit nəfəsalma və nəfəsvermə zamanı qazların miqdarının
dəyişməsinə aid hesablama tipli testlər qruplara təqdim
olunur. Cavablar hazır şablonlarla yoxlanılır, ümumi
nəticə çıxarılır.
Konkret meyarlara əsasən qiymətləndirmə aparılır.
Şagirdlər bu meyarlarla əvvəlcədən tanış olurlar.
Refleksiya
mərhələsində isə şagirdlər:
1.Tənəffüs orqanlarının təkamülu haqqında nə öyrəndik?
2.Tənəffüs hərəkətləri olmazsa, nə baş verər?
3.Əlavə, ehtiyat, qalıq hava nədir və s. kimi sualları
cavablandırırlar.
Şəxsiyyətyönümlü dərsdə ev tapşırıqlarına da xüsusi
diqqət yetirirəm. Elə edirəm ki, tapşırıq şagirdlərdə
yüklənməyə səbəb olmasın.
Mətanət ƏLİYEVA,
Bakıdakı 253 nömrəli tam orta məktəbin biologiya
müəllimi |
